Joan de Cantalausa

Loís Combas
Nom de naissença	(fr) Louis Combes
Pseudonim	Joan de Cantalausa
Naissença	1925, Bedarius
Decès	2006, Cenhac
Ocupacion	capelan, professor e escrivan

Loís Combas (Bedarius, 30 de mai de 1925 - Cenhac, 22 de setembre de 2006), mai conegut coma Joan de Cantalausa o simplament Cantalausa, foguèt un autor occitan. Foguèt capelan e tanben professor d'universitat en França, Anglatèrra, e als Estats Units. Poliglòt, escrivan, traductor, grand defensor de la lenga occitana, atentiu a las publicacions per la joventut.

Cantalausa es l'autor d'una òbra granda que compren mai de trenta obratges en occitan. L'òbra sieuna pus coneguda es lo Diccionari General Occitan, publicat en 2002, diccionari qu'a mai de 100 000 dintradas e 200 000 definicions e qu'es lo primièr diccionari occitan unilingue, malgrat son aspècte fòrça incomplet qu'es pas encara confòrme amb la lexicografia. Avodèt vint annadas de sa vida per tal de far aqueste diccionari. Foguèt tanben autor del Diccionari Occitan Illustrat de 15 000 mots acompanhats d'una definicion brèva e d'un imatge. Foguèt tanben la traduccion en occitan dels quatre Evangèlis, del "Libre de la jungla"^[1] de Rudyard Kipling, "La Bòria de l’animalum" de George Orwell e de qualques aventuras d'Asterix.

Foguèt licean a Rodés e Tolosa ont estudièt sustot lo grèc e latin, puèi un temps obrièr agricòla. Après se dediquèt a l'anglés e l'alemand, mai endavant a l'espanhòl e l'italian e, a l'edat de 45 ans, a sa lenga mairala, en seguida d'èsser estat assistent de francés dins un licèu anglés. Posteriorament, borsièr en America, exercèt de curat d'una parròquia de New York, de professor de lenga a Rodés e per acabar, de conselhièr pedagogic de mantuna region occitana.

Lo 13 de mai de 2003, lo Centre d'Agermanament Occitano-Català (CAOC) li faguèt un sopar d'omenatge a Barcelona. Se moriguèt a Cenhac lo 22 de setembre de 2006, a ras de Rodés, a l'edat d'81 ans.

Biografia facha per Carles Pons ^[2]

Loís Combas dit “Joan de Cantalausa” nasquèt lo 30 de mai de 1925 a Bedarius dins Erau. Quand a 4 ans, sos parents tornan a Montfranc dins Avairon, país d’origina de la familha mairala, que i van far valer una pichota bòria de tres ectaras. Aviá 13 ans quand son paire moriguèt. Après lo Certificat, deven pensionari al Pichon Seminari de Belmont. Pendent las vacanças, ajudarà la seuna maire e son fraire Emili als trabalhs de la bòria. A jamai oblidat sa joventut, lo trimatge de païsan, las tristas annadas de la guèrra, las condicions de vida modèstas, los sacrificis realizats : tot aquò a fargat sa personalitat per la vida.

En octobre de 1943, dintra al Grand Seminari de Rodés. Puèi, es lo servici militar en Alemanha. A son retorn, serà en 1947, secretari de la Comuna a Montfranc. Retorn al Grand Seminari en 1949. Serà ordenat prèire lo 29 de Junh de 1951 en la Catedrala de Rodés. Nomenat mèstre d’internat al Pichon Seminari de Sant Pèire a Rodés, sa set d’aprendre, d’anar al davant dels autres, lo quitarà pas pus : sejorns en Anglatèrra, licéncia en letras classicas e licéncia d’anglés obtengudas a Tolosa, sejorn al licèu anglés de Chichester en qualitat de professor de francés.

Nomenat curat de la parròquia francesa de Nòva York, rencontra de personalitats del mond politic, artistic e de la societat civila : lo Rus Gromyko, lo Francés Couve de Murville, l’Alemand Von Hildebrand, los Americans Dorothy Day, Martin Luther King, la Francesa Edith Piaf. Escotatz-lo : “Un matin de setmana, a la sacrestia, me cargavi la casubla per dire la messa. Qualqu’un tustèt a la pòrta. Una femnòta ennegresida dintrèt, acompanhada per cinc o sièis domaisèlas pimparèlas e mirgalhadas “Soi Edith Piaf, me diguèt l’ennegresida. M’agradariá que diguèssetz la messa per mon grand amor Marcèl Cerdan”. Prometèri de dire la messa demandada… Ela demorèt una mesada a Nòva York, una mesada trionfala. E tornèt mai d’un còp a la messa.”

Retorn a Rodés ; alara se seguisson los encastres de gropes d’escolans, los camps, los viatges en Itàlia, en Espanha, puèi en 1964 tornar als Estats Units, al Colorado. Altre país que lo marcarà per totjorn, en 1968, al moment d’un viatge d’estudis: Índia.

Tornat a Rodés, ensenha alara l’anglés dins un collègi e assumís tanben la foncion de susvelhant. Es a la debuta de las annadas 1970 que va se revelar la granda aventura de sa vida, son enrabiadura per l’occitan. A 45 ans, se ronça a tot perdut dins l’estudi e l’aparada d’aquesta lenga amb un vam remarcable. Professor d’occitan dins los licèus de Rodés, redigís de manuals pedagogics en occitan, puèi un Diccionari illustrat. Seguiràn nombrosas reviradas, demest las qualas, Los evangèlis (la Bona Novèla) a partir del tèxt grèc original, lo Libre de la Jungla, lo Cantic dels cantics, Las Letras de mon molin, Lo Vièlh òme e la Mar, Reprim de Giono, De Mirgas e d’Òmes de Steinbeck ; en mai de bendas dessenhadas d’Asterix per ne citar que las mai remarcablas.

Cercaire infatigable, li caldrà sièis annadas de trabalhs per capitar en 1989 un libre monumental entitolat A las raices de la lenga nòstra, un estudi de las lengas parladas entre 480 e 1080 de l’èra aquesta. En 2003 publica l’obratge considerat per fòrces coma son obratge màger, lo diccionari General Occitan subre lo qual aviá trabalhat 30 ans : 1022 paginas - 100 000 dintradas - 200 000 definicions, de sinonims, un trentenat de documents. En 2005, publica Tèxtes per l’an 3000 e al delà. En 2006, son darrièr obratge Lenga viva siá 12 000 frasas amb illustracions e activitats pedagogicas. En 2007, doas reedicions (per Cultura d’Òc - Gèli Combes - 71 camin Sant Alòi - 81990 CUNAC) de Un còp èra e Vida privada d’unes animals son estadas enriquidas d’un DVD amb la vòtz de Cantalausa. Vaquí una biografia resumida d’aqueste lingüista fòra de concors que nos a quitats lo 22 de setembre de 2006. Qualques testimoniatges d’òmes que l’an conegut o qu’an trabalhat amb el :

«	Dins son libre de jovença Sus los camins de la vida, un libre testament, intellectual e esperital d’aqueste autor prolific, daissa tressusar son esmoguda, sa retenguda, son umilitat malgrat un eretatge tant important o encara sa combativitat. Cita un vèrs de Guilhèm d’Aurenja : “L’espèr es pas necessari per entreprene, capitar es pas necessari per contunhar”. L’abat Combas aguèt paur d’aver vodat tant de temps per res, a sa lenga… La preséncia de son diccionari sus fòrça burèus o tauletas de nuèch, la meteissa enveja capuda de tornar aprene la seuna lenga, generacion aprèp generacion e la volontat persistenta de veire lo mond segon un autre crivèl, l’aurián lèu fach, rassegurat.	»
— pech, Clamenç

«	Darrièr l’òbra i a un òme e quin òme ! Un òme a l’encòp simple e excepcional. La lectura de sas memòrias me confirmèt una de sas qualitats extraordinàrias, sa memòria. Jamai ai legidas de descripcions tan precisas e detalhadas dels paisatges americans o de la vida en Índia. Cossí s’es possible de se remembrar tot aquel vocabulari tocant a las divinitats, a las gents, als vestits, a las costumas… ? Cap d’especialista auriá escrich mièlhs qu’el ! E tot aquò dins un occitan d’una riquesa incresible ; per dire d’avançar mai rapidament abans de se lançar complètament dins l’estudi de l’anglés, memorèt 20 000 mòts e après, agèt pas lo mendre problèma per dintrar dins una lenga que parlava correntament. Descobriguèri sa memòria tan lèu que comencèrem a trabalhar ensems 10 ans fa. Se remembrava quand e ont aviá entendut (o legit) tal mot, tala expression e qual l’aviá emplegada. Ne soi encara a me demandar cossí òm pòt conéisser tan prigondament una lenga. Cal l’aimar fòrt plan, mas aquò sufís pas ; cal èsser qualqu’un a part, çò qu’èra Cantalausa e cal tanben una capacitat de trabalh fòra nòrma. Quant d’oras passèt a cercar, a legir, a espepissar de manuscrits ancians, a passar minuciosament totas las paginas de mantunis diccionaris o d’autres obratges, a prene de notas. Per son Diccionari General Occitan, quand encapèt que sens l’informatica i arribariá pas, trabalhèt pendent 6 ans, gaireben nuèit e jorn e enfin lo publiquèt, conscient que i a viá de mancaments e de causas a melhorar. Contunhèt d’i trabalhar per faiçonar una edicion nòva que se pòt descargar sul site : http://Amourdelire.free.fr/tele.html e que se pòt crompar en CD ROM. Dins son libre de sovença òm se maina qu’es pas totjorn aisit d’èsser tanben òme de glèisa per çò qu’agèt qualques dificultats amb la ierarquia. Un prèire que s’interèssa aitant a l’anglés coma al latin o al grèc… ? Calguèt que s’embordesquèsse per que l’evesque de l’epòca lo daissèsse perseguir sos estudis. Li faguèri remarcar qu’èra mai d’un còp passat prèp de la mòrt. Quand los Alemands manquèron lo fusilhar ambe son fraire, quand manquèt s’asfixiar amb un fornèl de carbon, quand manquèt se negar dins una piscina de Santa Fe, quand passèt còsta d’una sèrp en furor sus un camin de Las Vegas, quand un policièr d’Atlanta se virèt cap a el, lo revolver a la man, quand fotografièt un fòl a Bombay ocupat a matar amb un palfèr totes los que vesiá a son entorn. Foguèt susprés qu’aguèssi remarcat aquò, per çò que per el, èran d’anecdòtas de la vida : tot òme a una fin, accidentala o pas. Parlàvem sovent de Bodon, l’òme mai extraordinari qu’aja encontrat dins sa vida, çò disiá : “A Nòva Iòrc ai encontrat un farramat de mond… Nat òme m’a marcat aitant coma Bodon”. Ieu dirai que l’òme mai extraordinari encontrat dins ma vida es el, Cantalausa.	»
— gairal, Sèrgi

«	Quand passarà davant ma pòrta en saquejant la dalha, aquela vièlha femna qu’apelam la mòrt, aurai pas subte ni mai m’anarai pas estremar. Me quilharai tot drech coma un piquet cargat de mos 81 ans e dirai a la vièlha : “T’esperavi pas tant lèu, mas pòdes venir ça que la, lo blat es meissonat, la palhièira es clavada, los libres e los papièrs son plegats. Ai tenguda la rega. Solide que soi pas sens tecas…”. Mas discutarem pas mai… L’ora es l’ora… Anarai a l’ostal. Cargarai las cauças de velors e los solièrs montats. Prendrai la museta, un cunh de pan e un pinton de vin. En passant davant l’estable donarai un còp d’uèlh al tropèl per veire se tot es en règla. Puèi dirai al reveire a totes en quilhant la cana e partirai dapasset pel camin de la comba. Tirarai drech davant ieu, coma se lauravi lo darrièr selhon. Tot en caminant soscarai a la vida : las annadas, las bonas e las meissantas tornaràn passar coma un liuç. E tot d’un còp sens prene garda arribarai al paradís. Quitarai mon capèl coma ai totjorn fach davant lo Bon Dieu. Tossirai un brifon per far veire que soi aquí. Alara lo grand Sant Pèire cridarà d’una vòtz fòrta, coma un brau : “Avèm aicí Cantalausa qu’arriba“. Un fum de mond sortirà de pertot. Tornarai veire mos parents, la familha, los amics e la fèsta tornarà reprene de pus fòrt. Una fèsta que s’acabarà pas jamai.	»
— bonnefous, Pèire, Vicari General a Rodés

Testimoniatge d'un amic de Cantalausa

«

Amics occitans ! Podètz pas creire coma me fa pena de pensar que Cantalausa es mòrt.

Era un amic, emai l'aguèsse pas mai vist. Mas aviái correspondut amb el a la debuta de ma retirada. M'ère procurat sa BONA NOVÈLA, per legir los evangèlis en occitan, puòi comprère son 'Diccionari illustrat' e aquestes obratges, onte trobère tant d'ensenhaments, foguèron l'escasença per escambiar quauques letras. M'expliquèt son intencion de completar son diccionari illustrat per ne far lo diccionari tot en lenga d'òc que mancava a nostra cultura : foguèt lo 'Diccionari general' que Cantalausa s'i atissèt pendent quau sap quantes d'ans, un òbra remirabla que cada amorós de nostra lenga ara i pòt anar posar per s'i assadolar de tant de saber... E aquí parle pas de tantes autres libres que Cantalausa a escriches o revirats en lenga nòstra. Espère qu'après que nos a quitats, nos poirem encara provesir de sas òbras coma davant. Coma a emplenat d'a fons sa vida per servir nòstra lenga, Cantalausa! Per aquò, vos o dise encara, ieu lo plòre coma un amic. -- Loís Beaumelle, retirat près de Grenoble, 78 ans, sortit de Castelnou de Les --

Tiralira Cantalausa (Lo Convise Editorial n°56)

Bèl Cantalausa es defuntat. Recapti a la lèsta l'editorial previst uèi per me virar vas la primièra caisseta del convise rodanés del 26 de febrièr 2000 e i retrobar a bèl talh quauquas causas que me frapèron còp sec aquel jorn. Èra a preparar son Diccionari General Occitan e, un còp arribats a nos claure entre las limandas e las taulas cargadas de libres, aquò èra un pauc amusant de nos veire atal pinhats a l'escota del Mèstre.

Loís Combas nasquèt lo 30 de mai de 1925 a Bedarius dins Erau d'un paire roergàs e d'una maire albigesa, crana predestinacion per un diccionari d'occitan central ! 4 ans après, montèt dins l'Avairon. Sos parents èron del monde de la campanha. Coma son paire moriguèt jove, tre sa tretzena annada, lo futur Cantalausa coneguèt totes les trabalhs de la bòria : mólser, tirar lo fems, semenar, far les plonjons… Parlava occitan naturalament mès sabiá pas ges qu'aquò èra una lenga. Aprenguèt a l'escriure a 45 ans solament après qu'aviá ja estudiat l'alemand, l'anglés, l'espanhòl, l'italian, lo francés, le grèc e lo latin.

Après lo seminari a Rodés, foguèt 2 ans en Anglatèrra, en Alemanha tanben… La coneissença d'una civilizacion a travèrs una lenga ajuda que quau sap, çò disiá. Coma caliá per la City of New York un prèire francés que parlèsse plan l'anglés, foguèt un temps lo sol capelan francés de la primièra vila americana, oficialitat poderosa que li bailèt d'escasenças planetàrias : Gromyko que li prepausava la parròquia francesa de Moscó, Couve de Murville, Martin Luther King, Edith Piaf que voliá una messa per son Marcèl Cerdan carit... Encontrèt mai d'un còp la famosa Dorothy Day, mena d'abat Pèire femenin que socalhava l'egoïsme de l'Oncle Sam…

De la familha d'esperit IEO, brave, seriós, amb sa fidelitat occitana segura, Cantalausa m'a daissat una fòrta impression d'obertura e d'espaci que tòrni uèi sentir amb emocion.

»

— Nadal lafont, http://www.espaci-occitan.com/asso/thread.php?lng=fr&pg=272&fid=5