Ans 1870

../.. | Ans 1840 | Ans 1850 | Ans 1860 | Ans 1870 | Ans 1880 | Ans 1890 | Ans 1900 | ../..

Istòria[modificar | modificar la font]

1870 : acuelh de conselhiers britanics per lo ras Kassa Mercha de Tigre. Gràcias a son accès a la Mar Roja, aquò li permetèt de formar pauc a pauc de tropas equipads d'armas de fuòc modèrnas.
1870 : perseguida de la politica de modernizacion iniciada per l'emperaire Meiji. Per prendre lo contraròtle de la religion nipona – lei clergats èran fòrça poderós e pas totjorn favorables a l'emperaire – decidèt d'instaurar lo shintoïsme coma religion d'Estat.

Pintura representant lo sètge de París.

Article detalhat : Guèrra Francoprussiana.

1870-1871 : menaçada per la candidatura d'un prince alemand liat a l'ostau reiau de Prússia, França demandèt lo retirament d'aquela candidatura au cancelier Bismarck e au rèi Guilhèm. Desirós d'entraïnar una guèrra entre França e Prússia per acabar son projècte d'unificacion d'Alemanha, Bismarck capitèt de provoquar lei Francés. Après una campanha de premsa nacionalista, lo govèrn de Napoleon III declarèt la guèrra lo 19 de julhet. Aquò entraïnèt la formacion d'una coalicion de totei leis estats alemands. Mau preparada e mau comandada, l'armada imperiala foguèt desfacha. Un còrs important foguèt enceuclat en Metz onte foguèt assetjat. Lo rèsta foguèt anientat en Sedan onte l'emperaire foguèt capturat. Aquò entraïnèt una insureccion republicana en París e la proclamacion de la Republica lo 4 de setembre. Un govèrn provisòri foguèt format que contunièt la guèrra còntra lei Prussians e seis aliats. L'objectiu èra alora de desblocar la capitala assetjada per lei Prussians a partir de setembre e d'armadas de volontaris foguèron formadas per rompre lei linhas a l'entorn de París ò atacar lei linhas d'avitalhament deis Alemands dins l'èst de França. Pasmens, en despiech de victòrias localas e isoladas, aqueleis armadas improvisadas foguèron vencudas e obligats de se retirar. En genier de 1871, lei Francés foguèron finalament obligats de negociar. Deguèron cedir Alsàcia-Lorena e pagar una importanta indemnitat.

Carriera de París après lei combats de la Comuna.

Article detalhat : Comuna de París (1871).

1871 : insureccion de la Comuna de París que gropèt divèrsei movements revolucionaris (marxisme, anarquisme, jacobinisme...) e prenguèt lo contraròtle de París. Adoptèt mai d'una mesura progressiva mai mau capitèt de s'estendre au rèsta dau país. Ansin, foguèt esquichat per lei tropas francesas dins lo corrent de mai de 1871 (entre 10 000 e 30 000 tuats).
1871 : en Japon, abolicion de la feudalitat e division dau territòri en prefecturas. Una administracion de foncionaris dirigiguèt desenant l'ensemble. Leis èx-senhors recebèron de pensions e foguèron encoratjats a participar a la modernizacion dau país. Enfin, l'egalitat de cada Japonés a respècte de l'impòst foguèt decidida lo 2 d'octòbre. En matèria d'educacion, un Institut de tecnologia foguèt creada en abriu (dubertura oficiala en març de 1872) e un ministèri especific foguèt fondat (2 de setembre) (→ 1872). Leis estudis a l'estrangier foguèron encoratjats (e sovent sostenguts) e plusors professors ò tecnicians europèus ò estatsunidencs foguèron invitats.
1871-1873 : en Etiopia, reversament dau negus Tekle Giyorgis II per lo ras Kassa Mercha de Tigre que dispausava d'una armada modèrna. Après aqueu succès Kassa Mercha venguèt negus sota lo nom de Yohannes IV. Lo sobeiran novèu capitèt de sometre lei regions de Gondar e de Begademer.
1872 : ais Estats Units, creacion dau pargue nacionau de Yellowstone. Premier pargue naturau de l'istòria umana, marca una etapa importanta dins la presa en còmpte progressiva de l'accion de l'èsser uman sus la planeta.
1873 : començament d'una tiera de faminas en Anatolia.
1874 : adopcion de la premiera constitucion d'Islàndia qu'obtenguèt una autonòmia limitada.
1874 : important ciclòn tropicau en Bengala (au mens 80 000 mòrts) (→ 1874).
1874 : en Etiopia, lo senhor Adal Tessema de Godjam, prince pus poderós dau país, acceptèt la senhoriá dau negus Yohannes IV.
1874 : en China, crisi governamentala se debanèt entre l'emperaire e sei ministres a prepaus dau projècte de Tongzhi de restaurar una partida dau Palais Imperiau maugrat l'estat fòrça marrit dei finanças publicas. S'acabèt per la destitucion deis oposants a l'emperaire. Pasmens, a la fin de l'annada, la malautiá d'aqueu darrier s'agravèt e Cixi foguèt tornarmai cargada de la regéncia.
1875 : en China, mòrt de l'emperaire Tongzhi lo 12 de genier. Foguèt remplaçat lo 25 de febrier per Guangxu. Dins lei fachs, Cixi demorèt a la tèsta de l'Empèri.
1875-1876 : revirada d'una temptativa d'invasion egipciana d'Etiopia a la batalha de Gundet. Permetèt a Etiopia de capturar 12 000 fusius e 16 canons modèrnes. Puei, leis Etiopians destruguèron lo rèsta dau còrs egipcian permetent la signatura d'un tractat de patz.
1876 : en Bengala Orientau (uei Bangladèsh), important ciclòn que causèt la mòrt d'au mens 200 000 personas.
1876 : insureccion de Bulgaria còntra lo poder otoman. La violéncia de la repression entraïnèt de reaccions fòrça negativas en Euròpa. Menaçat per una crisi financiera, lo sultan Abdulaziz foguèt reversat e remplaçat per Murad V. Pasmens, après una crisi de foliá, foguèt a son torn remplaçat per Abdulhamid II. Lo sultan novèu deguèt faciar l'ostilitat de Russia, d'Àustria e de l'Empèri Britanic après lo chaple dei revòutats bulgars. Una conferéncia foguèt organizada a Constantinòble onte lei poissanças europèas exigiguèron l'autonomia dei territòris crestians. Per s'aparar còntra la menaça de desmembrament de l'Empèri, lo sultan novèu preferiguèt adoptar una constitucion e transformar l'Empèri en monarquia constitucionala. Lei Britanics acceptèron aisament aquela chausida mai lei Rus preparèron una guèrra novèla.
1876 : en Madagascar, creacion d'un govèrn sus lo modèl europèu per lo Premier Ministre Rainilaiarivony amb uech gabinets especializats dins leis afaires estrangiers, leis afaires interiors, l'educacion, la guèrra, la justícia, lo comèrci e l'industria, lei finanças e la legislacion. De foncionaris, chausits au sen dei populacions dei tèrras autas, foguèron installats dins lei diferentei províncias dau reiaume per melhorar la gestion locala. Enfin, lo sistèma de collècta deis impòsts de la capitala foguèt estendut a tot lo territòri per aumentar lei revenguts de l'Estat. Lo sistèma judiciari conoguèt tanben una reforma importanta amb la creacion de tres corts superioras installadas dins la capitala. Son ròtle èra de supervisar lei decisions dei tribunaus locaus.

Article detalhat : Porfirio Díaz.

1876 : en Mexic, còp d'estat de Porfirio Díaz que prenguèt lo poder. Capitèt d'estabilizar la situacion politica mexicana fins a 1911.
1877 : en Mexic, Díaz capitèt de restablir de relacions establas amb la Glèisa Catolica.

Article detalhat : Conferéncia de Berlin.

1877-1878 : brèva guèrra turcorussa a prepaus de Bulgaria. Esquichats, leis Otomans deguèron acceptar l'independéncia de Bulgaria, de Serbia, de Montenegro e de Romania. Deguèt tanben cedir de territòris importants a Russia. Pasmens, l'amplor d'aquelei concessions inquietèt leis autrei poissanças qu'impausèron una patz diferenta a la conferéncia de Berlin. L'Empèri Otoman gardèt ansin lo contraròtle d'Albania e de Tràcia. Limitèt tanben sei pèrdas en Caucàs.
1878 : en Etiopia, somission de Choa en cambi dau mantenement d'una autonòmia intèrna importanta. Aquò marquèt la fin dau procès de reünificacion dau reiaume per lo negus Yohannes IV. Dins la region estrategica de Wello, acomençament de la conversion de massa — mai ò mens fòrçada — de la populacion musulmana au cristianisme. L'objectiu èra de renfòrçar lo poder imperiau dins la zòna e l'operacion foguèt pas estenduda dins leis autrei províncias de l'Empèri.
1878 : crisi diplomatica entre França e Madagascar après la mòrt de l'aventurier Jean Laborde e lo refús dau govèrn malgash de laissar seis eiretiers obtenir sei bens dins l'illa. Lei tensions s'agravèron rapidament e menèron au bombardament de dos pòrts par d'esquadras francesas.
1879 : acòrd de partiments dei zònas d'influéncia dins l'Ocean Indian entre França e lo Reiaume Unit. Lo premier país obtenguèt Madagascar e lo segond Egipte e Zanzibar.

Cultura[modificar | modificar la font]

Impression, soleu levant de Claude Monet.

1872 : acabament d'Impression, soleu levant de Claude Monet (1840-1926). Son nom foguèt a l'origina d'un jòc de mots mauvolent de part dau critic d'art Louis Leroy dau Charivari que donèt en 1874 lo nom de Salon deis Impressionistas a l'exposicion de Monet e de son movement. Lo tèrme demorèt per designar lo nom dau corrent.
1874 : premiera exposicion impressionista a París. Foguèt a l'origina d'una importanta polemica mai permetèt au movement de presentar seis òbras d'un biais independent (→ 1876).

Sciéncias e tecnicas[modificar | modificar la font]

1870 : sintèsi de la premiera matèria plastica artificiala, lo celluloïd, per lei fraires John Wesley e Isaiah Hyatt a partir d'una mescla de nitrat de cellulòsa e de camfre.
1872 : depaus de brevet depintant lo premier pistolet semi-automatic. Pasmens, son autor, dich Plessner, es mau conegut e lo premier pistolet semi-automatic que foguèt un succès es l'arma d'Hugo Borchardt en 1893.
1872 : concepcion de la premiera generatritz de corrent electric capabla de produrre de corrent intens e d'alimentar d'installacions industrialas. Son autor èra l'engenhaire bèlga Zénobe Gramme (1826-1901). Aquò marquèt lo començament de l'utilizacion importanta de l'electricitat dins l'industria (especialament après la concepcion de sistèmas eficaç de transpòrt dau corrent continü en 1884).
1872 : publicacion d'una sintèsi de trabalhs començats en 1852 per lo quimista escocés Robert Angus Smith (1817-1884). I identifiquèt tres tipes de pollucions atmosfericas liadas a l'amoniac dins lei regions agricòlas, au sulfat d'amonium dins lei periferias dei vilas e a l'acid sulfuric dins lei vilas. Aquò li permetèt de definir lo concèpte de plueja acida qu'anava causar de degalhs importantas ai seuvas mondialas a partir de la segonda mitat dau sègle XX.
1873 : demonstracion dau caractèr transcendent dau nombre "e" realizada per lo matematician francés Charles Hermite (1822-1901).
1874 : invencion dau barbelat per lo rendier estatsunidenc Joseph Glidden (1813-1906).
1874 : acabament dau trabalh de calculs dei 707 premierei decimalas dau nombre Pi per lo matematician britanic William Shanks^[1].
1874 : invencion dau procès Wohlwill que permet de purificar l'aur fins a un taus de 99,999%. Es un metòde d'electrolisi amb un anòde format d'un lingòt d'aur amb una puretat de 98,5%, un catòde d'aur pur (es a dire 99,999%) e una solucion d'acid clorauric e d'acid cloridric coma electrolit. Pasmens, a un còst important en causa de la gròssa quantitat d'aur necessària per fabricar l'electrolit e, coma totei lei procès d'electrolisi, en causa de sa consumacion electrica. Ansin, son utilizacion es limitada ais aplicacions necessitant de l'aur fòrça pur.
1876 : intrada en servici dau premier naviri frigorific destinat au transpòrt de carn entre Argentina e França. Concebut per l'engenhaire francés Charles Tellier (1828-1913), èra dotat d'un sistèma de refrigeracion utilizant l'èter dimetilic. Aquò permetèt de remplaçar lo procès de saladura per lo transpòrt de denadas periblas sus de distàncias importantas. Pasmens, lo sistèma de refrigeracion èra pas encara satisfasent e lei naviris frigorifics se desvolopèron subretot amb l'invencion de la refrigeracion au dioxid de carbòni en 1890.
1877 : depaus d'un brevet per lo procès Thomas. A respècte dei procès Bessemer (→ 1855) e Siemens-Martin, permetiá d'esplechar de jaciments de fèrre fosforós. Demorèt utilizat fins ais ans 1960, especialament en Lorena.
1877 : premierei liquefaccions d'oxigèn realizadas d'un biais independent per lei Francés Louis-Paul Cailletet (1832-1913) e Raoul Pictet (1846-1929).
1878 : invencion de la premiera bala camisada per l'oficièr soís Eduard Rubin. Aquò èra vengut necessari car lo desvolopament de la pouvera sensa fum aviá entraïnat una aumentacion importanta de la poissança deis armas de fuòc que podián plus utilizar de projectiles de plomb.
1878 : a l'iniciativa dau generau-mètge francés Charles-Emmanuel Sédillot (1804-1883), adopcion dau mòt « micròbi » per designar leis agents microscopics de transmission dei malautiás.
1879 : descubèrta de l'escandi per lo quimista suedés Lars Fredrick Nilson.
1879 : concepcion dau premier motor d'explosion de dos temps per l'engenhaire Dugald Clerk (1854-1932). Aqueu motor a un rendement inferior au motor de quatre temps mai una poissança pus importanta e, a l'origina, foguèt desvolopat per contornejar lo brevet de proteccion dau motor de quatre temps de 1876.
1879 : depaus d'un brevet per lo premier forn d'arc electric per l'Alemand Carl Wilhelm Siemens (1823-1883) (→ 1900).