Cultura de Nok
La cultura de Nok es una cultura arqueologica que se desvolopèt dins lo centre dau Nigèria actuau. Apareguèt vèrs 1500 avC e dispareguèt per de rasons desconegudas a la fin dau sègle I avC. Es coneguda per son avança tecnologica dins la region, en particular per son mestritge de la metallurgia dau fèrre a partir de 800 avC. Es tanben famosa per seis esculturas de tèrra cuecha que son l'objècte de fòrças trafecs illegaus d'antiquitats dempuei leis ans 1960.
Istòria
[modificar | Modificar lo còdi]Istoriografia
[modificar | Modificar lo còdi]L'istòria de la cultura de Nok es mau coneguda en causa de l'abséncia de documents escrichs edau pilhatge quasi sistematic dei sites arqueologics. Son periòde d'existéncia es generalament estimada entre 1500 avC e lo començament de l'èra crestiana[1], mai d'incertituds demòran sus aquelei datas. Lei causas aguent permés son aparicion son desconegudas. Un liame es benlèu possible amb l'aparicion d'una agricultura basada sus lo milh en Sahèl[2].
Vèrs 900-800 avC, de transformacions importantas semblan de tocar la cultura amb l'aparicion dei premiereis esculturas de tèrra cuecha e l'intrada dins l'Edat dau Fèrre. Lei sabers tecnics e lei tradicions artisticas intrèron alora dins un procès de diversificacion e plusors regions foguèron influenciadas per la cultura de Nok en Africa Centrala e en Sahèl. En parallèl, una societat complèxa se formèt sus lo territòri Nok que venguèt lo centre de rets marchandas importantas[3][4]. Aqueu periòde de prosperitat sembla de s'acabar vèrs 40 avC e la cultura de Nok dispareguèt per de rasons desconegudas.
Redescubèrta arqueologica
[modificar | Modificar lo còdi]La cultura de Nok foguèt descubèrta per leis arqueològs europèus en 1928 dins la region dei planas de Jos per lo luòctenent-coronèu John Dent-Young durant de trabalhs de prospeccion miniera[5]. Laissèt sei descubèrtas dins un musèu de Jos. Lei trobalhas se multipliquèron durant leis annadas seguentas, mai la comunautat scientifica ne'n foguèt pas informada. Aquò durèt fins a 1943 quand una tèsta escultada, descubèrta a proximitat dau vilatge de Nok, foguèt mostrada a l'arqueològ Bernard Fagg (1915-1987) que trabalhava per l'administracion coloniala britanica. Comprenguèt l'importància de la descubèrta e organizèt de recèrcas pus complètas.
En 1977, 153 tèstas escultudas èran ansin identificadas, mai provenián generalament de depaus alluviaus. Pasmens, dos sites demorats en plaça, Samun Dukiya e Taruga, foguèron descubèrts. Lei dos sites correspòndon a un periòde tardiu de la cultura de Nok amb una metallurgia dau fèrre ja ben en plaça. Dempuei aquela data, d'autrei descubèrtas an permés de trobar un vintenau de sites. Aquò permetèt de descubrir lei periòdes arcaïcs de la cultura de Nok. Pasmens, lei recèrcas son fòrça treboladas per lo pilhatge generalizat dei sites.
Pilhatge dei sites
[modificar | Modificar lo còdi]Dempuei leis ans 1960, leis esculturas Nok son l'objècte d'un trafec illegau qu'a entraïnat lo pilhatge sistematic de plusors sites. De còntrafaiçons alimentan tanben aquela activitat. Aquò complica fòrça lo trabalh deis arqueològs car fòrça pilhatges an luòc dins d'endrechs pas identificats per lei scientifics[6]. Per exemple, en 2010, lo raubaire de cinc estatuas, datadas de 1400 a 700 avC, foguèt arrestat per lei doanas francesas.
Organizacion sociala
[modificar | Modificar lo còdi]Segon lei conoissenças actualas, la cultura de Nok èra una societat fondada a l'entorn de vilatges pichons, de còps restats per una familha unica, que se desplaçavan en foncion dei ressorsas disponiblas. D'efiech, lei sites mòstran de periòdes frequents d'abandon. L'agricultura (milh, faiòu) e la culhida (Canarium schweinfurthii) i avián un ròtle centrau e l'apauriment dei sòus ò de cambiaments climatics son de còps avançats coma causas principalas de la disparicion de la cultura. Lo norrigatge èra possible mai es pas demostrat. Au mens tres periòdes culturaus son estats definits a partir de la terralha :
- lo Nok ancian, de 1500 a 900 avC, es caracterizat per de terralhas de decòr curbents e de decòrs au penche.
- lo Nok mejan, de 900 a 300 avC, es caracterizat per de terralhas amb un bendèu de 5 cm e de decòrs constituïts de trachs.
- lo Nok recent, de 300 a 1 avC, es caracterizat per de règlas mens estrictas e per un declin progressiu de la terralha.
Pasmens, aqueu tablèu es de nuançar. La terralha figurativa apareguèt ansin vèrs 900 avC e se mantenguèt fins a la fin dau sègle I apC. La metallurgia apareguèt dau fèrre apareguèt entre 800 e 400 avC segon lei regions e demorèt egalament mestrejada fins a la fin dei sites. Leis esculturas de tèrra cuecha mòstran l'existéncia de rites funeraris complèxs que necessitavan probablament de fabricar e d'esbrigar leis estatuas caracteristicas de la cultura.
Cultura e sabers tecnics
[modificar | Modificar lo còdi]Leis abitants dei vilatges de la cultura de Nok avián un mestritge de tecnologias relativament avançadas a respècte dei culturas vesinas d'Africa Centrala. L'existéncia de la terralha es atestada vèrs 1500 avC e lei fasas diferentas mòstran una complexificacion creissenta dei tecnicas de decoracion. Lei fabricants d'otís de pèira èran capables d'utilizar de materiaus divèrs en foncion dei possibilitats e dei besonhs (qüarsita, granit, qüars, jaspi, cornalina, etc). Pasmens, lei tecnicas pus marcantas son l'utilizacion de la tèrra cuecha per la fabricacion d'estatuas e la fabricacion d'objèctes de fèrre[7].
L'art estatuari de Nok es conegut per le mejan deis esculturas de tèrra cuecha. Leis esculturas descubèrtas èran rompudas, probablament dins lo quadre de rites funeraris. La màger part dei tròç descubèrts se tròban dins de depaus sedimentaris alluviaus e son estats damatjats per l'erosion. Pasmens, lei partidas ben conservadas mòstran l'atencion portada durant la fabricacion ai detalhs (peus, vèstits, etc.). Lei representacions umanas son frequentas mai aquelei d'animaus, generalament associadas amb d'umans, son pas raras.
.jpg)
Annèxas
[modificar | Modificar lo còdi]Liames intèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]Bibliografia
[modificar | Modificar lo còdi]- (en) R. Atwood, « The Nok of Nigeria », Archaeology, julhet-aost de 2011, pp. 34-38.
- (de) Peter Breunig (dir.), Nok : Ein Ursprung afrikanischer Skulptur, Francfort, Africa Magna Verlag, 2013.
- (en) A. Fagg, « The Nok Culture in prehistory », Journal of the Historical Society of Nigeria, vol. 1, n° 4, 1959, pp. 288-293.
- (en) A. Fagg, « The Nok Culture: Excavations at Taruga », The West African Archaeological Newsletter, n° 10, 1968, pp. 27-30.
- (en) A. Fagg, « Recent work in West Africa: new light on the Nok Culture », World Archaeology, vol. 1, n° 1, 1969, pp. 41-50.
- (en) A. Fagg, « A preliminary report on an occupation site in the Nok valley, Nigeria: Samun Dukiya, AF/70/1 », West African Journal of Archaeology, n° 2, 1972, pp. 75-79.
Nòtas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ (en) Louis Champion et al, « A question of rite—pearl millet consumption at Nok culture sites, Nigeria (second/first millennium BC) », Vegetation History and Archaeobotany, vol. 32, n° 3, 2022, pp. 263-283.
- ↑ (en) Peter Breunig e Nicole Rupp, « An Outline of Recent Studies on the Nigerian Nok Culture », Journal of African Archaeology, vol. 14, n° 3, 2016, pp. 242-247.
- ↑ (en) Z. J. Sun et al., « Instrumental neutron activation analysis (INAA) of Nok sculptures in I. P. Stanback Museum », Journal of Radioanalytical and Nuclear Chemistry, vol. 313, pp. 85-92.
- ↑ (en) Peter Breunig, « Prehistoric Developments In Nigeria », dins Toyin Falola e Matthew M. Heaton (dir.), The Oxford Handbook of Nigerian History, Oxford University Press, 2022, pp. 123-124.
- ↑ (en) G. Chesi e G. Merzeder, The Nok Culture : Art in Nigeria 2500 Years Ago, Prestel Publishing, 2007.
- ↑ (en) Peter Breunig, Stefanie Kahlheber e Nicole Rupp, « Exploring the Nok enigma », Antiquity, vol. 82, n° 316, junh de 2008.
- ↑ (en) Bernard Fagg, « Recent work in west Africa: New light on the Nok culture », World Archaeology, vol. 1, n° 1, 1969, pp. 41-50.