Lengadocian

Lengadocian
Descobridor o inventaire
Data de descobèrta
Contrari
Color
Simbòl de quantitat
Simbòl d'unitat
Proprietat de
Fondador
Compren
Data de debuta
Data de fin
Precedit per
Seguit per
Coordenadas
Parlat en	França
Regions	Miègjorn-Pirenèus, Lengadòc-Rosselhon, Auvèrnha
Parlat per	prèp de 2 milions (1990) personas
Classament pel nombre de locutors	?ena
Tipologia	SVO Sillabica
Familha lingüistica	lengas indoeuropèas > lengas romanicas > occitanoromanic > occitan > lengadocian
Grop	L (lenga viventa)
Estatut oficial
Lenga oficiala de	-
Acadèmia	Conselh de la Lenga Occitana
ISO 639-1	oc (en)
ISO 639-2	oci (en)
ISO 639-3	oci (en)
ISO 639-6	lnc (en)
Mòstra
Article primièr de la Declaracion dels Dreches de l'Òme Article 1 Totes los èssers umans naisson liures e egals en dignitat e en dreches. Son dotats de rason e de consciéncia e se devon comportar los unes amb los autres dins un esperit de fraternitat.

Lo lengadocian es lo dialècte occitan parlat sus una granda part del Lengadòc istoric (fòra Velai, lo nòrd de Vivarés e la region de Nimes), una part de Guiana (Roergue, Carcin e qualques parçans d'Agenés e de Peiregòrd) e dins lo sud-oèst d'Auvèrnha. Lo nimesenc, generalament considerat coma una varietat del provençal rodanenc, es en realitat una varietat ibrida, lengadociana a l'origina, que fa de transicion amb l'ensems provençal.

Sas caracteristicas màgers son, se se pren pas en compte mantun parlar periferic:

• lo manten de las oclusivas finalas: cantat [kanˈtat] (en provençal: [kãnˈta])
• lo manten de la -s finala: los òmes [luˈzɔmes] (en provençal: [lejˈzɔme])
• la casuda de la -n finala dins los noms (pas sistematica en morfologia verbala): occitan [utsiˈta] (en provençal: [usiˈtãn])
• la non-palatalizacion dels grops CA e GA: cantar, gal (en auvernhat: chantar, jal)
• lo manten de la -l finala non vocalizada: provençal (en provençal: provençau)

Aquelas caracteristicas son pas jamai exclusivas e son partejadas amb un o mantun dialècte, çò que ne fa un dialècte a l'encòp central e conservador. Es per aquò que d'unes vòlon far l'estandardizacion de l'occitan (occitan larg) a partir d'aqueste dialècte.

Domergue Sumien, dins sa tèsi de novembre 2004, prepausa una estandardizacion pluricentrica per que concernisca pas mai que lo lengadocian e respècte los divèrses centres de l'espaci occitan.

Variacion intèrna

Aquesta classificacion dels sosdialèctes del lengadocian es la de Loís Alibèrt amb d'ajustaments (bas-vivarés e sarladés). D'autras classificacions son possiblas.

Las varietats meridionalas e l'agenés forman, amb lo gascon, lo diasistèma aquitano-pirenenc.

Sosdialèctes meridionals

• carcassés (nomenat central per Alibèrt)
• tolosan
• foissenc
• donasanés
• narbonés

Sosdialèctes orientals

• besierenc
• montpelhierenc
• Sosdialècte cevenòl

Sosdialèctes septentrionals

• roergàs
• gavaudanés
• orlhagués
• bas-vivarés

Sosdialèctes occidentals

• agenés
• Carcinòl (parlar)
• albigés
• sarladés

Fonologia

En seguida avètz una descripcion detalhada de la fonologia del lengadocian en general, e mai regionalament.

Vocalas

VOCALAS EN GENERAL	anterioras		centralas	posterioras
	non arredondidas	arredondidas	non arredondidas	arredondidas
barradas	[i] i, í	[y] u, ú		[u] o, ó
semibarradas	[e] e, é
semidobèrtas	[ɛ] è,(á)	( [œ]) (u)		[ɔ] ò, -a, á
dobèrtas			[ä] a, à

Remarcas:

• La vocala u se pronóncia generalament [y], mas dins un grop de parlars de la còsta mediterranèa (e mai dins qualques endreches dels parlars continentals coma a Saurat per exemple) dempuèi lo narbonés fins al país d'Arle se pronóncia [œ]. Dins d'autras localitats a ras del litoral provençal (coma a Marselha) pòt existir un polimorfisme [y]/[œ] en foncion dels mots.
• La vocala á se pronóncia [ɔ] en general; pasmens dins una part bèla del lengadocian oriental (tre l'èst de Mesa), se pronóncia [ɛ].
• La vocala a finala e abans lo -ment dels adjectius se pronóncia [ɔ], màs dins los airals de Montpelhièr, Nimes e Seta, la vocala a se pronóncia totjorn [a] (Ex: vaca ['baka] en luòc de ['bakɔ], parlament [parla'men] en luòc de [parlɔ'men]).
• La sequéncia ieu se pronóncia [jew], mas en lengadocian septentrional se pronóncia [ju] (adieu [a'd̪jew] mas [a'dju] dins los parlars septentrionals).

Alternança vocalica

• En posicion atòna, existís una reduccion del nombre de vocalas e en general es pas abitual d'aver una vocala dobèrta dins aquesta posicion:
• Dins los mots qu'an una vocala tonica [ɛ] (è) la vocala correspondenta en posicion atòna es [e] (e). Per exemple (solinham l'accent tonic): tèrra [ˈt̪ɛrɔ] > terrassa [t̪eˈrasɔ].
• Dins los mots qu'an una vocala tonica [ɔ] (ò) correspond en posicion atòna la vocala atòna [u] (o). Per exemple (solinham l'accent tonic): còde [ˈkɔðe] > codificar [kuðifiˈka].
• Dins certans parlars locals del lengadocian de Guiana, la vocala tonica [a] (a) pòt correspondre en posicion atòna a la vocala [ɔ](a). Per exemple (solinham l'accent tonic): bala [ˈbalɔ] > balon [bɔˈlu].
• En Guiana, la vocala a, quand es tonica, se pronóncia [ɔ] al contacte d'una consonanta nasala coma [n, m, ɲ] (n, m, nh) o d'una -n finala venguda muda: montanha, pan [mun̪ˈt̪ɔɲɔ, ˈpɔ] (en luòc de [mun̪ˈt̪aɲɔ, ˈpa]).
• Dins qualques vèrbs qu'an una "o" [u] pretonica existís una alternància vocalica amb "ò" [ɔ], o en "uè" [ɥε] quand aquesta "o" se tròba en posicion tonica. Per exemple (solinhant l'accent tonic) "trobar" [t̪ɾo'βa], màs "tròbi" ['t̪ɾɔβi]. "Sonhar" [su'ɲa], màs "suènhi" ['sɥɛɲi]
• Qualques verbes qu'an una "e" pretonica, an aquesta "e" [e] coneisson una alternància vocalica en "è" [ɛ] en posicion tonica. Per exemple: "levar" [le'βa], mas "lèvi" ['lɛβi].

Remarcas:

• Las "e/é" plaçadas abans una consonanta se pronóncian [e̞].
• La vocala a es prononciada [ä] (centrala).

Consonantas

	Bilabialas sordas	Bilabialas sonòras	labiodentalas sordas	Labiodentalas sonòras	Dentalas sordas	dentalas sonòras	Alveolaras sordas	Alveolaras sonòras	Pòstalveolaras sordas	Pòst-alveolaras sonòras	Palatalas sonòras	Labiopalatalas sonòras	Velaras sordas	Velaras sonòras	Labiodentalas sordas	Labiovelaras sonòras
Nasalas		[m] m, n, -nh		[ɱ] n, m, -nh		[n̪] n, -nh, m		[n] n, -nh, m		[ɲ] nh				[ŋ] n, -nh, m
Oclusivas	[p] p,-b	[b] b			[t̪] t,-d	[d̪] d							[k] c,-g,(k)	[g] | g	[kʷ] qü	[gʷ] gü
Africadas							[ts] tz, e las seqüenças [k+s] e [p+s]		[tʃ] ch, tg/tj, -g	[dʒ] j, g
Fricativas		[β] b	[f] f			[ð] d	[s] s, c, ç	[z] s, z	[ʃ] sh					[ɣ] g		[ɣʷ] gü
Aproximanta											[j] i, (y)	[ɥ] u,ü				[w] o, u
Vibrantas								[r] r, rr
Batudas								[ɾ] r
Lateralas						[l̪] l, -lh		[l] l, -lh			[ʎ] lh

Remarcas:

• Las consonantas sonòras finalas venon sordas (Ex: b [b] ven [p], z [z] ven [s]).
• Lo g final se pronóncia [k] se ven del son [g], mas se pronóncia [tʃ] se ven del son [dʒ] (g+i/e o j).
• Las consonantas [d̪], [b] e [g]/[gʷ], quand son entre doas vocalas o al contacte dels sons [l], [ɾ]/[r] e [z], venon [ð], [β] e [ɣ]/[ɣʷ]. Mas al contacte d'una nasala, [d̪], [b] e [g]/[gʷ] venon pas jamai de fricativas.
• La consonanta s finala se pronóncia [s] se lo mot seguent comença per una consonanta sorda o en fin de frasa, mas se pronóncia [z] se lo mot seguent comença per una vocala o per una consonanta sonòras e que la s es après una vocala.
• Los grops consonantics bl e gl se pronóncian [βl] e [ɣl], mas entre doas vocalas a l'interior d'un mot o a la fin d'un mot se pronóncian [pl] e [kl].
• Las sequéncias -ps, -ts e -cs convergisson e se pronóncian [ʦ] (Ex: los còps [lus ˈkɔʦ], los baobabs [luz βauˈβaʦ], la sinòpsi [la siˈnɔʦi], los amics [luz aˈmiʦ], occitan [uʦiˈta], bòxa [ˈbɔʦɔ], fax [ˈfaʦ]).

Assimilacion consonantica

En lengadocian, se fa pro sovent una assimilacion consonantica. Aquesta assimilacion consonantica seguís las règlas seguentas:

• Se doas consonantas oclusivas sont en contacte e se son dins lo meteis mot, alara la primièra pren la pronóncia de la segonda (Ex:captar [ka't̪:a], acte [ˈat̪:e], subjècte [sy'd:ʒɛtte], fotbòl [fu'b:ɔl])
• Las letras t e d plaçadas davant una laterala (l, lh) o una nasala (n, m, nh) prenon la pronóncia de la laterala (Ex: aumetlièr [awme'l:jɛ], setmana [se'm:anɔ],…)
• Las nasalas m e n prenon lo ponch d'articulacion de la consonanta seguenta s'es una oclusiva o una nasala e se son dins lo meteis mot(Ex: anterior [an̪t̪e'rju], encara [eŋ'karɔ], Montpelhièr [mumpe'ʎjɛ]. Mas dins Montpelhièr [din.mumpe'ʎjɛ])
• Dins qualques mots coma pas, pus, res, dins (ont la s se pronóncia pas avant una consonanta) an la s final que pren la pronóncia de la consonanta seguenta s'es una oclusiva, una laterala o una nasala.
• La sequéncia gd se pronóncia [t̪].
• Se las doas letras fòrman un digrama, l'assimilacion consonantica s'emplega pas.

Conjugason regulara

Modèls: Parlar, Finir, Batre

Present de l'indicatiu

	AR	IR	ER, RE, E
1èra	-i (en general)/ -e (èst e nord èst)	-issi (general) / -isse (Nòrd e Nòrd-èst)	-i / -e (èst e nòrd-èst)
2nda	-as (prononciat [es] dins los parlars de l'èst)	-isses	-es
3ena	-a	-ís
4ena	-am	-issèm	-èm
5ena	-atz	-issètz	-ètz
6ena	-an	-isson (prononciat [ɔwn] dins lo besierenc) / -issen (tolosan e foissenc)	-on (prononciat [ɔwn] dins lo besierenc] / -en (tolosan e foissenc)

Imperfach de l'indicatiu

	AR	IR	ER, RE, E
1èra	-avi (general)/ -ave (nòrd-èst e èst)/ -ava (rare)	-issiái/ -issiá	-iái/-iá
2nda	-avas (prononciat [es] dins l'èst)	-issiás	-iás
3ena	-ava	-issiá	-iá
4ena	-àvem/ -àvam (al sud)/ -aviam (Cevena, Gavaudan e orlhagués)	-issiam	-iam
5ena	-àvetz/ -àvatz (al sud)/ -aviatz (Cevena, Gavaudan e orlhagués)	-issiatz	-iatz
6ena	-avan	-issián	-ián

Preterit definit de l'indicatiu

	AR	IR	ER, RE, E
1èra	èri/ ère (èst e nòrd-èst)/ ègui (foissenc e donasanés)	iguèri/ iguère (èst e nòrd-èst)/ iguègui (foissenc e donasanés)	èri/ ère (èst e nòrd-èst)/ ègui (foissenc e donasanés)
2nda	ères/ ègues (foissenc e donasanés)	iguères/ iguègues (foissenc e donasanés)	ères/ ègues (foissenc e donasanés)
3ena	èt/ èc (al sud)	iguèt/ iguèc (al sud)	èt/ èc (al sud)
4ena	èrem/ eriam (Cevena, Gavaudan, orlhagués)/ èguem (foissenc e donasanés)	iguèrem/ igueriam (Cevena, Gavaudan, orlhagués)/ iguèguem (foissenc e donasanés)	èrem/ eriam (Cevena, Gavaudan, orlhagués)/ èguem (foissenc e donasanés)
5ena	èretz/ eriatz (Cevena, Gavaudan, orlhagués)/ èguetz (foissenc e donasanés)	iguèretz/ igueriatz (Cevena, Gavaudan, orlhagués)/ iguèguetz (foissenc e donasanés)	èretz/ eriatz (Cevena, Gavaudan, orlhagués)/ èguetz (foissenc e donasanés)
6ena	èron/ èguen (foissenc e donasanés)	iguèron/ iguèguen (foissenc e donasanés)	èron/ èguen (foissenc e donasanés)

Ligams extèrnes

• Elements basics de conjugason

Vejatz tanben

• occitan
• dialectologia
• fonetica
• fonologia
• morfologia
• lingüistica
• Lengadòc
• Occitània
• diccionari de las lengas
• lengas per familha
• lengas indoeuropèas
• lengas romanicas

Ligams extèrnes

• Declaracion dels Dreches de l'Òme en lengadocian
• Diccionari de Cantalausa en linha

• Portal d’Occitània