Vejatz lo contengut

Occitània

Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.
Pels articles omonims, vejatz Occitània (omonimia).
Occitània
Descobridor o inventaire
Data de descobèrta
Contrari
Color
Simbòl de quantitat
Simbòl d'unitat
Proprietat de
Fondador
Compren
Data de debuta
Data de fin
Precedit per
Seguit per
Coordenadas
Cultura
Devisas :
Larguesa, Convivéncia, Paratge / Volèm viure al País
Imne : Se canta
Dialèctes Provençau, Lengadocian, Gascon, Vivaroaupenc, Lemosin, Auvernhat
Religions principalas cristianisme (catolicisme, calvinisme), islam, judaïsme
Demogràfia
Vilas mai grandas Marselha, Tolosa, Niça, Montpelhièr, Bordèu, Tolon, Nimes, Clarmont, Ais de Provença, Limòtges
Gentilici occitan, occitana
Populacion 17 049 481 abitants (2019)
Densitat 86,06 ab./km²
Geografia
Superficia 198 113,27 km²
Païses e regions Auvèrnhe (o Auvèrnha), Provença, Lengadòc, Lemosin, Gasconha, Guiana, Vivarés, Daufinat, Valadas Occitanas, Mónegue, La Gàrdia

Occitània[1] es lo país del sud-oèst d'Euròpa que correspond al domeni lingüistic contemporanèu de la lenga occitana. Segon d'unes Occitània forma una nacion[2] (e los occitans son un pòble), segon d'autres es solament un espaci lingüistic e cultural. La mapa d’Occitània se religa dirèctament amb la definicion de la lenga e de la cultura occitanas.

Occitània a portat divèrses noms pendent sa longa istòria mas a pas constituït un Estat unificat e parcialament autonòm qu'a d'epòcas reculadas. Longtemps devesida, a mentretant contribuït als progrèsses de la civilizacion europèa.

Uèi Occitània es partejada entre mai d'un Estat, ansin:

La populacion d’Occitània aital definida es de 17 049 481 abitants, que lor dison las occitanas e los occitans.

Nom e prononciacion

Article principal : Nom d'Occitània.

Occitània ven del latin medieval Occitania.[Nòta 1] La primièra part del mot, Occ-, ven de l’occitan òc e de l’expression lenga d’òc, en italian lingua d’oc, un nom que Dante donèt a l’occitan segon lo sieu biais de dire de "òc" (per oposicion a la lenga de si qu’es l’italian e a la lenga d’oïl qu’es lo francés). La terminason -itània es probable una imitacion del vièlh nom [Aqu]itània. Segon los dialèctes, Occitània se pòt prononciar [uksiˈtanjɔ, utsiˈtanjɔ, u(w)siˈtanjɔ, u(w)siˈtani, uksiˈtanja, u(w)siˈtanja, ukʃiˈtanja, u(w)ʃiˈtanja, ukʃiˈtanjɔ, u(w)ʃiˈtanjɔ].

Las primièras atestacions de l’emplec d’Occitània dins d’autras lengas que lo latin datan de 1549[3] e 1645[4] (Ocitania en italian), 1556[5] (Ocitane en francés), 1572[6] (Ocitania en alemand), 1644[7][8] (Occitanie en francés), 1659[9] (Occitania en anglés) e 1680[10] (Ocitania en espanhòl).

Las atestacions mai ancianas, estampadas e conegudas de l’emplec d’Occitània en occitan datan de 1838. Las devèm a Joan Antòni Peiròtas (que ne faguèt servir dins son omenatge a Pèire Pau Riquet, bastidor del Canal de las Doas Mars, publicat amb sas Poesias patesas en 1840[11]) e a Josèp Desanat (dins un poèma publicat per J. F. A. Perrot, Lettres sur Nismes et le Midi, Histoire et Description des Monumens antiques du Midi de la France).[12]

Geografia

Article principal : Geografia d'Occitània.

Geografia fisica

Parçans d'Occitània.

Occitània ocupa una posicion d'istme entre l'Ocean Atlantic a la Mar Mediterranèa. Situada entre lei Pirenèus, lo Massís Centrau e leis Aups, a una superficia de 198 113 km². Son territòri se pòu devesir entre quatre entitats principalas que son l'Occitània Granda que s'estend sus lo tèrç sud de França e que representa 97% dau territòri occitan (192 647 km²), lei Valadas Occitanas d'Itàlia (2% d'Occitània, siá 4 830 km²), la Val d'Aran (634 km²) e Mónegue (2 km²).

Es un país fòrça valonat que son relèu es dominat per de massís montanhós importants au sud, au centre e a l'èst e per lei bacins idrografics de Ròse e de Garona. D'efèct, au sud e a l'èst, lei Pirenèus e leis Aups forman doas barrieras naturalas que son de mau franquir. Mai d'una cima i passa 3 000 mètres d'altitud e leis Aups assostan la cima pus auta d'Occitània qu'es la Barra deis Escrinhs (4 102 m). Au centre, se tròba lo Massís Centrau que presenta una altitud pus febla e sistematicament inferiora a 2 000 mètres. L'oèst es dominat per lo plan oceanic dei Lanas qu'es lo plan pus important d'Occitània. Leis autrei plans notables se tròban lòng de Mediterranèa en Lengadòc.

La vau de Garona separa lei Pirenèus e lo Massís Centrau. Es un riu amb un debit relativament irregular que varia entre 190 m3/s (aost) e 1 030 m3/s (febrier). Es una via navigabla anciana per lei embarcacions leugieras. En revènge, lei naviris pesucs pòdon gaire passar Bordèu ò Lengon. A l'èst, la vau de Ròse separa lo Massís Centrau e leis Aups. Es un fluvi ben alimentat per lei precipitacions mediterranèas e oceanicas (sus la vau de Sòna) e per la fonda dei nèus. Son debit es donc important e relativament regular entre 1 000 m3/s e 2 000 m3/s. Permet la navegacion sus de distàncias importantas.

La division tradicionala d'Occitània destria plusors regions principalas. A l'oèst, lo plan occidentau forma lei regions de Gasconha (principalament au sud de Garona) e de Guiana (au nòrd dau fluvi). Au centre, lo plan mediterranèu e lei relèus meridionaus dau Massís Centrau forman Lengadòc. Lei quarts nòrd-oèst e nòrd-èst dau Massís Centrau son respectivament dichs Lemosin e Auvèrnhe. A l'èst de Ròse, Provença cuerb la mitat sud dau territòri e Daufinat la mitat nòrd. Enfin, sus lo pendís orientau deis Aups, se tròban lei Valadas Occitanas.

Clima

En causa de la diversitat de son relèu, Occitània presenta cinc zònas climaticas. Dins lei regions d'altitud dei Pirenèus, dau Massís Centrau e deis Aups, lo clima es de tipe montanhard amb una aumentacion dei precipitacions e una demenicion dei temperaturas. Per exemple, la temperatura estivenca mejana enregistrada au Mont Augal es de 13,1°C e lei precipitacions anualas i agantan aperaquí 2 050 mm (maximom mesurat en Occitània). D'ivèrn, lei tombadas de nèu pòdon agantar una espessor de plusors mètres.

Dins lo plan occidentau, lo clima es de tipe oceanic ambé d'ivèrns doç (5,2°C an Aush, 5,7°C a Brageirac) en despiech de gelades sevèras (minimom absolut de -20,4°C an Albi). Leis estius son cauds (20,3°C an Aush, 21,6°C an Albi). Lei precipitacions son regularas e aumentan vèrs lo sud e lei Pirenèus (747 mm/an a Montalban còntra 1 132 mm/an a Pau). Lei nèblas son frequentas durant lei periòdes fregs e lei vents, que vènon principalament de l'Ocean, son moderats.

Lòng de la Mar Mediterranèa, lo clima es de tipe meditarranèu caracterizat per d'ivèrns fòrça doç (7,1°C a Marselha) e d'estius cauds e secs (30,9°C au Luc). Lei precipitacions, sovent violentas, i son pus raras que dins lo rèsta d'Occitània e son sustot concentradas durant la prima e l'autona. Certanei regions, coma Crau, an un clima semiarid ambé mens de 500 mm/an de precipitacions. Pasmens, la region mediterranèa presenta de variacions climaticas importantas e lei precipitacions vènon pus importantas a l'interior dei tèrras. Lei temperaturas ivernencas i son tanben sovent frejas e de vilas coma Montpelhièr patisson sovent de geladas (25,8 jorns cada annada còntra solament 1,3 a Niça). Dos vents poderós (lo mistrau e la tramontana) dominan la zòna mediterranèa e participan a la secaressa observada d'ivèrn e d'estiu.

Demografia

Article principal : Populacion d'Occitània.
Densitat de populacion d'Occitània.
Vilas principalas d'Occitània.

En 2019, la populacion d'Occitània èra de 16,9 milions d'abitants. Se concentrava principalament segon dos aisses. Lo premier va de Niça a Bordèu e passa lòng dau litorau mediterranèu e de la vau de Garona. Lo segond se situa lòng de la vau de Ròse e contunia vèrs lo nòrd en direccion de Lion. La vila occitana pus granda, Marselha (mai d'un milion d'abitants dins son aglomeracion), se tròba a la convergéncia d'aqueleis aisses. Plusors autrei vilas importantas (Montpelhièr, Nimes, Avinhon e Ais de Provença) se situan tanben dins aquela region. Leis autreis aglomeracions pus importantas d'Occitània se tròban lòng dau premier aisse ambé Bordèu, Tolosa, Tolon e Niça que son d'aglomeracions de mai de 500 000 abitants. Enfin, dins lo nòrd e dins lo sud-oèst, se fau nòtar l'existéncia de plusors vilas de mai de 100 000 abitants (Clarmont Ferrand, Lemòtges, Pau...) que tènon un important ròtle economic coma centre de regions ruralas grandas.

Ciutats mai pobladas d'Occitània
Ciutat Populacion (2019)
Marselha 868 277 ab.
Tolosa 486 828 ab.
Niça 342 669 ab.
Montpelhièr 290 053 ab.
Bordèu 260 958 ab.
Tolon 176 198 ab.
Nimes 149 633 ab.
Clarmont 146 734 ab.
Ais 143 097 ab.
Limòtges 131 479 ab.

Lengas

Articles principals : Lenga occitana e Lengas d'Occitània.

La lenga que definís Occitània es l'occitan, qu'es en situacion minorizada tant en França (la reconeissença dei lengas regionalas dins la constitucion en 2008 entraïnèt ges d'evolucion vertadièra per quant au desvolopament de la lenga), qu'en Itàlia e dins la Val d'Aran ont a l'estatut de lenga cooficiala (en 2006, aquela cooficialitat foguèt estenduda a tota la Generalitat de Catalonha).

I a ges de donada estatica fisabla regardant lo nombre de locutors de l'occitan. Segon leis estudis, varia entre 0,2 e 10 milions amb 110 000 a 580 000 personas capablas de lo parlar correntament. Aquela reculada, sensibla dempuei leis ans 1930, es causada per una diglossia au profiech dau francés, de l'italian e de l'espanhòu. En França, foguèt agravada per la politica de repression lingüistica sostenguda per l'Estat (Vergonha).

A despart de l'occitan, se parla subretot lei lengas oficialas dins leis estats e regions que s'estendon sus Occitània. Lo francés i es donc la lenga majoritària e es parlat per la quasi totalitat deis abitants d'Occitània. Enfin, en mai de l'occitan e dei lengas oficialas, se parla tanben divèrsei lengas d'imigracion economica ò toristica qu'an ges d'estatut oficiau.

Lo site Luòcs presenta la mapa dei comunas e localitats de lenga occitana.

Religion

I a ges de donada fisabla sus lei religions practicadas en Occitània qu'un tal recensament es enebit per lei lèis francesas. Lo país es tradicionalament crestian mai, dins lo corrent dei sègles XIX e XX, la societat occitana conoguèt una evolucion similara an aquela de França. L'ateïsme e l'agnosticisme i son donc probablament venguts majoritaris durant la segonda mitat dau sègle XX.

Lo catolicisme es la forma principala dau cristianisme occitan. En particular, Avinhon foguèt lo centre de la papautat de 1309 a 1418 e Occitània assosta de santuaris importants coma aquelei de la Verge a Lorda ò de Maria Magdalena a Sant Maissemin de la Santa Bauma. Lo país es tanben traversat per lei camins de Sant Jaume que certaneis etapas son vengudas de luòcs importants de raionament culturau e intellectuau. Lo catolicisme es pasmens pas l'unica religion crestiana presenta en Occitània. D'efèct, lo protestantisme tenguèt lòngtemps un ròtle influent dins certanei regions onte de minoritats son totjorn presentas (Lengadòc, Bearn...).

En despart dei religions crestianas, existisson de minoritats judievas e musulmanas. La preséncia judieva es relativament anciana en Gasconha e dins lo Comtat Venaicin (Judieus dau Papa). Après la Revolucion Francesa, aquelei comunautats poguèron emigrar dins d'autrei regions entraïnant la disparicion progressiva dei comunautats istoricas. Pasmens, dins lo corrent de la segonda mitat dau sègle XX, de comunautats novèlas se formèron ambé l'installacion de judieus francés originaris d'Africa dau Nòrd. La formacion de minoritats musulmanas es pus recenta e s'explica per l'arribada de trabalhaires venguts d'Africa, principalament de Magrèb, a partir deis ans 1950-1960.

Existisson de traças de comunautats musulmanas mai ancianas dins de vilas coma Montpelhier o Marselha.[13] Aquelei son benlèu arribadas pendent la conquista d'aquesteis endrechs per lei musulmans d'Al Andalós, an desparegut pauc a cha pauc. Pasmens, ambé lei nombrosei liames entre lo Reiaume de França e l'Empèri Otoman, de contacts foguèron totjorn mantenguts entre lo monde musulman e lei vilas maritimas e mediteranèas d'Occitània.

Istòria

Article detalhat: Istòria d'Occitània.

De la Preïstòria a l'Antiquitat

Lei traças umanas pus ancianas descubèrtas en Occitània datan d'au mens 1,6 milions d'annadas. Homo erectus dominèt lo país fins a l'arribada dei premiereis populacions d'Homo neanderthalensis i a aperaquí 350 000 ans. Pus desvolopat que son predecessor, aquel òme laissèt de vestigis mostrant un melhorament important dei tecnicas de fabricacion d'otís e l'aparicion de rites funeraris. Homo sapiens arribèt sus lo territòri occitan i a 38 000 ans a partir d'Orient Mejan. Remplacèt ò assimilèt lei populacions d'òmes de Neanderthal. Fondèt tanben plusors culturas liticas (Aurinhacian, Gravetian, Magdalenian, Solutrean...) marcadas per de perfeccionaments tecnologics e per l'aparicion de l'art (Vènus paleoliticas, pinturas rupèstras...).

L'agricultura e lo norrigatge apareguèron dins lo corrent dau millenari VI av. JC a partir dei regions mediterranèas. Dominat en Occitània per la cultura de la terralha cardiala (6 200-4 800 av. JC), aqueu periòde veguèt una aumentacion de la populacion e l'aparicion d'abitats estables. Foguèt remplaçat per la cultura chasseana (4 200-3 500 av. JC) que sa caracteristica principala foguèt la creacion de rets d'exportacion de produchs artesanaus (destraus, lamas...) en Euròpa Occidentala. L'abitat d'aqueu periòde es mau conegut mai sembla fortificat. Un autre trach particular de la cultura chasseana foguèt sa participacion ai movements de construccion de megalits que s'observèron dins l'oèst d'Euròpa entre lei millenaris V e II av. JC.

Aquelei populacions preistoricas son mau conegudas mai semblan formadas de Ligurs a l'èst de Ròse e d'Ibèrs a l'oèst. Au sègle VI av. JC, de Cèltas migrèron dins lo país. Formèron una aristocracia que prenguèt lo poder e que, de còps, se mesclèt ambé lei populacions indigènas (especialament lòng de Mediterranèa). En parallèl, de colons grècs originaris de Focèa s'installèron en Provença a la fin dau sègle VII av. JC. I fondèron Massalia (Marselha) e establiguèron rapidament de comptadors e de rets comerciaus dins lei regions maritimas provençalas e catalanas. Sota son influéncia, lei populacions indigènas dau litorau aprenguèron l'usatge de l'escritura a partir dau sègle III av. JC.

La formacion d'Occitània

La conquista romana de Narbonesa

Article detalhat: Gàllia Narbonesa.

Generalament pacificas, lei relacions entre Massalia e lei pòbles indigèns conoguèron pasmens plusors crisis. En 125 av. JC, menaçada per lei Sallavis, la vila grèga demandèt l'ajuda militara de Roma. Aquò entraïnèt una reaccion rapida dei Romans que mandèron una armada per protegir son aliat marselhés e per conquistar lei regions mediterranèas situadas entre Itàlia e Hispania. Acabada en 118 av. JC, aquela campanha aguèt per consequéncia la formacion d'una província romana dicha Gàllia Narbonesa entre leis Aups e lei Pirenèus.

Estrategicament importanta per la Republica Romana, la província novèla veguèt la construccion de mai d'una colonia de poblament roman coma Narbo Martius (Narbona), Aquae Sextiae (Ais de Provença), Telo Martius (Tolon) ò Fossae Marianae (Fòs). Una rota (la Via Domitia) foguèt bastida per facilitar lei comunicacions dins la region. En mai d'aquò, en 107 av. JC, una revòuta dei Cèltas Tectosages permetèt ai Romans de prendre lo contraròtle de Tolosa. Aquelei trabalhs e l'installacion d'un nombre important de colons favorizèron la difusion de la cultura romana au sen dei populacions indigènas e tre lo sègle seguent, la Gàllia Narbonesa èra venguda un important centre de romanitat.

Lo periòde roman

Organizacion administrativa d'Occitània entre lei sègles I e III ap. JC.

Dins lo corrent deis annadas 50 av. JC, la Gàllia Narbonesa foguèt la basa principala de Juli Cesar durant la conquista dau rèsta de Gàllia. Durant lo decenni seguent e la guèrra civila, chausiguèt lo camp de Cesar. En revènge, Massalia se raprochèt de Pompèu e perdiguèt son independéncia en 49 av. JC.

A la creacion de l'Empèri Roman, l'emperaire August (27 av. JC - 14 ap. JC) menèt una reorganizacion dei províncias gallesas destinada a defugir de revòutas. Ansin, la Gàllia Narbonesa foguèt liada a la Gàllia Aquitània per divèrsei rets rotiers e administratius. L'objectiu dau govèrn imperiau èra de separar lei pòbles dau sud-oèst de Gàllia de l'ensems cèlta per leis integrar au fogau de romanitat qu'èra la Gàllia Narbonesa. Durant aqueu periòde, Tolosa, situada au limit entre lei doas províncias, conoguèt un desvolopament important. Aquò entraïnèt la romanizacion relativament rapida d'Aquitània e la formacion progressiva d'un ensems culturau distint fòrça romanizat (e latinizat) a l'origina d'Occitània.

Au sègle II ap. JC, lo cristianisme comencèt de se difusar en Narbonesa e en Aquitània a partir de la vau bassa de Ròse. En despiech dei persecucions, venguèt pauc a pauc la religion majoritària e foguèt a l'origina de la mesa en plaça d'un clergat poderós dins lo corrent dau sègle IV. Puei, dins un contèxte de crisi de l'Empèri Roman, minat dempuei lo sègle III per de problemas economics, la Glèisa prenguèt pauc a pauc mai e mai d'importància, especialament dins lo domeni administratiu.

Entre Visigòts, Francs e Romans

Article detalhat: Reialme visigòt.

En 406, lei defensas romanas lòng de Ren s'afondrèron e lei pòbles germanics envasiguèron l'Empèri Roman d'Occident. Fins a 409, Gàllia foguèt traversada e pilhada per lei Suèves, lei Vandals e leis Alans. Lei Visigòts prenguèron Roma en 410 avans de passar leis Aups en 412. Ocupèron un important territòri entre l'Estrech de Gibartar, Ròse e Léger e establiguèron sa capitala a Tolosa. Pasmens, èran pauc nombrós a respèct dei populacions romanizadas e avián pauc pas de foncionaris capables de gerir l'administracion d'un reiaume tant important. Ansin, lei rèis visigòts se convertiguèron rapidament au cristianisme (mai chausiguèron l'arianisme) e reconoguèron lei drechs de l'aristocracia terrenca romana e dau clergat (compilacion dau drech roman de 506). Aquò permetèt a l'elèit roman de gardar son poder e son influéncia maugrat la disparicion de l'Empèri d'Occident en 476.

En 507, lei Visigòts foguèron severament batuts per lei Francs de Clodovèu a Vouillé. Deguèron abandonar sei territòris au nòrd dei Pirenèus e lei Francs ocupèron la totalitat de Gàllia franc dei regions au sud de Durença tengudas per leis Ostrogòts. A la mòrt de Clodovèu en 511, la division de son reiaume entre seis eiretiers permetèt ai Visigòts de reconquistar una partida de Lengadòc. Pasmens, lei Francs gardèron l'avantatge e agantèron finalament la Mar Mediterranèa en 537. La Glèisa sostenguèt la conquista franca car lei rèis francs respectavan l'ortodoxia fixada per Roma. L'elèit romanizat foguèt pus prudent e negocièt tornarmai son sostèn en cambi de la preservacion de seis interès. Ansin, en despiech dau contèxte de violéncias dau periòde, l'ensems culturau formada per Aquitània e Narbonesa demorèt en plaça e la perpetuacion de la cultura antica venguèt un marcaire de l'elèit. En particular, lo latin dau sud de Gàllia subiguèt mens d'influéncias germanicas que lei parlars dau nòrd de Léger.

A partir de la fin dau sègle VI, lei senhors « romans » d'Aquitània deguèron tanben faciar d'incursions menadas per lei Vascons, un pòble basc que s'installèt au sud de Garona. Pasmens, lei Vascons se romanizèron durant la premiera mitat dau sègle VI e se fixèron dins l'oèst d'Occitània onte foguèron a l'origina dau gascon. A partir deis annadas 650, participèron ai luchas dei senhors dau sud qu'èran a assaiar d'aprofichar lei conflictes intèrnes dei Francs per s'emancipar. Dins aquò, aqueu projècte mau capitèt car lei Francs gardèron sa superioritat militara. En revènge, aqueu caòs permetèt a Provença de venir de facto independenta sota la direccion de « ducs romans » locaus.

Lo periòde carolingian

Fragmentacion de l'espaci carolingian vèrs 880.

Au començament dau sègle VIII, lei senhors d'Aquitània capitèron de venir independents quand Audoïn d'Aquitània foguèt reconegut rèi per plusors Merovingians ostils a Carles Martèl dins lo corrent deis annadas 710. Pasmens, sa posicion, entre leis Arabes au sud e lei Francs de Carles Martèl au nòrd, èra malaisada. Assaièt sensa succès de s'aliar amb un senhor berbèr rebèl puei capitèt de rebutar una premiera incursion en 721. Pasmens, en 732, foguèt durament batut a Bordèu. Obligat de demandar l'ajuda dei Francs, deguèt abandonar son títol reiau e reconóisser la senhoriá de Carles Martèl.

Durant tot lo sègle VIII, lei Francs organizèron mai d'una ataca còntra lei musulmans installats dins lo sud de Gàllia e dins lei Pirenèus. Pasmens, maugrat de combats saunós, lei posicions dei dos camps evolucionèron gaire. En parallèl, lei successors d'Audoïn gardèron una autonòmia fòrça importanta coma ducs d'Aquitània. En 759, Pepin lo Brèu, fiu de Carles Martèl e fondator de la dinastia carolingiana, comencèt una lònga guèrra per eliminar la poissança aquitana. Acabada per son fiu Carlesmanhe en 769, aquela guèrra reglèt pas la question coma lo mòstra l'emboscada organizada per lei Vascons còntra la rèiregarda carolingiana a Roncesvals en 778. Mau somés, lei senhors dau sud gardèron sei trachs culturaus romans e retrobèron son autonòmia après la mòrt de l'emperaire en 814.

D'efèct, après la mòrt de Loís lo Pietós (814-840), la division de l'Empèri Carolingian entre sei tres fius entraïnèt un novèu periòde de guèrras intèrnes entre Francs. Provença aprofichèt tornarmai la situacion per se revòutar còntra Lotari e sei successors. En 879, lo duc Boson capitèt de se'n proclamar rèi ambé lo sostèn de l'aristocracia. Batut, deguèt renonciar a son reiaume mai son títol reiau contunièt d'èsser l'enjòc de luchas acarnadas fins ais annadas 920-930. Aquitània conoguèt divèrsei temptativas similaras fins a 864.

En fòra dau mantenement dau particularisme culturau dau sud de Gàllia, lo periòde carolingian foguèt tanben a l'origina de l'establiment de la feudalitat en Occitània. D'efèct, afeblits per sei conflictes intèrnes incessants, lei rèis foguèron obligats d'acceptar la transmission ereditària dei comtats e dei ducats. Aquò entraïnèt la formacion d'una aristocracia locala fòrça poderosa que luchava de contünia per aumentar son autonòmia. Puei, dins lo corrent dau sègle X, lei senhors pus poderós s'aproprièron de prerogativas regalianas coma la fiscalitat, la justícia ò la moneda. En mai d'aquò, en Occitània, la distància importanta entre lei senhors locaus e lei rèis dei Francs permetèt de rompre totalament lo contacte. Ansin, en 987, lei Grands dau Sud participèron pas a l'eleccion d'Uc Capet e lo reconoguèron pas coma rèi. En Provença, una situacion similara entraïnèt la formacion d'un reiaume poderós dirigit per lei còmtes d'Arle.

La formacion deis estats occitans

Division territòriala de l'espaci occitan vèrs 1030.

Dins lo corrent dau sègle X, lei senhors d'Occitània aprofichèron la mesa en plaça de la feudalitat e lo declin carolingian per formar lei sieus estats. Quatre ensems dominèron rapidament lo país :

Aquelei quatre estats conoguèron tanben, coma lei reiaumes carolingians, un procès de fragmentacion intèrne. D'efèct, leis estats occitans ausèron jamai se proclamar totalament sobeirans e sei caps aguèron donc jamai una autoritat incontestada. Lei cambiaments continús d'aliança, la necessitat de donar de tèrras per s'assegurar de la fidelitat dei vassaus e lei trèbols recurrents dau periòde (invasions vikingas, incursions sarrasinas, invasions ongresas...) leis afebliguèron rapidament. Ansin, sensa tenir còmpte dei senhors ecclesiastics, lo nombre d'entitats occitanas de facto independentas passèt d'un vintenau a mai d'un centenau entre 900 e 975.

L'Edat Mejana

L'emergéncia d'una societat novèla

Au començament dau sègle XI, la situacion politica comencèt de s'estabilizar e apareguèt una societat medievela dominada per una aristocracia novèla e per la Glèisa. D'efèct, lei cambiaments politics dau sègle X entraïnèron la disparicion progressiva de l'aristocracia d'origina romana que foguèt remplaçada per de senhors nomats per lo poder carolingian. Venguts independents, capitèron de prendre lo contraròtle de l'aristocracia locala gràcias a un ret complèx de juraments de fidelitat inspirats de la feudalitat franca.

Durant aqueu periòde, la Glèisa capitèt tanben de renfòrçar d'un biais considerable son poder. D'efèct, lo clergat superior (evesques e monastèris) formèron de domenis importants gràcias ai laissas dei fidèus. Per exemple, a son apogèu entre 950 e 1150, l'Abadiá Sant Victor de Marselha administrava de monastèris, de glèisas e de fèus dins tota Occitània, en Catalonha, en Sardenha e en Itàlia. De mai, aprofichant l'introduccion de la reforma gregoriana, lo clergat occitan poguèt s'afranquir de la tutèla dei nobles. En revènge, lo clergat bas veguèt sei condicions de vida e son nivèu de formacion demenir. Ansin, foguèt rapidament incapable de donar una educacion religiosa corrècta ai fidèus, çò que favorizèt l'aparicion deis eresias dei sègles XII e XIII.

Gràcias a l'estabilizacion de la societat occitana e a de condicions climaticas pus favorablas, l'economia poguèt se redreiçar e lo sègle XI marquèt lo començament d'un periòde de prosperitat en Occitània. Aquò permetèt l'aparicion progressiva d'una aristocracia urbana e sustot d'una classa d'abitants dei vilas (marchands, artesans...) qu'anava formar una borgesia capabla d'impausar sei revendicacions ai senhors locaus dins lo corrent dau sègle seguent.

La lucha per l'egemonia e l'emergéncia de la borgesia

Dins lo corrent dau sègle XII, Occitània conoguèt mai d'un conflicte liat a de temptativas d'establir son egemonia sus un país ric e prospèr. Localament, lei ducs d'Aquitània e lei còmtes de Tolosa foguèron leis actors principaus d'aquelei conflictes. Lei premiers, qu'èran tanben rèi d'Anglatèrra après lo maridatge d'Alienòr d'Aquitània e d'Enric II d'Anglatèrra en 1152, podián s'apielar sus la legitimitat d'un fèu ancian que s'estendiá teoricament sus tot lo sud-oèst de Gàllia. Lei segonds dispausavan de revendicacions sus un territòri immens entre Pirenèus e Ròse e la participacion victoriosa de Ramon IV de Tolosa (1092-1105) a la Premiera Crosada li avián donat un prestigi fòrça important en Occident. Pasmens, en despiech de conflictes durs en 1098, en 1114, en 1159 e en 1188, la lucha entre lei dos camps demorèt indecisa. S'acabèt finalament en 1196 amb un tractat de patz.

Una autra fònt de conflictes èra la question dei domenis occitans de la Corona d'Aragon que menaçavan d'enceuclament lo Comtat de Tolosa. D'efèct, gràcias a una tiera d'eiretatges e d'operacions militaras, lei rèis aragonés avián pres possession de regions importantas (Provença, Gavaudan...) ò vassalizats plusors senhors dau pendís nòrd dei Pirenèus (Fois, Comenge...). Per assaiar de rompre aquela menaça, lei còmtes de Tolosa menèron donc mai d'una guèrra. Pasmens, lei dos camps mancavan de ressorsas e la situacion evolucionèt gaire. Vèrs 1200, una patz definitiva foguèt donc concluda laissant ai dos camps sei posicions respectivas.

La borgesia occitana foguèt la beneficiària principala d'aquelei guèrras. Tirèt profiech dei besonhs de cada senhor per obtenir ò crompar mai d'autonòmia e de privilègis. Per exemple, en 1189, la vila de Tolosa obtenguèt una autonòmia quasi totala regardant la gestion de seis afaires intèrnes ambé l'instauracion de cònsols.

La Crosada

Article detalhat: Catarisme.
Esquèma generau de la Crosada deis Albigés.

Au sègle XII, la situacion dau clergat bas s'èra pas melhorada e lo ric clergat superior èra vengut fòrça corromput. Conjugada ambé la tolerància religiosa de la societat occitana, aquò favorizèt l'aparicion e lo desvolopament dau catarisme. Religion crestiana dualista, interpretava la Bíblia d'un biais fòrça diferent de Roma. Lei papas successius demandèron ai senhors e ais evesques occitans d'eliminar aquela eresia. Pasmens, leis evesques refusèron d'intervenir per protegir son autonòmia a respèct de la papautat e lei senhors occitans podián pas atacar leis eretics sensa entraïnar de revòutas grèvas.

En fàcia d'aqueu blocatge, lo papa Innocenci III (1198-1216) decidèt d'organizar una crosada formada de senhors eissits dau mond crestian. Après ben de dificultats, obtenguèt l'autorizacion dau rèi Felip August. La menaça d'una expedicion militara entraïnèt la dubertura de negociacions vertadièras mai leis exigéncias dei legats èran pas acceptablas per lei senhors occitans. En 1208, l'excomunicacion de Tolosa agravèt lei tensions e lo legat Pèire de Castelnòu foguèt assassinat. Aquel incident foguèt rapidament esplechat per lei partisans de la Crosada que comencèt un an pus tard.

Article detalhat: Crosada dels albigeses.

La Crosada durèt de 1209 a 1229. Son debanament pòu se devesir en tres periòdes principaus. De 1209 a 1216, la Crosada foguèt menada per lei legats pontificaus e per Simon IV de Montfòrt que s'impausèt coma lo cap militar dei Crosats. Premier, ataquèron lo vescòmte de Trencavel que foguèt rapidament capturat après lo sac de Besièrs e lo premier sètge de Carcassona. Montfòrt recebèt lei territòris dau vescòmte (que moriguèt probablament assassinat en 1209) e dirigiguèt la Crosada còntra Tolosa. La violéncia dei combats (liquidacion dei senhors fidèus a l'Ostau Trencavel, chaple de La Vaur, multiplicacion dei lenhiers, faidiment dei senhors sospichats de protegir d'eretics...) entraïnèt una generalizacion rapida dau conflicte car lo rèi d'Aragon e plusors senhors occitans chausiguèron de sostenir Tolosa còntra lei Crosats. Pasmens, en 1214, lei senhors occitanoaragonés foguèron severament batuts a la batalha de Murèth onte lo rèi Pèire II d'Aragon moriguèt. Après aquela desfacha, Ramon VI de Tolosa (1194-1222) foguèt obligat de capitular e de cedir sei domenis a Simon de Montfòrt.

Article detalhat: Sètge de Tolosa (1218).

Dins aquò, en despiech de sa victòria militara, lo rèine de Simon de Montfòrt foguèt brèu car la populacion occitana reconoguèt pas sa legitimitat. De mai, leis abüs de la repression anticatara acipèron leis abitants. A partir de Provença, lo futur Ramon VII de Tolosa poguèt donc reünir una armada novèla qu'infligiguèt una desfacha ai Crosats a Bèucaire en 1216. Puei, un an pus tard, son paire capitèt de tornar prendre lo contraròtle de sa capitala gràcias a una insureccion populara. Simon de Montfòrt assetjèt la ciutat mai foguèt tuat durant un assaut en 1218. Puei, en 1219, lei Crosats subiguèron una desfacha saunosa a Basièja e, incapables de remplaçar sei pèrdas, deguèron pauc a pauc recular dins una region venguda fòrça ostila. Finalament, lei Montfòrt capitulèron en 1224 a l'eissida dau segond sètge de Carcassona e quitèron Occitània.

Article detalhat: Sètge d'Avinhon (1226).

En França, lei Montfòrt donèron sei drechs sus lo Comtat de Tolosa e sus la Vescomtat de Carcassona au rèi de França Loís VIII (1223-1226). Au contrari de son paire, aqueu rèi èra fòrça favorable a la Crosada. En 1226, decidèt de menar la sieuna expedicion vèrs lo sud. Se turtèt a una resisténcia acarnada a l'entorn d'Avinhon que capitulèt après tres mes de sètge. Pasmens, tocat per de malautiás qu'avián decimat son armada, Loís VIII moriguèt quauquei jorns après sa victòria. La fin de la Crosada foguèt fisada a Humbert de Beaujeu que comencèt la destruccion sistematica dei ressorsas agricòlas d'Occitània. En 1229, aquò entraïnèt la capitulacion de Tolosa que son còmte perdiguèt la mitat de son territòri e deguèt adoptar coma eiretier lo fraire dau rèi Loís IX.

L'establiment dau poder reiau en Lengadòc

Après la Crosada, Ramon VII de Tolosa (1222-1249) assaièt sensa succès de restaurar son independéncia. Pasmens, après sa mòrt, son comtat passèt entre lei mans dei Capetians avans d'intrar dirèctament dins lo Domeni Reiau en 1271 ambé lo decès sensa eiretier d'Anfós de Peitieus (1249-1271). En parallèl, lo papa Gregòri IX (1227-1241) creèt l'Inquisicion que traquèt lei catars. La casuda dau castèu de Montsegur (1244) marquèt una etapa decisiva dins aquela lucha car mai d'un cap de la Glèisa Catara i moriguèt. Dins aquò, en despiech dei lenhiers, lo catarisme se mantenguèt en Occitània fins au començament dau sègle XIV.

L'establiment dau poder reiau en Lengadòc foguèt rapidament basat sus una aliança entre l'aristocracia locala, formada de l'aristocracia anciana (reducha per lei combats e per lo faidiment) e de senhors novèus d'origina francesa que s'occitanizèron rapidament (coma lei Lévis-Mirapéis), e lo rèi de França ò sei representants. Ansin, tre leis annadas 1240, la màger part de l'administracion francesa recrutava de senhors ò de borgés occitans. La populacion occitana mantenguèt donc sei posicions, sa lenga e son drech d'origina romana e i aguèt ges de politica de colonizacion umana dau nòrd vèrs lo sud. Economicament, la fin de la guèrra favorizèt l'economia e au començament dau sègle XIV, Tolosa e Montpelhièr fasián partida dei vilas pus importantas dau continent.

Durant aqueu periòde, Provença passèt tanben sota lo contraròtle d'una dinastia capetiana après la mòrt de Ramon Berenguier V de Provença (1209-1245). Venguda una possession periferica dau domeni angevin, aprofichèt economicament leis efècts d'una autonòmia relativament importanta. Pasmens, coma Lengadòc, perdiguèt son ròtle de centre culturau. Ansin, ambé la disparicion dei Corts de Tolosa e de Provença, Occitània passèt pauc a pauc dins l'esfèra d'influéncia culturala de França, çò que foguèt marcat per la disparicion de la literatura dei trobadors a la fin dau sègle XIII ò per l'introduccion de l'arquitectura gotica que remplacèt l'art romanic.

Lo declin de la fin de l'Edat Mejana

Lei sègles XIV e XV foguèron un periòde de trèbols grèus en Euròpa Occidentala. En Occitània, prenguèron la forma de catastròfas climaticas (ariditat, vengudas deis aigas...) qu'entraïnèron de faminas, de malautiás decimant la populacion e d'incursions ò de pilhatges liats ais armadas e ai mercenaris menent la Guèrra de Cent Ans (1337-1453). D'efèct, tre lo començament dau sègle XIV, lo clima venguèt mens favorable a l'agricultura e lei precipitacions venguèron pus violentas entraïnant de degalhs importants dins lei zònas negadissas (per exemple en 1345 ambé lei vengudas deis aigas simultanèas de Ròse e de Durença). La demenicion de la produccion agricòla afebliguèt la populacion e leis epidemias de la fin de l'Edat Mejana i trobèron un endrech fòrça favorable per se desvolopar. En particular, la pèsta venguèt endemica dins certanei regions occitanas fins a la fin dau sègle XV. Leis operacions militaras de la guèrra entre França e Anglatèrra toquèron tanben lei regions occidentalas d'Occitània. Pasmens, lo problema pus grèu foguèt la multiplicacion dei companhiás de mercenaris que pilhèron ò rançonèron lo país fins a Provença fins a la restauracion de l'òrdre public per Loís XI (1461-1483).

Maugrat aquelei calamitats, la populacion occitana demorèt fidèla au rèi de França franc de certaneis episòdis de revòuta còntra la fiscalitat. D'efèct, la violéncia deis incursions anglesas en Occitània (pilhatges de Lengadòc, destruccion de Lemòtges...) e de concessions fachas ai captaus locaus (creacion deis Estats de Lengadòc...) permetèron de mantenir la màger part d'Occitània dins lo camp francés. Ansin, dins leis annadas 1410-1420, leis Armanhac e leis Albret, originaris de Gasconha, tenguèron un ròtle major au sen dau govèrn francés. Pasmens, d'un biais paradoxau, aquel afebliment dau poder reiau entraïnèt un renfòrçament dau contraròtle en Occitània. D'efèct, en cambi de l'institucion d'Estats Provínciaus pròpris ai regions dau Sud, lo rèi capitèt d'obtenir l'instauracion d'impòsts anuaus. De mai, per leis Estats, la necessitat de mandar de documents escrichs a la Cort Reiala favorizèt la difusion dau francés entre leis elèits occitans a partir dau sègle XV. Enfin, en 1481, lo Comtat de Provença foguèt tanben annexat per la Corona de França après la mòrt de Carles III de Provença (1480-1481).

L'integracion au sen de França

L'autonòmia dei regions occitanas durant l'Ancian Regime

A la fin dau sègle XV, Occitània èra largament contraròtlada per lei rèis de França après l'expulsion deis Anglés de Gasconha (1453), l'integracion deis Armanhac e deis Albret a la Cort de França e l'annexion de Provença (1481). Lo Comtat de Fois e quauquei fèus situats au nòrd dei Pirenèus èran lei darriereis endrechs dirigits per de senhors occitans relativament autonòms. Lo demorèron fins a la fin dau sègle XVII quand lo rèi Enric III de Navarra, que n'èra lo sobeiran, venguèt rèi de França sota lo nom d'Enric IV.

Pasmens, durant l'Ancian Regime, lei regions occitanas capitèron de mantenir una autonòmia relativament importanta. D'efèct, lei regions occitanas gardèron sa lenga, son drech escrich e seis unitats de mesura. De mai, en causa de sa posicion de províncias perifericas, aprofichavan de condicions fiscalas pus avantatjosas regardant lo pagament de la gabèla. A partir dau sègle XVI, de reformas reialas transferiguèron lo poder deis institucions tradicionalas (que foguèron pasmens pas suprimidas) vèrs d'administracions novèlas tengudas per d'oficiers reiaus (que jonhèron pauc a pauc la noblesa locala gràcias a la transmission ereditària de sei cargas). Lei Parlaments, corts de justícia cargadas de jutjar leis afaires pus importants au nom dau rèi, foguèron leis institucions pus importantas d'aquela politica. Quatre foguèron installats en Occitània : Tolosa (1443), Bordèu (1451), Ais de Provença (1501) e Pau (1620). Pauc a pauc, aquelei parlaments venguèron un centre de resisténcia au poder reiau e a seis abüs. En revènge, son trabalh renforcèt lo ròtle dau francés coma lenga de poder, especialament après l'Ordonança de Villers-Cotterêt (1539) qu'impausèt l'usatge unic de la lenga dau rèi.

Lo mantenement d'institucions localas en Occitània èra una necessitat per lo poder reiau que deviá i afrontar de revòutas antifiscalas recurrentas (Crocants, Marselha, Lemosin, Gasconha...). Victoriosament reprimidas, aqueleis insureccions empachèron l'extension tròp importanta dei poders deis oficiers reiaus que volián suprimir leis Estats Provínciaus. Pasmens, entraïnèron l'emergéncia de l'etnotipe dei populacions occitanas restivas a tota forma d'autoritat.

Lei guèrras de religion

En fòra dei revòutas antifiscalas, una autra fònt de conflictes foguèt la question dau protestantisme. La religion novèla, sota sa forma calvinista principalament, agantèt Occitània tre leis annadas 1520-1530. Seduguèt rapidament lei mitans intellectuaus, una partida de l'aristocracia e un nombre important de borgés. Ansin, franc dau Massís Centrau (levat Velai, Vivarés e Gavaudan), de Provença (qu'assostava pasmens de vaudés en Leberon e dins leis Aups) e de Tolosa, la Reforma penetrèt prefondament. Après quauqueis esitacions, leis autoritats chausiguèron de reprimir l'eresia novèla e de lenhiers apareguèron tornarmai dins lo País d'Òc a partir de 1535. Puei, un an pus tard, lo Parlament d'Ais començèt una lònga guèrra còntra lei vaudés e lei protestants de Leberon.

Pasmens, la repression empachèt pas lo protestantisme de contuniar sa progression e plusors guèrras civilas opausèron protestants e catolics dins tot lo Reiaume de França. La màger part dei regions occitanas, que concentravan lei proporcions pus importantas de protestants, i jonhèron lei fòrças opausadas ai catolics. L'excepcion principala foguèt Provença onte lei protestants foguèron vencuts en 1545. Pasmens, lei venceires se devesiguèron entre moderats e fanatics e contunièron de se combatre per lo contraròtle dau Comtat. En 1572, après lo Chaple de Sant Bertomieu, lei regions occidentalas e centralas d'Occitània venguèron donc lo còr d'una federacion protestanta (e catolica moderada) que foguèt utilizada per lo futur Enric IV per accedir au tròne de França.

En 1598, a la fin dei guèrras de religion, lo protestantisme, quasi anientat dins lo nòrd dau reiaume, demorava poderós en Occitània lòng d'un arc anant deis Aups a La Rochèla en passant per lei Cevenas, Montalban e la vau de Garona. Dins aquela region, lei protestants obtenguèron plusors plaças fòrtas (La Rochèla, Montalban, Montpelhièr...) e lo drech d'i estacionar una fòrça gropant plusors miliers d'òmes.

Pasmens, aquò durèt gaire car durant lo rèine de Loís XIII (1610-1643), lo cardinau de Richelieu s'ataquèt a l'autonòmia dei protestants que menaçava sei projèctes de poder reiau absolut. De 1621 a 1629, una tiera de guèrras s'acabèt ambé la reconquista dei fortalesas protestantas e per una reduccion de sei drechs politics. Ansin, après 1629, i aviá plus de fòrças militaras capablas en Occitània de s'opausar a la politica reiala.

De l'acabament de la somission d'Occitània a la Revolucion

Loís XIV (1643-1715) contunièt la politica dau cardinau de Richelieu e renforcèt mai l'absolutisme de la monarquia francesa. Ansin, après la participacion dei vilas occitanas a la Fronda (1648-1653) per assaiar d'obtenir mai d'autonòmia, s'ocupèt de sometre Occitània a son poder (Bordèu en 1653, Marselha en 1660). Puei, annulèt l'Edicte de Nantas e enebiguèt tornarmai lo protestantisme, çò qu'entraïnèt la revòuta dei Camisards (1685-1710) dins lei Cevenas. Pasmens, aquò reglèt pas la question protestanta coma lo mostrèt en 1762 l'afaire Calas a Tolosa. Ansin, de trèbols contunièron fins a l'adopcion de l'Edicte de Tolerància de 1787 e d'importantei comunautats protestantas capitèron de se mantenir dins lei regions de Nimes e de Droma.

Durant lo sègle XVIII, la difusion deis idèas dei Lutz en Occitània demorèt limitada maugrat lo ròtle eminent de Montesquieu. D'efèct, après lei trèbols dei sègles precedents, lei regions occitanas èran vengudas pauras levat certanei pòchis de prosperitat (Bordèu, Avinhon...). L'educacion e lo progrès tecnologic i èran fòrça limitats. Ansin, franc de Provença e dei regions textilas de Lengadòc, l'industrializacion èra inexistenta. L'importància de la païsanariá permetiá lo mantenement de l'occitan que comencèt d'interessar certanei sabents ambé la publicacion dei premierei gramaticas. Pasmens, lo ròtle d'Occitània dins lei mitans intellectuaus dau Reiaume èra feble e la màger part dei foncionaris reiaus èran originaris dau nòrd. Ansin, aqueu clima de pauretat e de dominacion d'oficiers reiaus cargats de levar d'impòsts impopulars entraïnèt una lenta aumentacion dau maucontentament que culminèt a la velha de la Revolucion Francesa.

L'Occitània contemporanèa

Lo periòde revolucionari

En 1789, lo rèi Loís XVI (1774-1792) convoquèt leis Estats Generaus dau Reiaume per organizar una importanta reforma d'un sistèma fiscau vengut ineficaç. Esperant de cambiaments pus prefonds, la populacion francesa se revoutèt e sostenguèt lei deputats dau Tèrç Estat. Aquò foguèt la causa de la Revolucion Francesa que durèt de 1789 a 1799. Leis Occitans participèron activament au movement revolucionari — ò còntrarevolucinari — coma l'indican la multiplicacion deis atacas de castèus, la participacion decisiva dei volontaris marselhés a la presa dau Palais des Tuileries (1792) e la creacion de societats popularas liadas ai grands corrents politics qu'animavan lo debat politic a París.

Pasmens, rapidament, la tradicion d'autonòmia locala dei vilas e vilatges occitans (parlaments, consulats, estats provínciaus...) intrèt en conflicte ambé la vision unificatritz dei republicans parisencs. Lo Massís Centrau refusèt la constitucion civila dau clergat e la màger part d'Occitània refusèt la mobilizacion generala decidida per la Convencion. Ansin, en 1793, lei vilas occitanas principalas (Bordèu, Marselha, Nimes, Tolon...) sostenguèron lo movement federalista dirigit per lei Girondins. Aquela insureccion foguèt rapidament vencuda e s'acabèt ambé la capitulacion de Tolon lo 18 de decembre de 1793. Pasmens, la pacificacion demorèt fragila e de combats contunièron d'opausar republicans e realistas fins a la fin dau sègle.

Per assegurar lo contraròtle dau territòri e la difusion deis idèas revolucionàrias, leis autoritats novèlas creèron una administracion poderosa e decidèron d'impausar lo francés coma lenga unica. D'efèct, dins l'encastre dei luchas ideologicas dau periòde, lei « patés » èran sovent utilizats per veïcular la propaganda realista au sen d'una païsanariá estacada a sei tradicions e son clergat. A tèrme cort, aqueu projècte durèt gaire car interessèt pauc Napoleon Bonaparte que prenguèt lo poder en 1799. Pasmens, anava conéisser un vam novèu sota la IIIa Republica.

Lei retards economics dau sègle XIX

Lei periòdes revolucionari e napoleonenc trebolèron leis estructuras socialas e politicas francesas e occitanas. Rapidament, aqueleis efècts foguèron aumentats per lei transformacions entraïnadas per la Revolucion Industriala. Dins aquò, a respèct dau rèsta dau territòri francés, Occitània conoguèt de retards importants de desvolopament.

D'efèct, maugrat la modernizacion de l'agricultura que començava de despoplar lei regions ruralas, la proporcion de païsans demorèt importanta dins lo sud. En causa dei melhoraments continús dei mejans de transpòrt (tren, naviris...), devián faciar la concurréncia dei productors d'autrei regions ò d'autrei país. Ansin, per exemple, lo vinharés lengadocian foguèt victima d'una crisi fòrça grèva en 1907 que necessitèt la mobilizacion de 60 000 soudats per restablir l'òrdre. Aquelei dificultats deis agricultors marquèron lo començament de l'exòde rurau en direccion dei centres industriaus.

Dins aquò, dins lei regions occitanas, l'industria restèt una activitat marginala fins a la Premiera Guèrra Mondiala e l'exòde rurau se faguèt sustot vèrs lei regions industrialas dau nòrd. D'efèct, en 1911, Occitània assostava solament 10% dei maquinas de vapor francesas. Lei capitaus necessaris a sa crompada èran sovent d'origina parisenca, lionesa ò estrangiera car la borgesia locala preferissiá se concentrar sus l'agricultura. De mai, leis industrias occitanas eissidas dau sègle XVIII (textilas de Lengadòc, siderurgia dei Pirenèus...) subrevisquèron pas a la concurréncia dei companhiás de Lorena e dau Nòrd. Enfin, la dispersion dei jaciments de carbon occitans e la manca d'infrastructuras favorizèt pas la creacion de grands bacins industriaus.

Lo començament de la Renaissença Occitana

Dins lo corrent dau sègle XIX, lei retards economics dau Miegjorn favorizèron un renfòrçament deis etnotipes negatius estacats ais Occitans. Plusors autors famós sotalinhèron lei «  colors pintorescas » de son país e sa « vivacitat ». Pasmens, metèron tanben l'accent sus sa « pauretat », sa « violéncia » (especialament còntra l'autoritat) e son « feniantige » (en causa de la « legislacion dau Soleu »). Puei, d'explicacions racialas ò culturala venguèron explicar aquela « inferiotat » de la « raça latina » dei gents dau Sud a respèct dei populacions d'origina germanica dau nòrd de França.

Pasmens, aqueleis estereotipes favorizèron tanben l'estudi dau folclòre meridionau e dei « patés ». Òr, començadas durant lo Premier Empèri, aquelei recèrcas anavan rapidament entraïnar un important trabalh de collècta de racòntes, de cants e de parlars tradicionaus. Aquò favorizèt la redescubèrta de l'òbra dei trobadors, ja estudiada per Francés Rainoard au sègle precedent, puei de la cultura occitana medievala. A partir deis annadas 1840, aquelei trobalhas prestigiosas incitèron un nombre creissent d'erudits occitans a s'interessar a son istòria e sa lenga. En parallèl, l'escrich en occitan conoguèt una resurgéncia importanta marcada per la creacion dau Felibritge (1854) e per lo succès de Mirèio (1859) de Frederic Mistral.

Lo Felibritge permetèt d'assegurar la publicacion d'un nombre importanta d'òbras e de realizar la premiera codificacion de la lenga occitana (la nòrma mistralenca). Pasmens, lei temptativas dei felibres de portar de revendicacions politicas en favor de la defensa de la lenga ò dau federalisme mau capitèron. De mai, lo movement, que gropava sustot d'intellectuaus eissits dei classas mejanas, foguèt jamai una organizacion de massa susceptibla d'influenciar lei debats politics nacionaus. Pièger, maugrat lo prestigi d'autors coma Mistral, Romanilha ò Gras, lo Felibritge poguèt pas arrestar la difusion de la cultura francesa que venguèt quasi egemonica en Occitània.

Lei doas guèrras mondialas

La Premiera Guèrra Mondiala (1914-1918) foguèt una catastròfa per lei regions ruralas d'Occitània que sa jovença foguèt decimada per lei combats (19% de tuats en Lemosin còntra 7% per lo rèsta dau país). En mai d'aquò, lei soudats provençaus foguèron accusats de coarditge après la revirada deis ofensivas d'aost de 1914 e patiguèron de tractaments marrits durant tot lo conflicte (afaire dau 15en còrs). Lo deficit de populacion foguèt donc pus grèu en Occitània que dins lo rèsta de França.

Ansin, durant l'entre doas guèrras, de Bretons venguèron s'installar en Gasconha, d'Italians e d'Espanhòus en Provença e dins la vau de Garona e d'Armenis a Marselha. En 1939, una segonda onda d'immigracion espanhòla arribèt en Occitània ambé la desfacha dei republicans. A respèct deis immigrats dau sègle XIX, foguèron relativament ben acuelhits. Permetèron lo mantenement de la societat rurala occitana mai pas aqueu de la transmission de la lenga. D'efèct, a partir deis annadas 1930, lo francés, vist coma un factor de promocion sociala, foguèt l'unica lenga transmesa a la màger part deis enfants.

Durant la Segonda Guèrra Mondiala (1939-1945), lo regime de Vichèi e certanei collaborators manifestèron una simpatia per lei movements regionalistas. Loís Alibèrt, fondator de la nòrma classica, foguèt un dei simbòls d'aqueu raprochament. Pasmens, la màger part de l'occitanisme s'alunchèt pauc a pauc dau regime de Pétain e lo movement foguèt gaire inquietat a la Liberacion. Per lo rèsta, Occitània venguèt la basa principala dei movements de resisténcia francesa car, levat lo litorau atlantic, foguèt pas ocupada avans novembre de 1942. En 1944, se liberèt ela meteissa franc de Provença onte desbarquèt una armada francoestatsunidenca lo 15 d'aost. Lei liberacions de Tolon (26 d'aost) e de Marselha (28 d'aost) per lei tropas colonialas francesas e la batalha de Montelaimar (17-29 d'aost) foguèron lei combats principaus de la Liberacion dau Miegjorn.

Lei mutacions dau sègle XX

Après la Segonda Guèrra Mondiala, Occitània conoguèt de mutacions fòrça importantas. Au nivèu economic, l'agricultura es finalament venguda una activitat menora levat d'Auvèrnhe e d'Aquitània (6% de la populacion activa). Pasmens, maugrat lei capitadas dei creacions de la zòna industriala de Fòs-Lavèra e d'un sector aeronautic fòrça competitiu a Tolosa e Marinhana, l'industrializacion dei regions occitanas demorèt febla. Au contrari, la segonda mitat dau sègle veguèt la disparicion de l'industria miniera dei Cevenas (Alès...), dei chantiers navaus mediterranèus (La Ciutat...) e dei sectors industriaus de Lengadòc e d'Aquitània (Frontinhan, Bordèu...). Ansin, lo sector terciari, especialament lo torisme, comencèt de dominar l'economia occitana. Au nivèu demografic, la populacion aumentèt tornarmai après 1945 gràcias a la perseguida de l'immigracion mediterranèas (Espanha, Portugau, Magrèb...), a la repatriacion dei colons d'Argeria e a l'arribada de populacions septentrionalas (trabalhaires e retirats).

Dins un Miegjorn d'ara endavant associat a l'idèa de Soleu e de vacanças, aquelei transformacions entraïnèron l'adopcion per lo govèrn francés d'una importanta politica de desvolopament per redurre lei retards del país (construccion d'autorotas, de camins de fèrre, electrificacion...). Suscitèron tanben un vam d'interès per lei regions en cors de desertificacion en causa de l'exòde rurau. L'occitanisme aprofichèt aquela situacion per sostenir de movements novèus de renaissença culturala. Aquò permetèt de melhorar la codificacion de la nòrma classica. Pasmens, sei progrès demòran limitats maugrat una reconeissença fòrça fragila de l'occitan per leis autoritats francesas dins l'ensenhament. Ansin, lo nombre de locutors de la lenga a fòrça demenit d'aperaquí 10 milions de personas en 1930 a un nombre probablament inferior a un milion au començament dau sègle XXI.

Arts

Article detalhat: Lista de las arts en Occitània.

Personatges occitans

Article principal : Lista de personatges occitans.


Vaquí una lista de qualques personalitats celèbras occitanas (per una tièra pus completa vejatz l'article principal).

Artistas

Personatges istorics

Alienòr d'Aquitània dins un vitralh de la catedrala de Sant Pèire de Peitieus
Retrach de Gilbèrt dau Motier de La Faieta, en unifòrme de luòctenent-general de 1791, pintat per Joseph-Désiré Court en 1834.

Escrivans

Miquèl de Montanha per Dumonstier
Frederic Mistral

Òmes politics

Joan Jaurés, 1904

Scientifics

Economia

Movements politics occitanistas

Article detalhat: occitanisme politic.

Galeria

Clicatz sus una vinheta per l’agrandir.

Vejatz tanben

Ligams intèrnes

Ligams extèrnes

Nòtas e referéncias

Nòtas

  1. ↑ Nom femenin singular, genitiu acabat per "æ" (1ra declinason):
    • Nominatiu Occitaniă
    • Vocatiu Occitaniă
    • Acusatiu Occitaniam
    • Genitiu Occitaniæ
    • Datiu Occitaniæ
    • Ablatiu Occitaniā

Referéncias

  1. ↑ «Preconizacions del Conselh de la Lenga Occitana» (en occitan) p. 129.
  2. ↑ Per exemple los estatuts de 1911 del Felibritge dison, a l'article 2 : «Lou Felibrige es establi pèr garda longo-mai à la nacioun óucitano, sa lengo, sis us, soun gàubi e tout ço que coustituïs soun èime naciounau. Sa dóutrino es caupudo dins lis obro de Frederi Mistral e de si disciple.» = «Lo Felibritge es establit per gardar lòngamai a la nacion occitana, sa lenga, seis us, son gaubi e tot çò que constituís son èime nacionau. Sa doctrina es caupuda dins leis òbras de Frederic Mistral e de sei disciples.» Citacion sul blòg Prouvencou
  3. ↑ "Egli tutto pien d'ira Carlo attacò il fuoco, e spianò Narbona, Agate, Nemauso, e Biterra nobile Colonia de' Settumani, onde pare che hauesse tutta quella contrada il nome, che alhora si chiamava Settimania, & hora (come s'è gia detto) in uece di Gotticana, è chiamata Ocitania." Historia delle cose di Francia, raccolte fedelmente da Paolo Emilio da Verona, e recata hora a punto dalla Latina in questa nostra lingua Volgare, Venezia: Michele Tramezzino; 1515. Segonda edicion de 1549 en linha (imatges 144-145) e tanben
  4. ↑ Annali dell'Ordine dei frati minori cappuccini
  5. ↑ "Il meit le feu à Narbonne, Aigueſmortess, Nymes & Beſiers, colonie & uille neuſue de grand nom, habitee iadis par les ſoldatz de la ſeptieme legion de Rome, dont celle cõntree peult ſembler auoir prins ſon nom, eſtant alors nommee Septimanie, & de preſent Ocitane & Languedo, au lieu qu'on la nõmoit Gotthicane, ſelon que nous auons dict deuant.". Deux liures de Paul Aemyle de l'histoire de France, nouuellement traduicts de latin en françois, par Simon de Monthiers, A Paris, De l'imprimerie de Michel de Vaſcoſan, demourant en la Rue S.Iaques, à l'enſeigne de la Fontaine. M. D. LVI. (1556.) p. 92 Legir en linha
  6. ↑ Frantzösischer und anderer Nationen mit einlauffender Historien warhaffte Beschreibung: biß auff Henricum den Anderen ... in Neunthehen Bücher verfasset ... Sampt aller Königen Bildtnussen, Volum 2 p. 740
  7. ↑ "Arade, genti-homme de ceste Prouince Occitanie...", in Les récits historiques ou histoires divertissantes, entremeslées de plusieurs agreables rencontres & belles reparties. Par Iean-Pierre Camus, Evesque de Belley. A Paris, chez Gervais Clousier, au Palais, sur les degrez de la Saincte Chapelle. MDCXLIV en linha
  8. ↑ Jean Pierre Camus, Les récits historiques ou histoires divertissantes entremeslées de plusieurs agréables rencontres & belles réparties, Edicions Talvera, 2010, ISBN 979-1-09-069605-1
  9. ↑ The History of the World; Or, an Account of Time. Compiled by the Learned D. Petavius, and Continued by Others, to the Year of Our Lord 1659, Londron, MDCLIX.
  10. ↑ "Los Moros obtenian la Ocitania inferior", [http://books.google.fr/books?id=3uxFAAAAcAAJ&pg=PA249&dq=ocitania&hl=fr&sa=X&ei=UCSMT6u6EcLq8QPP0Zy7CQ&redir_esc=y#v=onepage&q=ocitania&f=false Pedro Fernández del Pulgar, Teatro Clerical, Apostolico, Y Secular De Las Iglesias Catedrales De España, Nieto, 1680, p. 249
  11. ↑ Pouésias Patouèzas en linha
  12. ↑ Citat dins Josiana Ubaud. Usage des mots oc, occitan, Occitanie à travers les âges. En linha.
  13. ↑ https://www.deepdyve.com/lp/brill/philippe-s-nac-musulmans-et-sarrasins-dans-le-sud-de-la-gaule-du-viiie-3GloEonhCw
Recuperada de « https://oc.wikipedia.org/w/index.php?title=Occitània&oldid=2456328 »