Ans 2000
Istòria[modificar | modificar la font]
2003 : de junh a aost, importanta canicula en Euròpa qu'entraïnèt la mòrt d'au mens 70 000 personas.
2008 : en Russia, eleccion de Dmitrii Medvedev coma president de Russia amb 70,28% dei votz. Dins lei fachs, Vladimir Putin demorèt lo cap de la politica russa.
2008 : en Espanha, eleccions legislativas en Espanha e victòria dau govèrn Zapatero.
2008 : en Itàlia, victòria de la drecha de Silvio Berlusconi ais eleccions legislativas.
2008 : en mai, Birmania foguèt tocada per un important ciclòn tropicau. La tempèsta passèt dins lei regions litoralas onte causèt de destruccions grèvas (138 000 mòrts).
2008 : segonda guèrra d'Ossetia entre Georgia e una aliança compausada de Russia e dei províncias de facto independentas d'Ossetia dau Sud e d'Abkhazia. Iniciada per una ataca georgiana en Ossetia, lo conflicte entraïnèt una viva reaccion russa qu'ocupèt una partida dau territòri georgian e destruguèt la màger part de l'armada georgiana a l'eissida d'una brèva còntra-ataca. Après aqueu succès, lei Rus reconoguèron oficialament l'independéncia dei doas regions secessionistas e i installèron de basas militaras.
2008 : ais Estats Units, eleccion dau democrata Barack Obama coma president. Lei democratas ganhèron tanben leis eleccions legislativas amb un programa relativament progressista, especialament en matèria de seguretat sociala.
Cultura[modificar | modificar la font]
Sciéncias e tecnicas[modificar | modificar la font]
2000 : premiera observacion d'un plasma de quarks-gluons dins un accelerator de particulas dau CERN. Es un estat de la matèria, caracterizat per de temperaturas extrèmas, que son estudi presenta un interès per descriure l'Univèrs a sa naissença.
2004 : premiera fotografia d'una exoplaneta, realizada amb lo VLT.
2005 : descubèrta d'una activitat criovolcanica dins la region dau Pòl Sud d'Encelada, lo seisen satellit pus important dau Sistèma Saturnian. Aqueu fenomèn sembla explicar lo temps relativament recent de la superficia d'aquel objècte.
2005 : descubèrta de la planeta nana Èris que foguèt brèvament considerada coma la 10en planeta avans l'adopcion d'una definicion pus estricta de la nocion de planeta per l'UAI.
2006 : per clarificar l'estructura dau Sistèma Solar, adopcion d'una definicion oficiala de la nocion de planeta per l'Union Astronomica Internacionala. Segon aqueu tèxte, una planeta es un objècte en rbita a l'entorn dau Soleu, amb una massa sufisenta per que sa gravitat venca lei fòrças de coesion intèrna e que l'objècte adòpte una forma (quasi redona) en equilibri idrostatic e amb una massa sufisenta per aver netetjat lo vesinatge de son orbita. Pluton perdiguèt donc son estatut de planetas per venir una planeta nana amb (1) Ceres, Èris, Haumea e Makemake.
2007 : capitada de la mesa en orbita de la sonda espaciala estatsunidenca Dawn a l'entorn de l'asteroïde Vesta onte demorèt fins a 2011. Lei mesuras e leis observacions permetèron de descubrir un còrs craterizat mai amb una estructura diferenciada e una superficia remodelada per un procès geologic actiu dins lo corrent de la formacion de l'asteroïde.
2009 : acabament de la premiera cartografia complèta de Mercuri gràcias a la sonda estatsunidenca MESSENGER.
Decès[modificar | modificar la font]
- Michelangelo Antonioni, cineasta italian.
- Pina Bausch, dançaira, coregrafa e professora de dança alemanda.
- Andrieu Benedetto, autor e director de teatre occitan.
- Hans Bethe, fisician germanoestatsunidenc.
- Aage Niels Bohr, fisician danés.
- Pepita Caubet Delseny, escrivana aranesa.
- Andrew Donald Booth, scientific, fisician e engenhaire anglés.
- Norman Borlaug, biologista estatsunidenc.
- Arthur C. Clarke, escrivan anglés.
- Jean Dausset, mètge francés.
- Ferran Delèris, escrivan roergàs.
- Farrah Fawcett, actritz estatsunidenca.
- Ernst Otto Fischer, quimista alemand.
- Roberto Fontanarrosa, autor e dessenhaire argentin.
- Robert Francis Furchgott, bioquimista estatsunidenc.
- Pierre Gamarra, escrivan francés.
- Vitaly Ginzburg, fisician rus.
- Clive Granger, economista galés.
- Isaac Hayes, musician estatsunidenc.
- Charlton Heston, actor estatsunidenc.
- Edmund Hillary, alpinista neozelandés.
- Leonid Hurwicz, economista estatsunidenc.
- Michael Jackson, cantaire e compositor estatsunidenc.
- Maurice Jarre, compositor francés.
- Edward Kennedy, òme politic estatsunidenc.
- Arthur Kornberg, bioquista estatsunidenc.
- Edwin Gerhard Krebs, biologista estatsunidenc.
- Robèrt Lafont, lingüista, escrivan e istorian occitan.
- Willis Lamb, fisician estatsunidenc.
- Paul Lauterbur, biologista estatsunidenc.
- Claude Lévi-Strauss, antropològ francés.
- Félix Luna, istorian argentin.
- Alberto Lysy, violonista argentin.
- Alan MacDiarmid, quimista neozelandés.
- Norman Mailer, escrivan estatsunidenc.
- Robert McNamara, òme politic estatsunidenc.
- Carles Molin, jornalista, escrivan e autor de teatre occitan.
- Ricardo Montalbán, actor mexicanoestatsunidenc.
- Brittany Murphy, actritz estatsunidenc.
- Les Paul, musician e inventor estatsunidenc.
- Luciano Pavarotti, cantaire italian.
- Milorad Pavic, escrivan sèrbe.
- Albèrt Peirotet, escrivan, contaire e ensenhaire bearnés.
- Laurence Pernoud, jornalista e escrivana francesa.
- Robert Rauschenberg, artista pop estatsunidenc.
- Grote Reber, engenhaire estatsunidenc.
- Mstislav Rostropovich, violoncelista sovietic.
- Paul Samuelson, economista estatsunidenc.
- Aleksandr Solzhenitzyn, escrivan rus.
- Mercedes Sosa, cantaira argentina.
- Patrick Swayze, actor e dançaire estatsunidenc.
- Ike Turner, cantaire e musician estatsunidenc.
- John Updike, escrivan estatsunidenc.
- Kurt Waldheim, cancelier austrian e Secretari Generau dei Nacions Unidas.