Birmania

Birmania
	Bandièra Escut d'armas
	Localizacion
	Capitala Nay Pyi Taw; 22° N, 96° E
	Ciutat mai granda Rangon
	Forma de govèrn Republica
	president Win Myint
	Independéncia Reialme Unit
	Data 4 de junh de 1948
	Superfícia 39en
	• Totala 676,578 km²
	• Aiga 3,06 % %
	Populacion 25en
	• Totala (2014) 51,486,253 ab.
	PIB (2017) 72.368 miliard USD
	IDH (2015) ▲ 0.556
	Moneda (MMK)
	ISO 3166 MM
	Domeni internet .mm

Birmania (en birman: မြန်မာ, Myǎnma, [ˌmjɑːnˈmɑ]), oficialament la Republica de l'Union de Birmania (en birman: ပြည်ထောင်စု သမ္မတ မြန်မာနိုင်ငံတော်, Pyidaunzu Thanmăda Myăma Nainngandaw), o transcrich inexactament en anglés Myanmar, es un estat del sud-èst d'Asia que confronta al nòrd-èst China, a l'èst Laos e Tailàndia, al nòrd-oèst Bangladèsh e Índia e a l'oèst la mar d'Andaman e lo golf de Bengala.

Dempuèi lo còp d'Estat militar de 1990, lo regim promòu lo nom de Myanmar dins las lengas qu'utilizan l'alfabet latin, en luòc dels noms tradicionals dins las lengas occidentalas coma Birmania en occitan o Burma en anglés. Totun Myanmar es una transcripcion inexacta del real toponim birman qu'es Myǎnma. A mai, la diplomacia internacionala accèpta pas unanimament lo nom de « Myanmar ».

La capitala es Naypyidaw (fins al 2005 èra Rangon) e lo gentilici es birman -a.

Istòria

Article detalhat: Istòria de Birmania.

De la Preïstòria au Reiaume de Pagan

Lei traças pus ancianas indicant la preséncia d’Homo sapiens sus lo territòri birman datan d'au mens 11 000 ans. Dins lo corrent dau millenari III av. JC, apareguèt la premiera cultura organizada qu'èra liada au pòble mon. Foguèt benlèu a l'origina de la fondacion dau premier estat de la region, Suvarnabhumi, a l'enton dau pòrt de Thaton vèrs lo sègle III av. JC. Gràcias au desvolopament dau comèrci, aqueu sègle veguèt tanben l'arribada e la difusion de la cultura indiana. Favorizada per lo mandadís de monges bodistas per lo sobeiran indian Ashoka, entraïnèt la naissença d'una cultura pròpria, pròcha d'Índia, dicha civilizacion de Dvaravati que dominèt lo sud de la Birmania actuala fins au sègle IX. La vila de Thaton sembla dominar lo periòde mai la manca de documents escrichs limita lei conóissenças.

Dau Reiaume de Pagan au periòde coloniau

Lo Reiaume de Pagan

Lei Birmans migrèron dempuei lo nòrd en direccion dau bacin d'Irrawaddy a partir dau sègle IX. Aprofichant l'afebliment progressiu de la civilizacion de Dvaravati que dispareguèt definitivament entre lei sègles XI e XII, fondèron la vila de Pagan en 849 onte foguèt installada la capitala. Venguts pauc a pauc una poissança militara importanta, conquistèron lo territòri mon durant lo rèine d'Anawratha (1044-1077). Au contacte dei populacions localas, adoptèron lo bodisme theravada coma religion.

Pasmens, en 1253, la conquista de Nanzhao per lei Mongòls destabilizèt la region. Accelerèt la migracion dei Tais vèrs lo sud puei permetèt ai Mongòls d'organizar d'atacas còntra lei reiaumes d'Asia dau Sud-Èst. Dins lo corrent deis annadas 1280, Pagan subiguèt una tiera de desfachas còntra seis armadas e son rèi deguèt acceptar la senhoriá mongòla. Afeblit, lo reiaume birman deguèt alora faciar de crisis de succession e de trèbols liats a l'arribada dei Chans, una populacion tai, dins lo bacin d'Irrawaddy. En 1299, sa capitala foguèt cremada per leis envaïsseires e lo Reiaume de Pagan dispareguèt.

Lei tres reiaumes

Après la casuda de Pagan, lo territòri birman se fragmentèt politicament. Dins lo sud, lei Mons reprenguèron son independéncia e fondèron en 1287 lo Reiaume d'Hanthawaddy. Centrats sus lei ciutats de Martaban e de Pegu, respectivament capitala en 1287 e en 1369, aquel estat resistiguèt ai temptativas de conquista dau Reiaume d'Ava. Fondat en 1364 per lei Chans, aqueu reiaume aviá la vila d'Ava coma capitala e èra principalament poblat de Birmans. Assaièt mai d'un còp de conquistar lo sud mai mau capitèt en causa de la resisténcia dei Mons e de revòutas recurrentas entre lei pòbles chans pus septentrionaus. Enfin, entre aquelei reiaumes, se mantenguèt un estat pichon dirigit creat en 1347 per la dinastia Taungoo.

L'unificacion dau país

L'unificacion de Birmania foguèt un procès lòng. La dinastia Taungoo ne'n foguèt lo premier animator a partir dau sègle XVI. D'efèct, en 1527, Ava foguèt pilhada per lei Chans dau Nòrd permetent au rèi Tabinshweti (1530-1550) d'atacar son vesin septentrionau en 1535. Durant lo rèine de son successor Bayinnaung (1550-1581), lei Birmans conquistèron Ava e Chiang Mai, capitala de Lanna, e ataquèron Siam. En 1564, una partida importanta dau territòri siamés, compres la capitala Ayuthia, èra ocupada mai la mòrt de Bayinnaung permetèt ai Tais de finalament rebutar l'invasion dins lo corrent deis annadas 1590.

La disparicion de Bayinnaung entraïnèt lo declin de la poissança birmana que conoguèt una crisi intèrna fins au rèine d'Anaukpetlun (1606-1628). Foguèt obligat de tornar conquistar la Birmania Bassa e de tornar sometre Chiang Mai. Pasmens, son òbra subrevisquèt pas a sa mòrt e tre 1629, Birmania èra tornarmai en crisi. En 1740, lei Mons se revoutèron e proclamèron un rèi a Pegu avans d'ocupar Ava en 1752. Aquò entraïnèt la disparicion de la dinastia Taungoo.

Foguèt remplaçada dins son ròtle unificator en 1752 per la dinastia Konbaung. Son fondator, Alaungpaya (1752-1760), capitèt de reconquistar lo territòri mon permetent d'acabar l'unificacion dau país. Puei, sei successors restaurèron la poissança militara birmana que poguèt tornar rivalizar ambé Siam. En particular, en 1767, Ayuthia foguèt destrucha per una armada birmana e lei Siamés preferiguèron alunchar sa capitala de la frontiera e la transferir a Bangkòk. Pendent lo rèine de Bodawpaya (1781-1819), una capitala novèla, Amarapura, foguèt fondada e lo litorau sud-oèst, dich Arakan, foguèt conquistat. Pasmens, aqueu entraïnèt un raprochament frontalier ambé l'Índia Britanica e, rapidament, de tensions ambé Londres.

Lo periòde coloniau

La conquista britanica de la Birmania Bassa

Lei tensions aparegudas entre Birmania e lo Reiaume Unit a la fin dau sègle XVIII degenerèron en guèrra dins lo corrent de la premiera mitat dau sègle XIX. Aquò foguèt causat per d'intervencions birmana en Cachar en 1817 e en Assam en 1824. Òr, una avançada dins aquela region èra considerada per lei Britanics coma una menaça dirècta per sei possessions en Bengala. En 1824, Londres decidèt donc d'intervenir militarament còntra Birmania entraïnant la Premiera Guèrra Anglobirmana (1824-1826) que s'acabèt per la cession d'Arakan e de Tenasserim e per l'abandon de tota revendicacion sus Cachar e Assam.

Pasmens, lei tensions s'amaisèron pas e d'incidents entre marchands britanics e autoritats birmanas a Rangon en 1851 entraïnèron una guèrra novèla (Segonda Guèrra Anglobirmana, 1852). L'armada britanica ocupèt la totalitat de la Birmania Bassa que foguèt annexada per Londres. L'annada seguenta, una patz precària foguèt restablida per lo rèi Mindon Min (1853-1878). En 1862, l'ensems dei conquistas britanicas foguèt gropat au sen d'una entitat territòriala unica ambé Rangon coma capitala.

La conquista britanica de la Birmania Auta

Mindon Min assaièt de reorganizar lo reiaume ambé la fondacion d'una capitala novèla, Mandalay e amb un raprochament ambé França qu'èra a conquistar lei regions lòng de Mekong. En revènge, refusèt de reconóisser leis annexions britanicas de 1852. Foguèt remplaçat per Thibaw Min (1878-1885) que deguèt faciar de revòutas au sen dei Kachins e dei Chans. En 1883, demandèt una ajuda francesa per obtenir d'armas modèrnas.

Pasmens, en 1885, un incident novèu opausèt lo poder birman a una companhiá britanica. Londres prepausèt un arbitratge favorable a seis interès. Foguèt refusat per lo govèrn birman que pensava poder obtenir un sostèn francés. En fàcia d'aqueu refús, lei Britanis exigiguèron lo contraròtle de la diplomacia birmana e ataquèron Mandalay. Thibaw Min capitulèt sensa combat e la Birmania Auta foguèt annexada a l'Empèri Britanic.

La Birmania Britanica

L'administracion britanica entraïnèt de cambiaments importants au sen de la societat birmana qu'aguèron de consequéncias importantas per la seguida. Premier, lei comunautats dei montanhas obtenguèron de facto un estatut d'autonòmia car foguèron geridas en despart dau rèsta dau país. Venguèron rapidament satisfachas d'aquela situacion. D'autra part, lo bodisme perdiguèt sa posicion de religion d'Estat car lo poder coloniau introduguèt la neutralitat religiosa en vigor dins leis Índias Britanicas. Pasmens, aquela neutralitat foguèt parciala car de missions crestianas aguèron lo drech de crear lei sieunas escòlas, especialament au sen dei pòbles animistas. Enfin, la dubertura de l'economia birmana au comèrci mondiau e lei besonhs de foncionaris per l'administracion novèla entraïnèron l'arribada d'Indians e de Chinés. Aquò foguèt fòrça acceptat per lei Birmans e favorizèt l'emergéncia d'un corrent nacionalista.

L'emergéncia dau nacionalisme birman

L'emergéncia dau nacionalisme birman se debanèt dins lo corrent deis annadas 1920. L'ostilitat dei monastèris bodistas au poder coloniau e l'influéncia importanta deis estrangiers dins leis afaires economics ne'n foguèron lei dos factors principaus. Per ne'n tenir còmpte, lei Britanics fondèron un conseu legislatiu e decidèron de separar Birmania d'Índia en 1937. Puei, una constitucion foguèt adoptada creant un regime parlamentari amb un governador totjorn dotat de poders importants. Aquò suscitèt la fondacion de divèrsei partits politics nacionalistas coma lo Sinyetha de Ba Maw e lo Thakin de Ba Sein. Lo premier ganhèt leis eleccions de 1937 e son cap venguèt cap dau govèrn de la colonia. En 1938, d'esmogudas antiestrangieras aguèron luòc causant la partença de plusors Chinés e Indians.

La Segonda Guèrra Mondiala

Birmania foguèt un teatre de combats de la Segonda Guèrra Mondiala opausant principalament lei fòrças de l'Empèri Britanic a aquelei de Japon. De movements birmans jonhèron lei dos camps. Lei Japonés ataquèron la region a la fin de decembre de 1941 e prenguèron Rangon tre lo mes de març. Dos mes pus tard, ocupavan la màger part dau territòri birman mai l'armada britanica s'afondrèt pas totalament. Gràcias au renfòrç de soudats mobilizats en Índia, capitèt d'estabilizar un frònt dins lo nòrd-oèst dau país. Lei regions ocupadas foguèron plaçadas sota administracion militara japonesa fins a 1943 e la proclamacion de l'independéncia. Un govèrn birman fantòche foguèt alora installat per Tòquio, sostengut per lo Thakin qu'organizèt l'Armada de l'Independéncia Birmana comandada per Aung San.

De 1943 a l'estiu de 1944, de combats violents opausèron Aliats e Japonés. S'acabèron per lei victòrias britanicas d'Imphal e de Kohima onte la màger part dei fòrças japonesas de Birmania foguèron anientadas. Ajudats per lei tropas d'Aung San, que cambièt de camp en març de 1945 e que fondèt la Liga Antifaissista per la Libertat dau Pòble (AFPFL) d'inspiracion nacionalista e democratica, lei Britanics reconquistèron Rangon en mai. L'AFPFL estendiguèt alora pauc a pauc son influéncia au sen de la populacion.||

La Birmania independenta

L'independéncia e lo periòde U Nu

Après la guèrra, Birmania, largament destrucha per quatre annadas de combats, foguèt dirigit per un govèrn format per Aung San, en 1946, que revendiquèt l'independéncia. Un an pus tard, una assemblada constituenta dominada per l'AFPFL, foguèt elegida. U Nu (Thakin) remplacèt Aung San assassinat a l'instigacion de l'èx-Premier Ministre U Saw per de rasons mau conegudas. Birmania foguèt dotada d'institucions federalas laissant una certana autonòmia ai diferentei minoritats etnicas e venguèt independenta en genier de 1948.

U Nu mau capitèt de gardar l'unitat nacionala qu'inspirava Aung San. Tre 1948, lei Karens se revoutèron rapidament imitats per d'autrei pòbles maugrat la repression de l'armada dau generau Ne Win. En revènge, lo pòble birman eu meme contunièt de sostenir U Nu qu'adoptèt divèrsei mesuras eissidas dau programa de « socialisme bodista ». Pasmens, aquò permetèt pas de redreiçar l'economia minada per la partença de la màger part dei foncionaris coloniaus e per lei despensas militaras liadas ai conflictes intèrnes. A partir de 1958, lei trèbols economics favorizèron lei comunistas e U Nu deguèt proclamar l'estat d'urgéncia per restablir l'òrdre. Puei, acomencèt de negociacions ambé leis insurgents ambé la possibilitat d'establir un regime pus federau. Mau acceptat per lei militars, aquò entraïnèt un còp d'estat en 1962 e la presa dau poder per lo generau Ne Win.

Lo periòde Ne Win

Lo generau Ne Win instaurèt una dictatura militara ambé la suspension de la constitucion e la dissolucion dau Parlament. Lo regime novèu decidiguèt d'adoptar una « via birmana vèrs lo socialisme » e fondèt lo Partit dau Programa Socialista Birman (BSPP), partit unic a partir de 1964. Pasmens, se turtèt a l'ostilitat dei comunistas, de la borgesiá e dei minoritats etnicas e ai dificultats liadas a l'organizacion marrida dau socialisme birman (inflacion, manca de certanei bens... etc.). Per assegurar son poder, la junta organizèt la repression dei diferenteis oposicions aprofichant leis interès divergents de seis adversaris.

Ansin, dins leis annadas 1960, lei comunistas, sostenguts per China, èran poderós dins lo centre dau país. Leis insureccions dei minoritats èran fòrtas dins lei regions perifericas onte trobavan de ressorsas gràcias a la còntrabanda ambé Tailàndia (Karens, Mons, Kayahs), la produccion d'òpi (Chans) ò un sostèn chinés (Kachins). A partir deis annadas 1970, la situacion militara se melhorèt per lo regime que capitèt de desgatjar lei regions centralas. Menaçats a son torn, leis insureccions etnicas se reüniguèron au sen dau Frònt Nacionau Democratic (NDF) en 1975. En 1980, una temptativa de negociacions ambé Ne Win mau capitèt. En 1985, lei Karens subiguèron una desfacha grèva mentre que lei comunistas, raliats au federalisme, foguèron acceptats au sen dau NDF. En parallèl, lo desvolopament de la criminalitat organizada liada au narcotrafec venguèt una fònt de trèbols au sen dei Chans.

L'insureccion de 1988

Dins lo corrent deis annadas 1980, la situacion economica contunièt de s'agravar en causa de la guèrra civila e dei carestiás. En març de 1988, aquò entraïnèt de manifestacions d'estudiants. Maugrat la repression dei militars, lei tensions demorèron vivas e Ne Win foguèt obligat de demissionar en julhet. Puei, en fàcia de l'extension de la contestacion, la junta fisèt lo poder a un civiu dich Maung Maung. Pasmens, aquò contentèt pas l'oposicion que formèt la Liga Nacionala per la Democracia (NLD) dirigida per U Nu e Aung San Suu Kyi, filha d'Aung San. U Nu assaièt de formar un govèrn provisòri mai lo 18 de setembre, l'armada reagiguèt e dispersèt lei manifestacions.

Un Comitat d'Estat per la Restauracion de la Lèi e de l'Òrdre (SLORC) foguèt creat per lei militars. Arrestèt plusors caps de l'oposicion coma Aung San Suu Kyi e afirmèt son nacionalisme mai deguèt prometre l'organizacion d'eleccions liuras. En particular, cambièt lo nom dau país en Myanmar, tèrme eissit dau birman ancian. En 1990, perdiguèt largament leis eleccions (392 deputats sus 485 per la Liga Nacionala per la Democracia) e proclamèt la lèi marciala per se mantenir au poder. Intensifiquèt alora la repression còntra la Liga.

La lenta liberalizacion dau regime militar

Lo SLORC dirigiguèt lo país fins a 1997 avans son remplaçament per lo Conseu d'Estat per la Patz e lo Desvolopament (SPDC) que gardèt lo poder fins a 2011. Dins lei fachs, lei militars gardèron la direccion dau país. Tocats per de sancions internacionalas a partir de 1996, la junta capitèt d'obtenir l'ajuda de China, de Tailàndia e finalament de l'ASEAN per ne'n limitar lei consequéncias. En revènge, lo govèrn birman deguèt pauc a pauc alinhar sa diplomacia sus aquela de Pequin. Regardant leis afaires interiors, la junta assaièt de liberalizar l'economia dau país mai la situacion evolucionèt gaire. Sei succès principaus foguèron finalament obtenguts còntra leis insureccions ambé de victòrias còntra lei Karens e lei Chans que sei guerilhas foguèron fòrça afeblidas. En 2005, la capitala foguèt transferida de Rangon a Naypyidaw.

En 2007, la desgradacion de la situacion economica s'agravèt amb una aumentacion dau pretz de l'essença. Aquò entraïnèt una insureccion novèla de la populacion que manifestèt per carrieras. Durament reprimidas, foguèron pasmens a l'origina d'una dubertura politica dau regime ambé l'adopcion d'una constitucion novèla en 2008. Lo tèxte organiza un regime ibrid permetent ai militars d'obtenir un nombre minimom de parlamentaris e organizant liurament l'eleccion dau rèsta. En 2010, la Liga Nacionala per la Democracia refusèt de participar a aqueleis eleccions avans de participar a un escrutinh parciau en 2012. Aung San Suu Kyi e son partit i ganhèron 41 deputats mai lei militars gardan lo contraròtle de 80% dau Parlament.

Politica

L'estat de Birmania es dirigit per una dictatura militara dempuèi lo còp d'Estat de setembre de 1988. Lo general Than Shwe, president de la junta e cap de las fòrças armadas, daissa la plaça de president a Thein Sein en març de 2011. Lo partit d'oposicion menat per Aung San Suu Kyi (Liga Nacionala per la Democracia o NLD) aviá ganhat las eleccions de mai 1990 amb mai de 80% de las voses, mas la junta invalidèt las eleccions prenguèt lo poder. Lo NLD lucha per far tornar la democracia dins lo país. Aung San Suu Kyi, que foguèt Prèmi Nobel de la Patz en 1991, es sempre detenguda per la junta militara.

En setembre de 2007, de manifestacions popularas apareisson contra lo regim militar, a l'iniciativa dels monges bodistas, per protestar contra l'auça dels prèses e las dificultats de la vida vidanta.

Geografia

Birmania es lo pus grand país de l'Asia del Sud-Èst continentala, e lo 40^en del mond en superfícia. Al nòrd del país la frontièra amb la Republica Populara de China es bordada per las montanhas Hengduan Shan. Lo punt mai naut del país es la montanha Hkakabo Razi, amb 5881 m.

Divisions administrativas

Estats

Províncias

Economia

Article detalhat: Economia de Birmania.

Cultura

Annèxas

Liames intèrnes

Bibliografia

(fr) Histoire de la Birmanie contemporaine, Le pays des prétoriens, Renaud Egretau, Fayard 2010 ISBN: 9782213664965
(fr) Histoire des relations internationales - 16e éd., André Kaspi & Jean-Baptiste Duroselle, Armand Colin 2017 ISBN: 9782200620554
(es) La soledad de Birmania─Viaje por un país que vive en silencio, Joaquín Lorenzo Moreno, Vision Libros 2014 ISBN: 9788498860399
(en) International Norms and Local Politics in Myanmar, Yukiko Nishikawa, Taylor & Francis 2022 ISBN: 9781000545883
(en) Crafting Parliament in Myanmar's Disciplined Democracy (2011-2021), Renaud Egreteau, Oxford University Press 2022 ISBN: 9780192858740
(en) The Politics of Federalization in Myanmar, Dulyapak Preecharush, Taylor & Francis 2023 ISBN: 9781000849097
(en) Liberalism and Democracy in Myanmar, Roman David, Ian Holliday, Oxford University Press 2018 ISBN: 9780198809609
(en) Economic Disparity in Rural Myanmar─Transformation Under Market Liberalization, Ikuko Okamoto, IDE-JETRO 2008 ISBN: 9789971694319
(en) Everyday Economic Survival in Myanmar, Ardeth Maung Thawnghmung, University of Wisconsin Press 2019 ISBN: 9780299320607
(en) The Report: Myanmar 2016, Oxford Business Group, Oxford Business Group 2016 ISBN: 9781910068502

Nòtas e referéncias

Wikimedia Commons prepausa de documents multimèdia liures sus Birmania.