Arma (guèrra)

Una arma es un objècte utilizat per causas de daumatges, mentaus ò fisics, a un individú ò a un autre objècte. La premiera arma foguèt inventada durant la Preïstòria per la caça. L'idèa de crear d'armas dedicadas a la guèrra sembla pus tardiva car apareguèt probablament durant la Revolucion Neolitica amb lo desvolopament de l'agricòla. Puei, durant lei periòdes seguents, la complexificacion dau combat e la societat entraïnèt una multiplicacion dau nombre e dau tipe d'armas. Uei, son generalament classadas dins quatre categorias principalas que son leis armas de caça, leis armas de guèrra, leis armas d'autoproteccion e leis armas d'abatatge. Existís tanben leis armas d'aparat, que son generalament d'armas simbolicas destinadas a onorar son detentor, e d'armas concebudas per d'activitats esportivas.

En causa de sa capacitat de destruccion, leis armas son l'objècte d'una reglementacion dins la màger part deis Estats. Pasmens, lei drechs regardant la possession, lo pòrt e l'usatge d'armas autorizats per aquelei lèis son fòrça variables anant d'una circulacion quasi liura a de restriccions estrictas que limitan la possession d'armas ai fòrças armadas, ai fòrças de polícia e a quauquei categorias particularas coma lei caçaires. Au nivèu internacionau, lo comèrci deis armas es laissat a l'apreciacion deis Estats. Pasmens, fòrça país son opausats a la proliferacion deis armaments e i a quauquei possibilitats juridicas de limitar aquela activitat (decision de l'ONU, embarg internacionau...).

Istòria

Lo periòde deis armas blancas

Lei armas preïstoricas

Segon lei conoissenças actualas, leis armas pus ancianas identificadas per leis arqueològs foguèron fabricadas durant lo Paleolitic Inferior. Èran de javelinas ò d'espieuts destinats a la caça^[1]. Datan d'au mens 400 000 ans^[2]. La fusta, la pèira e l'òs foguèron lei materiaus principaus per la fabricacion dei premiereis armas e la caça e la pesca foguèron probablament lei motors de l'innovacion. En particular, la domesticacion dau can aguèt un ròtle important car modifiquèt lei tacticas de caça^[3]. Lei progrès en matèria de talha de la pèira permetèron tanben d'aumentar l'eficacitat de l'armament. Puei, vèrs 12800 avC, se debanèt una autra evolucion importanta amb l'invencion de l'arc^[4]. Remplacèt lo propulsor, aparegut vèrs 35000 avC, que permetiá d'aumentar la portada dei javelinas^[5].

Au Neolitic, lo desvolopament de l'agricultura e l'aparicion dei resèrvas de gran entraïnèron probablament l'aparicion de la guèrra. D'efiech, dins mai d'una region, aquò menèt a la formacion d'una classa de guerriers mai ò mens especializats dins lo combat. Pauc a pauc, leis armas utilizadas per la caça ò per lei trabalhs agricòlas evolucionèron per donar naissença a d'armas dedicadas a la guèrra. Per exemple, es lo cas de la lança que foguèt concebuda a partir de l'espieut e de la javelina. La « fàcia de la guèrra » de l'Estendard d'Ur, data de 2500 avC, illustra aquela transformacion.

La diversificacion deis armas

Tre l'Antiquitat Auta, l'armament de contacte, utilizat per l'infantariá ò la cavalariá, conoguèt una diversificacion importanta. En particular, au nivèu ofensiu, se fau nòtar l'invencion de l'espasa (3100 avC^[6]) e de la pica (milleni III avC). Au nivèu defensiu, se desvolopèt l'usatge dei bloquiers, dei cuirassas e dei cascos tre lo milleni III avC. De mai, plusors pòbles menèron de recèrcas per crear d'armas adaptadas a sei besonhs. Ansin, lei legionaris romans adoptèron lo gladi, una espasa corta destinada au combat en formacion compacta. En revènge, la cavalariá macedoniana utilizèt lo kopis, una espasa espessa e pesuca permetent de portar de còps violents a la tèsta d'un fantassin enemic.

Leis armas de git conoguront una evolucion similara amb l'aparicion d'arcs unicament destinats a la guèrra. A partir dau sègle VI avC en China^[7] e dau sègle V avC en Grècia, foguèron concurrenciats per l'aubaresta. Fòrça modèls d'aqueleis armas foguèron concebuts durant lei sègles seguents amb de variacions importantas de poissança e de cadéncia de tir. Per exemple, se pòu citar lo chu ko nu chinés, una aubaresta de repeticion que podiá tirar 10 trachs en 15 s^[8].

Aqueu fenomèn de diversificacion continuèt durant l'Edat Mejana en causa de l'evolucion de l'art de la guèrra. En Euròpa, la guèrra venguèt lo pretzfach d'un elèit reduch, principalament constituit de chivaliers e de mercenaris. Plusors armas de guèrra foguèron melhoradas durant aqueu periòde mai son còst aumentèt tanben en proporcion. Per exemple, la fabricacion d'una armadura complèta de la fin de l'Edat Mejana èra una causa reservada a l'aristocracia auta. En parallèl, lo menejament de certaneis armas, coma leis aubarestas e leis arcs de guèrra, necessitèt egalament un entraïnament regular per permetre d'obtenir de resultats eficaç sus lo prat batalhier^[9]. Lor usatge foguèt donc limitat a de tropas especializadas coma leis arquiers anglés de la Guèrra de Cent Ans (1337-1453)^[10].

L'aparicion de l'artilhariá

Segon lei conoissenças actualas, l'artilhariá apareguèt en China au sègle IV avC durant lo Periòde dei Reiaumes Combatents e en Grècia^[11]. Pasmens, d'autors chinés e grècs, coma Eron d'Alexàndria († sègle I apC), mencionan de maquinas de sètge pus vièlhas. Aqueleis armas utilizavan la fòrça de torsion d'un ressòrt o d'una còrda per propulsar un projectil. Puei, durant l'Edat Mejana, se desvolopèt l'usatge de còntrapés. Aquò permetèt de facilitar la fabricacion dei maquinas e d'aumentar lei performàncias. Per exemple, un trabuc medievau èra capable de tirar un projectil de 20 a 120 kg a una distància de 200 a 450 m. Pasmens, la construccion d'una tala arma èra un pretzfach complèx que necessitava d'assemblar plusors esséncias de fusta^[12].

La revolucion de la pouvera

Lo declin deis armas blancas

Probablament inventada au sègle VII^[13], la pouvera aguèt pas d'aplicacions militaras avans lei sègles XI ò XII. Per exemple, en 1132, foguèt utilizada una mena de lança-flamas constituida de tubes de bambó emplits de pouvera^[14]^[15]. L'arma de fuòc pus anciana sembla de datar dau sègle XIII. A partir de la segonda mitat dau sègle XV, èran vengudas frequentas sus lei prats batalhiers d'Euròpa e d'Asia. I prenguèron lo ròtle tengut per leis armas blancas e armas de git.

Leis armas de fuòc se devesiguèron rapidament en dos grops distints. Lo premier recampa leis armas leugieras destinadas a l'equipament personau dau combatent. Lo pistolet, l'arcabusa, lo mosquet e lo fusiu son d'exemples d'armas d'aqueu tipe. Dins la segonda categoria, se tròban leis armas collectivas que remplacèron l'artilhariá nevrobalistica. Lo canon es la pus coneguda mai d'armas de fuòc pesucas, coma la roqueta, son pus vièlhas^[16]. Au sègle XVIII, l'eficacitat e la produccion deis armas de fuòc aumentèron fòrça amb l'adopcion de règlas d'estandardizacion dau materiau (sistèma Gribeauval).

Lo perfeccionament deis armas de fuòc

Cartocha metallica de percussion centrala permetent de tirar de balas Minié (.44 Henry).

Durant lo sègle XIX, plusors invencions menèron a l'aparicion d'armas de fuòc que prefiguran leis armas modèrnas. La premiera es aquela de la percussion centrala qu'autorizèt lo recargament per la culassa. L'aparicion dau canon raiat foguèt la segonda transformacion majora dau periòde. Capable d'estabilizar la trajectòria d'un projectil cilindric, aquelei canons entraïnèron l'abandon dei balas esfericas. Ansin, en 1848, la bala Minié marquèt una revolucion dins lo combat terrèstre en permetent de tirs precís e letau fins a 450 m^[17]. Entre 1845 e 1860, l'invencion de plusors modèls de cartocha metallica de percussion centrala permetèt de resòuvre lo problema de l'estocatge dei municions qu'èran encara sovent fachas de papier^[18]. Enfin, a la fin dau sègle, la descubèrta de la pouvera sens fumada donèt la possibilitat de crear de municions pus pichonas mai pus poderosas. Sus lo prat batalhier, l'abséncia de fumada après un tir facilitèt lo camoflatge dei tropas.

L'artilhariá integrèt tanben aqueleis evolucions. De mai, l'acier remplacèt lo bronze dins la fabricacion dei canons. Aquò permetèt d'aumentar la portada dei tirs e de concebre d'obús portaires de cargas explosivas. Ansin, a partir de la Guèrra de Crimèa (1853-1856), la poissança de l'artilhariá venguèt mai e mai visibla durant lei combats. Per exemple, en 1870, a la batalha de Sedan, lei canons prussians arrestèron una carga de la cavalariá francesa.

Lo desvolopament de l'automatisme foguèt un autre aspècte de la transformacion deis armas de fuòc durant lo sègle XIX. Premier, favorizèt l'aparicion de la mitralhièra. Pasmens, aquela invencion aguèt de dificultats per s'impausar en causa de problemas conceptualas quant a sa plaça dins lei combats. Après d'observacions durant lei guèrras colonialas e la Guèrra Russojaponesa (1904-1905), d'idèas per l'utilizar en sostèn de l'infantariá foguèron pauc a pauc validadas per cada armada. Dins aquò, aqueu procès s'acabèt pas avans 1914. Ansin, l'evolucion pus importanta regardèt la cadéncia de tir dei fusius e dei canons. Venguèt impossible per l'infantariá ò per la cavalariá de « passar lo fuòc ». En plaça, lei tropas deguèron desenant s'escondre sus lo prat batalhier per defugir una destruccion quasi instantanèa per l'enemic^[19].

L'industrializacion de l'armament

La Premiera Guèrra Mondiala

Leis armas de fuòc conoguèron de progrès tecnics limitats pendent la Premiera Guèrra Mondiala (1914-1918). Lo besonh d'una cadéncia de tir auta i validèt l'usatge creissent d'armas semiautomaticas ò automaticas coma lei fusiu de guèrra, lei fusius mitralhaires, lei mitralhièras e lei pistolets mitralhaires. Lei calibres pichons aguèron tanben un interès en facilitant lo transpòrt dei municions vèrs lo frònt. La granada faguèt egalament son retorn dins l'armament de basa dau fantassin^[20].

La novetat principala foguèt l'utilizacion de veïculs motorizats. L'exemple pus famós es aqueu dau carri de combat, constituit d'un armament poderós montat sus un quadre blindat, que tenguèt un ròtle important dins la victòria deis armadas aliadas en 1918. Pasmens, se fau tanben nòtar lo desvolopament de l'aviacion, amb l'aparicion dau caçaire e dau bombardier que remplacèron lo dirigible militar, e la generalizacion dau sosmarin e dei naviris d'escòrta dins leis operacions maritimas. Aquel usatge dau motor remplacèt a cha pauc lo cavau dins la guèrra terrèstra, çò qu'entraïnèt lo declin definitiu de la cavalariá^[21].

Lei combats de 1914-1918 revelèron egalament un aspècte novèu de la guèrra amb l'utilizacion massisa de l'arma quimica^[22]. En despiech de la mesa en plaça rapida de mejans de proteccion coma lei mascas de gas, lei gas de combat infligiguèron de bleçaduras grèvas a de centenaus de miliers de combatents. La remembrança d'aqueleis armas empachèt sa reutilizacion durant la Segonda Guèrra Mondiala.

La Segonda Guèrra Mondiala

Durant la Segonda Guèrra Mondiala (1939-1945), leis armas novèlas de la Premiera Guèrra Mondiala, es a dire lei blindats e leis avions, conoguèron de perfeccionaments fòrça importants. En particular, lo Panzer V prefigurèt lo carri de combat principau modèrne e lo Messerschmitt Me 262 foguèt lo premier avion de reaccion operacionau. Consequéncia dau desvolopament dau bombardier, lo missil foguèt tanben inventat durant aqueu conflicte.

En revènge, d'autrei domenis veguèron d'innovacions radicalas que transformèron lo combat. Per exemple, en matèria de deteccion dei fòrças enemigas, lo radar e lo sonar permetèron de facilitar la recèrca deis avions e dei sosmarins. La lucha anticarri, unicament d'armas primitivas en 1918, descurbiguèt l'interès de la roqueta e de la carga vueja. En particular, la combinason d'aquelei dos elements donèt naissença au lança-roquetas^[23]. Enfin, dins leis operacions terrèstres, l'usatge novèu dei tropas aeroportadas entraïnèt la concepcion d'armas leugieras adaptadas a aqueu tipe de combat.

Dins leis operacions navalas, lo pòrta-avions venguèt lo naviri de superficia dominant e leis imperatius de la lucha antisosmarina e de la defensa antiaeriana dei flòtas confiermèron l'importància deis unitats d'escòrta coma lo destroièr. Coma lei carris, lei sosmarins gardèron un ròtle similar au conflicte de 1914-1918 mai sei performàncias aumentèron. L'invencion dau schnòrchel marquèt una evolucion importanta en permetent ai submergibles de navegar en immersion durant de periòdes lòngs. Pasmens, sa mesa en òbra foguèt tròp tardiva per aver una influéncia sus l'eissida de la batalha de l'Atlantic.

La revolucion nucleara

Article detalhat: Arma nucleara.

Utilizada per lo premier còp en 1945, l'arma nucleara marquèt una revolucion novèla en matèria d'armament. D'efiech, gràcias a una bomba unica, venguèt possible de destrurre una vila importanta e de tuar una part significativa de seis abitants. Durant la Guèrra Freja qu'opausèt Estatsunidencs e Sovietics, d'ogivas nuclearas foguèron plaçadas dins de missils de portada lònga. Aquò entraïnèt una transformacion de la nocion de conflicte car una confrontacion dirècta entre poissanças nuclearas venguèt quasi impossibla. Ben protegits dins de sosmarins ò de silòs enterrats, lei missils nuclears son fòrça malaisats de tocar, compres per una ataca nucleara. Ansin, una poissança nucleara garda la capacitat de repòstar a tota ofensiva d'aqueu tipe. Dich equilibri de la terror, aqueu principi desplacèt lo combat dins d'autrei domenis coma l'economia, la cultura ò l'ideologia.

Lei desvolopaments recents

La generalizacion dei tecnologias de l'informacion

Article detalhat: Tecnologias de l'informacion.

Lo desvolopament dei tecnologias de l'informacion durant la darriera partida dau sègle XX aguèt d'efiechs sus la guèrra e sus la concepcion deis armas e dei sistèmas de combat. Lo melhorament dei comunicacions èra l'objectiu premier d'aquela integracion. Pasmens, aquelei tecnicas pòdon tenir d'autrei ròtles. En particular, son capablas de facilitar la deteccion de l'enemic ò una presa de decision. En revènge, es necessari de lei protegir còntra lei mejans de guèrra electronica de l'adversari. La tenguda de combat FELIN de l'armada francesa es un exemple d'aqueu tipe de sistèmas. Basada sus d'equipaments capables de comunicar amb totei leis autreis armas dei fòrças francesas, intègra un ordinator capable de tractar d'informacions e una alimentacion. Permet de melhorar la comunicacion, l'observacion, la proteccion, la mobilitat e la letalitat dau fantassin.

Vèrs la robotizacion dau prat batalhier

Article detalhat: Robòt militar.

Dempuei lo començament dau sègle XXI, la robotizacion dau prat batalhier sembla d'èsser venguda una prioritat majora de la màger part deis armadas pus importantas de la planeta. D'efiech, un robòt podriá permetre de missions dins d'endrechs perilhós sensa expausar d'èssers umans ai tirs de l'adversari. A tèrme lòng, certanei teoricians pensan que serà egalament possible d'aver de robòts militars autonòms dirigits per una intelligéncia artificiala. Pasmens, aquò pausa de questions importantas quant au drech de la guèrra.

A l'ora d'ara, aquela robotizacion es encara limitada. Lo domeni pus avançat es aqueu de la guèrra aeriana amb lo dròne. Pauc costós e capable de volar plusors oras, lei drònes son desenant utilizats per de missions de reconoissença, de susvelhança e d'ataca au sòu. Pasmens, son encara fòrça vulnerables ai defensas antiaerianas.

Classificacion deis armas

Armas d'abatatge

Leis armas d'abatatge son destinadas a la mesa a mòrt d'un animau, magerament dins lei tuadors. Lo pistolet d'abatatge es un exemple d'arma d'aquela categoria.

Armas de caça

Fusiu de caça de dos canons superpausats.

Leis armas de caça son destinadas a capturar ò a tuar un animau fèr. Aquela categoria es probablament la pus anciana. Per de rasons de seguretat, la màger part deis armas de caça son d'armas de git (javelina, arc, sarbacana, aubaresta, fusiu...). Pasmens, existís quauqueis armas blancas destinadas a un usatge particular (espieut, lança...). Uei, leis armas de fuòc son vengudas predominantas car permèton de combinar ataca a distància e poissança de fuòc.

Armas civilas

Leis armas tengudas per de civius aguèron d'usatge variats. A temps passat, la màger part deis individús èran mai ò mens armats car fòrça otís, especialament aqueleis utilizadas per lei trabalhs agricòlas, podián servir d'armas per faciar de pilhaires ò de bregands. La demenicion de la violéncia e lo melhorament dei fòrças de seguretat entraïnèron una reduccion de la quantitat d'armas en circulacion dins la populacion. De mai, dins fòrça país, la possession d'armas es desenant enquadrada per la lèi. D'un biais generau, leis armas civilas modèrnas son destinadas a agarrir una persona, a s'aparar còntra una ataca ò a mantenir l'òrdre public. Per aquò, dèvon èsser discrètas, dissuasivas e relativament pauc letalas. Lei cotèus, lei tonfas e lei calòssas son d'armas d'aqueu tipe.

Existís un cas particular d'arma civila que son leis armas d'aparat. Destinadas a onorar un individú, son sovent d'armas tradicionalas ornadas de decoracions mai ò mens importantas. Rarament afiladas, aqueleis armas son normalament pas concebudas per lo combat.

Armas de guèrra

Armas de contacte

Leis armas de contacte son destinadas au combat au còrs a còrs. Avans l'adopcion de la pouvera, èran leis armas predominantas sus lo prat batalhier. N'existiá plusors categorias diferentas coma leis espasas, lei sabres, lei destraus ò leis armas d'asta. La màger part d'aqueleis armas son desenant obsolètas e reduchas a un ròtle ceremoniau (armas d'aparat). Pasmens, l'equipament dau fantassin intègra totjorn quauqueis armas de contacte coma lo cotèu de combat e la baioneta.

Armas de git

Leis armas de git permèton de tirar un projectil vèrs una buta sensa utilizar l'energia provesida per una explosion. Coma leis armas de contacte, èran fòrça importanta dins l'art de la guèrra avans l'arribada de la pouvera. Dempuei aquela data, lor usatge a declinat per venir rar dins lei combats modèrnes. Dins aquò, en causa de l'abséncia de bruch durant lo tir, son encara utilizadas dins certanei situacions per lei fòrças militaras de quauqueis Estats. L'engèni de quauqueis armadas utilizan tanben d'aubarestas per tirar de cables.

Arc
Arc modèrne
Aubaresta medievala
Aubaresta modèrna

Armas de fuòc leugieras

Leis armas de fuòc leugieras (ò individualas) son destinadas a l'equipament dau combatent. An generalament un calibre inferior a 15 mm e son principalament concebudas per combatre l'infantariá advèrsa. Lei pus leugieras son leis armas de ponh (pistolet, revòuver...) que son principalament utilizadas per l'autodefensa en causa de sa portada eficaça corta (rarament superiora a 40 m). Per de rasons de pes e de letalitat febla, son tanben fòrça utilizadas per lei fòrças de polícia. Lei fusius son desenant rars sus lo prat batalhier en defòra d'aplicacion particulara necessitant una poissança de fuòc, una precision e una portada autas (fusiu de precision, fusiu antimateriau...). En plaça, la màger part deis unitats de combat son dotadas de fusius d'assaut e, pus rarament, de pistolets mitralhaires. Lei dos tipes d'armas permèton un tir automatic que sa cadéncia pòu èsser reglada per un selector. Lei fusius d'assaut son pus poderós e donc privilegiats per leis unitats de mesclada. En revènge, lei pistolets mitralhaires, mens poderós e pus simples d'utilizacion, son preferits per leis unitats de sostèn (e lei fòrças de polícia).

Armas de fuòc pesucas

Leis armas de fuòc pesucas son d'armas collectivas que necessitan una còla per plusors combatents per èsser utilizadas. Pasmens, i a d'excepcions coma lei mitralhièras leugieras e certanei lança-roquetas. Aqueleis armas son generalament fòrça poderosas car son destinadas a la mesa en òbra de cargas explosivas poderosas ò de sistèmas permetent de tirar rapidament una gròssa quantitat de projectils. Per exemple, una pèça d'artilhariá modèrna pòu tirar, en una minuta, plusors obús d'un desenau de quilogramas a una distància de plusors desenaus de quilomètres.

Armas de defensa passiva

Leis armas de defensa passiva son destinadas a atacar un adversari sensa intervencion dirècta d'un combatent. Son principalament utilizadas per renforçar una posicion ò per empachar l'enemic de l'ocupar. Per exemple, es lo cas dei barbelats installats per protegir una trencada. Pasmens, dins lo combat modèrne, leis armas passivas pus conegudas son lei minas terrèstras e marinas. Compausadas d'una carga qu'explosa au passatge d'un individú, d'un veïcul ò d'un naviri, son d'armas que permèton d'enebir una zòna. Pòdon èsser especializadas per destrurre un tipe donat de buta.

Mina terrèstra antipersonala en Cambòtja.
Mina terrèstra anticarri.
Mina marina.
Mesa en plaça de barbelats militars.

Blindats

Article detalhat: Guèrra blindada.

Apareguts au començament dau sègle XX, lei blindats an conegut un desvolopament considerable per venir un element centrau dau combat modèrne. Lo pus conegut es lo carri de combat que conjuga un blindatge espés, un canon poderós e una velocitat auta. Pasmens, existís plusors tipes de blindats coma lei veïculs de combat d'infantariá concebuts per sostenir l'infantariá, lei veïculs de transpòrt de tropas utilizats per transportar de fantassins sus lo prat batalhier, lei canons automotors que son de pèças d'artilhariá mobilas e lei veïculs de defensa antiaeriana. En retorn, aquela multiplicacion dei blindats entraïnèt una multiplicacion deis armas destinadas a lei contrar.

Aviacion

Article detalhat: Aviacion militara.

Coma lei blindats, l'aviacion militara apareguèt durant la Premiera Guèrra Mondiala. Durant lo sègle XX, conoguèt una importanta diversificacion de sei missions e lo mestritge dau cèu es considerat coma un avantatge major dins la guèrra modèrna. Lo caçaire e l'interceptor son principalament destinats au combat còntra leis autreis aeronaus. A l'opausat, lei bombardiers son concebuts per atacar d'objectius terrèstres. Entre lei doas categorias, existís d'aparelhs polivalents que pòdon assegurar de missions de caça ò de bombardament. Dempuei leis ans 1960, fòrça armadas utilizan tanben d'elicoptèrs. Pus recentament, l'usatge de drònes transformèt la guèrra aeriana en permetent de susvelhar de zònas permanentas durant de periòdes lòngs ò de menar d'atacas discrètas sensa expausar la vida d'un pilòt.

Marina

Article detalhat: Marina militara.

Atestada tre l'Antiquitat, la guèrra navala necessita l'usatge de naviris. Fòrça modèls de vaissèus son ansin estats utilizadas coma la galèra, lo galion ò lo naviri de linha. Uei, lei dos naviris de combat pus importants son lo pòrta-avions e lo sosmarin nuclear lançaire d'engenhs. Lo premier es capable d'embarcar d'avions de combat sus un teatre d'operacions dins lo mond entièr. Lo segond pòu tirar mai d'un desenau de missils nuclears en quauquei minutas. En mai d'aquò, lei marinas de guèrra modèrnas qu'opèran dins d'espacis oceanics utilizan encara de crosaires, naviris polivalents destinats a totei lei tipes de mission, e de destroièrs e de fregatas que son d'unitats puslèu especializadas dins l'escòrta. Lei flòtas pus reduchas comprènon de corvetas, naviris leugiers polivalents de combat litorau, e de patrolhaires que son destinats a la susvelhança dau litorau. Per lo combat sosmarin, se fau tanben citar lo sosmarin nuclear d'ataca

Armas de destruccion massisa

Leis armas de destruccion massisa son una categoria particulara d'arma qu'es mau definida. Tecnicament, lo tèrme designa leis armas capables de tuar un nombre fòrça important d'individús, es a dire leis armas nuclearas, leis armas quimicas e leis armas biologicas. Pasmens, dins lei fachs, existís de versions pauc letalas d'aqueleis armas. L'arma nucleara es, a l'ora d'ara, l'arma pus poderosa inventada per l'umanitat. Basada sus de reaccions de fusion ò de fission nucleara, permet de liberar rapidament una gròssa quantitat d'energia. L'arma quimica recampa leis agents quimics, sovent de gas, utilizats per lo combat. Sa letalitat varia donc en foncion de la substància utilizada (iperita, VX...). Enfin, l'arma biologica es basada sus la dispersion d'un agent patogèn fòrça virulent dins la populacion enemiga (variòla, pèsta...). Es pauc coneguda car foguèt gaire emplegada durant lei guèrras dau sègle XX. D'efiech, contraròtlar aquelei malautiás es una causa malaisada e lo risc es important de contaminar la sieuna populacion.

Explosion d'una arma nucleara
Tir d'un missil nuclear
Utilizacion de gas toxic durant la Premiera Guèrra Mondiala
Laboratòri de recèrca militara sus d'agents patogèns

Reglementacion

Reglementacion internacionala

Article detalhat: Tractat sus lo comèrci deis armas.

En 2022, pauc de tèxtes juridics regulan lo comèrci internacionau deis armas. Lo tractat sus lo comèrci deis armas, intrat en vigor en 2014 e ratificat per 111 Estats en 2020, es lo document principau qu'enquadra aquela activitat. Pasmens, es un tèxte relativament generau qu'es principalament destinat a empachar lo transferiment d'armas susceptiblas d'alimentar de trafecs illicits ò de conflictes marcats per de crimes còntra l'umanitat. Dins lei fachs, lo comèrci deis armas es donc subretot enquadrat per leis Estats elei meteissei. D'efiech, la venda d'armas necessita sovent l'autorizacion dei govèrns pertocats per la transaccion. Aqueleis acòrdis son sovent dictats per d'imperatius economics, diplomatics e militars (sostèn a un complèx militaroindustriau, sostèn a un país en guèrra...).

Dins certanei cas, lei Nacions Unidas pòdon prononciar de limits au comèrci deis armas dins un país ò una region donat. Aquò pòu anar fins a la mesa en plaça d'un embarg. Una tala decision es presa per lo Conseu de Seguretat. Son objectiu es generalament de limitar l'intrada d'armas dins un país en guèrra ò dins un país accusat de destabilizar l'òrdre internacionau.

Legislacions nacionalas

Au nivèu nacionau, leis Estats reglementan generalament la circulacion deis armas sus son territòri. Dins aquò, lo contengut d'aquelei reglementacions es fòrça variable. Per exemple, ais Estats Units d'America, lo drech d'aver una arma es protegit per la constitucion e la màger part deis Estats autorizan ansin la possession d'armas de fuòc poderosas per de particulars. Dins d'autrei país, lo pòrt de fusius d'assaut es autorizat per carriera. En revènge, en Euròpa Occidentala, la possession d'una arma es sovent limitada e quauquei cas particulars.

Annèxas

Liames intèrnes

Tractat sus lo comèrci deis armas.

Bibliografia

Nòtas e referéncias

↑ (fr) Pierre Cattelain et Claire Bellier, La Chasse dans la Préhistoire, Cedarc, coll. « Guides archéologiques du Malgré-Tout », 2002, pp. 12-13.
↑ (en) R. Dennell, « The world's oldest spears », Nature, vol. 385, n+ 27, 1997, pp. 767-768.
↑ (en) Pat Shipman, « Do the eyes have it? Dog domestication may have helped humans thrive while Neandertals declined », American scientist, vol. 100, n° 3, 2012, p. 198.
↑ (fr) E. Ghesquière e G. Marchand, Le Mésolithique en France - Archéologie des derniers chasseurs-cueilleurs, La Découverte, Inrap, 2010.
↑ (fr) Gwenn Rigal, Le temps sacré des cavernes, José Corti, 2016, pp. 80-81.
↑ (en) Syed Ramsey, Tools of War. History of Weapons in Ancient Times, Alpha Editions, 2016, p. 121.
↑ (en) Mike Loades, The Crossbow, Osprey, 2018.
↑ (fr) Loïc Leymerégie, « La Chu Ko Nu, arbalète chinoise à répétition, peu puissante mais mortelle », Guerres & Histoire, n °59, febrier de 2021, pp. 70-71.
↑ (fr) Claude Gaier, « Quand l'arbalète était une nouveauté : Réflexions sur son rôle militaire du Xe au XIIIe siècle », Le Moyen Âge, t. XCIX, n° 2, 1993, pp. 201-230.
↑ Pasmens, en parallèl deis armas destinadas a la guèrra, existiá d'arcs e d'aubarestas pus simples qu'èran utilizats per de populacions civilas ò per de milicians pauc entraïnats. Aquelei modèls èran ben mens poderós e sovent pus fragils.
↑ (en) Tracey Elizabeth Rihll, The Catapult: A History, Westholme Publishing, 2007.
↑ Aguèt un ròtle major dins l'emergéncia de l'engenhariá.
↑ (fr) Michel Rival, Grandes Inventions de l'humanité, 2005, Larousse.
↑ (en) Joseph Needham, Science & Civilisation in China, V:7: The Gunpowder Epic, Cambridge University Press, 1986, p. 222.
↑ En Euròpa, de lança-flamas eficaç foguèron tanben utilizats per la marina bizantina durant l'Edat Mejana (fuòc grèc).
↑ (en) Peter Lorge, Warfare in China to 1600, Routledge, 2005, p. 379.
↑ (fr) John Keegan, la guerre de Sécession, Place des éditeurs, 2011.
↑ (en) T. J. Treadwell, Metallic Cartridges, (Regulation and Experimental,) as Manufactured and Tested at the Frankford Arsenal, United States Government Printing Office, 1873, p. 9.
↑ (fr) Quentin Censier, Observer, théoriser, évoluer : De 1870 à 1914 - Sur le champ, 13 de junh de 2020, [1].
↑ (en) Anthony Saunders, Reinventing Warfare 1914–18: Novel Munitions and Tactics of Trench Warfare, A&C Black, 2012, pp. 25-40.
↑ Pasmens, lo cavau demorèt fòrça utilizat per la logistica militara fins a 1945.
↑ (fr) Daniel Iagolnitzer e Vincent Rivasseau, La science et la guerre : la responsabilité des scientifiques, Éditions L'Harmattan, 2006.
↑ (fr) Pierre Grumberg, « Le bazooka, l'arme antichar en tube », Guerres & Histoire, n° 19, junh de 2014, p. 67.

[1] (fr) Pierre Cattelain et Claire Bellier, La Chasse dans la Préhistoire, Cedarc, coll. « Guides archéologiques du Malgré-Tout », 2002, pp. 12-13.

[2] (en) R. Dennell, « The world's oldest spears », Nature, vol. 385, n+ 27, 1997, pp. 767-768.

[3] (en) Pat Shipman, « Do the eyes have it? Dog domestication may have helped humans thrive while Neandertals declined », American scientist, vol. 100, n° 3, 2012, p. 198.

[4] (fr) E. Ghesquière e G. Marchand, Le Mésolithique en France - Archéologie des derniers chasseurs-cueilleurs, La Découverte, Inrap, 2010.

[5] (fr) Gwenn Rigal, Le temps sacré des cavernes, José Corti, 2016, pp. 80-81.

[6] (en) Syed Ramsey, Tools of War. History of Weapons in Ancient Times, Alpha Editions, 2016, p. 121.

[7] (en) Mike Loades, The Crossbow, Osprey, 2018.

[8] (fr) Loïc Leymerégie, « La Chu Ko Nu, arbalète chinoise à répétition, peu puissante mais mortelle », Guerres & Histoire, n °59, febrier de 2021, pp. 70-71.

[9] (fr) Claude Gaier, « Quand l'arbalète était une nouveauté : Réflexions sur son rôle militaire du Xe au XIIIe siècle », Le Moyen Âge, t. XCIX, n° 2, 1993, pp. 201-230.

[10] Pasmens, en parallèl deis armas destinadas a la guèrra, existiá d'arcs e d'aubarestas pus simples qu'èran utilizats per de populacions civilas ò per de milicians pauc entraïnats. Aquelei modèls èran ben mens poderós e sovent pus fragils.

[11] (en) Tracey Elizabeth Rihll, The Catapult: A History, Westholme Publishing, 2007.

[12] Aguèt un ròtle major dins l'emergéncia de l'engenhariá.

[13] (fr) Michel Rival, Grandes Inventions de l'humanité, 2005, Larousse.

[14] (en) Joseph Needham, Science & Civilisation in China, V:7: The Gunpowder Epic, Cambridge University Press, 1986, p. 222.

[15] En Euròpa, de lança-flamas eficaç foguèron tanben utilizats per la marina bizantina durant l'Edat Mejana (fuòc grèc).

[16] (en) Peter Lorge, Warfare in China to 1600, Routledge, 2005, p. 379.

[17] (fr) John Keegan, la guerre de Sécession, Place des éditeurs, 2011.

[18] (en) T. J. Treadwell, Metallic Cartridges, (Regulation and Experimental,) as Manufactured and Tested at the Frankford Arsenal, United States Government Printing Office, 1873, p. 9.

[19] (fr) Quentin Censier, Observer, théoriser, évoluer : De 1870 à 1914 - Sur le champ, 13 de junh de 2020, [1].

[20] (en) Anthony Saunders, Reinventing Warfare 1914–18: Novel Munitions and Tactics of Trench Warfare, A&C Black, 2012, pp. 25-40.

[21] Pasmens, lo cavau demorèt fòrça utilizat per la logistica militara fins a 1945.

[22] (fr) Daniel Iagolnitzer e Vincent Rivasseau, La science et la guerre : la responsabilité des scientifiques, Éditions L'Harmattan, 2006.

[23] (fr) Pierre Grumberg, « Le bazooka, l'arme antichar en tube », Guerres & Histoire, n° 19, junh de 2014, p. 67.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]