Guèrra de Cent Ans
La Guèrra de Cent Ans foguèt lo conflicte que se debanèt entre lei reiaumes de França e d'Anglatèrra, cada país recebent l'ajuda de divèrseis aliats coma Borgonha, de 1337 a 1453. Lei rasons d'aquela guèrra son situadas dins la rivalitat entre lei rèis dei dos país, especialament per lo contraròtle de fèus de França (Guiana, Flandra...). L'element entraïnador foguèt la succession dau rèi Carles IV de França mòrt en 1328. En 1337, lo rèi anglés Edoard III contestèt la legitimat dau rèi Felip VI e se proclamèt rèi de França.
Lo debanament de la guèrra, que foguèt copada per de trèvas nombrosas, es devesida en quatre etapas principalas. Inicialament, leis Anglés capitèron de conquistar una partida de França après la captura dau rèi Joan II en 1356 a Peitieus. La situacion francesa se melhorèt pendent lo rèi de Carles V que poguèt reconquistar la màger part de son reiaume en 1380. Après una trèva, lo conflicte acomencèt tornarmai en 1415 enterin que França èra a faciar una guèrra civila entre son aristocràcia. Venceires, leis Anglés aprofichèron la foliá dau rèi Carles VI per faire dau rèi Enric V l'eiretier dau tròne francés. Pasmens, en 1429, acomencèt lo redreiçament francés impulsat per Joana d'Arc. Ansin, a partir de 1430, lei Francés capitèron de replegar pauc a pauc Anglatèrra fins a conquistar totei lei territòris anglés sus lo continent levat de Calais.
Aquela guèrra aguèt de consequéncias importantas, magerament au nivèu politic car permetèt una extension fòrça importanta dau domeni reaiu francés e entraïnèt la formacion dau poderós ducat de Borgonha que será la fònt d'unei guèrras a la fin dau sègle XV. La Guèrra de Cent Ans causèt tanben l'aparicion d'un sentiment nacionau fòrt en França e en Anglatèrra.
Causas
[modificar | Modificar lo còdi]La Guèrra de Cent Ans es l'expression de la rivalitat existent entre lei reiaumes de França e d'Anglatèrra dempuei lor formacion ai sègles X e XI. D'efèct, après la conquista dau tròne anglés per Guilhem de Normandia en 1066, lei rèis anglés foguèron sobeirans d'Anglatèrra e vassaus dau rèi de França per sei fèus continentaus. Aquò entraïnèt una tièra de guèrras entre França e Anglatèrra, especialament durant lo rèine de Felip August (1190-1223), que la consequéncia ne foguèt una reduccion dei possessions anglesas continentalas au solet territòri de Guiana. Pasmens, au sègle XIV, lei question de la senhoriá de Guiana e dau reiaume d'Escòcia continuèron d'empoisonar e de tesar lei relacions entre França e Anglatèrra. Puei, a partir de la mòrt de Felip de Valés, la succession dau tròne de França va entraïnar una degradacion novèla entre lei dos reiaumes fins a la declaracion de guèrra anglesa lo 7 d'octòbre de 1337.
La senhoriá de Guiana
[modificar | Modificar lo còdi]La question de la senhoriá sota lo fèu de Guiana es lo problèma pus ancian dei relacions entre França e Anglatèrra. Situat dins lo sud-oèst de França, son titular es lo rèi d'Anglatèrra que deu donc far omenatge au rèi de França per aqueu territòri. De mai, coma senhor de la region, lo rèi francés poguèt intervenir dins seis afaires interiors, especialament au nivèu judiciari. Aquela situacion, relativament avantatjosa per lo prestigi dei rèis francés, èra pas acceptabla per leis Anglès e entraïnèt de tensions continualas. Ansin, lo rèi d'Anglatèrra assaièt d'obtenir la senhoriá entiera sus la region causant un premier ensems de combats entre 1323 e 1327. Afeblit, lo rèi Edoard III d'Anglatèrra reconoguèt finalament lo poder superior dau rèi francés sus lo fèu en 1329 en cambi de sa restitucion. Pasmens, Guiana demorèt una fònt de tensions importantas.
L'afaire d'Escòcia
[modificar | Modificar lo còdi]En fòra de Guiana, Escòcia èra un autre ponch de tension entre França e Anglatèrra. D'efèct, França e Escòcia èran d'aliats tradicionaus. Ansin, lei Francés ajudèron Escòcia dins son conflicte amb Anglatèrra puei aculhiguèron e sostenguèron lo rèi Dàvid II après sa deposicion per Edoard III. La preséncia d'Escocés en França e de partisans de Dàvid II sus lo territòri d'Escòcia èran donc una menaça permanenta per leis Anglés.
La succession de França
[modificar | Modificar lo còdi]
La succession dau reiaume de França foguèt l'element qu'entraïnèt la guèrra en causa de pretencions dau rèi Edoard III d'Anglatèrra au tròne francés còntra aquelei dau rèi Felipe VI. D'efèct, a la mòrt sensa eiretar dau Felipe V, lei dos pretendents a la corona francesa èran Edoard III d'Anglatèrra e Felipe VI de Valés. Avián un ligam ambé Felipe IV (1285-1316) car lo premier èra lo fiu de sa filha Eisabèu de França e lo segond èra son nebot. Pasmens, lei règlas de succession francesas consideravan solament lei drechs dei descendents masculins. De mai, la noblesa francesa èra gaire desirosa d'aver un rèi estrangier. Felipe VI venguèt donc aisadament rèi de França e Edoard III acceptèt de rendre omenatge per sei fèus continentaus en 1329.
L'objectiu dau rèi anglés èra de negociar ambé lei Francés per un reglament generau de tensions entre lei dos reiaumes. En 1334, lei negociacions mau capitèron après l'insisténcia de Felipe VI per inclure Escòcia dins l'acòrd. L'afaire de Flandra va donc finalament condurre a la guèrra en 1337. D'efèct, la region èra sota lo contraròtle dau còmte Loís Ièr ambé lo sostèn de Felipe VI. Son enemic, Ròbert d'Artés èra refugiat en Anglatèrra enterin qu'Edoard III acomencèt de destabilizar lo poder de Loís Ièr. Lo rèi francés demandèt donc lo deliurament de Ròbert per lo jutjar. Lo refús anglés entraïnèt la confiscacion de Guiana. Edoard III decidiguèt donc de revenir sus l'ascension au tròne de Felipe VI. Se proclamèt rèi de França e declarèt la guèrra lo 7 d'octòbre de 1337.
Debanament dau conflicte
[modificar | Modificar lo còdi]Lo debanament dau conflicte es devesit en cinc fasas principalas que son :
- lo periòde de victòrias e de conquistas anglesas realizadas per Edoard III entre 1337 e 1364.
- lo redreiçament de França durant lo rèine de Carles V en 1364-1380.
- la lònga trèva de 1388-1411.
- un segond periòde de succès anglés e la presa d'una gròssa part de França per lo rèi Enric V de 1411 a 1429.
- lo periòde de la reconquista francesa e la desfacha finala d'Anglatèrra entre 1429 e 1453.
Lei conquistas d'Edoard III (1337-1364)
[modificar | Modificar lo còdi]La batalha de Crécy e la presa de Calais
[modificar | Modificar lo còdi]
Lo començament de la guèrra es l'ocasion de succès diplomatics importants per leis Anglés qu'aprofichèron la revòuta de Flandra còntra Felipe VI per destruir la flòta francesa en 1340 (Ecluse). Aquò permetèt lo desbarcament de tropas anglesas que mandèron d'expedicions a travèrs de França per pilhar lo país. En 1346, aquelei tropas capitèron d'averar la batalha de Crécy causant de pèrdas majoras a la cavalariá francesa. Edoard III poguèt adonc enceuclar la vila de Calais que foguèt presa après un sètge lòng en 1347. Calais vendriá una basa importanta per leis Anglés sus lo continent fins a 1558.
La batalha de Peitieus e la crisi de la monarquia francesa
[modificar | Modificar lo còdi]En 1350, Joan II succediguèt a Felipe VI. Se turtèt ais ambicions de Carles II de Navarra, còmte d'Evreux e rèi de Navarra, que foguèt arrestat en 1356. Pasmens, lei Francés son severament desfachs a Peitieus e Joan II es capturat per leis Anglés. Aquela batalha que son resultat es atribuit a la coarditge de la noblesa per la populacion francesa entraïnèt de trébols grèus dins lo reaiume.
Lei dos principaus son la revòuta dei païsans dau nòrd de París e, dins la capitala, la presa dau poder per lo prebòst dei marchands, Etienne Marcel. Aqueu darrier organizèt la liberacion de Carles de Navarra, pretendent au tròne de França. Lo poder dau daufin Carles, lo futur rèi Carles V, èra donc fòrça afeblit. Carles de Navarra capitèt rapidament d'aumentar per sa victòria còntra lei revòutas de païsans e per son aliança ambé París. La situacion dau daufin se melhorèt solament a partir de 1358 gràcias a seis esfòrç per se raprochar de la noblesa. Puei, lei divisions entre lei Parisens e l'assassinat d'Etienne Marcel li permetèron de reprendre la capitala. Carles de Navarra preferiguèt alora negociar e se satisfaguèt d'una aumentacion de sei fèus.
Enterin, leis Anglés mandèron una ofensiva novèla sota la direccion d'Edoard III. Se turtèron a l'estrategia novèla dau daufin que refusèt lo combat per solament empachar la presa de vilas. Victima d'un chavanàs murtrier, l'armada anglesa s'acabèt per una revirada totau e lei dos camps comencèron de negociar. En 1360, signèron lo tractat de Brétigny. Donava lei fèus de Peitau, de Lemosin (Occitània), de Perigòrd, de Carcin, de Roergue e una rançon importanta ais Anglés còntra la liberacion dau rèi Joan II. Pasmens, lei disposicions d'aqueu tractat, levat d'una trèva de nòu ans, foguèron jamai totalament respectadas. En revenge, Carles aprofichèt la trèva per auçar lo reiaume e organizar una armada e un govèrn eficaç.
Lo redreiçament francés de Carles V (1364-1388)
[modificar | Modificar lo còdi]La reorganizacion de França
[modificar | Modificar lo còdi]En 1364, lo rèi Joan II moriguèt. Dirigidas per Bertrand du Guesclin, lei fòrças francesas esquichèron aquelei de Carles de Navarra a Cocherel permetent lo coronament de Carles V coma rèi de França. Acomencèt una òbra importanta de reorganizacion dau reiaume gràcias a la trèva ambé leis Anglés.
Premier, obtenguèt lo sostèn financier deis Estats Generaus en 1364 e melhorèt la gestion dei finanças dau reiaume. Puei, aprofichèt la fin de la Guèrra de Succession de Bretanha per reorganizar l'armada e integrar de capitanis experimentats coma du Guesclin o Olivier de Clisson. L'estrategia còntra leis Anglés èra d'ara endavant de privilegiar leis operacions limitadas per conquistar pauc a pauc lei castèus e de defugir de se batre còntra leis arquiers anglés. De mai, la màger part dei tropas de mercenaris presentas sus lo territòri francés foguèron mandadas en Espanha per participar a la guèrra civila de Castelha au profiech de son aliat Enric de Trastamara. Enfin, aqueleis esfòrç foguèron completats per una diplomacia activa per isolar Anglatèrra e crear de revòutas entre sei vassaus continentaus.
Lo reflux anglés
[modificar | Modificar lo còdi]En 1369, Carles V refusèt de contuniar la trèva e comencèt una guèrra novèla còntra Anglatèrra. Acceptèt d'ajudar la revòuta dau còmte d'Armanhac. Ambé l'ajuda de la flòta espanhòla d'Enric de Trastamara, lei Francés destruguèron la flòta anglesa en 1372 e empachèron lo mandadís de renfòrç anglés sus lo continent. Ansin, la defensa dei possessions d'Edoard venguèt rapidament fòrça malaisada. Enterin, lei campanhas anglesas rencontran de territòris abandonats per seis abitants, refugiats dins lei vilas, ont l'avitalhament es quasi impossible. Aqueleis operacions obtenguèron donc ges de resultats, levat d'aumentar l'ostilitat dei regions pilhadas còntra Anglatèrra, e leis Anglés perdeguèron la màger part de sei possessions. En 1380, a la mòrt de du Guesclin e dau rèi Carles V, tenián solament lei regions de Calais, Bordèu, Brest e Baiona.
La trèva de 1388-1411
[modificar | Modificar lo còdi]Lo periòde entre 1388 e 1411 es caracterizat per una trèva entre França e Anglatèrra que deguèron faciar de dificultats intèrnas importantas e foguèron afeblidas. D'efèct, après la mòrt de Carles V, una regéncia es formada per leis oncles dau rèi Carles VI durant sa minoritat. La situacion pejorèt ambé lo començament de la foliá dau rèi. Dos camps rivaus se formèron pauc a pauc a l'entorn deis ostaus d'Armanhac e de Borgonha. De son caire, Anglatèrra conoguèt perèu una crisi politica grava ambé l'assassinat dau rèi Richard II. Son successor aguèt de dificultats per estabilizar son poder.
Lei succès d'Enric V (1411-1429)
[modificar | Modificar lo còdi]Lo Tractat de Troyes
[modificar | Modificar lo còdi]
En 1412, leis afrontaments entre lei faccions d'Armanhac e de Borgonha se transformèron en guèrra civila. Aprofichant aquela situacion, lo rèi anglés Enric V que son reiaume es tornarmai estable, mandèt una ataca dempuei Normandia. La cavalariá francesa foguèt tornarmai desfacha per leis arquiers anglés lo 25 d'octòbre de 1415. La noblesa de França, magerament aquela dau camp Armanhac deguèt faciar de pèrdas importantas e la captura de son cap.
Entre 1415 e 1419, Enric V poguèt donc conquistar Normandia enterin que la guèrra contuniava entre lei partisans de Borgonha e aquelei dau daufin sostengut per lo rèsta de l'ostau d'Armanhac. En 1419, una entrevista entre lo daufin e lo duc de Borgonha se debanèt mau e s'acabèt per l'assassinat dau duc. Aquò entraïnèt la formacion d'una aliança entre Anglatèrra e Borgonha e la signatura dau Tractat de Troyes per Carles VI, definitivament vengut fòl. Aqueu tractat deseiretèt lo daufin Carles, reconoguèt la posicion e lei territòris dau duc de Borgonha e faguèt d'Enric V e de sei successors leis eretiers de França après la mòrt de Carles VI.
Lo monarquia dobla
[modificar | Modificar lo còdi]Après lo tractat de Tròias, lo daufin Carles se repleguèt en direccion de fèus francés dau sud e installèt sa capitala a Borges. Dirigida per lo duc de Bedford, l'armada anglesa, ajudada per Borgonha, estendèt la dominacion anglesa sota lo Maine puei en direccion d'Anjau e de Léger. Aquela progression es marcada per lei victòrias de Cravant (1423), de Verneuil (1425) e lo començament dau sètge d'Orleans. Pasmens, de tensions apareguèron entre Borgonha e Anglatèrra après una ofensiva dau duc de Glocester còntra lo duc.
La reconquista e la victòria francesas (1429-1453)
[modificar | Modificar lo còdi]Lo periòde de 1429-1453 es caracterizat per una tièra de reviradas anglesas e per la reconquista dau territòri francés per lo rèi Carles VII. D'efèct, en 1429, lei succès de Joana d'Arc permetèron d'afirmar la legitimitat dau rèi francés a respèct de son adversari anglés gràcias a son sacre en la catedrala de Rems. Puei, en 1435, s'acabèt l'aliança entre Anglatèrra e Borgonha donant un avantatge militar decisiu ai Francés. Enfin, a partir deis annadas 1430-1440, una armada francesa reorganizada e equipada d'armas novèlas, especialament artilhariá, capitèt de conquistar totei lei regions tengudas per leis Anglés, levat de Calais.
Lei campanhas de Joana d'Arc
[modificar | Modificar lo còdi]
L'arribada de Joana d'Arc a la Cort de Borges foguèt l'element decisiu que permetèt lo redreiçament francés durant lo rèine de Carles VII. Èra una païsana de Lorena que pensava d'aver la mission divina de faire coronar lo rèi e de replegar leis Anglés en fòra de França. A Borges, capitèt de convéncer lo rèi de sa mission e obtenguèt lo contraròtle d'una armada que li permetèt de rompre lo sètge d'Orleans (12 d'octòbre de 1428 - 8 de mai de 1429). Puei, bateguèt severament leis Anglés a Patay lo 18 de junh.
Aquelei victòrias permetèron de mandar una expedicion fins a Rems per realizar lo sacre dau rèi Carles VII lo 17 de julhet de 1429. L'efèct psicologic entraïnèt la somission d'unei regions a Carles VII e renforcèt sa legitimitat còntra lei decisions dau tractat de Troiàs. En revenge, la temptativa de Joana d'Arc per prendre París mau capitèt. Capturada per de soudats de Borgonha e liurada ais Anglés, foguèt considera coma una masca per seis enemics e cremada lo 30 de mai de 1431.
Lo cambiament d'aliança de Borgonha
[modificar | Modificar lo còdi]Après lo sacre dau rèi Carles VII, lei Francés reprenguèron l'avantatge enterin que la situacion economica d'Anglatèrra veniá malaisada. Aquò causèt una aumentacion de la fiscalitat dins lei fèus anglés e un maucontentament creissent. Ansin, en aost de 1435, lo duc de Borgonha decidiguèt de cambiar de camp e de signar una aliança ambé França. En cambi, poguèt conservar lei territòris conquistats durant la guèrra. Aquela rompèt l'equilibri militar e entraïnèt de revòutas còntra leis Anglés, especialament en Normandia e a París, abandonada en 1436 per Anglatèrra.
La victòria de Carles VII
[modificar | Modificar lo còdi]
La victòria de Carles VII se debanèt segon doas etapas principalas que son la presa de Normandia en 1450 e aquela de Guiana en 1453. La conquista de Normandia foguèt la pus aisada. La posicion anglesa èra afeblida tre la mitat deis annadas 1430. Per tenir la region, leis Anglés assaièron de negociar e de faire la patz. Ajudats per una revòuta de la noblesa francesa, obtenguèron la signatura d'una trèva en 1448.
Dins aquò, lei finanças d'Anglatèrra demorèron fragilas e la guèrra acomencèt tornarmai. Tre lo començament dei combats, la presa de Fougères per leis Anglés possèt lo duc de Bretanha a s'aliar ambé França. De mai, l'armada francesa èra d'ara endavant venguda una armada permanenta formada per de soudats professionaus e d'unitats fòrça organizadas. Ansin, en 1450, Carles VII averèt un succès decisiu a Formigny que permetèt la conquista de Normandia avans la fin de l'an.
La pèrda de Normandia entraïnèt una crisi politica grèva en Anglatèrra enterin que l'arribada d'abitants e de soudats refugiats de Normandia creèt una situacion sociala perilhosa. De revòutas aguèron luòc dins lo Kent, lo sud-oèst dau país e egalament a Londres. Lei defensas de Guiana, fèu istoric d'Anglatèrra en França, foguèron donc pas renforçadas. La region es donc aisament conquistada un premier còp per França en 1451. Se revoutèt en 1452. Pasmens, l'armada anglesa foguèt definitivament esquichada pendent la batalha de Castilhon e Bordèu e Baiona venguèron francesas en 1453.
Après aqueleis operacions, lei combats s'arrestèron entre França e Anglatèrra en causa de la guèrra civila anglesa de 1455-1487. Lo conflicte s'acabèt oficialament per la patz de Picquigny lo 29 d'aost de 1475 entre Loís XI e Edoard IV.
Consequéncias
[modificar | Modificar lo còdi]Consequéncias territorialas
[modificar | Modificar lo còdi].png)
Lei consequéncias territorialas principalas de la Guèrra de Cent Ans son una aumentacion de la talha dei territòris contraròtlats per lo rèi de França e la formacion dau poderós ducat de Borgonha vengut de facto independent durant la guèrra. Ansin, França a conquistat lo fèu anglés de Guiana e lo domeni reaiume es egalament d'ara endavant aumentat de divèrsei regions ocupadas per Anglatèrra durant la guèrra, especialament dins lo centre dau país. De lor caire, leis Anglés conservèron solament la vila de Calais dins lo nòrd de França e lei territòris pròches. Pasmens, Carles VII poguèt pas empachar la formacion d'un estat poderós dins l'èst de França reünissent Borgonha e Flandra. Serà la fònt de divèrsei conflictes durant lo rèine de son successor Loís XI.
Consequéncias politicas
[modificar | Modificar lo còdi]Lei consequéncias politicas de la guèrra s'observan a l'escala continentala e dins leis afaires interiors de cada de cada país participant a la guèrra. Ansin, au nivèu continentau, la guèrra es caracterizada per l'aparicion e l'aumentacion dau sentiment nacionau dins cada país. Aquò permetèt l'emergéncia de França e Anglatèrra coma de nacions durant lei sègles seguents. Au nivèu interior, leis efècts de la guèrra foguèron fòrça diferents per lei dos reiaumes. Per lo premier, lo sistèma politic es caracterizat per un renforçament dau poder centrau tengut per lo rèi qu'aprofichèt la disparicion de la màger part de l'aristocràcia francesa durant lei combats. Au contrari, per lo segond, la noblesa tèn de sentiments d'independéncia que van contribuir a la guèrra civila de 1455-1487 e, per la seguida, a la limitacion dau poder reiau.
Consequéncias economicas
[modificar | Modificar lo còdi]Coma per lei consequéncias politicas, l'efèct de la Guèrra de Cent Ans foguèt diferent per França e Anglatèrra. D'efèct, l'economia dau premier foguèt fòrtament afeblida per la succession d'operacions militaras sus son territòri e per la destruccion d'unei vilas coma Limòtges en 1370. En revenge, lo segond aprofichèt la guèrra per assegurar lo desvolopament de sei sectors agricòla e industriau, especialament dins lo domeni textil.
Referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]
Bibliografia
[modificar | Modificar lo còdi]- Françoise Autrand, Charles V : le Sage, Fayard, 1994, 909 p. (ISBN 978-2-213-02769-2)
- Michel Balard, Jean-Philippe Genet et Michel Rouche, Le Moyen Âge en Occident, Hachette, 2003, 352 p. (ISBN 978-2-01-145540-6)
- Georges Bordonove, Les Rois qui ont fait la France : Jean le Bon, éditions Pygmalion, 2000, 316 p. (ISBN 2-85704-264-7)
- Georges Bordonove, Les Rois qui ont fait la France : Charles V le Sage, éditions Pygmalion, 1985, 314 p. (ISBN 2-85704-264-7)
- Georges Bordonove, Les Rois qui ont fait la France : Charles VI le roi fol et bien-aimé, éditions Pygmalion, 2006, 317 p. (ISBN 978-2-7564-0018-1)
- Georges Bordonove, Les Rois qui ont fait la France : Charles VII le Victorieux, éditions Pygmalion, 1985, 318 p. (ISBN 2-85704-264-7)
- Georges Bordonove, La guerre de 600 ans, Robert Laffont, 1971, 319 p. (ISBN 978-2-221-01611-4)
- Boris Bove, Le Temps de la guerre de Cent Ans 1328-1453, Belin, 2009, 319 p.
- Philippe Contamine, La guerre de Cent Ans, PUF, coll. « Que sais-je ? », 2002, 127 p. (ISBN 978-2-13-053040-4)
- Arthur Conte, Bâtisseurs de la France de l’an 1000 à 2000, Plon, 2004, 521 p. (ISBN 978-2-259-19918-6)
- Bernard Cottret, Histoire de l'Angleterre : de Guillaume le Conquérant à nos jours, Tallandier, 2007, 608 p. (ISBN 978-2-84734-262-8)
- Jean Favier, La guerre de Cent Ans, Fayard, 1980, 678 p. (ISBN 2-213-00898-1)
- Jacques Heers, Louis XI, Tempus, 2003, 430 p. (ISBN 978-2-262-02084-2)
- Michel Kaplan et Patrick Boucheron, Le Moyen Âge, XIe - XVe siècle, Bréal, 1994, 397 p. (ISBN 978-2-85394-732-9)
- Georges Minois, Charles VII, un roi shakespearien, Perrin, 2005, 850 p. (ISBN 2-262-02127-9)
- Michel Mollat du Jourdin, Genèse médiévale de la France moderne, Seuil, 1977, 301 p. (ISBN 978-2-02-004682-4)
- Paul Murray Kendall et Eric Diacon, Louis XI, Fayard, 1974, 584 p. (ISBN 978-2-213-00038-1)
- Paul Murray Kendall et Eric Diacon, Richard Warwick, le faiseur de rois, Fayard, 1981, 442 p. (ISBN 978-2-213-01045-8)
- François Neveux, La Normandie pendant la guerre de Cent Ans, XIVe-XVe sièle, Ouest France, 2008, 535 p. (ISBN 978-2-7373-3695-9)
- Bertrand Schnerb, L’État Bourguignon. 1363-1477, Perrin, 2005, 474 p. (ISBN 978-2-262-02360-7)
- Laurent Theis, Histoire du Moyen Âge français, Perrin, 1992, 399 p. (ISBN 978-2-262-00718-8)
- Jean Verdon, Isabeau de Bavière : la mal-aimée, Tallandier, 2001, 318 p. (ISBN 978-2-235-02288-0)
- Catherine Vincent, Introduction à l’histoire de l’Occident médiéval, Librairie générale française, 1995, 223 p. (ISBN 978-2-253-90516-5)
- « 1429, Jeanne d’Arc libère Orléans », Moyen Âge n°41, juillet/août 2004.
- Christopher Allmand, The Hundred Years War: England and France at War, c.1300-c.1450, Cambridge University Press, 1988, 207 p. (ISBN 978-0-521-31923-2)
- Alfred Higgins Burne, The Agincourt War, Wordsworth editions, 1999, 359 p. (ISBN 978-1-84022-211-1)
- Desmond Seward, The Hundred Years War. The English in France 1337-1453, Penguin Books, 1999, 296 p. (ISBN 978-0-14-028361-7)
- Jonathan Sumption, The Hundred Years War I: Trial by Battle, University of Pennsylvania Press, 1999, 672 p. (ISBN 978-0-8122-1655-4)
- Jonathan Sumption, The Hundred Years War II: Trial by Fire, University of Pennsylvania Press, 2001, 696 p. (ISBN 978-0-8122-1801-5)
- John A. Wagner, Encyclopedia of the Hundred Years War, Greenwood Publishing Group, 2006, 374 p. (ISBN 978-0-313-32736-0)