Nuraghe
Lo Nuraghe (que se pronóncia [nu'rage]) es lo monument arqueologic mai tipic de Sardenha.
Es generalament una torre conica trocada, en forma de tholos, bastida a partir d'enòrmes blòcs carrats de pèira, e situats en general en posicion panoramica. Aqueste monument a pas de fondacions, e se ten sonque gràcias al pes de las pèiras, que pòdon arribar a pesar maitas tonas. D'unes nuraghes fan mai de vint mètres de nautor. Uèi, se denombran mai de 8000 nuraghes en Sardenha, a mai se pensa que temps passat n'i podiá aver mai de 30 000. Los nuraghes se concentran majoritàriament dins las partidas nòrd-oèst e centre-sud de l'isla. Existís una autra mena de nuraghe que ten un corredor o alara un sistèma de corredors. D'unes autors son pas d'acòrdi de classificar aquestes darrièrs dins la meteissa categoria que los tholos Nuraghe, que pensan que i a tròp de diferéncias importantas, e preferisson de parlar de "vilatge nuragic".
Apareguèron los nuraghes sus l'isla a una epòca indeterminada (pasmens pas abans lo Millenni VI abC). D'unes elements son estats datats al 3500 BC, pasmens se supausa que sa part màger foguèron bastits a partir de la mitat de l'Edat del Bronze (18th-15th centuries BC) a la fin de l'Edat del Bronze, a mai fòrça d'eles èran encara emplegats fins al moment que los romans arribèron en Sardenha (sègle II BC).
La data incertana dels Nuraghes es una caracteristica constanta de las cronologias sardas. Pasmens, segon Massimo Pallottino, un especialista de la preïstòria sarda e etruscològ, la civilizacion nuragica produsiguèt l'arquitectura mai avançada e monumentala d'aquela epòca dins l'airal de la Mediterranèa Occidentala, la region de Magna Graecia compresa. Dels 8000 nuraghes existents solament una pichona part foguèron excavats scientificament. L'interès per l'arqueologia sarda es estat magre, franc per çò que pertòca lo mercat negre de venda de las estatuas de bronze.
L'emplec o la significacion dels nuraghes es pas encara estada identificada clarament per ara: se sap pas s'èran de temples religioses, de residéncias, de fortalesas militaras, l'ostal del cap del vilatge, l'endrech d'amassada dels conselhs de savis o dels governaires. Podrián èsser a mai una combinason de totas aquestas possibilitats o d'unas d'elas. Qualques nuraghes son, pasmens, situats dins d'endreches estrategics qu'a partir d'eles se podián contrarotlar aisidament las rotas importantas.
Sens cap mena de dobte los nuraghes tenián una carga simbolica importanta, almens per indicar riquesa o poder, o benlèu l'establiment d'un vilatge. Las teorias mai recentas s'orientan per considerar que los vilatges sards might podián èsser constituits en federacion (es plan probable que s'autogovernèssen) e que la construccion d'aqueles monuments podiá dependre d'una distribucion planificada del territòri prealabla. Se deu pas doblidar que los abitants nuragics avián aquesit e desvolopadas la metallurgia, e fasián lo comèrci del bronze dins fòrça endreches de la Mediterranèa e qu'èran doncas un pòble plan conegut.
Los nuraghes mai famoses
[modificar | Modificar lo còdi]Lo complèxe mai important es lo Nuraghe de Barumini (39° 42’ 21’’ N, 8° 59’ 26’’ E), que se centra a l'entorn d'una torre de tres nivèls bastida cap a 1500 abans JC. Aqueste sit foguèt recentament classificat per l'UESCO al Patrimòni Mondial de l'Umanitat. Sus aquel sit lo Dr. Giovanni Lilliu descobriguèt un vilatge fortificat que temps enrè èra estat tapat per la tèrra e èra vengut un tuc. D'autres nuraghes se tròban a Serra Orrios, L'Alguer, Torralba, Macomer, Abbasanta (veire Losa e illustration), Orroli, Villanovaforru, Sarroch, Olbia.
"Nuragici people" avián creat d'arts, mai que tot jos la forma d'estatuetas de bronze (sonadas actualament en italian "bronzetto"), que representan d'un biais tipic lo cap del vilatge ("Sardus pater") o de caçaires e pescaires, d'animals e mai escassament de femnas.
D'autres monuments nuragics son las dichas "Tombas gigantas", megaron temples, abitacion sagradas, "poses sagrats", santuaris, .
L'art nuragic compren tanben d'esculturas de pèira o las estatuas que representan de divas (Tanit, son entitat religiosa màger, es una diva); aquelas òbras pasmens son estadas consideradas sovent coma la resulta, en part, de sas relacions amb los fenicians.
Cal ramentar que las construccions redondas, o las circularas, son de las caracteristicas dels pòbles nomadas, e sembla que los ancians sards se solián desplaçar constantament pel territòri en cèrca d'endreches melhors o alara per tal de fugir las invasions o encara per cercar de mercats novèls per i vendre son bronze.
Los Nuraghes son uèi lo simbòl de Sardenha e de son patrimòni e identitat unics.