Auvèrnhe (Occitània)
Pels articles omonims, vejatz Auvèrnhe.|
Auvèrnhe | |||
|---|---|---|---|
| |||
 | |||
| Capitala | Clarmont-Ferrand | ||
| Vilas principalas | Embèrt, Orlhac, Briude, Clarmont-Ferrand, Soire, Riam, Sant Flor, Tièrn, Vichèi | ||
| Lengas | - occitan (auvernhat) - francés (per l'administracion francesa) | ||
| Gentilici | auvernhat, auvernhata / auvernhàs, auvernhassa | ||
Auvèrnhe, o Auvèrnha[1], z-es una region istorica d'Occitània, au còr dau Massís Centrau. Contunha aperaquí lo territòri dau pòble gal daus arvèrnes. Fuguèt un ensems de senhoriás a l'Edat Mejana, puèi fuguèt una província dau Regim Ancian (dinc lo reiaume de França).
Sa capitala istorica z-es Clarmont-Ferrand.
Lo gentilici z-es auvernhat -a o auvernhàs -assa (de l'occitan ancian alvernhatz), auvernhasc -a.
Geografia[modificar | modificar la font]
L'Auvèrnhe istoric englòba mas los departaments dau Puèi de Doma, dau Chantau, l'oèst dau departament dau Naut Léger (parçan de Brivadés) e maitot una pichona partida dau mitan d'Alèir. La region istorica englòba pas Borbonés e Velai, que son de regions tradicionalament distintas (pasmens fan partida de l'Auvèrnhe administratiu actuau).
Region dau Massís Centrau, Auvèrnhe z-es limitada a l’oèst per Lemosin e las gòrjas de Dordonha, e a l’èst per los monts de Forés, sa bordura meridionala z-es jalonada per Aubrac e Marjarida. Au centre, Alèir forma un ais orientat nòrd-sud long dauquel s’estendon las vastas planas de Limanha. Un daus caractèrs pus originals z-est la preséncia de massís volcanics remarcablament conservats.
Istòria[modificar | modificar la font]
Lo país arvèrne[modificar | modificar la font]
L'Auvènhe deu son nom au pòble gallés daus arvèrnes, qu'èra 'na de las tribús pus poderosas e pus richas de la Gàllia antica. En mai d'una totala autonomia agricòla, gràcias a la granda planura fertila de Limanha, practicavan l'elevatge dinc las pradas de mejana montanha. Los bòsques balhavan l'energia necessària per la ceramica e la metallurgia. Lesós fuguèt a l'epòca galloromana un daus pus grands centres de produccion de terralhas d'Euròpa. L'expleitacion de nombrosas minas d'aur, d'argent e d'autres metals (expleitats dempuèi 400 ab JC au minimum)[2] permiguèt de faire de la metallurgia, de la farja e d'orfebrariá (en particular lo trabalh dau coire) una granda especialitat arvèrna. Dinc la Guèrra de las Gàllias de Cesar, Vercingetorix z-es descrit amb " 'na granda armadura faita de nombrosas peças d'argent assembladas e que miralhava lo solelh ". Les Arvernes batián la sieuna moneda pròpria e multiplicava los escambis comercials amb las tribus vesinas (mens de 15 monedas conegudas per 57 pòbles gallés). Au centre dau monde gallés, desvolopèron un comèrci èst-oèst e nòrd-sud font d'una granda richessa. La lhor poissança militaira s’apiejava sus un territòri de mal aténher per 'na armada poderosa, car enrodat de montanhas (levat au nòrd que se dorbrissiá sus las planas dau centre de Gàllia). Enfin, i aviá au somalh dau Puèi Domat un santuari d'una importància màger per plusors nacions gallesas que s'i retrobavan.
Segon las donadas arqueologicas actualas, la capitala daus arvèrnes a la fin dau segond edat dau fèrre seriá Corent[3],[4].
Un daus luòcs istorices d'Auvèrnhe es aquel de la batalha de Gergòvia, situat a 12 km au sud de Clarmont-Ferrand[5], ont Vercingetorix batèt Juli Cesar en 52 ab. J.-C., abans de lo persègre amb los sieus cavalièrs e las sieunas tropas vèrs lo nòrd.
La victòria romana a Alèsia (Alise-Sainte-Reine) en Borgonha intervenguèt fòrça mai tard, après que las legions de Cesar foguèsson avitalhats per d'autres pòbles gallés.
L'Auvèrnhe roman[modificar | modificar la font]
Après sa victòria sus los arvèrnes, Cesar inicièt una politica abila que los associèt au poder. Los dos sègle que seguiguèron la colonizacion correspondon a un periòde de patz e de prosperitat. L’Auvèrnhe fasiá partit de la província d’Aquitània, los qualques romans que s'i venon installar son lèu assimilats, los mòdes de vida arvèrnes e romans son paucs differents e facilitan l’associacion. Lo latin s’impausa tardivament sus la lenga galesa. La capitala galloromana, Augustonemetum, pren lo nom d’Arvernis au sègle III. A la fin dau sègle III o au sègle IV, Sant Austremòni evangeliza Auvèrnhe. A aquela epòca, la província z-es amenaçada per la butada daus pòbles germanics e l'aflaquiment de l'empèri En 469, l’autoritat de Roma z-es totjorn reconeguda mas la província z-es encerlada per los burgondis e los visigòts. Aquestes, menats per lo rei Euric, desbondan sus lo país en 471. Sidòni Apollinar, onzen avèsque d'Auvèrnhe, mena la résistància e la defensa d'Arvernis pendent quatre ans au costats d'Ecdicius, son bèl-fraire. Balha un ric testimòni sus Auvèrnhe a la fin de l'Antiquitat.
Edat mejana[modificar | modificar la font]
En 475, malgrat una resistància victoriosa, Auvèrnhe es laissada per Roma aus visigòts per fin de conservar Provença, mai pròcha geograficament e culturalament dau còr de l'Empèri. Auvèrnhe fuguèt integrada au reialme visigòt d'Euric e ne venguèt 'na region-clau dont la capitala Clarmont aqueriguèt un estatut important. Abilament, nomenèt un arvèrne catolic, Victorius, coma comte d'Auvèrnhe e daus duc de las províncias d'Aquitània[6] e desliurèt Sidòni Apollinar, que retrobèt son sètge episcopal après doas annadas de captivitat. A la seguida dau decès de Victor, z-es nomenat per Alaric II un novèl comte d'Auvèrnhe : Apollinar, filh de Sidòni. Aqueste ten la charja d'una part importanta de l'armada visigotica e combat amb fòrça auvèrnhats dinc lo camp dau rei visigòt Alaric II durant la batalha contre los francs a Vouillé [7]. Desfait, lo reialme wisigoth de Tolosa tomba e Auvèrnhe passa sota la dominacion de Clovís, lo rei daus francs. Auvèrnhe resistèt maitot per las accions de l'aristocracia provisigota coma ne testimònia la revòlta de Placidina e Arcade. Auvèrnhe fuguèt conquistada militarament per Teuderic en 536 e restachada politicament a Austràsia pendant un sègle.
Galariá[modificar | modificar la font]
Los monts Domats o la Linha daus Puèis
Vista de Clarmont-Ferrand dempuèi lo Puèi Domat
La maison de l'Apoticari, vèrs Montferrand (Clarmont-Ferrand)
L'aeropòrt de vèrs Clarmont-Ferrand
Los monts de Cantal
La vila vièlha vèrs Tièrn
Lo festenau d'Orlhac
La glèisa romanica de Sant Astremòni vèrs Soire
La glèisa romanica de vèrs Sent Nectari
.JPG)
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
- ↑ La nòrma establís la forma Auvèrnha (TDF; Alibèrt 1935, 419) o eventualament Auvèrnhe au masculin (Alibèrt 1935, 419). Pasmens leis occitanistas auvernhats preferisson dempuei leis ans 1990 la forma Auvèrnhe au masculin, totjorn ben viva dins la lenga moderna, reabilitada gràcias au trabalh de Cristian Airelèir e Joan Pèire Chambon. Aquò nos sarra dau venerable Alvèrnhe qu’es omnipresent dins la lenga classica. La question que se pausa es de saber se podrem gardar a costat lo femenin Auvèrnha que sembla pas escandalós a respiech dau latin Alvernia. Lo diccionari de Bonaud (1999) fornís lei doas formas., L’occitan, lenga fantasmada : l’exemple de la toponimia, Domergue Sumien http://books.openedition.org/pulm/1024 Mas la forma Auvèrnhe z'es remplachada dins las annadas 2000 e sobretot 2010 per la virada Auvèrnha. La popularesa auvernhata enmercha mai que mai quela virada bei dos vigans coma Auvernha endespendenta (2012), Auvernha rebelà (2017). Podem veire maitot bonar de marcansas comarçialas ente lai lo vocable Auvèrnha.
- ↑ « archéologie à Lezoux », sur www.lezoux.com
- ↑ « Laboratoire Universitaire d'Enseignement et de recherche en archéologie nationale ».
- ↑ « Association pour la recherche sur l'âge du fer en Auvergne ».
- ↑ Deberge et al., « Témoignages de la Guerre des Gaules dans le bassin clermontois, nouveaux apports », Revue archéologique du centre de la France, t. 53, (ISSN 1951-6207).
- ↑ Ridogon, Histoire de l'Auvergne, Paris, Presses univ. de France, coll. « Que sais-je? » (no 144), (reïmpr. 1963), 127 p., p. 31
- ↑ Jean-Luc Boudartchouk, « Processus politiques de déromanisation dans l’entité gothe des Gaules, le regnum tolosanum (413-508) », Archéopages - archéologie et société « Hors-Série n°3 - Nouveaux champs de la recherche archéologique », , p. 158-165 (ISSN 2269-9872)