Niça
Vila d'Occitània |
Niça
Nice | |||||
---|---|---|---|---|---|
Vista de Niça | |||||
| |||||
| |||||
Geografia fisica | |||||
Coordenadas | 43° 41′ 45″ N, 7° 16′ 17″ E | ||||
Superfícia | 71,92 km² | ||||
Altituds · Maximala · Mejana · Minimala |
520 m 10 m 0 m | ||||
Geografia politica | |||||
País | Comtat de Niça | ||||
Parçan | Modèl:Costiera Niçarda | ||||
Estat | França | ||||
Region 93 |
Provença Aups e Còsta d'Azur | ||||
Departament 6 |
Aups Maritims (prefectura) | ||||
Arrondiment 062 |
Niça (capluòc) | ||||
Canton 0699 |
Capluòc de 14 cantons | ||||
Intercom 240600577 |
Comunautat d'aglomeracion de Niça-Còsta d'Azur (CANCA) | ||||
Cònsol | Christian Estrosi (2014-2026) | ||||
Geografia umana | |||||
Populacion Populacion totala (2019) |
342 669 ab. 343 889 ab. | ||||
Autras informacions | |||||
Gentilici | niçard -a | ||||
Còde INSEE | 06088 | ||||
www.nice.fr |
Niça[1] es una dei vilas mai importanti d'Occitània, es la capitala istorica dau Comtat de Niça e lo capluec dau departament deis Aups Maritims, en riba de la mar Mediterranèa, sobre la Còsta d'Azur. La sieu populacion municipala es de 343 889 abitants (2019).
Geografia
[modificar | Modificar lo còdi]Nom
[modificar | Modificar lo còdi]L'etimologia mai difonduda de l'origina de Niça es grèga: Νίκαια (Nikaia), variacion de Niké (Victoria), segon cen que sembla per la victòria qu'obtenguèron lu colons grècs sus la populacion ligura. Durant l'Empèri Roman se nomenèt dins aquela vila amb lo nom grèc: Nicæa.
Lenga
[modificar | Modificar lo còdi]La lenga de Niça es l'occitan, dins la sieu varietat niçarda.
Istòria
[modificar | Modificar lo còdi]De l'Antiquitat ai invasions sarrasini
[modificar | Modificar lo còdi]Dominada per de paluns, la region de Niça non èra favorabla a l'ocupacion umana pendent lo periòde preïstoric. Totun, de vestigis mòstran la preséncia de quaucu campaments paleolitics (Tèrra Amata, bauma de Lazaret...)[2]. Au Neolitic, l'ocupacion umana èra probablament totjorn limitada en despièch de l'existéncia de comunautats installadi sus lu sites de Caucada (vèrs lo 6000 avC) e de Cimiés (vèrs lo 4500 avC). L'antropizacion vertadiera comencèt a l'Atge dau Bronze emb l'aparicon d'una economia agricòla lòng de Palhon.
Au sègle V avC, de Ligurs èran installats sus lo site de Cimiés. La vila de Niça (Nikaïa) foguèt fondada per de Foceans de Massàlia durant la segonda mitat dau sègle III avC ò durant la promiera mitat dau sègle II avC[3]. La data precisa non es conoissuda. Lo sieu objectiu èra de dispauar d'un ponch de sostèn per protegir li sieui rotas maritimi còntra li atacas de piratas. En lo 154 avC, la Via Julia arribèt a Cimiés, cen que permetèt de religar la region a la ret rotiera romana. Entre lo 122 e lo 118, lu Romans li fondèron la colonia de Cemenelum. Totun, Nikaïa demorèt integrada ai possessions massaliòti, comprés après l'annexion de Massàlia per Roma en lo 49 avC.
Pendent la màger part de l'epòca romana, Cemenelum foguèt la vila pus importanta de la region e venguèt lo sèti d'un evescat pendent lu sègles IV e V apC. Totun, a respièch dei autri vilas romani de Provença, la colonia demorèt un centre segondari (10 000 abitants maximom). Èra concurrenciada per Ambrun (capitala de la província dei Aups Maritims) e per Niça que venguèt lo centre demografic de la region pendent lo sègle IV apC. Pilhada mai d'un còp durant li invasions barbari, Cemenelum declinèt fins a un abandon definitiu au sègle VIII. Niça foguèt finda tocada per aqueli invasions e, mai tardi, per li atacas maritimi dei Sarrasins que pilhèron la ciutat en lo 813, en lo 859 e en lo 880. Pasmens, en despièch d'aqueli destruccions, la vila capitèt de sobreviure.
De la conquista provençala a la Dedicion
[modificar | Modificar lo còdi]La republica maritima
[modificar | Modificar lo còdi]Entre lu sègles V e IX, Niça foguèt generalament integrada ai reiaumes italians aguent lo contraròtle de Gènoa (Ostrogòts, Lombards...). Mas, a la fin dau sègle X, la batalha de Tortor permetèt au còmte Guilhèm Ièr de Provença d'estendre la sieua influéncia fins ai Aups. Donèt lu feus de Provença Orientala ai sieus companhons e la region de Niça venguèt ensinda lo domeni d'Annon, fondator de l'Ostau de Niça-Aurenja e dau Vescomtat de Niça. Totun, a partir dau 1070, l'autoritat dei senhors de Niça foguèt contestada per l'evesque local que venguèt lo promier personatge de la vila en lo 1117.
Au nivèu institucional, Niça aprofitèt aquelu conflictes per venir una republica maritima en lo 1108. Aliada de Gènoa e de Pisa, participèt ai guèrras entre republicas marchandi italiani[4][5]. A l'origina, la republica niçarda èra dirigida per un cap militar assistit de tres cònses que dirigissián l'administracion. Totun, en lo 1144, la vila venguèt un consolat. A partir dau 1153, lu quatre cònses qu'aquela institucion intrèron en conflicte emb l'evesque. Pauc a pauc, venguèron l'autoritat principala. Lo comèrci maritime enriquissèt fòrça l'elita urbana e de succès militars còntra lu Sarrasins renforcèron lo sieu poder.
La conquista provençala
[modificar | Modificar lo còdi]En lo 1164, lu abitants de Niça refusèron de jurar fidelitat au còmte Ramon Berenguer II (1144-1166) qu'èra intrat en guèrra còntra Gènoa per prendre lo contraròtle dei territòris a l'oèst dei Aups. Assetjèt la vila en lo 1166, mas morèt durant la batalha[6]. Totun, lu còmtes de Provença non renoncièron e pilhèron la vila en lo 1176. Aquela dominacion foguèt mau acceptada e una revòlta populara permetèt de restaurar l'independéncia de la ciutat en lo 1215[7]. Per s'aparar còntra la menaça provençala, Niça restaurèt li sieui relacions emb Gènoa e, en lo 1228, una aliança foguèt conclusa emb Grassa, Draguinhan e Pisa. Pasmens, durant lo regne de Ramon Berenguier V, Provença si renforcèt considerablament. En lo 1229, una armada provençala pilhèt ensinda Niça un còp de mai. Lo sieu cap, lo baron Romeu de Vilanova foguèt nomenat governator de la vila.
Lo periòde provençau
[modificar | Modificar lo còdi]Vilanova formèt un important feu en restacant divèrsi senhorias en la sieua possession (Grassa, Vilanuòva e Lo Lobet, Vença, Greulieras...) emb Niça. Après la sieua disparicion, lo còmte Carles d'Anjau crompèt una partida d'aqueu domeni per lo cedir ai Grimaldi (a l'excepcion de Vença). La populacion niçarda demorèt ostila ai còmtes de Provença, mas la vila intrèt dins un periòde de creissença e de desvolopament, passat de 4 000 abitants en lo 1250 a 7 000 en lo 1285. Lo comèrci de la sau aguèt un ròtle central dins aquela prosperitat. Totun, après un maximom demografic de 13 500 abitants en lo 1340, la pèsta negra reduguèt la populacion a 8 400 personas en lo 1365 e entre 4 000 e 5 600 en lo 1387.
A la fin dau sègle XIII, lu còmtes acceptèron de restaurar lo consolat. En lo 1324, Niça avia un conseu permanent de 40 membres que pilhèt mai e mai de poder fins a la Dedicion. En particular, a partir dau 1344, obtenguèt lo drech d'elegir de sindics, es a dire de captaus encargats de defendre lu interès de la vila e detentors d'un poder executiu local. Pendent la promiera mitat dau sègle XIV, la vila bassa obtenguèt finda l'autorizacion de si fortificar.
La Dedicion de Niça
[modificar | Modificar lo còdi]En lo 1382, Niça s'engatjèt dins la Guèrra de l'Union d'Ais. A la basa, aquela guèrra èra un conflicte de succession dinastica entre dos pretendents a l'eiretatge dei domenis angevins. Totun, en Provença, foguèt agravat per li tensions locali entre vilas e lu combats foguèron fòrça violents durant la premiera partida de la guèrra (1382-1384). Pi, lu dos camps, sensa sòus, non posquèron tenir lo ritme dei operacions e una lònga fasa diplomatica comencèt. S'acabèt emb la victòria de Maria de Blois que capitèt d'obtenir la reconoissença de son fiu, Loís II d'Anjau, coma còmte de Provença per la màger part dei vilas provençali. Niça demorèt lo darrier bastion dei sieus adversaris. Refusant de si sometre, lu abitants preferissèron cambiar de senhor e si raliar a Savòia.
Aquela transformacion dei ligams feudaus de la regions, finalament acceptada per lu còmtes de Provença en lo 1419, aguèt de consequéncias majori per Niça e la sieua region. D'efècte, la vila venguèt lo pòrt unic de Savòia fins au sègle XVIII e intrèt dins l'esfèra culturala italiana. Li demorèt fins au vòte d'annexion dau 1860. Aquò entraïnèt una separacion emb l'espaci provençau e explica lu particularismes niçards. De mai, permetèt de donar una importancia novèla a la vila.
Lo periòde savoiard
[modificar | Modificar lo còdi]Imno local
[modificar | Modificar lo còdi]L'imno local de la vila es Niça la bèla.
Menica Rondelly l'escriguèt en lo 1904.
Quartiers[8]
[modificar | Modificar lo còdi]La vila de Niça còmpta mai d'una quarantena de quartiers amassats en uech territòris que cadun possedisse la sieu comuna.
- Territòri 1: Plana e Costaus; 20 753 abitants
Quartiers: Sant Agustin, Santa Margarida, Lu Molins, Arenas, Sant Isidòro, Lingostiera, Li Combas, Belet, Sant Antòni
- Territòri 2: Còlas Niçardi; 38 753 abitants
Quartiers : Estienne d'Orves, Sant Filipo, Gròsso, Lo Piòl, Sant Pèire de Feric, Sant Pancraci
- Territòri 3: Tres Còlas; 34 158 abitants
Quartiers : Cimier, Rimiés, Gairaud
- Territòri 4: Ribas de Palhon; 32 788 abitants
Quartiers : L'Ariana, La Lauveta, L'Abadia, Pasteur, Sant Poanç, Lo Trident, Rocabilhiera, Sant Carles, Bòn Viatge, Mont Gròs
- Territòri 5: Èst Litorau; 54 239 abitants
Quartiers : Pòrt, Riquier, Mont Boron, Diaus Blaus, Sant Ròc, Vinagrier
- Territòri 6: Nòrd Centre Niça; 48 898 abitants
Quartiers: Las Planas, Sant Silvèstre, Cessòla, Gorbèla, Borriglione, Sant Maurici, Lo Rai, Valon dei Flors
- Territòri 7: Còr de Vila; 48 333 abitants
Quartiers : Niça Vielha, Carabacèu, Medecin, Gambetta, Dubouchage, Liberacion, Malaussena, Josèp Garnier
- Territòri 8: Oèst Litorau; 65 703 abitants
Quartiers : La Magdalena, Manhan, Califòrnia, Fabron, Cantagalet, Ventabrun, Carras, Ferber, La Lantèrna
Administracion
[modificar | Modificar lo còdi]Demografia
[modificar | Modificar lo còdi]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1793 | 1800 | 1806 | 1821 | 1831 | 1836 | 1841 | 1846 | 1851 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
24 117 | 18 475 | 19 783 | 25 231 | 33 811 | 39 000 | -
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1856 | 1861 | 1866 | 1872 | 1876 | 1881 | 1886 | 1891 | 1896 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
44 091 | 48 273 | 50 180 | 52 377 | 53 397 | 66 279 | 77 478 | 88 273 | 93 760
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1901 | 1906 | 1911 | 1921 | 1926 | 1931 | 1936 | 1946 | 1954 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
105 109 | 134 232 | 142 940 | 155 839 | 184 441 | 219 549 | 241 916 | 211 165 | 244 360
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1962 | 1968 | 1975 | 1982 | 1990 | 1999 | 2006 | 2007 | 2008 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
292 958 |
322 442 |
344 481 |
337 085 |
342 439 |
342 738 |
347 060 |
348 721 |
344 875 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2009 | 2010 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
340 735 344 460 |
343 304 347 105 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Fonts | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Base Cassini de l'EHESS - Nombre retengut a partir de 1962 : Populacion sens comptes dobles - Sit de l'INSEE |
Cultura
[modificar | Modificar lo còdi]Gastronomia
[modificar | Modificar lo còdi]La coïna niçarda es relativament prestigioa e es ben conoissuda dins lo monde gràcias ai toristas. Es una coïna de transicion entre Provença e Itàlia e, dins una mendra mesura, entre lu Aups e la Mediterranea. Lu emprunts ai coïnas italiana e provençala son donc nombrós. Totun, la coïna niçarda tèn au mens 200 plats originals. En efècte, l'isolament de Niça pendent una partida importanta de la sieua istòria a favorizat una certana autarcia, a l'origina de l'utilizacion importanta de produchs locals coma lo mesclum, la blea, li olivas, lu liumes ò lo peis[9][10].
-
Fogassa tradicionala
-
Porchetta
Espòrt
[modificar | Modificar lo còdi]- OGC Niça (fotbòl)
- Estadi Niçard (rugbi de XV)
Luècs e monuments
[modificar | Modificar lo còdi]-
Plan de la vila en lo 1624
-
Lu tèrmes de Cimier (Cemenelum)
-
Vista de nuech
-
Una carriera de Niça Vielha
-
Camin dei Inglés
Annèxas
[modificar | Modificar lo còdi]Ligams intèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]Bibliografia
[modificar | Modificar lo còdi]Obratges dedicats a la coïna niçarda e provençala :
- Hélène Barale, La Cuisine niçoise d'Hélène Barale. Mes 106 recettes, Gilletta Éditions, 2006.
- Dominique Compans, La Cuisine provençale et niçoise, Éditions Jean-Paul Gisserot, 1995.
- Andrée Maureau, Tians et petits farcis, Aix-en-Provence, Édisud, 1998.
- Jacques Médecin, La Cuisine du Comté de Nice, Éditions Julliard, 1972.
Personalitats ligadi emb la comuna
[modificar | Modificar lo còdi]- Juli Bèssi, poèta nascut en 1844 (Bessi? Bèssi? En mistralenc Jùli Bèssi)[11].
Ligams extèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]- (en) (fr) (oc) Danças e musicas tradicionali dau País Niçard e dau "Miegjorn".
- (oc) Una rivalitat Marselha, Niça, al servici de qual?
Nòtas e referenças
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ Institut d'Estudis Occitans. Seccion Provença-País Aupenc-País Niçard. Diccionari Francés-Provençau. Cèrca «Niça». [Consulta: 8 de març de 2024]
- ↑ Alain Ruggiero (dir.), Nouvelle histoire de Nice, Tolosa, Privat, 2006, pp. 17-18.
- ↑ Adolfo J. Domínguez, An Inventory of archaic and classical poleis, Oxford University Press, 2004, pp. 157-171.
- ↑ Joseph-Napoléon Fervel, Histoire de Nice et des Alpes Maritimes pendant vingt et un siècles, París, 1862, p. 38.
- ↑ Louis Durante, Histoire de Nice depuis sa fondation jusqu'à l'année 1792, t. 2, Turin, 1823.
- ↑ Laurent Dailliez, Vence. Une cité, un évêché, un canton, Alpes-Méditerranée Impression - Impres'Sud Nice, 1978.
- ↑ Louis Durante, Histoire de Nice depuis sa fondation jusqu'à l'année 1792, t. 2, Turin, 1823, p. 194.
- ↑ Dins aquesta seccion, lu noms autentics dei quartiers en niçard non son completament assegurats e demandan d'informacions complementari, e finda de correccions eventuali.
- ↑ En causa d'aquel usatge important de la blea dins la coïna locala, lu Niçards son de còps sonats « manjablea » ò « cagablea ».
- ↑ Payany Estérelle, Provence, Hachette cuisine, 2014.
- ↑ https://tdf.locongres.org/files/assets/common/page-substrates/page0281.jpg