Ans 1620
Istòria[modificar | modificar la font]
.svg){kind=small}
1620 : promulgacion de l'Edicte d'Integracion de Bearn dins lo Reiaume de França per lo rèi Loís XIII de França.
1620 : premier desbarcament de colons anglés puritans en Nòva Anglatèrra. I fondèron plusors colonias e aguèron una influéncia importanta sus la vida religiosa dei colonias anglesas implantadas dins la region (→ 1630).
1620-1621 : guèrra entre Polonha-Lituània e l'Empèri Otoman. Mau preparada per lei dos camps, s'acabèt per una victòria polonesa a la batalha de Khotin e un tractat de patz restaurant lo statu quo ante bellum. Après aquela desfacha, lo sultan Osman II ordonèt l'adopcion d'un programa de modernizacion de son armada (→ 1622).
1622 : dins l'Empèri Otoman, assassinat dau Osman II per lei conservators opausats a sa politica de modernizacion. Foguèt remplaçat per Mustafa Ièr, sultan per lo segond còp, mai l'Empèri conoguèt un periòde d'instabilitat que durèt fins a 1656.
1622 : en Etiopia, conversion oficiala dau negus Susenyos Ièr (1607-1632) au catolicisme. Pasmens, lo prèire jesuista Pedro Páez qu'èra a l'origina d'aquela conversion moriguèt dins lo corrent de l'annada. Foguèt remplaçat per de prèires que mancavan de tolerància e qu'impausèron una tiera de reformas liturgicas totalament impopularas entraïnant de trèbols grèus.
1622 : en Yucatan, succès defensiu dei Maias de Tayasal còntra una expedicion espanhòla destinada a sometre la vila (→ 1624).
1622 : en aplicacion de l'enebiment dau cristianisme en Japon decidit per Tokugawa Ieyasu en 1612, 55 missionaris e Japonés convertits foguèron executats a Nagasaki.
1622 : aliats ais Anglés, lei Pèrses poguèron reconquistar la vila d'Ormuz tenguda per lei Portugués. En cambi de son ajuda, leis Anglés obtenguèron lo drech de bastir una basa navala a Bander Abbas.
1623 : en Japon, abdicacion de Tokugawa Hidetada au profiech de son segond fiu Tokugawa Iemitsu (1623-1651). Pasmens, dins lei fachs, Tokugawa Hidetada contunièt de dirigir l'Empèri fins a sa mòrt en 1632. En parallèl, l'isolament dau país foguèt renfòrçat amb l'abandon dau comptador anglés de Hirado.
1624 : novèla expedicion militara espanhòla dirigida còntra la vila maia de Tayasal per la sometre e la convertir au catolicisme. Coma en 1622, lei soudats e auxiliaris espanhòus foguèron pres dins una emboscada e anientats. Après aquela revirada, lo governador espanhòu renoncièt a una ataca còntra la ciutat.
1626 : instauracion de la supremàcia de la Glèisa de Roma sus la Glèisa Etiopiana per lo prèire jesuista Afonso Mendes. Aquò entraïnèt l'adopcion d'una tiera de reformas liturgicas majoras coma la condamnacion dau sabbat. Una partida de la populacion acceptèt sensa dificultat de se convertir car la sciéncia e lo mòde de vida estricte dei jesuistas avián produch una impression favorabla a respècte de l'aflaquiment dei mors au sen de la Glèisa Etiopiana. Pasmens, la màger part i èra opausada e divèrsei mesuras fòrça impopularas (adopcion de la messa en latin, fin dau culte dei sants etiopians... etc.) agravèron la situacion e entraïnèron d'insureccions encoratjadas per lo clergat locau (→ 1629).
1627 : mòrt de l'emperaire mogòl Jahangi que foguèt remplaçat per son fiu Shah Jahan.
1628-1629 : en Insulíndia, resisténcia deis Olandés de Batavia còntra dos sètges menats per lei tropas dau Sultanat de Mataram.
1629 : en Etiopia, la crisi religiosa començada en 1626 entraïnèt la formacion d'una importanta rebellion menada per Melka Krestos, un cosin alunchat dau negus. Sa repression foguèt malaisada car lei soudats etiopians èran maucontentats de l'adopcion dau catolicisme.
1629-1631 : començament de la Granda Pèsta Italiana de 1629-1631.
Cultura[modificar | modificar la font]
1622 : trabalhs de restauracion importants dau Sanctuari d'Al-Hussayn ibn Ali a l'iniciativa dau cha Abbas Ièr lo Grand (1588-1629). En particular, lo dòme foguèt restaurat amb de teules novèus e lo sarcofag bastit en 1514 foguèt enriquit d'ornaments novèus de bronze e de coire.
Sciéncias e tecnicas[modificar | modificar la font]
1624 : publicacion d'un estudi dei constellacions dich Usus astronomicus planisphaerii stellati per l'astronòm alemand Jakob Bartsch (vèrs 1600 - 1633). I definiguèt lo traçat de sièis constellacions novèlas (Camelopardalis, Gallus, Jordanus, Monoceros, Tigris e Vespa). Lei constellacions de Camelopardalis e de Monoceros existisson totjorn a l'ora d'ara.
1628 : a partir dei trabalhs sus la circulacion dau sang dins l'organisme dau mètge arabi Ibn al-Nafis, lo mètge anglés William Harvey (1578-1657) publiquèt la premiera descripcion dau sistèma circulatòri depintant lo còr coma una pompa musculara.
Decès[modificar | modificar la font]
- Felip III, rèi d'Espanha.
- Jahangi, emperaire mogòl.
- Jan Pieterszoon Coen, militar olandés.
- Joris van Spilbergen, explorator e navegaire olandés.
- Petrus Plancius, astronòm, cartograf e teologian neerlandés.
- Sebastián Vizcaíno, explorator e diplomata espanhòu.
- Simon Stevin, matematician flamenc.
- Thomas Harriot, matematician e astronòm anglés.