Ans 1940

Ans 1940

Sègles	sègle xix - sègle xx - sègle xxi
Decennis	1910 - 1920 - 1930 - 1940 - 1950 - 1960 - 1970

Istòria

Article detalhat: Guèrra d'Ivèrn.

1939-1940 : perseguida de la Guèrra d'Ivèrn entre l'URSS e Finlàndia. Maugrat una resisténcia eficaça durant l'ivèrn, l'armada finlandesa foguèt batuda amb la concentracion de mejans militars fòrça importants per lei Sovietics. De negociacions permetèron ai Finlandés de gardar son independéncia en cambi de la cession de quauquei basas navalas e de divèrsei territòris frontaliers. Per l'armada sovietica, lo conflicte s'acabèt amb un bilanç uman catastrofic (125 000 mòrts e 250 000 bleçats) que mostrèt lei limits d'una aplicacion tròp estrictas de principis ideologics dins lei fòrças armadas.

Ataca alemanda dins un vilatge norvegian en 1940.

1940 : per assaiar de blocar l'arribada dau fèrre suedés, lei Francobritanics organizèron lo minatge de la Mar Baltica. Pasmens, aquò entraïnèt una reaccion rapida d'Alemanha qu'ataquèt Danemarc (que resistiguèt pas) e Norvègia. Leis Aliats assaièron de desbarcar en Norvègia dins lo pòrt de Narvik. Dins aquò, foguèron obligats de l'abandonar en causa de l'ofensiva alemanda en França a partir de mai. Ansin, Norvègia demorèt ocupada fins a 1945 per leis Alemands.

Article detalhat: Campanha de França (1940).

Soudats alemands dins la capitala francesa en 1940.

1940 : a partir dau 10 de mai, ofensiva generala de la Wehrmacht còntra França, Belgica e lei País Bas. En causa d'una error grèva de comandament, lei Francés mandèron sei resèrvas per ajudar lei País Bas. Foguèron ansin incapables d'arrestar l'ataca alemanda principala que rompèt lo frònt dins leis Ardenas. Esplechats la mobilitat de sei blindats, leis Alemands enceuclèron la mitat nòrd deis armadas francobritanicas que deguèron se retirar vèrs Dunquèrca avans de véncre lo rèsta de l'armada francesa. Lo 25 de junh, un armistici foguèt signat permetent ais Alemands d'ocupar lei dos tèrç de França e d'installar un govèrn collaborator dins lo rèsta. De son caire, Belgica e lei País Bas foguèron ocupats mai contunièron la guèrra dins lo camp britanic.

Article detalhat: Batalha deis Aups.

1940 : assaiant d'aprofichar la desfacha francesa còntra Alemanha, Itàlia ataquèt França dins leis Aups. Pasmens, lei tropas italianas, mau preparadas, mau capitèron de passar lei defensas francesas.
1940 : en França, afondrament de la III^a Republica en causa de la desfacha còntra Alemanha. Lo poder foguèt pres per lo manescau Philippe Pétain que metèt en plaça un regim conservator e reaccionari que chausiguèt de s'aliar amb Alemanha. Pasmens, una pichona fraccion de soudats e de responsables francés decidèt donc de demorar dins lo camp britanic. Se recampèron a l'entorn dau generau Charles de Gaulle.

Soudats comunistas chinés durant l'ofensiva dei Cent Regiments.

1940 : en China, lei Japonés foguèron tornarmai batuts a la batalha dau sud de Guangxi (15 de novembre de 1939 - 30 de novembre de 1940) onte se turtèron a de còntra-ofensivas acarnadas de part de l'armada nacionalista. Ansin, après l'ocupacion de l'Indochina Francesa, preferiguèron finalament limitar sa preséncia ai pòrts pus importants de la region. Dins lo rèsta dau país, organizèron plusors ofensivas que mau capitèron en causa dei limits de sa logistica e d'una viva resisténcia : sud Henan (30 de genier - 1^èr de març) e Zaoyang-Yichang (1^èr-18 de junh). Enfin, a partir de l'estiu, foguèt lo torn dei comunistas chinés de menar lo combat ambé l'ofensiva dei Cent Regiments (20 d'aost - 5 de decembre) qu'entraïnèt de destruccions importantas dins lei centres industriaus e miniers esplechats en China per lei Japonés. Pasmens, lei comunistas perdiguèron de miliers d'òmes dins l'operacion e decidèron tornarmai de donar la prioritat a la guerilha. Per l'armada imperiala, aquò justifiquèt una multiplicacion novèla deis atrocitats còntra lei civius.

Fotografia de l'intrada dau camp d'Auschwitz II en 1945. Entre 1941 e 1945, aperaquí 1,1 milions de personas i foguèron tuats per leis Alemands.

1941 : evolucion de la politica antisemita dau regim nazi amb lo començament de l'eliminacion fisica sistematica de totei lei comunautats judievas presentas en Alemanha ò dins lei territòris ocupats. Ansin, l'emigracion dei judieus vèrs lei país estrangiers, encoratjada per la violéncia dempuei 1937-1938, foguèt enebida lo 23 d'octòbre e lei premierei desportacions generalas acomencèron lo 28 de novembre. La conferéncia de Wannsee organizada au començament de l'annada seguenta confiermèt e organizèt lei premiereis execucions dins lei camps d'exterminacion coma Auschwitz II (en servici a partir dau 8 d'octòbre).

Soudats e carri alemands en URSS en 1941.

Article detalhat: Operacion Barbarossa.

1941 : lo 22 de junh, invasion de l'URSS per Alemanha. Mobilizant de fòrças fòrça importantas (3,8 milions de soudats, 4 300 carris e 4 400 avions), leis Alemands intrèron aisament sus lo territòri sovietic car l'Armada Roja mau capitèt d'organizar una repòsta ò una retirada organizada. En plaça, laissèt de milions d'òmes enceuclats dins lei regions de Bialystok-Minsk (22 de junh - 9 de julhet), Smolensk (8 de julhet - 5 d'aost) e de Kiev (7 d'aost - 26 de setembre). Per faciar aquela situacion grèva, lo govèrn sovietic ordonèt una tiera de mesuras d'urgéncia coma lo desplaçament deis usinas vèrs l'èst ò la destruccion deis infrastructuras e dei recòltas (tactica de la tèrra cremada).

Soudats sovieticas caminant dins lei carrieras de Moscòu en direccion dau front.

1941 : en URSS, au començament d'octòbre, lei Sovietics deguèron faciar una ataca en direccion de Moscòu. Maugrat lei dificultats causadas per l'arribada de l'ivèrn, leis Alemands arribèron a 90 km de la capitala lo 1^èr de novembre. Pasmens, l'Estat-Major sovietic poguèt rassemblar de fòrças importantas e ben equipadas a l'entorn de la vila. Ansin, sota la direccion dei generaus Gueorgui Júkov e Aleksandr Vassilevski, una tiera de còntra-ofensivas permetèt de blocar l'avançada alemanda a 22 km de Moscòu (5 de decembre). Victimas dei condicions climaticas marridas e de la resisténcia acarnada dei Sovietics que perdiguèron entre 500 000 e 1 200 000 òmes dins lo corrent de la batalha, l'armada alemanda deguèt finalament se retirar dins de condicions malaisadas e perdiguèt a son torn de centenaus de milièrs d'òmes (entre 250 000 e 750 000 segon leis estimacions).
1941 : en China, mantenement de l'equilibri relatiu entre leis armadas chinesa e nipona. D'efiech, dins lo nòrd, se la batalha dau sud de Shanxi (7 - 27 de mai) permetèt ai Japonés de prendre lo contraròtle de plusors aisses de comunicacion importants, poguèron unicament i tenir lei vilas e lei rotas pus importantas en causa de l'activitat dei guerilhas comunistas. Dins lo rèsta dau país, leis ofensivas japonesas s'acabèron ambé de desfachas dins lo sud de Henan (30 de genier - 1^èr de març), a Shanggao (14 de març - 9 d'abriu) e per lo segond còp de la guèrra a Changsha (6 de setembre - 8 d'octòbre).
1941 : per melhorar sei comunicacions, lei Britanics e lei Sovietics organizèron l'ocupacion d'Iran que poguèt pas s'i opausar.

Incendi dau cuirassat estatsunidenc USS Arizona après lo bombardament japonés de la basa de Pearl Harbor.

Article detalhat: Ataca de Pearl Harbor.

1941 : a la fin de l'annada, rompedura entre Japon e leis Estats Units. D'efiech, Washington aviá organizar un blocus economic que menaçava l'avitalhament de Japon. Refusant d'abandonar sa politica de conquista en China, Japon preferiguèt organizar una ataca generala còntra totei lei posicions europèas e estatsunidencas en Asia. La premiera etapa d'aqueu plan foguèt l'ataca per suspresa de la flòta estatsunidenca estacionada dins la basa navala de Pearl Harbor. Lo bilanç foguèt de 2 403 soudats ò marins tuats, 2 cuirassats destruchs, 6 cuirassats endomatjats, 5 autrei naviris mens importants endomatjats, 188 avions destruchs e 155 endomatjats. Aquò marquèt l'intrada deis Estats Units dins la Segonda Guèrra Mondiala e la generalizacion dau conflicte a tota la planeta car lo 9, lei Britanics declarèron la guèrra ai Japonés e lo 11, Washington recebèt la declaracion de guèrra d'Alemanha e d'Itàlia.
1941-1942 : sus lo frònt sovietic, leis Alemands batuts a l'entorn de Moscòu deguèron realizar una retirada malaisada còntra d'unitats sovieticas fòrça combativas. En despiech de l'avejaire de sei generaus, Hitler ordonèt ais unitats de la Wehrmacht de gardar sei posicions. Aquò entraïnèt de pèrdas importantas mai permetèt de rompre lei còntra-ofensivas tròp dispersadas de l'Armada Roja. En parallèl, leis Alemands e lei Finlandés capitèron de mantenir lo sètge de Leningrad onte la populacion èra a morir dau fam. Ansin, lo frònt s'estabilizèt fins a la prima de 1942.
1942 : en Asia dau Sud-Èst, lei Britanics perdiguèron plusors possessions còntra lei Japonés qu'èran a atacar totei lei colonias de la region. Malàisia foguèt rapidament ocupada, çò que permetèt de contornejar lei defensas de la granda basa de Singapor que capitulèt lo 15 de febrier (85 000 òmes perduts). En mai d'aquò, la flòta perdiguèt plusors naviris importants a l'eissida d'una ataca aeriana còntra Ceilan (1 pòrta-avions, 3 crosaires e 3 destroièrs). Pasmens, lei Britanics capitèron de se restablir en Birmania (→ 1943).
1942 : dins lo rèsta de l'Asia dau Sud-Èst, lei Japonés ataquèron principalament lei Filipinas e leis Índias Neerlandesas. Leis atacas e la defensa i foguèron complicadas per la topografia mai lei combats s'acabèron a l'avantatge dei Japonés que capitèron d'obtenir la capitulacion dei fòrças aliadas. Pasmens, son ofensiva foguèt blocada en Nòva Guinèa per lei montanhas e de renfòrç navaus estatsunidencs. En particular, la batalha de la Mar de Coralh marquèt l'equilibri entre lei dos camps dins la region.

Pòrta-avions japonés Hyriu en fuòc a la batalha de Midway.

Article detalhat: Batalha de Midway.

1942 : dins lo centre de l'Ocean Pacific, la flòta estatsunidenca capitèt d'infligir una importanta desfacha a l'aeronavala japonesa que perdiguèt quatre pòrta-avions durant lei combats (còntra un per seis adversaris). Aquò limitèt fòràa lei capacitats de la flòta nipona que foguèt desenant reduch a un ròtle defensiu. Au contrari, permetèt ais Estatsunidencs d'organizar una ataca dirècta còntra Japon.
1942 : en Africa, l'arribada de renfòrç alemands (Afrika Korps) permetèt ai fòrças germanoitalianas de tornar atacar e d'infligir una desfacha importanta ai Britanics a la batalha de Gazala (26 de mai - 21 de junh) onte 50 000 òmes e 1 200 carris foguèron neutralizats. Pasmens, lei fòrças de Rommel poguèron pas avançar en delà d'El Alamein onte foguèron batudas entre lo 23 d'octòbre e lo 11 de novembre. Après aquela desfacha, leis Alemands e leis Italians deguèron se retirar vèrs l'oèst (→ 1943).
1942 : dins l'Ocean Atlantic, en despiech de resultats impressionants (800 000 tonas de naviris destruchs en març e en novembre), lei sosmarins alemands poguèron pas empachar lei convòis aliats de passar l'ocean. Au contrari, leis Aliats comencèron d'adoptar de sistèmas de deteccion qu'anavan pauc a pauc permetre d'eliminar plusors sosmarins.

Tir de roquetas Katiusha lo 6 d'octòbre durant la defensa de Stalingrad.

1942 : en abriu de 1942, la Wehrmacht ataquèt sus la mitat sud dau frònt de l'Èst. L'objectiu èra de blocar lei linhas de comunicacion sovieticas lòng de Vòlga e de prendre lo contraròtle dei jaciments d'idrocarburs de Caucàs. Après aver arrestat una ofensiva sovietica dins la region de Karkòv (segonda batalha de Karkòv), leis Alemands rompèron ansin lei defensas sovieticas sus 500 km. Rostov foguèt ocupada lo 23 d'aost. Pasmens, l'ataca se devesiguèt entre dos aisses tròp alunchats dirigits vèrs Estalingrad e vèrs Caucàs. Òr, a partir de l'estiu, la VI^a Armada Alemanda se turtèt a una resisténcia acarnada dei fòrças sovieticas cargadas de protegir Estalingrad.

Fotografia dau sabordatge de la flòta francesa de Tolon.

1942 : en novembre, desbarcament d'armadas angloestatsunidencas en Africa dau Nòrd Francesa. Aquò entraïnèt lo raliment de l'Empèri Coloniau Francés au camp aliat e l'invasion de la totalitat de França per leis Alemands. Per empedir sa captura, l'esquadra francesa de Tolon se sabordèt. Lo regim dau manescau Pétain se mantenguèt mai deguèt desenant collaborat d'un biais pus important amb l'Aisse.

Soudats sovietics durant l'ofensiva de novembre a l'entorn de Stalingrad.

Article detalhat: Batalha d'Estalingrad.

1942-1943 : batalha importanta a l'entorn d'Estalingrad qu'entraïnèt la mòrt de 1,5 a 1,7 milions de Sovietics e de 700 000 a 900 000 soudats de l'Aisse. D'efiech, a partir de la fin de l'estiu, l'ofensiva alemanda còntra Estalingrad s'encalèt dins de combats urbans fòrça saunós que permetèron a l'armada sovietica de preparar una còntra-ataca. Menada entre lei 19 e 23 de novembre de 1942, permetèt d'enceuclar una armada alemanda dins la vila. Après la revirada d'una temptativa de còntra-ofensiva de la Wehrmacht, lei Sovietics destruguèron lei tropas enceucladas marcant ansin sa segonda victòria importanta.

Caçaire japonés A6M destruch durant la campanha deis Illas Salamon.

1942-1943 : en Oceania, batalha de Guadalcanal (7 d'aost de 1942 - 9 de febrier de 1943). Dins de condicions malaisadas, leis Estatsunidencs arrestèron definitivament l'avançada japonesa dins la region e poguèron organizar de còntra-atacas còntra leis autreis illas de la region. Pasmens, lo còst uman d'aqueleis operacions entraïnèt una reduccion deis objectius. En particular, foguèt finalament decidit de se contentar d'un enceuclament de Rabaul, basa japonesa pus importanta dau sector.
1943 : en Africa, leis Aliats ataquèron en direccion de Tunisia onte l'Afrikakorps aviá establit plusors linhas defensivas. En despiech d'una resisténcia germanoitaliana ben organizada, leis Aliats prenguèron lo contraròtle dau país entre març de mai. Lo 13 de mai, lo rèsta dei fòrças de l'Aisse en Africa capitulèron au cap Bon. Aquela victòria permetèt ais Aliats de preparar una ataca dirècta d'Itàlia.

Article detalhat: Batalha de Korsk.

1943 : dins la region de Korsk, una importanta ofensiva de l'arma blindada alemanda se turtèt a una resisténcia sovietica acarnada (5 de julhet - 23 d'aost). Lei dos camps perdiguèron de quantitats importantas d'equipaments destruchs durant lei combats. Pasmens, lei Sovietics èran desenant capables de remplaçar rapidament sei pèrdas. Prenguèron ansin definitivament l'iniciativa sus lo frònt germanosovietic.
1943 : en China, succès defensius de l'armada nacionalista dins la província de Hubei e a Changde. Dins lei dos cas, lei Chinés perdiguèron mai d'òmes que lei Japonés. Pasmens, aquelei victòrias encoratjèron l'accion de la guerilha e lei Japonés aguèron de dificultats suplementàrias per se desplaçar dins lei regions ocupadas.
1943 : desbarcament aliat en Sicília lo 10 de julhet. La populacion de l'illa sostenguèt leis Aliats e leis Italians abandonèron lo regim faissista. Benito Mussolini foguèt reversat lo 25 de julhet e Itàlia abandonèt la guèrra lo 8 de setembre, cinc jorns après la capitada de plusors desbarcaments aliats dins lo sud de la peninsula. Dins aquò, Hitler aviá anticipat l'afondrament de son aliat e la Wehrmacht poguèt mandar de tropas ocupar la màger part d'Itàlia. Puei, aprofichèt lo relèu montanhós dau país per establir un ensemble de linhas fortificadas per alentir l'avançada aliada vèrs lo nòrd.

Article detalhat: Batalha de Dnièpre.

1943 : en URSS, l'Armada Roja ataquèt lòng de Dnièpre sus un frònt de 1 400 quilomètres. Lei combats durèron dau 24 d'aost au 13 de decembre e son de còps considerats coma lei pus saunós de l'istòria umana amb 1,2 milions de tuats, bleçats e dispareguts dins lo camp sovietic e fins a un milion dins lo camp alemand. Au nivèu militar, leis operacions s'acabèron a l'avantatge dei Sovietics que reconquistèron la riba senèstra dau fluvi e ocupèron plusors tèstas de pònt sus la riba drecha. Reprenguèron tanben Kiev.
1943 : dins l'Ocean Pacific, leis Estatsunidencs prenguèron l'atòl de Tarawa après una batalha saunosa que s'acabèt per l'anientament de la garnison japonesa.

Fotografia de presoniers sovietics dins lo camp de Mauthausen.

1942-1945 : regardant la politica racista e antisemita dau regime nazi, la conferéncia de Wannsee (20 de genier) organizèt la generalizacion de l'exterminacion sistematica dei pòbles « inferiors » (Eslaus, presoniers sovietics, josieus, Gitans...). Lei desportacions èran dirigidas vèrs lo sistèma de camps de concentracion e d'exterminacion alemand e leis execucions èran dirèctament organizadas per lei grops d'execucion de l'armada alemanda (Einsatzgruppen) que foncionavan dempuei 1939. D'autrei metòdes mens eficaças foguèron tanben assaiats. Pasmens, lo metòde dei camps, que permetiá d'exterminar rapidament de milièrs de personas (famina, trabalh fòrçat, chambras de gas). Au finau, au mens 6 a 7 milions de judieus i foguèron tuats e plusors milions d'Eslaus.

Sosmarin alemand atacat per un bombardier estatsunidenc dins l'Ocean Atlantic.

1943 : dins l'Ocean Atlantic, la generalizacion deis armas antisosmarinas (bombardiers embarcats, radars...) permetèron ais Aliats de prendre definitivament l'avantatge dins lo corrent de la premiera mitat de l'annada. En particular, lo 24 de mai, 43 sosmarins alemands foguèron destruchs. A la fin de l'annada, una temptativa per atacar lei naviris aliats avitalhant l'URSS s'acabèt amb una desfacha suplementària a la batalha dau Cap Nòrd.

Avançada de soudats sovietics dins una carriera de Lvòv.

Article detalhat: Ofensiva Dnièpre-Carpats.

1943-1944 : a partir dau 18 de decembre de 1943, lei Sovietics comencèron una ofensiva ivernenca sus plusors sectors dau frònt. Au nòrd, avancèron de 200 km en direccion de Narva e de Pskov (genier de 1944). Au sud, Bug e Dniestr foguèron passats dins lo corrent de febrier e de març. De fòrças sovieticas intrèron dins la Galícia Polonesa onte menacèron Lvòv. Lei linhas s'estabilizèron en abriu après l'acabament de la liberacion d'Ucraïna. En Crimèa, la garnison alemanda de Sebastopòl resistiguèt fins au 9 de mai.
1944 : en Ongria, per s'aparar còntra l'avançada sovietica, leis Alemands ocupèron lo país (març) avans de reversar lo govèrn de l'amirau Miklós Horthy per o remplaçar per Ferenc Szálasi, un fanatic de la collaboracion amb Alemanha (octòbre). Aquò permetèt ais Alemands de desportar la comunautat judieva ongresa vèrs Auschwitz. Entre lo 15 de mai e lo 8 de julhet, 400 000 Ongrés foguèron ansin tuats dins lo camp.

Article detalhat: Operacion Ichi-Go.

1944 : en China, importanta ofensiva japonesa dins lo sud e lo centre dau país. L'ataca durèt dau 19 d'abriu au 31 de decembre e permetèt a l'armada imperiala d'ocupar lei vilas de Changsha, de Hengyang, de Guilin e de Liuzhou. Una liason foguèt tanben establida amb l'Indochina Francesa. Pasmens, se leis Estatsunidencs abandonèron sei basas dau sud de China, poguèron rapidament d'utilizar d'installacions situadas dins lei regions interioras ò dins leis Illas Mariannas per perseguir seis atacas aerianas.
1944 : en França, extension dau drech de vòte ai femnas (21 d'abriu).

Article detalhat: Desbarcament de Normandia.

1944 : desbarcaments aliats en Normandia (6 de junh) e en Provença (15 d'aost). Permetèron de tornar durbir lo Frònt de l'Oèst e de liberar la màger part de França avans la fin de l'annada. Aquela victòria permetèt a França d'aumentar sa participacion a la guèrra dins lo camp aliat amb la mobilizacion d'una armada que passèt largament lo milion d'òmes en 1945. Pasmens, lei projèctes aliats per conquistar la region industriala de Ruhr foguèron arrestats en setembre durant l'Operacion Market Garden.
1944 : chaple d'Orador de Glana (10 de junh). Secutat per la Resisténcia Francesa, un batalhon de la division SS Das Reich exterminèt la populacion d'aqueu vilatge occitan. Lo bilanç finau es de 642 victimas (→ 1953).

Article detalhat: Operacion Bagration.

1944 : sus lo frònt orientau, l'armada sovietica aprofichèt lo desbarcament de Normandia per organizar una ofensiva generala en Bielorussia lo 22 de junh. L'ataca entraïnèt l'afondrament dei defensas alemandas, la destruccion dau Grop d'Armadas Centre e l'anientament de 25 divisions. Es la pus importanta desfacha alemanda de la guèrra. Sus un frònt de 1 000 km, l'Armada Roja avancèt de 600 km e agantèt Vistula. En setembre, Romania cambièt de camp e jonhèt lei rengs deis Aliats. Per faciar aquela situacion, la Wehrmacht foguèt obligada d'abandonar la màger part dei Balcans e de renfòrçar sa preséncia en Ongria.
1944 : en Iogoslavia, lei partisans de Tito aprofichèron la retirada alemanda per organizar una ataca generala. Prenguèron ansin Belgrad lo 20 d'octòbre sensa l'ajuda dirècta de l'Armada Roja. En revènge, Croàcia, aliat principau dau III^en Reich dins la region, capitèt de resistir.
1944-1945 : après de combats fòrça violents, lei Sovietics prenguèron lo contraròtle de Budapèst (13 de febrier).

Article detalhat: Ofensiva Vistula-Oder.

1945 : dau 12 de genier au 2 de febrier, lei Sovietics organizèron lòng de Vistula. Capitèron de passar lo fluvi, de prendre Varsòvia (17 de genier) e d'arribar a 80 km de Berlin. En febrier-març, l'Armada Roja assegurèt seis alas avans de perseguir son ataca vèrs la capitala alemanda. Durant aqueu procès, prenguèt Konigsberg lo 9 d'abriu.
1945 : descubèrta dei camps alemands per leis armadas aliadas e sovieticas intrant en Alemanha. En particular, lo 27 de genier, l'Armada Roja arribèt a Auschwitz.

Vestigis dau Bunderstag après la batalha de Berlin.

Article detalhat: Batalha de Berlin.

1945 : en despiech d'una resisténcia acarnada, presa de Berlin per lei Sovietics a l'eissida de doas setmanas de combats (16 d'abriu - 2 de mai). Adolf Hitler se suicidèt lo 30 d'abriu per defugir la captura e Joseph Goebbels l'imitèt lo 1^èr de mai.
1945 : en Itàlia, captura e execucion de Benito Mussolini per de partisans (28 d'abriu) e capitulacion de totei lei fòrças alemandas encara presentas dins la peninsula (2 de mai).

Cambiaments territòriaus europèus après la desfacha alemanda.

1945 : capitulacion sensa condicion dau Tresen Reich lei 7 e 8 de mai a Reims e Berlin. Aquò marquèt la fin de la Segonda Guèrra Mondiala en Euròpa. Lo territòri alemand foguèt ocupat per lei venceires e partejat entre quatre zònas d'ocupacion tengudas per l'Union Sovietica, leis Estats Units, lo Reiaume Unit e França. La màger part dei territòris orientaus dau Reich foguèron annexadas per Polonha que laissèt, en cambi, sei regions orientalas ai Sovietics. Totei lei populacions alemandas foguèron expulsadas d'aquelei territòris. De mai, après l'arrestacion dau govèrn nazi per leis Aliats, de purgas per desnazificar lo país comencèron e l'organizacion d'un procès còntra lei caps nazis foguèt decidida per jutjar lei crimes alemands, especialament lo genocidi còntra lei Josieus.
1945 : restauracion de l'independéncia d'Àustria. Pasmens, per sa participacion au Tresen Reich, lo país foguèt tanben ocupat per lei venceires de la guèrra.
1945 : restauracion de Checoslovaquia après la presa de Praga per lei fòrças sovieticas e polonesas. Un govèrn d'union nacionala foguèt format per Edvard Benes. Dominat per lei partits d'inspiracion comunista e socialista, adoptèt un programa comun de nacionalizacion deis industrias e dei bancas. Expulsèt pereu lei minoritats alemandas.
1945 : en Polonha, lei Sovietics refusèron lo retorn dau govèrn en exili. En plaça, organizèron la formacion d'un govèrn d'union nacionala dei partits antifaissistas en realitat dominat per lei comunistas. En parallèl, comencèt la repression còntra leis organizacions non comunistas.
1945 : en Ongria, d'eleccions veguèron la victòria dau partit agrarian. Pasmens, sota la pression de Moscòu, lo cap dau govèrn, Zoltán Tildy, deguèt integrar de ministres comunistas a de pòstes importants e acceptar la mesa en plaça d'un regim d'inspiracion sovietica.

Article detalhat: Bombardaments atomics d'Hiroshima e de Nagasaki.

1945 : lei 6 e 9 d'aost, leis Estatsunidencs larguèron una bomba atomica sus lei vilas d'Hiroshima e de Nagasaki. Aquò entraïnèt la destruccion dei doas ciutats e la mòrt d'au mens 160 000 abitants. Lo 15 d'aost, lei fòrças niponas presentas en Japon capitulèron sensa condicion.

• 
  Fotografia de la bomba largada sus Hiroshima.
• 
  Explosion de la bomba atomica largament sus Hiroshima.
• 
  Roïnas dau centre d'Hiroshima après l'explosion.
• 
  Fotografia d'una victima bleçada per l'explosion d'Hiroshima.
• 
  Fotografia de Sumiteru Taniguchi, una autra victima de l'ataca nucleara d'Hiroshima.

1945 : invasion sovietica de Manchoria. Lei Sovietics rescontrèron ges de resisténcia organizada a avancèron fins au 38^en parallèl (8-25 d'aost).
1945 : lo 2 de setembre, capitulacion sensa condicion de l'ensemble de Japon. Aquò marquèt la fin de la Segonda Guèrra Mondiala.
1945 : presa dau poder per lei comunistas en Albania (2 de decembre). Lei bens de la Glèisa e dei grands proprietaris foguèron nacionalizats e una reforma agricòla foguèt iniciada. Pasmens, avans la fin de l'annada, comencèron de purgas organizadas per lei radicaus còntra lei moderats au sen dau Partit.
1945-1948 : organizacion de guerilhas comunistas dins lo nòrd d'Espanha. Pasmens, aquelei movements menacèron gaire lo regim franquista.
1946 : en Indochina Francesa, començament de negociacions entre França e lo Vietminh, un movement independentista e comunista poderós dins la mitat septentrionala de Vietnam. Après divèrsei temptativas, lei discussions mau capitèron e lei tensions localas entraïnèron lo bombardament de Haiphong per lei Francés. Aquò marquèt lo començament de la Guèrra d'Indochina qu'opausèt França a la guerilha organizada per lo Vietminh (→ 1950).

Article detalhat: Guèrra Civila Chinesa.

1946-1947 : premiera partida de la Guèrra Civila Chinesa entre lei nacionalistas de Chiang Kai-shek e lei comunistas de Mao Zedong. Aprofichant sa superioritat numerica e tecnica, l'armada nacionalista ataquèt lo nòrd tengut per lei comunistas e prenguèron Yan'an, la capitala comunista, en 1947. Pasmens, subiguèt de pèrdas importantas e sa logistica èra afeblida per l'accion dei guerilhas comunistas installadas dins lei zònas ruralas (→ 1947).
1947 : durant l'annada, obtencion dau drech de vòte per lei femna]s en Argentina e en Veneçuèla.
1947 : en Polonha, eleccions trucadas organizadas amb la preséncia dei fòrças sovieticas que permetèron ai comunistas e a seis aliats d'averar la majoritat. Puei, coma dins leis autrei país dau blòt orientau, lo regim, sostengut per lei Sovietics, eliminèt lei partits non comunistas e forcèt seis aliats de fusionar amb eu per formar un partit unic dich Partit obrier unificat polonés (POUP).

Soudats comunistas chinés sostenguts per de carris modèrnes après la captura d'armaments nacionalistas.

Article detalhat: Guèrra Civila Chinesa.

1947-1949 : minada per sei pèrdas, per sei problemas de logistica e per la corrupcion generalizada dau regim de Chiang Kai-shek, l'armada chinesa nacionalista foguèt pauc a pauc batuda per lei comunistas qu'avancèron vèrs lo centre dau país. Finalament, en 1949, la resisténcia nacionalista s'afondrèt e lei darrierei fòrças de Chiang Kai-shek se retirèron en Formosa e dins leis autreis illas de la Mar de China.
1948 : en Polonha, destitucion de Wladyslaw Gomulka per Estalin dins l'encastre dei purgas còntra lo « titisme ». Foguèt remplaçat per Boleslaw Bierut e per lo marescau sovietic d'origina polonesa Konstantin Rokossovski, ministre de la Defensa. Adoptèron una politica alinhada sus aquela de Moscòu. Donèron ansin la prioritat au desvolopament de l'industria pesuca e s'ataquèron a la Glèisa.
1949 : extension dau drech de vòte ai femnas en Chile.

Cultura

1949 : publicacion dau roman 1984 de l'escrivan britanic George Orwell (1903-1950). A travèrs de la figura metaforica de Big Brother, inspirada per la propaganda de l'URSS a l'entorn d'Estalin, l'autor denoncièt lei regimes policiers e totalitaris, la societat de susvelhança e la reduccion dei libertats.

Sciéncias e tecnicas

1940 : descubèrta deis elements transuranics per Edwin McMillan (1907-1991).
1940 : descubèrta dau factor rhesus per l'Austrian Karl Landsteiner (1868-1943) e leis Estatsunidencs Alexander Solomon Wiener (1907-1976) e Philip Levine (1900-1987). Aquò permetèt d'explicar certaneis accidents de transfusion sanguina non liada au sistèma ABO e de melhorar la tecnica e la seguritat dei transfusions.
1941 : en Alemanha, intrada en servici dau calculator Z3 qu'èra la premiera maquina programabla automatica. De còps considerat coma lo premier ordinator, foguèt utilizat per de calculs sus lei vibracions deis alas d'avions fins a sa destruccion per un bombardament aliat en 1943.

Fotografia de la premiera pila atomica.

1942 : construccion de la premiera pila atomica a l'iniciativa dau fisician Enrico Fermi (1901-1954). Èra compausat de 50 000 bricas de grafit (siá 400 tonas de carbòni), 6 tonas d'urani e de 36 tonas d'oxid d'urani. Venguèt critica lo 2 de decembre.
1943 : premiera utilizacion dau carri mejan Panther per leis Alemands. Dotat d'un blindatge espés, d'un canon capable de destrurre la màger part dei veïculs de la Segonda Guèrra Mondiala e d'un motor li donant una velocitat importanta, es a l'origina dau concèpte de carri de batalha principau.
1943 : construccion de Colossus, premier calculator electronic binari, per una còla d'engenhaires britanics. Èra destinat au deschifratge dei messatges alemands.
1943 : desvolopament dei corvetas de classa Flower que son a l'origina dau concèpte modèrne de corveta, tèrme que designa a l'ora d'ara un naviri d'escòrta pichon subretot destinat au combat lòng dau litorau e a la lucha còntra lei sosmarins.
1944 : intrada en servici dau premier fusiu d'assaut vertadier (Sturmgewehr 44) qu'èra estat desvolopat per l'armada alemanda per coplar en una arma unica lo fusiu tradicionau de l'infantariá e lo pistolet mitralhaire.
1944 : descubèrta de l'estreptomicina, lo premier antibiotic eficaç còntra la tuberculòsi.
1944 : assai dau premier prototip d'AWACS per l'aviacion estatsunidenca que modifiquèt un TBM Avenger per l'equipar d'un radar permetent de detectar d'avions amb una portada d'aperaquí 160 km.
1944 : publicacion de la premiera carta radioelectrica dau cèu de la galaxia nòstra per Grote Reber (1911-2002). Aquò marquèt lo començament de la radioastronomia que venguèt una disciplina importanta, especialament per l'observacion d'objèctes malaisats d'observar dins lo domeni visible.
1944 : intrada en servici dau premier missil de crosiera (V-1) au sen de l'armada alemanda.
1945 : utilizacion — limitada — dau premier missil anticarri per l'armada alemanda.
1945 : en junh, desvolopament de l'arquitectura de von Neumann per una còla d'engenhaires dirigida per lo fisician John von Neumann (1903-1957). Provesiguèt un esquèma d'organizacion deis ordinators que dominèt lei mejans de tractament de l'informacion fins ais ans 1990.

Fotografia de la premiera explosion d'una bomba A lo 16 de julhet.

Article detalhat: Arma nucleara.

1945 : desvolopament e premiera explosion d'una arma nucleara per leis Estatsunidencs (16 de julhet). Aquò marca una transformacion majora de l'art de la guèrra en permetent la destruccion quasi instantanèa d'una vila enemiga per un projectil unic.
1946 : premiera utilizacion de radiotelescòpis per emetre d'ondas radar (radarastronomia) en direccion de la Luna per mesurar la distància Tèrra-Luna.
1946 : descubèrta de la resonància magnetica nucleara per lei fisicians estatsunidencs Felix Bloch (1905-1983) e Edward Mills Purcell (1912-1997). Recebèron lo Prèmi Nobel de Fisica 1952.

Fotografia de l'ENIAC.

1946 : intrada en servici de l'ENIAC (per l'anglés « Electronic Numerical Integrator Analyser and Computer »), premier ordinator totalament electronic. Podiá — en teoria — resòuvre totei lei problemas de calcul. Èra capable de realizar 5 000 addicions simplas cada segonda (ò 357 multiplicacions ò 38 divisions). Ocupava un volume de 30,5 x 2,4 x 0,9 m per una consomacion electrica de 150 kW.
1947 : intrada en servici dau premier carri de combat principau de premiera generacion (lo T-54 sovietic). A respècte dei carris de la Segonda Guèrra Mondiala, conjugava la velocitat d'un carri mejan e la poissança de fuòc e lo blindatge d'un carri pesuc. Aquò entraïnèt la disparicion progressiva de la division entre carris leugiers, mejans e pesucs en vigor dempuei l'entre doas guèrras.
1947 : en URSS, observacion dau meteorit de Sikhote-Aline. Fenomèn unic dins l'istòria de l'astronomia, sa casuda foguèt vista per plusors abitants, compres un pintre que poguèt ne'n donar una descripcion precisa. La partida principala dau meteorit explosèt dins l'atmosfèra a una altitud de 5,6 km mai divèrsei fragments entraïnèron d'un ensemble de cratèrs d'impacte.

Article detalhat: AK-47.

Fotografia d'un AK-47.

1947 : intrada en servici dau fusiu d'assaut sovietic AK-47 que conoguèt un succès gigantesc e es totjorn fòrça utilizat au sègle XXI gràcias a sa simplicitat, sa robustesa e son còst feble.
1947 : invencion dau premier prototipe de pila boton per l'inventor estatsunidenc Samuel Ruben (1900-1988). Èra basat sus d'electròdes zinc-oxid de mercuri e es a l'origina dei modèls modèrnes de pilas botons.

Fotografia de John Bardeen, William Shockley e Walter Brattain.

1947 : invencion dau premier transistor – un transistor de contacte – per una còla de tres engenhaires e fisicians estatsunidencs — John Bardeen (1908-1991), Walter Brattain (1902-1987), William Shockley (1910-1989) — trabalhant per lei laboratòris Bell. Dispositiu permetent d'arrestar, d'amplificar ò de modular un corrent electric, lo transistor anava venir un compausant important en informatica e lei tres òmes recebèron lo Prèmi Nobel de Fisica per aquela descubèrta en 1956 (→ 1948).
1947 : desvolopament de la premiera memòria intèrna per l'engenhaire e fisician britanic Frederic Calland Williams (1911-1977). Aquò permetèt de crear lo premier sistèma permetent de gardar d'informacions dins un ordinator.
1948 : intrada en servici dau telescòpi de 5 mètres de dubertura de l'Observatòri dau Mont Palomar. Foguèt bastit a l'iniciativa de George Hellery Hale (1868-1938).
1948 : capitada dei trabalhs de desvolopament d'un convertisseire siderurgic d'oxigèn pur per lo Soís Robert Durrer (1890-1978). Dich convertisseire LD, permetiá de suprimir la preséncia d'azòt qu'es un factor de fragilitat de l'acier. Aquò marquèt lo començament dau declin dei procès siderurgics industriaus desvolopats dins lo corrent dau sègle XIX (Bessemer, Thomas...).
1948 : en França, depaus d'un premier brevet per produrre e utilizar lo premier transistor comercializat.
1948 : Lo meteis an, en Suècia, comencèron d'assais sus lo procès Kaldo qu'èra un autre tipe de procès siderurgic basat sus l'utilizacion d'oxigèn pur per la decarburacion. Utilizant un convertisseire rotatiu, permetèt l'afinatge de la fonda bruta fosforada. Foguèt fòrça utilizat en Lorena fins ais ans 1980.
1949 : descubèrta de Nereïda, segond satellit naturau conegut de Neptun, per l'astronòm Gerard Kuiper.
1949 : premiera utilizacion d'un radar meteorologic ais Estats Units.

Decès

• Ion Antonescu, militar e òme politic romanés.
• Eugène Antoniadi, astronòm francogrèc.
• Mihály Babits, poèta e escrivan ongrés.
• Robert Baden-Powell, generau britanic.
• Leo Baekeland, quimista estatsunidenc.
• Frederick Banting, mètge canadenc.
• Peter Behrens, artista alemand.
• Walter Benjamin, filosòf alemand.
• Henri Bergson, escrivan francés.
• Franz Boas, antropològ estatsunidenc.
• Carl Bosch, quimista alemand.
• William Henry Bragg, fisician anglés.
• Joan Carles Brun, felibre de Montpelhièr.
• José Raúl Capablanca, jogaire d'escacs cuban.
• Charles Carroll Brown, engenhaire soís.
• Henri Buisson, fisician francés.
• Mikhail Bulgakov, escrivan sovietic.
• Neville Chamberlain, Premier Ministre dau Reiaume Unit.
• Arthur De Greef, compositor bèlga.
• Charles Fabry, fisician francés.
• Hans Frank, òme politic e ministre alemand.
• Wilhelm Frick, òme politic e ministre alemand.
• Miguel Hernández Gilabert, poèta espanhòu.
• Joseph Goebbels, cancelier alemand.
• Hermann Göring, militar e òme politic alemand.
• Guilhèm II d'Alemanha, emperaire alemand.
• Arthur Harden, quimista anglés.
• Gerhart Hauptmann, escrivan alemand.
• Verner von Heidenstam, escrivan suedés.
• Reinhard Heydrich, generau SS alemand.
• Béla Imrédy, premier ministre ongrés.
• Adolf Hitler, òme politic alemand, Fuhrer dau III^en Reich.
• Friedrich Jeckeln, òme politic alemand.
• Alfred Jodl, generau alemand.
• James Joyce, escrivan irlandés.
• Ernst Kaltenbrunner, foncionari e SS alemand.
• Wilhelm Keitel, manescau alemand.
• John Maynard Keynes, economista anglés.
• Paul Klee, artista soís.
• Carl Köller, oftalmologista austrian.
• Selma Lagerlöf, escrivan suedesa.
• Karl Landsteiner, mètge austrian.
• Gilbert Newton Lewis, quimista estatsunidenc.
• Alfred Loisy, teologian francés.
• William Matthew Flinders Petrie, egiptològ anglés.
• Ioannis Metaxas, premier ministre grèc.
• Tom Mix, actor estatsunidenc.
• Benito Mussolini, cap dau govèrn italian.
• Walther Nernst, fisician e quimista alemand.
• Arthur Nicolaier, mètge alemand.
• Ignacy Jan Paderewski, pianista, compositor e premier ministre polonés.
• Jean Perrin, fisician francés.
• Max Planck, fisician alemand.
• Júlio Prestes, òme politic brasilièr.
• Ludwig Quidde, pacifista alemand.
• Raimu, actor de teatre e de cinèma occitan.
• Harry Fielding Reid, geològ estatsunidenc.
• Louis Renault, industriau francés.
• Joachim von Ribbentrop, ministre alemand.
• Franklin Delano Roosevelt, president estatsunidenc.
• Alfred Rosenberg, òme politic alemand.
• Pau Sabatièr, quimista occitan.
• Fritz Sauckel, òme politic alemand.
• Arthur Seyss-Inquart, òme politic austrian e alemand.
• Hans Spemann, embriologista alemand.
• Gertrude Stein, escrivana estatsunidenca.
• Julius Streicher, escrivan e òme politic alemand.
• Ferenc Szálasi, premier ministre ongrés.
• Döme Sztójay, premier ministre ongrés.
• Rabindranath Tagore, escrivan indian.
• Nikola Tesla, engenhaire serboestatunidenc.
• Joseph Thomson, fisician anglés.
• Leon Trotsky, revolucionari e ministre sovietic.
• Julius Wagner-Jauregg, mètge austrian.
• H. G. Wells, escrivan britanic.
• Benjamin Lee Whorf, lingüista estatsunidenc.
• Richard Willstätter, quimista alemand.
• Virginia Woolf, escrivana anglesa.
• Almroth Wright, biologista anglés.
• Alexandre Yersin, mètge francosoís.
• Stefan Zweig, escrivan austrian.

Liames intèrnes

• Arma nucleara.
• Bombardaments atomics d'Hiroshima e de Nagasaki.
• Guèrra d'Indochina.
• Guèrra Freja.
• Olocaust.
• Segonda Guèrra Mondiala.