Carcassés (sosdialècte)

Lo carcassés es un sosdialècte del lengadocian. Es considerat coma un dels membres de l'ensems meridional (amb lo foissenc, lo donasanés, lo narbonés) en usatge en Carcassés, Bas Rasés e Lauragués. Èra apelat parlar central per Loís Alibèrt, mas sa centralitat es relativa a l'ensems occitanocatalan. Pèire Bèc, dins son Manuel pratique d'occitan moderne, faguèt servir carcassés.

A per limits vèrs l'est una linha irregulara que partent de Durban cap a la font d'Orbiu, va en direccion de Lesinhan, e al delà Marselheta, Peiriac de Menerbés, Lo Mas de Cabardés fins a Tarn qu'aparten al tolosan. Lo carcassés es parlat dons tot l'arrondiment de Castèlnòu d'Arri, lo de Limós, manca la partida al sud de Quilhan, dins lo de Carcassona, levat de Peiriac de Menerbés e dins la màger part dels cantons de Lesinhan e Durban que son dins l'arrondiment de Narbona.

Caracteristicas

Fonetica

• La prononciacion de -u- es generalament [y].
• Lo trigraf -iss- i es articulat [jʃ]. ex: daissa-bòt [dajʃɔ'bɔt]
• La prononciacion [ts] de -ts e -tz finalas
• La prononciacion [m] de -m finala de substantius. ex: fum [fym].

Morfologia

• S'i utiliza l'article definit masculin le (les al plural) coma en tolosenc.
• La conjugason del vèrb èsser se fa sens s- iniciala dins gaireben tota la conjugason del present de l'indicatiu (manca la primièra e darrièra persona): som, ès, es, èm, ètz e son.
• La conjugason dels vèrbs del passat definit de tresena persona a la finala se fa sovent en -èc (coma en tolosan) e -èt a l'èst.
• La conjugason dels vèrbs del futur de primièra persona a majoritàriament sa finala en -è (coma en foissenc e gascon) e non pas en -èi (coma en narbonés) mentre que la forma -ai comença vèrs Besièrs e s'espandís cap a l'est d'aquesta ciutat.

Documents

Escotar lo parlar carcassés: parabòla de l'enfant prodig de Gramasia, de l'Atlàs Lingüistic de Lengadòc.

• Transcripcion de l'extrait:

Un òme aviá que dos gojats. Le pus jove diguèc a son paire :

« Es temps que siásque mon mèstre, e qu'age d'argent, cal que pòsque me'n anar, e que vege de país. Partatjatz vòstre ben, e donatz-me çò que me reven.

— Ò mon filh, diguèc le paire, coma voldràs. Ès un maissant e saràs punit. » E apèi durbisquèc una tireta, partatgèc son ben e ne fasquèc dòs parts.

Qualque jorn pus tard, le maissant se'n anèt del vilatge, en fasquent le conflat, e sans dire adiu a digús. Traversèc plan de raissesas, de bòsques e de ribièras. Al cap de qualque mes, devèc vendre sos abits a una vièlha femna, e se loguèc per èstre vailet, l'envoièron dins las tèrras, per gardar les ases e les biòus. Alavetz fosquèc plan malerós, agèc pas pus de lèit per dormir la nèit, ni de fòc per se calfar quand aviá freg. Aviá qualque còp talament talent, qu'aurá plan manjat aquelas fèlhas de caulet, e aquela fruta poirida que manjan les pòrcs, mès digús i donava pas res.

Un soèr le ventre trulh, se daissèc tombar sur un soc, e gaitava per la finèstra les aucèls que volavan laugièrament. Apèi vegèc aparèstre dins le cèl la luna e las estelas, e se diguèc en plorant :

« Aval l'ostal de mon paire es plen de vailets que an de pan e de vin, d'iòus e de fromatge tant que ne vòlon, pendent aquel temps, ieu morissi de talent aiçí. E ben me vau levar, anirè trobar mon paire e i dirè : “fasquèri un pecat quand volguèri vos daissar, agèri grand tòrt e cal que me'n punisquetz. Ba sabi plan. M'apeletz pas mai vòstre gojat, tretatz-me coma le darnièr de vòstris vailets, fosquèri copable, mès languissiá lènc de vos.” »

Nòstre paire

Nòstre paire qu'ètz al cèl,

que vòstre nom siá santificat,

que vòstre reiaume nos arribe,

que vòstra volontat siá faita sus la tèrra coma al cèl.

Donatz-nos vuèi nòstre pan de cada jorn.

Perdonatz-nos nòstras ofensas,

coma nosautis perdonam aquelis que nos an ofensats.

Non nos daishètz pas tombar dins la temptacion mès desliuratz-nos [delivratz] del mal.

Atal siá.

Bibliografia

• B. CANTAGREL. "Notes sur le sous-dialecte carcassonnais", Revue des langues romanes, 1870.
• Maurice NOGUÉ. "Bibliographie du folklore audois", Folklore 56, davalada de 1949 (suls parlars d'Aude en general)