Lengadocian

Lo lengadocian es lo dialècte occitan parlat sus una granda part del Lengadòc istoric (fòra Velai, lo nòrd de Vivarés e la region de Nimes), una part de Guiana (Roergue, Carcin e qualques parçans d'Agenés e de Peiregòrd) e dins lo sud-oèst d'Auvèrnha. Lo nimesenc, generalament considerat coma una varietat del provençal rodanenc, es en realitat una varietat ibrida, lengadociana a l'origina, que fa de transicion amb l'ensems provençal.

Sas caracteristicas màgers son, se se pren pas en compte mantun parlar periferic:

• lo manten de las oclusivas finalas: cantat [kanˈtat] (en provençal: [kãnˈta])
• lo manten de la -s finala: los òmes [luˈzɔmes] (en provençal: [lejˈzɔme])
• la casuda de la -n finala dins los noms (pas sistematica en morfologia verbala): occitan [utsiˈta] (en provençal: [usiˈtãn])
• la non-palatalizacion dels grops CA e GA: cantar, gal (en auvernhat: chantar, jal)
• lo manten de la -l finala non vocalizada: provençal (en provençal: provençau)

Aquelas caracteristicas son pas jamai exclusivas e son partejadas amb un o mantun dialècte, çò que ne fa un dialècte a l'encòp central e conservador. Es per aquò que d'unes vòlon far l'estandardizacion de l'occitan (occitan larg) a partir d'aqueste dialècte.

Domergue Sumien, dins sa tèsi de novembre 2004, prepausa una estandardizacion pluricentrica per que concernisca pas mai que lo lengadocian e respècte los divèrses centres de l'espaci occitan.

Variacion intèrna

Aquesta classificacion dels sosdialèctes del lengadocian es la de Loís Alibèrt amb d'ajustaments (bas-vivarés e sarladés). D'autras classificacions son possiblas.

Las varietats meridionalas e l'agenés forman, amb lo gascon, lo diasistèma aquitano-pirenenc.

Sosdialèctes meridionals

• carcassés (nomenat central per Alibèrt)
• tolosan
• foissenc
• donasanés
• narbonés

Sosdialèctes orientals

• besierenc
• montpelhierenc
• cevenòl

Sosdialèctes septentrionals

• roergàs
• gavaudanés
• orlhagués
• bas-vivarés

Sosdialèctes occidentals

• agenés
• carcinòl
• albigés
• sarladés

Fonologia

En seguida avètz una descripcion detalhada de la fonologia del lengadocian en general, e mai regionalament.

Vocalas

VOCALAS EN GENERAL	anterioras		centralas	posterioras
	non arredondidas	arredondidas	non arredondidas	arredondidas
barradas	[i] i, í	[y] u, ú		[u] o, ó
semibarradas	[e] e, é	([ø]) (u)
semidobèrtas	[ɛ] è,(á)			[ɔ] ò, -a, á
dobèrtas			[ä] a, à

Remarcas:

• La vocala u se pronóncia generalament [y], mas dins un grop de parlars de la còsta mediterranèa (e mai dins qualques endreches dels parlars continentals coma a Saurat per exemple) dempuèi lo narbonés fins al país d'Arle se pronóncia [ø].
• La vocala á se pronóncia [ɔ] en general; pasmens dins una part bèla del lengadocian oriental (tre l'èst de Mesa), se pronóncia [ɛ].
• La vocala a finala e abans lo -ment dels adjectius se pronóncia [ɔ], màs dins los airals de Montpelhièr, Nimes e Seta, la vocala a se pronóncia totjorn [a] (Ex: vaca ['baka] en luòc de ['bakɔ], parlament [parla'men] en luòc de [parlɔ'men]).
• La sequéncia ieu se pronóncia [jew], mas en lengadocian septentrional se pronóncia [ju] (adieu [a'd̪jew] mas [a'dju] dins los parlars septentrionals).

Alternança vocalica

• En posicion atòna, existís una reduccion del nombre de vocalas e en general es pas abitual d'aver una vocala dobèrta dins aquesta posicion:
• Dins los mots qu'an una vocala tonica [ɛ] (è) la vocala correspondenta en posicion atòna es [e] (e). Per exemple (solinham l'accent tonic): tèrra [ˈt̪ɛrɔ] > terrassa [t̪eˈrasɔ].
• Dins los mots qu'an una vocala tonica [ɔ] (ò) correspond en posicion atòna la vocala atòna [u] (o). Per exemple (solinham l'accent tonic): còde [ˈkɔðe] > codificar [kuðifiˈka].
• Dins certans parlars locals del lengadocian de Guiana, la vocala tonica [a] (a) pòt correspondre en posicion atòna a la vocala [ɔ](a). Per exemple (solinham l'accent tonic): bala [ˈbalɔ] > balon [bɔˈlu].
• En Guiana, la vocala a, quand es tonica, se pronóncia [ɔ] al contacte d'una consonanta nasala coma [n, m, ɲ] (n, m, nh) o d'una -n finala venguda muda: montanha, pan [mun̪ˈt̪ɔɲɔ, ˈpɔ] (en luòc de [mun̪ˈt̪aɲɔ, ˈpa]).
• Dins qualques vèrbs qu'an una "o" [u] pretonica existís una alternància vocalica amb "ò" [ɔ], o en "uè" [ɥε] quand aquesta "o" se tròba en posicion tonica. Per exemple (solinhant l'accent tonic) "trobar" [t̪ɾo'βa], màs "tròbi" ['t̪ɾɔβi]. "Sonhar" [su'ɲa], màs "suènhi" ['sɥɛɲi]
• Qualques verbes qu'an una "e" pretonica, an aquesta "e" [e] coneisson una alternància vocalica en "è" [ɛ] en posicion tonica. Per exemple: "levar" [le'βa], mas "lèvi" ['lɛβi].

Remarcas:

• Las "e/é" plaçadas abans una consonanta se pronóncian [e̞].
• La vocala a es prononciada [ä] (centrala).

Consonantas

	Bilabialas sordas	Bilabialas sonòras	labiodentalas sordas	Labiodentalas sonòras	Dentalas sordas	dentalas sonòras	Alveolaras sordas	Alveolaras sonòras	Pòstalveolaras sordas	Pòst-alveolaras sonòras	Palatalas sonòras	Labiopalatalas sonòras	Velaras sordas	Velaras sonòras	Labiodentalas sordas	Labiovelaras sonòras
Nasalas		[m] m, n, -nh		[ɱ] n, m, -nh		[n̪] n, -nh, m		[n] n, -nh, m		[ɲ] nh				[ŋ] n, -nh, m
Oclusivas	[p] p,-b	[b] b			[t̪] t,-d	[d̪] d							[k] c,-g,(k)	g	[kʷ] qü	[gʷ] gü
Africadas							[ts] tz, e las seqüenças [k+s] e [p+s]		[tʃ] ch, tg/tj, -g	[dʒ] j, g
Fricativas		[β] b	[f] f			[ð] d	[s] s, c, ç	[z] s, z	[ʃ] sh					[ɣ] g		[ɣʷ] gü
Aproximanta											[j] i, (y)	[ɥ] u,ü				[w] o, u
Vibrantas								[r] r, rr
Batudas								[ɾ] r
Lateralas						[l̪] l, -lh		[l] l, -lh			[ʎ] lh

Remarcas:

• Las consonantas sonòras finalas venon sordas (Ex: b [b] ven [p], z [z] ven [s]).
• Lo g final se pronóncia [k] se ven del son [g], mas se pronóncia [tʃ] se ven del son [dʒ] (g+i/e o j).
• Las consonantas [d̪], [b] e [g]/[gʷ], quand son entre doas vocalas o al contacte dels sons [l], [ɾ]/[r] e [z], venon [ð], [β] e [ɣ]/[ɣʷ]. Mas al contacte d'una nasala, [d̪], [b] e [g]/[gʷ] venon pas jamai de fricativas.
• La consonanta s finala se pronóncia [s] se lo mot seguent comença per una consonanta sorda o en fin de frasa, mas se pronóncia [z] se lo mot seguent comença per una vocala o per una consonanta sonòras e que la s es après una vocala.
• Los grops consonantics bl e gl se pronóncian [βl] e [ɣl], mas entre doas vocalas a l'interior d'un mot o a la fin d'un mot se pronóncian pus generalament [pl] e [kl].
• Las sequéncias -ps, -ts e -cs convergisson e se pronóncian [ʦ] (Ex: los còps [lus ˈkɔʦ], los baobabs [luz βauˈβaʦ], la sinòpsi [la siˈnɔʦi], los amics [luz aˈmiʦ], occitan [uʦiˈta], bòxa [ˈbɔʦɔ], fax [ˈfaʦ]).

Assimilacion consonantica

En lengadocian, se fa pro sovent una assimilacion consonantica. Aquesta assimilacion consonantica seguís las règlas seguentas:

• Se doas consonantas oclusivas sont en contacte e se son dins lo meteis mot, alara la primièra pren la pronóncia de la segonda (Ex:captar [ka't̪:a], acte [ˈat̪:e], subjècte [sy'd:ʒɛtte], fotbòl [fu'b:ɔl])
• Las letras t e d plaçadas davant una laterala (l, lh) o una nasala (n, m, nh) prenon la pronóncia de la laterala (Ex: aumetlièr [awme'l:jɛ], setmana [se'm:anɔ],…)
• Las nasalas m e n prenon lo ponch d'articulacion de la consonanta seguenta s'es una oclusiva o una nasala e se son dins lo meteis mot(Ex: anterior [an̪t̪e'rju], encara [eŋ'karɔ], Montpelhièr [mumpe'ʎjɛ]. Mas dins Montpelhièr [din.mumpe'ʎjɛ])
• Dins qualques mots coma pas, pus, res, dins (ont la s se pronóncia pas avant una consonanta) an la s final que pren la pronóncia de la consonanta seguenta s'es una oclusiva, una laterala o una nasala.
• La sequéncia gd se pronóncia [t̪].
• Se las doas letras fòrman un digrama, l'assimilacion consonantica s'emplega pas.

Conjugason regulara

Modèls: Parlar, Finir, Batre

Present de l'indicatiu

	AR	IR	ER, RE, E
1èra	-i (en general)/ -e (èst e nord èst)	-issi (general) / -isse (Nòrd e Nòrd-èst)	-i / -e (èst e nòrd-èst)
2nda	-as (prononciat [es] dins los parlars de l'èst)	-isses	-es
3ena	-a	-ís
4ena	-am	-issèm	-èm
5ena	-atz	-issètz	-ètz
6ena	-an	-isson (prononciat [ɔwn] dins lo besierenc) / -issen (tolosan e foissenc)	-on (prononciat [ɔwn] dins lo besierenc] / -en (tolosan e foissenc)

Imperfach de l'indicatiu

	AR	IR	ER, RE, E
1èra	-avi (general)/ -ave (nòrd-èst e èst)/ -ava (rare)	-issiái/ -issiá	-iái/-iá
2nda	-avas (prononciat [es] dins l'èst)	-issiás	-iás
3ena	-ava	-issiá	-iá
4ena	-àvem/ -àvam (al sud)/ -aviam (Cevena, Gavaudan e orlhagués)	-issiam	-iam
5ena	-àvetz/ -àvatz (al sud)/ -aviatz (Cevena, Gavaudan e orlhagués)	-issiatz	-iatz
6ena	-avan	-issián	-ián

Preterit definit de l'indicatiu

	AR	IR	ER, RE, E
1èra	èri/ ère (èst e nòrd-èst)/ ègui (foissenc e donasanés)	iguèri/ iguère (èst e nòrd-èst)/ iguègui (foissenc e donasanés)	èri/ ère (èst e nòrd-èst)/ ègui (foissenc e donasanés)
2nda	ères/ ègues (foissenc e donasanés)	iguères/ iguègues (foissenc e donasanés)	ères/ ègues (foissenc e donasanés)
3ena	èt/ èc (al sud)	iguèt/ iguèc (al sud)	èt/ èc (al sud)
4ena	èrem/ eriam (Cevena, Gavaudan, orlhagués)/ èguem (foissenc e donasanés)	iguèrem/ igueriam (Cevena, Gavaudan, orlhagués)/ iguèguem (foissenc e donasanés)	èrem/ eriam (Cevena, Gavaudan, orlhagués)/ èguem (foissenc e donasanés)
5ena	èretz/ eriatz (Cevena, Gavaudan, orlhagués)/ èguetz (foissenc e donasanés)	iguèretz/ igueriatz (Cevena, Gavaudan, orlhagués)/ iguèguetz (foissenc e donasanés)	èretz/ eriatz (Cevena, Gavaudan, orlhagués)/ èguetz (foissenc e donasanés)
6ena	èron/ èguen (foissenc e donasanés)	iguèron/ iguèguen (foissenc e donasanés)	èron/ èguen (foissenc e donasanés)

Ligams extèrnes

• Elements basics de conjugason

• Variacions foneticas en lengadocian culte: lo sud-lengadocian, Domergue Sumien

Vejatz tanben

• occitan
• dialectologia
• fonetica
• fonologia
• morfologia
• lingüistica
• Lengadòc
• Lengadocianisme
• Occitània
• diccionari de las lengas
• lengas per familha
• lengas indoeuropèas
• lengas romanicas

Ligams extèrnes

• Declaracion dels Dreches de l'Òme en lengadocian
• Diccionari de Cantalausa en linha