Edat del Bronze
 |
|||
|
Edat del Coire Edat del Bronze Edat del Fèrre |
L'Edat del Bronze es lo nom balhat pels arqueològs a una fasa dins la cultura umana, intermediària entre l'Edat de la Pèira e l'Edat del Fèrre, quand las armas e las aisinas foguèron, coma una règla generala, fargadas de bronze.
Es un periòde de la civilizacion caracterizat pel desvolopament de la metallurgia e de las tecnicas d'extraccion del coire e dels minerals que permetèron la fabricacion d'aliatges per obténer lo bronze. Fa partida de la preïstòria e seguís lo Neolitic dins la màger partida del mond. Se desvolopèt en Euròpa entre 1800 e 700 abC dividida en tres fasas: lo Bronze Ancian de 1800 a 1500 abC, lo Bronze Mejan de 1500 a 1200 abC e lo Bronze Final de 1200 a 700 abC. Per l'Orient Mejan s'establisson las datas seguentas: lo Bronze Ancian de 3500 a 2000 abC, lo Bronze Mejan de 2000 a 1600 abC e lo Bronze Final de 1600 a 1200 abC.
Se caracteriza per la creissença demografica, l'abandon parcial de la transumància (migracions sasonièras) e la tendéncia lenta al sedentarisme. L'òme viu generalament dins de baumas mas tanben dins de tucs estrategics e dins de vilatges abrigats. L'inumacion (enterrament) se fa dins de baumas e de dolmèns probablament bastits de per abans, ara tornar utilizats, en mai d'autres novèls. Son caracteristicas las ponchas de sageta e los objèctes de pimpa. L'art presenta de figuras de pèira e de dessenhs de scènas de mòrt. La descobèrta del coire, de l'estam e del bronze, faguèron se mòure mantun pòble en cèrca d'aquestes metals, emportant amb eles lors règlas culturalas e lors tecnicas. L'utilizacion del metal fa créisser la complexitat de l'estructura sociala de las comunautats, e apareisson de luchas tribalas. Lo mestritge del metal determinava lo poder e la riquesa, çò que donèt naissença a una minoritat de privilegiats, en front d'una majoritat de subordenats. Las culturas neoliticas vivián dins los plans e practicament avián pas d'armas, mas ara se fan de besonh per las guèrras entre grops opausats. Tre abans 1700 abC, los besonhs defensius dels grops fan que bastiguèron lors abitats en luòcs de bon defendre; dins los cavòts començan d'abondar las armas. Dins la Peninsula Iberica l'Edat del Bronze es marcada per l'existéncia de doas culturas que començan al Neolitic: la cultura de l'Argar, nomenada tanben cultura almerienca - Fasa III, successora de la cultura de Los Millares o cultura almerienca - Fasa II, d'origina orientala, benlèu siriana, amb de possiblas influéncias egipcianas. E la cultura campanifòrma. Lo coire foguèt lo primièr material que los metallurgistas aprenguèron de trabalhar e pus tard, de durcir amb d'estam. Mantun pòble trabalhèt lo bronze sens aver conegut lo coire o utilizèt los dos a l'encòp, mas aquò foguèt pas lo cas general encara que se produsiguèt fòrça sovent perque los pòbles utilizavan çò que ne dispausavan dins lors territòris. Lo coire s'obten en d'epòcas e de luòcs divèrses. L'emplec del coire en Orient Mejan remonta a una data anteriora a 4000 aC (benlèu tanben cap a 5000 aC). L'aliatge considerat corrècte èra 90-10 mas dins un grand nombre de descobèrtas arqueologicas la proporcion es tostem inferiora a 94-6. Lo coire èra abondós en Chipre, que ancianament se disiá Alashiya, e apuèi se nomena Cyprium, derivat del mot coire (l'entretòc arribe al latin ont "coire" es cuprum). L'aur es anterior al bronze e benlèu al coire. Tanben dins la meteissa epòca que lo coire apareisson l'argent e lo mercuri; d'en primièr s'utilizèt l'estam per durcir lo coire, de còps mesclat amb de zinc. Per contra encara se mestrejava pas la tecnica de la fusion del fèrre. Lo coire s'obten de la malaquita e de l'azurita, e rarament dels sulfurs de coire. S'obtenon los nomenats coires negres, coire en brut e d'autras varietats. Lo coire se fond a 1 200 °C (mens que l'argent mas mai que l'aur). Se trapava dins la cuprita (coire roge), la tenorita (coire negre), la chalcorina e la covellina (combinada amb de sofre). Las piritas de coire (erubescita, bornitas e tetraedritas) èran una combinason de coire amb de sulfurs metallics. Tanben i aviá de coire dins fòrça minerals e dins mantuna sal (coma l'azurita e la malaquita). Los fondedors de bronze utilizavan de mòtles de pèira. Lo mòtle se compausava de doas parts: una d'elas ont avián fach l'uet (extrèmament afinat e precís) de l'objècte per crear, en mai d'una dobertura separada. Dins l'uet se li tirava lo metal fondut e dessús se flocava una pèira plana a manièra de tapa. Quand lo metal fondut se refredava s'introdusiá un conhet dins la dobertura per tal de separar lo mòtle de la tapa, e s'obteniá la figura. Pasmens, existisson pas força pèças de bronze. Lo material èra pas abondós. Se mestrejava la tecnica mas mancava la matèria primièra.