Nigèria

Nigèria Orílẹ̀-èdè Olómìnira Àpapọ̀ Naìjírìà Republik Nijeriya جمهورية نيجيريا Republic ndi Naigeria Republik Federaal bu Niiseriya Republic of Nigeria
Bandièra Escut d'armas
Imne: Arise Oh Compatriots, Nigeria's Call Obey
Localizacion
Capitala Abuja 9° N, 8° E
Ciutat mai granda Lagòs
President Vice President President del Senat Bola Tinubu Kashim Shettima Ahmad Lawan
Independéncia Reialme Unit
Data 1èr d'octobre, 1960
Superfícia 32en
• Totala 923 768 km²
• Aiga 1,4 % %
Populacion 7en
• Totala (2020) 204 630 242 ab.
PIB (2015) ▼ 490,207 milliards de dolars -14,6 %
IDH (2017) ▲ 0,532
Moneda naira ((NGN))
ISO 3166 NG
Fus orari +1
Domeni internet .ng

Nigèria es un estat d’Africa de l’Oèst situat dins lo Golf de Guinèa. Es enviroutat de Cameron a l’èst, Chad au nòrd-èst e Benin a l’oèst. Sa capitala es Abuja. Es geograficament dominat per lei vaus de Nigèr e de Benoue que forman un deltà important dins lo sud dau país. Son clima es devesit entre una zòna sud umida e una zòna nòrd arida. Es l’estat pus poblat d’Africa ambé mai de 200 milions d’abitants.

Lo poblament de Nigèria comencèt durant lo millenari X avC. Après l’aparicion de l’agricultura au millenari IV avC, la premiera civilizacion li apareissèt au millenari I avC avans lo començament de l’installacion dei principaus pòbles actuaus a partir dau sègle VII. Unei reiaumes si formèron gràcias au comèrci a travèrs de Sahara puei ambé lei marchands europèus lòng de la còsta. Lo nòrd, en contacte ambé de marchands musulmans, adoptèt pauc a pauc l’islam a partir de la fin de l’Edat Mejana. Lo desvolopament dau comèrci d’esclaus entraïnèt una multiplicacion deis estats sus lo territòri actuau de Nigèria. Pasmens, a partir dau sègle XIX, deguèron faciar la pression colonialista dau Reiaume Unit e de França. Entre 1895 e 1905, Nigèria foguèt ocupat per lei Britanics e va demorèt fins a son independéncia en 1960. Independent, lo país deguèt faciar d’agitacions importantas entre lo sud crestian e lo nòrd musulman (chaples recurrents entre lei doas comunautats) ò entre lei regions productritz de petròli e leis autrei (Guèrra de Biafra en 1967-1970). Aquò es accentuat per sa diversitat etnica. La consequéncia foguèt una tièra de còps d’estat militar e la formacion malaisada d’institucions democraticas dempuei 1998.

Nigèria es un estat federau amb un poder centrau poderós a respèct dei competéncias reservadas ais autoritats localas. Son economia es dominada per l’esplecha de petròli que lo país es un exportator important e qu’es la fònt principala de sei revenguts. Dins aquò, conjugada ambé l’instabilitat politica, aquela dependéncia a empachat lo desvolopament deis autrei sectors economics que facian de dificultats importantas, en particular l’agricultura, premiera activitat de la populacion activa, e l’industria. Pasmens, aquelei problemas empachan pas Nigèria d’èstre una poissança demografica e economica importanta dau continent e es ansin vengut dempuei leis annadas 1990 un actor militar e diplomatic major de la region.

Geografia

Geografia fisica

Topografia de Nigèria.

Nigèria es un país de 923 768 km². Sa topografia es dominada per dos rius importants que son lo fluvi Nigèr a l’oèst e son afluent Benoue a l’èst. Au sud, lòng d’una costat irregulara compausada de mangròvas e de lònas, forman un deltà de 24 000 km² dins lo Golf de Guinèa. A l’interior dau país, dessenhan doas vaus estendudas que limitan lei relèus importants au centre e au sud-èst. Pòdon passar 2 000 m d’altitud e la cima pus auta es lo Chappal Waddi (2 419 m) que si troba sus la frontiera entre Nigèria e Cameron. Enfin, lo nòrd es ocupat per una savana que presenta de zònas umidas e secas.

Clima

Lo clima de Nigèria si devesisse entre doas zònas principalas situadas au nòrd e au sud dau país. Lei regions nòrd presentan un clima desertic caud caracterizat per d’escarts importants de temperatura jornaliera e de precipitacions raras. Lei territòris sud son caracterizats per un clima tropicau umid caud amb una sason de precipitacions importantas d’abriu a octòbre.

Demografia e vilas principalas

Nigèria es lo país pus poblat d’Africa. Pasmens, en causa dei limits dei mejans de son govèrn, lo nombre precís d'abitants es mau conegut. En 2013, èra estimat entre 170 e 174 milions. Aquela demografia es caracteristica d’un país paure ambé de taus de natalitat (38,78/1000 en 2013) e de mortalitat (13,2/1000 en 2013) fòrça auts. Aquò causa una aumentacion fòrça importanta de la populacion de 38 milions d’abitants en 1950, 74 milions en 1980 a 160 milions en 2010. Leis estimacions regardant l’evolucion d’aquela populacion previén 440 milions d’abitants en 2050 e 940 milions en 2100.

En causa d’aquelei caracteristicas – conjugadas amb una esperança de vida de 52 ans en 2013 – la populacion es fòrça jova. Son temps median es egau a 17 ans e 44% a un temps inferior a 15 ans.

Lo taus d’urbanizacion de la populacion nigeriana èra de 50% en 2013. Es a aumentar rapidament (+3,5%/an) e Lagos, la capitala economica, coneis una creissença fòrça importanta e anarquica ambé 9,6 milions d’abitants en 2006 e 14,9 milions en 2013. Sèt autrei vilas passavan un milion d’abitants en 2012 : Kano (3,47 milions), Ibadan (3,03), Abuja la capitala politica (2,25), Port Harcourt (1,95), Kaduna (1,57), Benin City (1,40) e Zaria (1,04). Coma Lagos, facian d’aumentacions demograficas rapidas que causan de problemas importants en causa de la manca generala d’infrastructuras.

Lengas

En 2012, 521 lengas e aperaquí 250 grops etnics diferents foguèron recensats. 510 son utilizadas per la comunicacion de la vida vidanta ò coma lenga veïculara, 2 (anglés e francés) son utilizadas unicament coma lenga segonda e 9 an disparegut. Fan partida de tres grops principaus que son lei lengas nigèrocongolosas sud-centralas (lo grop majoritari), lei lengas nilosaharianas e lei lengas afroasiaticas.

Segon la constitucion, l’anglés es la lenga oficiala premiera dau país. Lenga de l’administracion coloniala britanica, es demorada la lenga principala de l’administracion, dau comèrci, de l’educacion superiora, dei mèdias principaus e de la comunicacion entre grops etnics diferents. En revènge, es pauc utilizat per la comunicacion de la vida vidanta e solament una minoritat de l’elèit va parla coma lenga maternala.

Totjorn, segon la constitucion, l’igbo, lo haussà e lo ioroba an tanben un estatut de lenga oficiala. Pasmens, son utilizacion èra condicionada a l’adopcion de mesuras apropriadas. Ansin, son usatge coma lenga oficiala demora inferior a l’anglés. Dins aquò, aquelei lengas an un ròtle locau important car son utilizadas per lei tres grops etnics pus importants de Nigèria. En particular, dins lei regions nòrd, lo hausa li es sovent utilizat coma lenga veïculara. Entre 1997 e 2004, lo govèrn nigerian assaièt tanben d’adoptar lo francés – lenga deis imigrants venguts dei país vesins – coma lenga oficiala per favorizar son integracion au sen dau mercat dei país francofòns d’Africa Occidentala. Pasmens, la temptativa mau capitèt en causa de la manca de mejans (en particular per realizar lei traduccions necessàrias).

Religions

Lei religions principalas de Nigèria son lo cristianisme e l’islam que son respectivament majoritàrias dins lo sud e dins lo nòrd. Environ 50% de la populacion es musulmana e 40% cristiana. Lo rèsta es format de religions animistas que son generalament fòrça influenciadas per lo cristianisme.

Entre leis etnias principalas dau país, lei grands grops dau nòrd (Hausa, Nupe, Tiv e Kanuri) son quasi unicament musulmans. Dins lo sud, lei ioroba son mai partejats (environ 50% cristians, 25% musulmans, 25% animistas). Enfin, dins lo sud-èst, lei Igbo presentan una majoritat cristiana importanta.

Dempuei leis annadas 2000, de tensions religiosas importantas existisson entre musulmans e cristians. En particular, la sècta islamista Boko Haram, desirosa d’instaurar un estat islamica, a organizat divèrseis atemptats còntra lo govèrn ò còntra de populacions cristianas dempuei 2009.

Istòria

Preistòria e Antiquitat

Lei vestigis arqueologics pus ancians descubèrts per lei cavaments mostran l’existéncia d’un poblament dins lo sud-oèst dau Nigèria actuau vèrs 9 000 avC. Si desvolopèt l’agricultura e, a partir dau millenari IV avC, la terralha e la produccion d’otís leugiers de pèire. Puei, dins leis autrei regions meridionalas, lei societats de caçaires culheires si sedentarizèron a partir dau millenari I avC gràcias au desvolopament de l’agricultura. Aquò permetèt l’emergéncia de la premiera civilizacion coneguda, dicha cultura de Nok, vèrs 1 500 avC. Dominèt la region entre lei sègles VI e III avC e difusèt vèrs Ife e Benin que venguèron de nuclèus importants de civilizacion. Lo trabalh de fèrre li comencèt au sègle VIII avC.

Leis estats nigerians de l’Antiquitat fins ai sègles XVIII e XIX

Situacion politica dau Nigèria actuau vèrs la fin dau sègle XVIII.

Situacion politica dau Nigèria actuau vèrs 1875.

Lei ciutats-estats hausas e lo Califat de Sokoto

Installats dins lo nòrd dau Nigèria modèrne, lei Hausas fondèron de ciutats-estats fortificadas dirigidas per un sarki kasa (« cap dau país »). Liadas entre elei per de cambis comerciaus e culturaus, gardèron una omogeneitat culturala que favorizèt la formacion de la lenga hausa. En revènge, lei relacions foguèron pas totjorn pacificas e de guèrras regularas leis opausèron. A partir dau sègle XIV, l’islam apareissèt e venguèt la religion deis elèits dins lo corrent de la segonda mitat dau sègle seguent. Aqueu sègle, lei ciutats-estats comencèron tanben d’estructurar de rets comerciaus per participar au comèrci d’esclaus e de matèrias premieras ambé leis Europèus. Ai sègles XVII e XVIII, la region hausa èra la pus prospèra de la savana e son influéncia s’estendiá lòng dei rets comerciaus de Sahara e fins ai còstats dau Golf de Guinèa.

Pasmens, a partir deis annadas 1750, lei ciutats declinèron en causa d’una tièra de crisis. Militarament, deguèron faciar leis atacas regularas de Korokofa. Politicament, lei sarki assaièron de si transformar en sobeiran absolut, ço qu’èra contrari ais interès de l’aristocracia. Enfin, regardant leis afaires religiós, apareissèt un islam rigorós apareissèt e s’opausèt a l’islam oficiau dau poder que mesclava fe musulmana e rites tradicionaus africans. En 1804, comencèt una revòuta dirigida per lo cap religiós Osman dan Fodio que proclamèt lo jihad. Fins a 1808, conquistèt lei vilas principalas e obtenguèt lo sostèn de la populacion gràcias a una reforma dei sistèmas d’impòsts e de l'administration. Puei, contunièt son expansion en direccion dau sud-oèst. En revènge, en direccion de l’èst, foguèt blocat per lo reiaume de Kanem Borno.

En 1812, s’organizèt aquelei conquistas que formèron lo Califat de Sokoto. L’islam venguèt la religion de la màger part deis abitants. Pasmens, la cultura hausa dispareguèt pas e integrèt la religion novèla. Après la fin de la guèrra, lo Califat restaurèt rapidament la patz e la region hausa retrobèt rapidament sa prosperitat economica e sa posicion dominanta.

Lo reiaume de Kanem Borno

Lo reiaume de Kanem si formèt dins lo corrent de la segonda mitat dau millenari I a l’entorn dau lac Chad. Au sègle XI, adoptèt l’islam coma religion mai gardèt unei trachs religiós africans fins a sa disparicion. A partir dau sègle XIII, lo contraròtle de jaciments de sau li permetèt de venir una poissança comerciala que son ròtle foguèt renfòrçat au sègle seguent per lo desvolopament dau comèrci d’esclaus.

Pasmens, au sègle XIV, d’atacas dei Bolala entraïnèron la pèrda dei regions istoricas de Kanem e la dinastia deguèt si retirar dins lo reiaume vassau de Borno que venguèt lo còr dau reiaume novèu dich reiaume de Borno. Puei, au començament dau sègle XVI, sei sobeirans capitèron de reconquistar la màger part de Kanem formant alora lo reiaume de Kanem Borno que retrobèt rapidament sa prosperitat anciana gràcias au comèrci de sau e d’esclaus e a la drudessa de la region agricòla a l’entorn dau lac Chad.

Dins lo corrent dau sègle XVIII, la multiplicacion deis estats africans dins la region causèt lo declin dau reiaume. Capitèt de resistir a l’expansion dau Califat de Sokoto après una guèrra malaisada e saunosa de 1808 a 1811 (pilhatge de la capitala en 1808) mai posquèt pas empachar l’emergéncia ò lo renfòrçament de reiaumes rivaus. De mai, tre sa victòria de 1811, conoguèt de tensions religiosas similaras a aquelei dei ciutats hausas entre partisan d’un islam rigorós e aquelei d’un islam locau africanizat. En 1846, lo sobeiran perdèt son poder e Kanem venguèt un estat teocratic basat sus la dominacion d'una elèit aràbia e de seis esclaus. Dins aquò, aquela politica mau capitèt de restaurar l’unitat nacionala e lo reiaume foguèt destruch per lei fòrças de Oaddaï en 1894 avans l'ocupacion finala de la region per lei Britanics en 1905.

Lo reiaume de Waddai

Lo reiaume de Waddai si formèt en fòra dau Nigèria actuau a partir dau sègle XIV quand una tribú nomada aràbia s’installèt dins lo sud dau Chad actuau. S’islamizèt a partir dau sègle XVI e participèt ai cambis comerciaus dins lo desèrt de Sahara. Aguèt un ròtle dins l’istòria nigeriana au sègle XIX quand sostenguèt la dinastia de Kanem Borno còntra lei partisans d’un islam rigorós puei destruguèt l’estat teocratic que si formèt en 1846. Après aqueu succès, representava una poissança importanta dins lo sud de Sahara.

La region ioroba

Lei Yorubà s’installèron au sud dins lo corrent dau millenari I. Formèron de ciutats-estats independentas. Lei pus poderosas venguèron de centres comerciaus e artesanaus fortificats.

Ife

Escultura de bronze de la vila d'Ife (sègle XII).

La ciutat-estat d’Ife si formèt dins lo sud entre lei sègles XIII e XIV dins una region ja culturalament e tecnologicament avançada (produccion d’esculturas de bronze tre lo sègle XI). Venguèt rapidament un centre culturau e religiós major de la region car la màger part dei sobeirans deis estats yorubàs formats per la seguida si proclamèron originaris d’Ife per assegurar sa legitimitat. En revènge, maugrat aquela preeminéncia, Ife dominèt jamai politicament la region.

Oyo

La vila d’Oyo si formèt au sègle XV e conoguèt rapidament de dificultats militaras que causèron la partença de sa dinastia a la cort dau reiaume de Borgo. Li aprenguèt l’utilizacion de la cavalariá que li permetèt de reconquistar sa capitala vèrs 1600. Puei, gràcias a aquela superioritat militara, posquèt sometre lei vilas yorubàs meridionalas formant ansin lo reiaume d’Oyo que venguèt una poissança comerciala de remarca gràcias au trafec d’esclaus. Durant la segonda mitat dau sègle XVII, contunièt son expansion en direccion de la còsta e vassalizèt mai d’un principat yorubà de l’endrech. En 1720, Dahomey foguèt tanben devastat per sei tropas e acceptèt de venir tributari d’Oyo marcant l’apogèu dau reiaume yorubà.

Pasmens, a partir de 1780, lo reiaume comencèt son declin magerament en causa de revòutas de populacions musulmanas dins lo nòrd. En 1810, sota la pression militara dau Califat de Sokoto, lo nòrd e la capitala foguèron abandonadas e la dinastia si retirèt dins lo sud onte fondèt una novèla vila d’Oyo dins leis annadas 1830. Aquò entraïnèt la pèrda de la màger part de son autoritat e la division dau rèsta de son reiaume.

Lo periòde de division dau sègle XIX e l’influéncia britanica

Après l’afondrament dau reiaume d’Oyo, la region yorubà demorèt politicament devesida entre un cinquantenau de ciutats. Dos centres principaus, Ibadan e Abeokuta, prenguèron una importància certana e intrèron en conflicte per la dominacion economica. Pasmens, a partir deis annadas 1850, deguèron tenir còmpte de l’influéncia britanica qu’installèt un rèi favorable a seis interès a Lagos en 1851 puei annexèt dirèctament la vila en 1861. Lei Britanics defendèron lo comèrci d’esclaus entraïnant lo desvolopament progressiu dei cambis de matèrias premieras. Dins aquò, la contuniacion de la guèrra regionala menada per Ibadan dins lo corrent deis annadas 1870 empachèt l’instauracion de la patz. Dins leis annadas 1890, la màger part de la populacion litorala èra ansin desirosa de veire lei Britanics establir son protectorat sus la region.

Benin

Gravadura europèa de la vila de Benin (sègle XVII).

Benin foguèt fondada per lo pòble Edo. Liada a la region ocupada per lei ioroba (segon la tradicion, l'ostau dau sobeiran èra originari d’Ife), aquela vila aprofichèt son contraròtle deis axes de transpòrt fluviau per desvolopar son comèrci. A partir dau sègle XV, comencèt una politica d’expansion e venguèt una vila poderosa.

Tre la fin deis annadas 1480, intrèt en contacte ambé lei Portugués. Pasmens, lei cambis comerciaus demorèron limitats car leis Edo refusèron de si convertir au cristianisme e lei Portugués de fornir d’armas de fuec. Après leis annadas 1510, Edo preferèt donc desvolopar sei relacions ambé leis Anglés, lei Francés e leis Olandès. Participèt au comèrci d’esclaus mai la region èra pas situada dins lei zònas pus dinamicas d’aqueu trafec. Lo reiaume conoguèt un declin progressiu e, au sègle XIX, un corrent conservador li prenguèt lo poder. Sa politica causèt un refús de tota inovacion qu’aumentèt lo declin de Benin.

Lo pòble Ibo

Lo pòble Ibo s’installèt dins la vau bassa de Nigèr. Coma lei ioroba, comencèron d’eissartar la selva. Pasmens, en fòra d’Onitsha, fondèron ges de vila e adoptèron una organizacion politica e economica fòrça descentralizada basada sus de vilatges ò de comunautats pichonas. De rets entre lei comunautats permetèron d’assegurar una coësion economica e politica. Au sègle XVIII, la subrepopulacion venguèt un problema grèu car entraïnèt una crisi agricòla e la region venguèt una fònt importanta d’esclaus venduts per lei pòbles dau deltà.

La region dau deltà

La region dau deltà de Nigèr èra poblada d’unei populacions diferentas e generalament mescladas. Lo modèl politic es aqueu de la ciutat-estat portuària participant au comèrci d’esclaus. Son organizacion intèrna es generalament centrada sus un senhor marchand mai d’institucions de tipe republican pòdon tanben existir. Conoguèron son apogèu dins la segonda mitat dau sègle XVIII.

Au sègle XIX, après la defensa de contuniar lo comèrci d’esclaus, aquelei ciutats desvolopèron lo comèrci d’òlis gràcias ais esclaus d’ara endavant utilizats locament. Èran donc fòrça dinamica e en relacion regulara ambé lei país marchands. En revènge, venguèron fòrça ostilas au desvolopament de la colonizacion qu’èra contrària a seis interès.

La colonizacion

Lei premiereis implantacions

Fins au sègle XIX, leis implantacions europèas si limitèron a la creacion de comptadors lòng dau litorau. Son ròtle èra d’avitalhar lei naviris marchands en liason amb Asia e, eventualament, comerçar ambé leis estats africans. Lo desvolopament dau comèrci d’esclaus desvolopèt pauc a pauc aquela segonda possibilitat.

Aquò cambièt dins lo corrent de la segonda mitat dau sègle XIX a l’iniciativa de París e de Londres. D’efècte, dins lo cas d’un conflicte còntra lei Britanics, lei Francés èran desirós de tenir de ponchs de sostèns dins lo monde per sa marina. Fondèron donc lo ponch de Grand Bassam en 1842 dins l’actuala Còsta d’Evòri e placèron Porto Novo sota protectorat en 1863. Aquò causèt donc una reaccion britanic qu’aumentèt sa posicion dins lo Golf de Guinèa a l’entorn d’Accra (victòria còntra leis Ashanti en 1874) e de Lagos (annexada en 1861). Leis autrei poissanças europèas s’interessèron pas a la region ò poguèron pas participar a sa colonizacion franc d’Alemanha que s’installèt au Togò e au Cameron actuaus dins leis annadas 1880 (sensa menaçar l’egemònia francobritanica).

La corsa ais colonias e lo partiment francobritanic de la region

Au començament deis annadas 1880, de negociacions comencèron entre Francés e Britanics per definir un partiment dei zònas d’influéncia dins la region. Pasmens, lei tensions entre París e Londres a prepaus d’Egipte (ocupada en 1882 per de tropas britanicas) arrestèron lei discussions. Per s’aparar còntra lei progrès francés (renfòrçament dau protectorat de Porto Novo) e alemands (protectorat sus Tògo), lei Britanics decidiguèron donc de conquistar certanei regions continentalas per gardar son influéncia dins lo Golf. La màger part dau deltà foguèt plaçada sota protectorat en 1885 e un acòrd de partiment foguèt signat ambé leis Alemands en 1887. Puei, en 1890, un acòrd foguèt finalament trobat ambé França.

Pasmens, aquel acòrd mau definiguèt la possession de certanei regions de la bloca de Nigèr. Aquò foguèt la fònt d’una corsa francobritanica a la colonizacion. En 1894, lei Francés someteguèron lo reiaume de Borgo qu’èra situada en zòna britanica mai non contraròtlat per de tropas anglesas ò un acòrd de protectorat. Per lo govèrn de Londres, aquò foguèt lo ponch de partença d’una campanha activa de conquista sistematica de sa zòna d’influéncia. Comencèt en 1895 e permetèt l’ocupacion dau sud dau Nigèria actuau en 1897 après la destruccion dau reiaume de Benin. Puei, en 1898, lei soudats britanics intrèron tanben dins lo reiaume de Borgo causant una revision de l’acòrd de 1890. Aquò acabèt la crisi e la somission de Nigèria s’acabèt sensa tension suplementària ambé París.

L’acabament de la conquista britanica

Nigèria en 1914 après lo premier periòde de colonizacion.

Après la somission dau sud, lei Britanics deguèron pasmens ocupar lo nòrd e donc atacar lo Califat de Sokoto. Una pichona armada menèt aquel objectiu de 1900 a 1903 gràcias ai divisions entre leis ciutats hausas que compausavan lo califat. En 1903, la resisténcia de Kano foguèt rompuda gràcias a l’artilhariá e la defensa dau califat s’afondrèt rapidament dins lo corrent de l’annada. Puei, en 1905, la region de Borno, ja afeblida per la disparicion de Kanem Borno a la fin dau sègle XIX foguèt ocupada marcant la fin deis operacions majoras de la conquista britanica.

Lei protectorats britanics e la formacion de la federacion de Nigèria

Aquisicion territòriala dau Nigèria Britanic après la Premiera Guèrra Mondiala.

Après la fin de la conquista, lei Britanics organizèron lei territòris de Nigèria segon unei sistèmas diferents. Lei colonias pus ancianas coma Lagos foguèron dirèctament administrats. Un embrion de govèrn locau li foguèt creat ambé la formacion de conseus per participar a sa direccion ambé lo governador nomat per Londres. L’objectiu èra de formar lei basas permetent de formar un self-government a tèrme lòng.

Lei regions de conquista recenta foguèron plaçadas sota un sistèma d’administracion indirècta que sa basa foguèt lo mantenement de la màger part deis institucions politicas existentas sota lo contraròtle britanic. Per exemple, leis emirs locaus gardèron son poder a condicion d’acceptar certanei constrenchas impausadas per lei Britanics coma la fin de l’esclavatge ò la cession d’una porcion dei revenguts deis impòsts. Dins aquò, la lèi demorèt quasi identica e la levada deis impòsts una competéncia deis emirs. Aquò capitèt subretot dins lei regions nòrd que l’estat li èra totjorn poderós avans la conquista.

En revènge, aqueu sistèma indirècte mau foncionèt dins lei regions politicament devesidas coma lei país ioroba e ibo. Lei Britanics li adoptèron una legislacion adaptada ai costumas indigènas e administrèron aquelei regions ambé la colonia de Lagos au sen d’un protectorat sud fondat en 1906. En 1914, lei regions nòrd e sud foguèron reorganizadas au sen d’una federacion. Foguèron aumentats de quauquei territòris annexats dau Cameron alemand en 1919 après la Premiera Guèrra Mondiala. Puei, en 1939, lo sud foguèt devesit entre una region oèst e una region èst.

Aquelei divisions e diferéncias de sistèmas aguèron de consequéncias prefondas sus lo desvolopament de la colonia e de sei populacions. Au nòrd, un acòrd entre emirs e autoritats colonialas li defendèt l’intrada de missionaris crestians e l’influéncia occidentala li foguèt febla ò quasi inexistenta. En revènge, au sud, aquela influéncia foguèt pus importanta e causèt l’aparicion de corrents nacionalistas a partir deis annadas 1910. Après lo conflicte mondiau de 1914-1918, aquò favorizèt l’emergéncia d’una premsa e d’un sindicalisme african que serà a l’origina de l’independéncia nigeriana.

L’autonòmia e l’independéncia

Après la Segonda Guèrra Mondiala, l’afebliment britanic possèt Londres de promòuvre la formacion d’un self-government dins sa colonia nigeriana. Lo Nòrd li obtenguèt de tenir la mitat dei sètis de la Chambra dei Representants e una constitucion federala foguèt adoptada en 1954. Una vida politica si formèt dominada per lei tres etnias principalas : haussà au nòrd (Congrès dei Pòbles dau Nòrd, NPC), ioroba dins l’oèst (Grop d’Accion, AG) e ibo dins l’èst (Congrès Nacionau dei Ciutadans Nigerians, NCNC). Leis etnias mens importantas formèron lei sieus partits e revendiquèron la formacion d’estats novèus per s’administrar d’esperelei. En 1958, dins l’encastre dau desengatjament britanic de son empèri mondiau, un acòrd foguèt trobat per laissar l’independéncia au Nigèria lo 1^èr d’octòbre de 1958.

En 1959, lei partits principaus dau sud s’alièron per empachar lo NPC de dirigir solet la federacion. Crenhós dau risc de scission, lei Britanics sostenguèron la formacion d’una coalicion NPC/NCNC. Après l’independéncia, lo cap dau NCNC, Nnamdi Azikiwe, venguèt governador generau e un lidèr dau NPC, Abubakar Tafawa Balewa, venguèt cap dau govèrn.

L’independéncia

La I^a Republica

En 1963, foguèt proclamada la I^a Republica de Nigèria. Conoguèt de dificultats tre sa formacion en causa de combats entre partisans e advèrsaris d’Obafemi Awokowo, cap de l’AG. D’un biais pus generau, li aguèt de tensions importantas dins la region yorubà en causa de son abséncia au sen de la direccion de Nigèria. S’acabèt per la proclamacion de l’estat d’urgéncia e la scission en doas partidas de la region oèst per afeblir l’influéncia politica yorubà.

Pasmens, la rivalitat entre NPC e NCNC empachèt l’executiu de foncionar normalament. En 1964, leis alianças cambièron : NCNC s’alièt ambé l’AG e lo NPC ambé l’UPP ( Partit dei Pòbles Units aparegut dins lo corrent dei combats entre iorobas) sensa resultat electorau clar. Lo blocatge dau govèrn contunièt e causèt ansin una crisi deis institucions.

Lo regime militar e la guèrra de Biafra

La contuniacion de la crisi politica encoratjèt lei militars d’organizar un còp d’estat per prendre lo poder. Si debanèt en genier de 1966. Unei personalitats politicas majoras (lo Premier ministre federau, lei Premiers ministres de l’Oèst e dau Nòrd, unei generaus) foguèron executats. Lo generau, d’origina ibo, Johnson Aguiyi Ironsi prenguèt lo poder. Sa decision de suprimir lo sistèma federau entraïnèt l’insureccion dei províncias meridionalas, de chaples còntra leis ibo (100 000 mòrts) e l’execucion d’Ironsi per de soudats dau nòrd en julhet.

Lo generau Yakubu Gowon, eissit d’una etnia pichona, capitèt de venir lo cap de Nigèria maugrat l’oposicion dau coronèu Obumegwu Ojukwu, governador de la region èst. Lei premierei mesuras de Gowon assaièron de resòuvre lo conflicte gràcias a una restauracion dau federalisme. Creèt dotze estats per contentar lei minoritats e proclamèt l’estat d’urgéncia. Aquò foguèt pas sufisent per raliar Ojukwu que sei fòrças prenguèron lo contraròtle deis institucions federalas dins la region èst. Puei, lo 30 de mai de 1967, proclamèt son independéncia entraïnant la saunósa Guèrra de Biafra (au mens un milion de mòrts).

Operacions de la Guèrra de Biafra.

Sostengut per França, Israèl e Portugal, Biafra capitèt inicialament de conquistar Benin City e de menar d’incursions fins a la region de Lagos. Pasmens, lei fòrças federalas aprofichèron lo sostèn britanic e sovietic per reocupar Benin en setembre e obligir lei fòrças de Biafra de si retirar sus son territòri. Puei, en 1967-1968, lei Nigerians capitèron de conquistar la region maritima de Biafra empachant son avitalhement. Aquò causèt una famina estenduda dins la pòcha continentala onte s’èran replegadas lei fòrças d’Ojukwu. Sa reduccion foguèt malaisada car opausèron una resisténcia acarnada e foguèron solament vencudas en 1970.

Après aquela victòria, Gowon adoptèt una politica de reconciliacion e de reconstruccion rapidas gràcias ai revenguts de petròli. Conoguèt un succès rapide e important mai empachèt pas Gowon d’èstre reversat per un còp militar en 1975. Lo generau musulman Muritala Mohammed venguèt lo menaire dau país. Assaièt de renfòrçar lo federalisme mai foguèt assassinat tre 1976. Foguèt remplaçat per son adjonch (ioroba) Olusegun Obasanjo que creèt sèt estats suplementaris e fèt adoptar una constitucion novèla. En 1979, lei militars laissèron lo poder ai civius.

La II^a Republica

La II^a Republica dirigiguèt lo país de 1979 a 1983. Sa decision principala foguèt aquela de desplaçar la capitala de Lagos a Abuja. Pasmens, seis institucions conoguèron rapidament una crisi grèva en causa dau desvolopament important de la corrupcion e dau clientelisme e de conflictes entre musulmans de tendéncias diferentas puei entre musulmans e crestians. Lo 31 de decembre de 1983, un novèu còp d’estat militar menat per lo generau (musulman pol) Muhammadu Buhari causèt la fin de la Republica e lo retorn dau poder militar.

Lo retorn dau regime militar

Buhari gardèt lo poder fins a una revolucion intèrna en 1985. Durant son periòde de poder, assaièt de restaurar l’economia segon un programa drastic ambé la reduccion dei despensas publicas e la lucha còntra lei trafecs illegaus. Defendèt la formacion de partits politics e ordonèt de jutjar lei caps politics principaus de la II^a Republica.

Foguèt remplaçat per lo generau (musulman tanben mai eissit de l’etnia gwari) Ibrahim Babangida jutjat pus neutre dins l'arbitratge dei relacions entre lo nòrd e lo sud. Reprimèt totei lei formas d’oposicion mai anoncièt lo començament d’una transicion politica per tornar donar lo poder ai civius. En 1989, una constitucion novèla creèt un sistèma de dos partits e una eleccion presidenciala foguèt organizat en 1993. Foguèt averada per Moshood Abiola (un ioroba musulman) mai Babangida anullèt aquela victòria. Pasmens, en fàcia dei revòutas suscitadas per aquela decision, deguèt si retirar definitivament e de laissar lo poder a un govèrn d’union nacionala. Aqueu govèrn demorèt quasiment sensa autoritat e la III^en Republica s’afondrèt après solament quauquei mes d’existéncia e un novèu còp d’estat militar en novembre de 1993.

Lo cap novèu dau país foguèt lo generau (kanuri) Sani Abacha. Establiguèt un regime autoritari (partits politics enebits, dissolucion deis assembladas elegidas...). En 1995, executèt unei caps politics ogonis en revòuta còntra la destruccion de son environament per l’industria petroliera. Après sa mòrt en 1998, li succediguèt lo generau Abdulsalami Abubakar que restaurèt d’institucions civilas e fondèt la IV^en Republica.

La IV^a Republica

En 1999, lo generau retirat Olusegun Obasanjo (ja cap dau país en 1976-1979) foguèt elegit president. Foguèt tornat elegir en 2003. Sa presidéncia foguèt caracterizada per la restauracion dau sistèma politic democratic e dau federalisme. Dins lo nòrd, aquò favorizèt la volontat d’unei caps musulmans d’aplicar la lèi islamica dins seis estats e comencèt de crear de tensions dins aquelei regions. Dins lo sud, de tensions importantas apareissèron dins lo deltà quand lei populacions autoctònas comencèron de revendicar una partida dei revenguts de l’esplecha petrolièra e de guerilhas independentistas si formèron minant l’autoritat estatica.

Dins lo corrent dau mandat de sei successors, Umaru Yar'Adua (2007-2010) puei Goodluck Ebele Jonathan (dempuei 2010) elegits après d’eleccions fòrça agitadas en causa d’accusacions de fraudas, aquelei dos problemas s’agravèron. Dins lo nòrd, unei movements islamistas an començat d’atacar leis institucions federalas e revendican d’ara endavant l’institucion d’un estat islamic, compres dins lei regions crestianas. Dins lo deltà, l’autoritat de l’estat es vengut fòrça febla en fòra deis installacions petrolièras. En particular, certanei zònas li son sota lo contraròtle de guerilhas que certanei participan perèu a l’installacion de la piratariá dins la region.

Govèrn e politica

Forma de l’estat e organizacion dau poder

Nigèria es una republica federala de regime presidenciau que lo president es tanben lo cap dau govèrn. Son foncionament es inspirat per leis institucions estatsunidencas. Lo poder legislatiu es partejat entre doas chambras e lo govèrn. Lo sistèma politic aplica lo multipartisme. Lo poder judiciari es dirigit per un Conseu Nacionau de la Justícia cargat d’assegurar son independéncia. Pasmens, en causa de la fin recenta dau poder militar, lo poder juridic es totjorn relativament afeblit a respèct dei dos autres.

Poder executiu

Lo poder executiu es dirigit per lo president de la republica qu’ocupa tanben lei foncions de cap dau govèrn. Es elegit au sufragi universau. Noma lei ministres dau govèrn federau segon dos critèris :

• cada estat federau dèu aver au mens un membre au sen dau govèrn.
• cada nominacion dèu èsser confirmada per lo Senat.

Pòu definir una ierarquia entre lei ministres. Per exemple, un ministre cargat de l’environament serà plaçat sota l’autoritat dau ministre de l’Interior e de l’Environament.

Poder legislatiu

Lo poder legislatiu es tengut per lo govèrn e per lo parlament. Dich Assemblada Nacionala de Nigèria, aqueu parlament es compausat de doas chambras que son :

• la Chambra dei Representants compausada de 360 deputats elegits per un mandat de quatre annadas au sufragi universau.
• lo Senat compausat de 109 senators. Cada estat tèn tres senators e la capitala federala un.

Lei doas assembladas e lo president an l’iniciativa legislativa. Per èsser aplicada, una lei dèu èsser votada per lei doas chambras e acceptada per lo president. Dins lo cas d’un refús dau president, un vòte dei dos tèrç per cada assemblada permet de rompre lo vetò presidenciau.

Poder judiciari

La lèi de Nigèria es magerament inspirada per la lèi britanica eissida de la colonizacion. Es compausada de l’English Law, que vèn dirèctament dau periòde coloniau, de la Common Law, compausada dei sieunas evolucions dempuei l’independéncia e de la Customary Law, que regarda leis afaires indigèns tradicionaus. Dins lei regions meridionalas musulmanas, s’aplica tanben la lèi islamica.

Lo poder judiciari es tengut per la Cort Suprèma de Nigèria qu’es compausada de jutges nomats per lo president e confirmats per lo Senat.

Organizacion territòriala

Nigèria es un estat federau compausat de 36 estats e d’un territòri federau a l’entorn de la capitala Abuja. Puei, cada estat es compausat de zònas de govèrn locau. Lei competéncias deis estats e de l’estat federau son devesidas entre de competéncias exclusivas dau govèrn federau e de competéncias concurentas entre lei dos nivèus. En causa de l’importància dei domenis exclusius (defensa, afaires estrangiers, seguritat, preson, moneda, organizacion de la justícia, ressorsas naturalas, impòsts principaus, aviacion, sector bancari, reglementacion dau comèrci, vida politica, creacion d’estats novèus...), lo sistèma nigerian es sovent considerat coma un federalisme limitat.

Lei competéncias concurentas regardan magerament la gestion deis infrastructuras localas, compres lei monuments, la percepcion deis impòsts, lo drech electorau, l’electricitat, lo cinèma, lo desvolopament industriau, comerciau ò agricòla, la recèrca e l’educacion. Dins aquelei domenis, la lèi locala a la prioritat sus la lèi federala, compres dins lo cas d’un desacòrd entre lei dos tèxtes.

Simbòls nacionaus

Lo drapèu de Nigèria foguèt adoptat tre l’independéncia dau país. Foguèt chausit après un concors organizat en 1959. Lo vèrd representa l’agricultura e lo blanc la patz e l’unitat.

Lo blason foguèt tanben adoptat lo jorn de l’independéncia. Vèrd e blanc li representan totjorn l’agricultura, la patz e l’unitat. Lo bloquier negre representa lei ressorsas naturalas de Nigèria e lo Y representa sei dos rius principaus.

La devisa nigeriana es Unity and Faith, Peace and Progress (en occitan : Unitat e Fe, Patz e Progrès). Enfin, l’imne nacionau Arise Oh Compatriots, Nigeria's Call Obey que foguèt adoptat en 1978 en plaça de l’imne de 1960 (Nigeria We Hail Thee).

• 
  Drapèu de Nigèria dempuei l'independéncia.
• 
  Drapèu dau Nigèria coloniau.

Afaires estrangiers e defensa

Afaires estrangiers

Dins lo corrent de la segonda mitat dau sègle XX, Nigèria venguèt una poissança regionala e un actor diplomatic de premier plan dau continent african. A un ròtle promordiau au sen de l’Union Africana (UA) e de la Comunautat economica deis Estats de l’Africa de l’Oèst (CEDEAO) que son sèti es installat a Abuja e qu’es un relèu fondamentau d’influéncia per lo govèrn nigerian dins lei negociacions internacionalas. L’importància demografica dau país e de sa diaspòra renfòrçan mai son pes diplomatic. Gràcias a aqueleis atots, Nigèria foguèt per exemple capable de s’opausar a la signatura d’un Acòrd d’Associacion Economica, jutjat tròp desfavorable ais interès africans, ambé l’Union Europèa.

Regardant leis afaires militars d’Africa, Nigèria a tanben una activitat importanta dempuei leis annadas 1990 dins lo reglament dei conflictes regionaus d’un ponch de vista militar ò diplomatic. Per exemple, l’armada nigeriana aguèt un ròtle decisiu dins lo reglament de la Guèrra Civila de Libèria e son govèrn menèt divèrsei mediacions per facilitar la fin dei conflictes de Sodan, de la Republica Democratica de Còngo ò de Zimbabwe.

Enfin, regardant sei frontieras, Nigèria coneis de tensions ambé Cameron. Lo pus important regardava la lenga de Bakassi que foguèt partejada entre lei dos país en 2008 après un jutjament de la Cort Internacionala de Justícia en 2002. Lo segond pertoca la definicion de la frontiera sus lo lac Chad mai sembla en cors de reglament après una premiera decision de la CIJ que confirmèt lo traçat de la frontiera francobritanica dau periòde coloniau.

Fòrças armadas

Lei fòrças armadas de Nigèria avián en 2006 un budget de 3,7 miliards de dolars (1,5% dau PIB) e alinhavan 130 000 militars gropats au sen d’una fòrça terrèstra (100 000 òmes), d’una fòrça aeriana e d’una fòrça navala. Es considerada coma una deis armadas pus poderosa dau continent african e a ja participat a unei conflictes intèrnes (guèrra de Biafra) ò regionaus (Sierra Leone).

Son equipament es de premiera ò de segonda generacion. En 2006, seis equipaments principaus èran 370 carris de combat (T-55, T-72, Vickers Mk III), 150 carris leugiers (Scorpion), 800 veïculs blindats, environ un milièr de pèças d’artilhariá, 2 fregatas, 4 corvetas, 20 patrolhaires, 2 naviris de guèrra dei minas, 36 aeronaus de combat e 9 elicoptèrs de combat.

Economia

Ressorsas naturalas de Nigèria.

Lei ressorsas petrolieras de Nigèria son lo còr de son economia qu’èran a l’origina en 2008 d’un tèrç dau PIB, de 80% dei revenguts estatics e de 95% deis exportacions. Leugier ambé de concentracions de sofre feblas, lo petròli nigerian es fòrça presat per la produccion de carburant. Son esplecha si fa generalament a partir de jaciments pauc estendut situat dins la region dau deltà de Nigèr. Lei resèrvas coneguts son importantas (35 miliards de barrius) e en aumentacion regulara gràcias ai succès de la recèrca de jaciments novèus. Dins aquò, l’importància dau sector petrolier a de consequéncias marridas sus lo rèsta de l’economia car empachèt son desvolopament. Ansin, l’economia nigeriana dèu importar abòrd de produchs agricòlas ò industriaus entraïnant una reexportacion de 80% dei revenguts petroliers.

L’agricultura representava en 2012 30% dau PIB nigerian e ocupava 70% de la man d’òbra. Es principalament una agricultura de subsistància franc dei regions pròchas dei pòrts onte si troban de produccions destinadas a l’exportacion (cauchó, cacau, òlis de pauma e d’arachida). Pasmens, dempuei l’independéncia dau país, una tièra de decisions marridas entraïnèron una demenicion dei capacitats d’exportacion e de produccion en causa d’invèstiments asardós (per exemple, encoratjament de la cultura de blat dins de regions pas pron drudas), d’una absència de modernizacion deis equipaments e d’infrastructuras insufisentas.

Lo sector segondari nigerian es dominat per lo sector industriau petrolier. Leis autrei sectors coneisson en revènge de dificultats importantas qu’empachan un desvolopament vertadier, en particular de l’industria pesuca coma la siderurgia. Lei factors geinant aqueu desvolopament son l’existéncia de taxas d’importacions fòrça importanta que blocan sovent la crompa de maquinas estrangieras, un nivèu aut de corrupcion au sen deis administracions cargats de contraròtlar lei companhiás e de problemas recurrents de provesiments energetics.

Lo sector terciari e son organizacion despendon magerament dau sector petrolier e s’orienta vèrs lo contentament dei besonhs non fornits per lei companhiás tengudas per l’estat. Es ansin subretot centrat sus lo mercat dei telecomunicacions, lo transpòrt aerian e la produccion cinematografica. Sa segonda caracteristica es la quasi absència de crèdit en causa de la manca de fisança entre lei partenaris comerciaus.

L’economia de Nigèria presenta perèu un sector informau larg que representava en 2003 75% dau PIB non petrolier. Gropa subretot de sectors liats a l’esplecha miniera, a l’artesanat e ais activitats financieras. Dempuei lo decenni 1990, lo govèrn, la Banca Mondiala e la Programa dei Nacions Unidas per lo Desvolopament (PNUD) sostènon aquela economia gràcias a una politica de micro crèdits.

Cultura

Escultura

L’art nigerian de l’escultura apareissèt dins lo corrent de l’Edat Mejana au sen dei civilizacions africanas establidas sus lo territòri dau Nigèria actuau. Utilizava de materiaus coma la fusta ò l’evòri per realizar d’objèctes religiós ò d’ornaments. Aquelei pèças, especialament lei fetiches e lei mascas, son vengudas fòrça famosas.

Musica

Nigèria a una plaça importanta dins lo desvolopament e l’expansion de la musica africana gràcias a sa diversitat etnica e a de liames nombrós ambé d’autreis estats culturalament importants au sen dau Tèrç Monde coma Còngo, Cuba, Brasil ò Jamaïca. Dempuei la descolonizacion, lo país a donc largament participat au raionament internacionau d’aquela musica. En particular, li portèt divèrsei trachs que venguèron enriquir lo jazz, la soul e lo hip hop. D’estils locaus d’aquelei musicas apareissèron tanben sus lo territòri nigerian.

Literatura

La diversitat lingüistica dau país favorizèt tanben lo desvolopament d’una literatura nigeriana dinamica qu’a produch mai que d’un autor major en lenga anglesa especialament après la fin de la colonizacion dau país. Lei dos principaus son Wole Soyinka, premier African guierdonat d’un Prèmi Nobel en 1986, e Chinua Achebe. Pasmens, una tièra d’autreis autors coma Joseph Conrad, John Pepper Clark, Ben Okri, Cyprian Ekwensi, BuchiEmecheta, HelonHabila, T. M. Aluko, Chimamanda Ngozi Adichie, Daniel O. Fagunwa, Femi Osofisan e Ken Saro Wiwa son ò èran internacionalament coneguts.

Cinèma

L’industria cinematografica nigeriana, dicha Nollywood, es la segonda mondiala en tèrme de produccion. Apareissèt dins leis annadas 1960 après l’independéncia. Presenta una diversitat gròssa que va de la realizacion de films professionaus a una multitud de films amators produchs ambé de mejans mai ò mens artesanaus.