Explosiu
Un explosiu es un compausat quimic, o una mescla de compausats quimics, que pòu desgatjar un gròs volum de gas cauds gràcias a una reaccion quimica fòrça rapida. Es a dire que pòu entraïnar una explosion. Lo premier explosiu foguèt la pouvera negra, descubèrta durant l'Edat Mejana. Aquela substància demorèt l'unic explosiu conegut fins au sègle XIX. Puei, lei progrès de la quimia menèron a una multiplicacion dau nombre de produchs explosius coneguts.
Cronologia[modificar | modificar la font]
Sègle VII : premiera descripcion coneguda deis efiechs explosius d'una mescla de sofre, de carbon e de saunitre dins un tèxte escrich per l'alquimista chinés Sun Simiao (581-682). En mai d'aquò, l'autor desconselha de tornar realizar aquela experiéncia.
Sègle VIII : començament de la difusion de la recèpta de fabricacion de la pouvera vèrs l'oèst. Arribèt en Euròpa au sègle XII.
1044 : dins l'obratge militar Wujing Zongyao, descripcion d'un metòde de fabricacion de granadas, probablament destinadas a espaurir l'enemic gràcias au bruch de l'explosion[1].
Sègle XII : desvolopament dei premiereis aplicacions militaras de la pouvera en China.
Sègles XIII-XIV : aparicion de granadas metallicas e de canons de bronze, totjorn en China.
Sègle XV : començament de la generalizacion deis armas de fuòc en Euròpa, en Orient Mejan e, dins una mendra mesura, en Pèrsia e dins lo rèsta d'Asia.
1800 : descubèrta dau fulminat de mercuri. Son interès per la fabricacion de cartocha foguèt identificat en 1807.
1838 : descubèrta dau fulmicoton (o nitrocellulòsa).
1847 : descubèrta de la nitroglicerina per Ascanio Sobrero (1812-1888).
1849 : descubèrta de la pentrita que venguèt, au sègle XX, un constituent important de mai d'un plastic.
Ans 1860-1880: trabalhs d'Alfred Nobel (1833-1896) destinats a facilitar la produccion e l'utilizacion de la nitroglicerina. Aquò menèt a la descubèrta de la ballistita, un explosiu compausat de nitroglicerina, de nitrocellulòsa e de camfre[2].
1863: descubèrta dau trinitrotoluèn per Julius Wilbrand (1839-1906). Pasmens, son potenciau explosiu foguèt descubèrt quauqueis ans pus tard[3].
1884 : concepcion de la premiera pouvera sensa fumada per Paul Vieille (1854-1934).
1889 : invencion de la cordita, un explosiu compausat de nitroglicerina, de nitrocellulòsa e de vaselina. Fòrça populara au sen dei fòrças armadas britanicas, foguèt producha fins a la fin dau sègle XX.
1899 : descubèrta dau RDX dins lo quadre de recèrcas medicalas. Coma per la màger part deis explosions, sei proprietats foguèron descubèrtas pus tard, dins leis ans 1920. Uei, aqueu compausat es lo constituent principau de mai d'un explosiu de tipe plastic.
Classificacion[modificar | modificar la font]
Proprietats explosivas[modificar | modificar la font]
Explosius primaris e segondaris[modificar | modificar la font]
Lei nocions d'explosiu « primari » e « segondari » depintan lei proprietats d'utilizacion dei substàncias explosivas. Leis explosius primaris son de compausats que son capables d'intrar elei meteissei dins un regim explosiu. Considerats coma de produchs fòrça dangeirós, son generalament utilizats en quantitats pichonas per iniciar l'explosion d'explosius segondaris. Lei substàncias d'aquela segonda categoria son capables de desgatjar de quantitats importantas d'energia. Son tanben pus estables, çò qu'explica la necessitat d'apondre una energia d'activacion amb un explosiu primari per entraïnar lor explosion[4].
Explosius bofants e rompents[modificar | modificar la font]
Un explosiu bofant es un explosiu qu'engendra, durant son explosion, una onda de pression dins lei direccions de mendra resisténcia. Per exemple, s'un explosiu d'aqueu tipe explosa a costat d'una muralha, la pression va s'aplicar a l'opausat de la muralha que serà pas tocada per leis efiechs de l'explosion. D'exemples d'explosius bofents son la pouvera negra e la nitrocellulòsa. Lei substàncias d'aquela categoria son utilizats dins lei domenis que necessitan pas l'usatge d'explosius fòrça poderós coma la pirotecnia.
Un explosiu rompent es un explosiu qu'engendra, durant son explosion, una onda de pression còntra la zòna pus resistenta. Dins lo cas precedent, una carga d'explosiu rompent entraïnarà de degalhs sus la muralha car la pression s'aplica dirèctament còntra l'obstacle. Leis explosius rompents an una velocitat de detonacion de mai de 6 050 m/s. Son generalament utilizats dins lo domeni militar o dins la construccion. Necessitan una formacion especiala car, en mai de sei proprietats explosivas, son sovent toxics e cancerigèns.
Familhas[modificar | modificar la font]
Acetilurs[modificar | modificar la font]
Leis acetilurs son de compausats quimics caracterizats per la preséncia de l'ion (C≡C)2–. Sei proprietats explosivas provènon de la reactivitat d'aqueu liame quimic triple. Aquelei compausats son normalament pas utilizats coma explosius mai lor formacion potenciala es susvelhada dins mai d'un procès industriau. Certaneis acetilurs presentan la particularitat de detonar sensa produrre de gas. Per aquela rason, son de còps considerats coma de curiositats scientificas. Lei dos pus coneguts son l'acetilur de coire C2Cu2 e l'acetilur d'argent C2Ag2. Dins l'industria quimica, la possibilitat de formar aquelei substàncias menèt a l'abandon de l'usatge dau coire dins leis unitats de fabricacion d'acetilèn. Un autre explosiu d'aquela familha es lo dicloroacetilèn qu'es un produch menor dau 1,1-dicloroetèn. Sa formacion es fòrça problematica car son explosion entraïna l'aparicion de diidrogèn, un gas inflamable e explosiu, e de fosgèn, un gas de combat.
Fulminats[modificar | modificar la font]
Lei fulminats son de compausats quimics caracterizats per la preséncia de l'ion fulminat CNO−. Fòrça instable, aquel ion a una reactivitat similara a aquela deis alogèns e lei fulminats son sensibles ai fenomèns de friccion. Lo pus conegut es lo fulminat de mercuri que foguèt utilizat deis ans 1830 a la Segonda Guèrra Mondiala per fabricar d'amòrsas de municions e d'obús. D'autrei substàncias de la familha son coneguts dins lo domeni de la seguretat industriala coma lo fulminat d'argent, lo fulminat d'aur o lo fulminat de platin car sa formacion pòu entraïnar d'accidents.
Lei nitrats[modificar | modificar la font]
Lei nitrats son de compausats quimics caracterizats per la preséncia de l'ion nitrat NO3−. Sei proprietats explosivas provènon de sei proprietats oxidantas que li permèton de reagir amb fòrça substàncias. Pasmens, totei lei nitrats son pas d'explosius. L'explosiu pus conegut de la familha es lo nitrat d'ammoni qu'es integrat dins mai d'una mescla explosiva amb de carburants o de pouveras metallicas. Es tanben a l'origina de catastròfas tecnologicas regularas car son instabilitat engendra de còps d'explosions accidentalas.
Leis explosius de tipe nitro[modificar | modificar la font]
Leis explosius de tipe nitro contènon au mens un grop foncionau nitro dins son estructura moleculara. Son capables d'entraïnar d'explosions poderosas gràcias a de mecanismes d'oxidoreduccion qu'implican lo grop nitro coma oxidant e lo rèsta de la molecula coma reductor. Son classats en foncion dau nombre de grops nitro portats per la molecula. Lo pus conegut es lo trinitrotoluèn (TNT) qu'es vengut la referéncia deis explosius militars. Pasmens, la familha contèn d'autreis explosius importants coma l'acid picric, lo RDX, lo trinitrobenzèn (TNB), la dunnita o lo tetril. Per l'anecdòta, l'octanitrocuban, un deis explosius convencionaus pus poderós, fa tanben partida d'aqueu grop de substància. Pasmens, son còst e la complexitat de sa sintèsi empachan son utilizacion industriala o militara.
Lei peroxids[modificar | modificar la font]
Lei peroxids son de compausats quimics caracterizats per la preséncia d'un liame quimic O–O. Fòrça reactiva, aqueu liame es a l'origina dei proprietats explosivas de certanei compausats d'aqueu tipe. L'explosiu pus conegut de la familha es lo peroxid d'acetona qu'es una substància aisada de fabricar e capabla de produrre una explosion d'una poissança quasi identica a aquela d'una carga de trinitrotoluèn. Per aquela rason, es vengut famós en causa de son utilizacion dins mai d'una atemptat terrorista. D'autrei peroxids son tanben d'explosius fabricats dins de condicions artesanalas per de quimistas amators. Pòdon ansin entraïnar d'accidents domestics grèus.
Lei mesclas[modificar | modificar la font]
Fòrça explosius son constituits per una mescla de compausats quimics. Per exemple, se pòu utilizar una substància explosiva, un compausat estabilizant e un produch permetent d'assegurar la coesion de l'explosiu. Aquelei mesclas ocupan una plaça importanta dins lo domeni deis explosius car ofrisson una gròssa diversitat d'aplicacions. Lei mesclas pus conegudas son probablament la pouvera negra e la dinamita. Pasmens, n'existís d'autrei dins lei domenis militars e civius.
Legislacion e reglementacion[modificar | modificar la font]
Dins la màger part deis Estats, la fabricacion, la possession, lo transpòrt, l'estocatge e l'utilizacion d'explosius son reglementadas per la lèi. D'una maniera generala, la produccion es limitada a un pichon nombre de companhiás, sovent liada a l'Estat o au complèx militaroindustriau dau país regardat. La fabricacion per de particulars es enebida. La comercializacion dei matèrias explosivas, e ben sovent de precursors permetent de lei fabricar, es tanben susvelhada. Per exemple, es necessari d'obtenir un agrement tecnic per aver lo drech de vendre o de crompar d'explosius.
L'utilizacion es l'òbra de personas formadas qu'an obtengut un permés o un certificat. Una autorizacion especifica es de còps obligatòria, especialament dins lo cas d'usatge de cargas poderosas o dins un mitan urbanizat. Per assegurar aqueu sistèma, lei diplòmas permetent la manipulacion d'explosius son desliurats per d'organismes aguent una autorizacion especiala contraròtlada per leis autoritats. Enfin, l'usatge de l'explosiu eu meteis demanda de respectar un ensemble de règlas pertocant son transpòrt, son estocatge e son utilizacion.
La lèi prevetz generalament de penas de preson o d'emendas autas per lei personas reconegudas copablas d'infraccion en matèria de fabricacion, de venda o d'utilizacion d'explosiu. Per exemple, en Occitània, lo còdi penau francés sanciona d'una pena de tres ans de preson e d'una emenda de 45 000 èuros la difusion a un public non professionau de tecnicas de fabricacion d'engenhs explosius. Se la difusion a luòc sus internèt, la pena es aumentada a cinc ans de preson e 75 000 èuros d'emenda[5].
Annèxas[modificar | modificar la font]
Liames intèrnes[modificar | modificar la font]
Bibliografia[modificar | modificar la font]
- (en) Franco Cataldo, Carlo S. Casari, "Synthesis, Structure and Thermal Properties of Copper and Silver Polyynides and Acetylides", Journal of Inorganic and Organometallic Polymers and Materials, 2007, 17 (4): 641–651.
- (en) Simon Quellen Field, Boom! : The Chemistry and History of Explosives, Chicago Review Press, 2017.
Nòtas e referéncias[modificar | modificar la font]
- ↑ (en) Patricia Buckley Ebrey, The Cambridge Illustrated History of China, Cambridge University Press, 1999, p. 138.
- ↑ (en) H. Schűck e R. Sohlman, The Life of Alfred Nobel, William Heinemann Ltd, 1929, p. 136.
- ↑ (en) J. Wilbrand, "Notiz über Trinitrotoluol", Annalen der Chemie und Pharmacie, 1863, vol. 128, n° 2, pp. 178–179.
- ↑ Pasmens, l'estabilitat deis explosius segondaris empacha pas leis accidents.
- ↑ Aquelei penas son lei penas maximalas. Lo jutge a lo drech de prononciar de penas mens importantas.