Roergàs (sosdialècte)
Lo roergàs o roergat es un sosdialècte lengadocian parlat en Roergue.
Istòria de son estudi[modificar | modificar la font]
A despièch de qualques variantas de vocabulari coma pel parlar carladesenc, lo roergat dins l'ensems del departament de l'Avairon (del Mur de Barrés al Pont de Camarés e de Najac a Nant) es omogèn. L’Avairon recòbra en efècte gaireben exactament l’espandida de l’ancian Roergue.
Lo parlar roergàs es citat, sota la forma pejorativa de « patois », en junh de 1794 (16 prairial de l'an II) per l'abat Henri Grégoire dins son Rapport sur la nécessité et les moyens d'anéantir les patois et d'universaliser la langue française.
L'abat Aimé Vayssier (14 d'abril de 1821, Canet d'Òlt - 27 d'agost de 1874, Recolas e Previnquièiras), dins son Dictionnaire patois-français du département de l'Aveyron, presenta notadament :
- Un estudi de las 23 letras de l'alfabet e la prononciacion de caduna;
Puèi, en abordant directament l'estudi del parlar roergat:
- son rapòrt amb lo latin, l'italian, l'espanhòl, l'anglés,
- los repròches que li son faits e los merits que li cal reconéisser,
- los autors locals que l'an escrit,
- l'ortografia a adoptar aitant com las règlas gramaticalas a aplicar.
Un dels autors occitans màgers qu'escriguèt en aquesta varietat foguèt Joan Bodon.
Demest los autres escrivans importants del país conven de citar l'abat Justin Besson, Enric Molin e Calelhon.
Expressions[modificar | modificar la font]
Frasas e mots ausits entre Boraldas, Òlt e Aubrac dins las annadas setantas e uechantas :
- Per quicòm o per quicòm mai : per una rason o per una autra.
- Vira que viraràs a Rodés totjorn montaràs : maxima populara.
- Lòng coma Mandalhas : se ditz de quicòm que sembla tan lòng coma lo vilatge de Mandalhas que s'estira pel caminòl que non jamai s'acaba per lo que lo puja.
- I a malgasta! / Malgasta i es! Aquò vira mal (del vèrb malgastar).
- Vam manjar una brava cuècha : anam manjar un bon aligòt.
- Ai còrcoissor : ai una cremason (cremadura d'estomac).
- Cada cent ans la mèma vaca brama dins l'estable : frasa per illustrar un constat d'atavisme.
- De la raça lo can caça : los cans fan pas de cats, sembla sos aujòls o fa coma eles.
- Cabriboc : cabra estèrla, se ditz tanben d'un omosexual (pejoratiu).
- Trobariás pas d’aiga a z’Òlt : tròbas pas jamai res, i veses pas gaire.
- Siás totjorn lo primièr pòrc al nauc! Passas totjorn davant tot lo monde.
- A cada pic son ascla : cada tustada fa un soc, se ditz davant un trabalhador adrech.
- Nos vòl dire tu : se ditz quora quauqu'un comanda sens o far semblant.
- Es pas qu'un rebala saca! Es un pòrtafais (pejoratiu).
- Far las telas : bolegar pès e mans, convulsions de l'agonia.
- Far d'açai alai : anar d'un costat e de l'autre, trantolar bravament.
- A Nadal los jorns alòngan d'un salt de gal : maxima populara.
- Rojairòla del matin, pluèja pel despartin : prevision meteo de l'Aubrac.
- I a pas de sabte sens solelh ni mai de vièlha sens conselh : cal escotar los ancians que an totjorn quicòm a nos aprene.
- Fai tirar! En avant!
- Mainatjatz-vos! Tenètz-vos fièrs!
Lexic[modificar | modificar la font]
- veniatis: convocacion oficiala, o comandament de faire quicòm
Bibliografia[modificar | modificar la font]
- Marcelle Sabatier, Le parler de l'Aveyron, Ed. Lacour, 1996, 95 paginas
- Aimé Vayssier, Dictionnaire patois-français du département de l'Aveyron, 14,8 x 21 cm, broché. Reimpression de l’edicion de Rodés, 1979 [legir en linha]
- Hans Stroh, Remarques sur l'emploi du pronom personnel sujet en rouergat moderne, RLiR t. 35 n°139-140, 271-278, actes del VIen congrès international de langue et littérature d'oc et d'études franco-provençales, Montpelhièr 25-30 d'agost de 1970, 1971
- Hans Stroh, L'accord du participe passé en occitan rouergat et en français : étude comparative. Rodés, Grelh Roergàs, 2002
- 200 ans de littérature occitane millavoise. De Claude Peyrot à Georges Girard, Grelh roergàs, n°14, 1976