Israèl

Israèl Israèl
Bandièra Escut
Imne: L'espèr
Administracion israeliana      Territòri reivindicat      Administracion israeliana      Territòri reivindicat
Capitala Jerusalèm (reconeissença limitada) Jerusalèm Oèst (de facto)1 31° N, 35° E
Ciutat mai granda Jerusalèm
Gentilici israelian
Forma de govèrn Republica
President Primièr Ministre Isaac Herzog Benjamin Netanyahu
Independéncia Reialme Unit
Data 14 de mai de 1948
Superfícia 148en
• Totala 20 770 km²
• Aiga 2 %
Populacion 99en
• Totala (2019) 9 093 000 ab.
• Densitat 385 ab./km²
IDH (2012) 0,9
Moneda sicle novèl (ILS)
Indicatiu telefonic 376
ISO 3166 IL
Fus orari +2
Domeni internet .il
Membre de Nacions Unidas
1 Segon la lei de l'Estat-nacion, Jerusalèm es unicament israeliana. La vila abriga la residéncia del president, los burèus del governament, la Cort suprèma e la Knesset (lo parlament). L'ONU e la majoritat de sos Estats membres reconeisson pas Jerusalèm coma capitala d'Israèl.

Israèl (en ebrieu: יִשְׂרָאֵל, Yisrā'el; en arabi: إِسْرَائِيلُ^?, Isrā'īl), oficialament l'Estat d'Israèl (en ebrieu: מְדִינַת יִשְׂרָאֵל, Medīnat Yisrā'el; en arabi: دولة إسرائيل^?, Dawlat Isrā'īl), es un estat del Pròche Orient que se trapa sus la riba orientala de la mar Mediterranèa. Israèl es limitròf del nòrd al sud amb los estats de Liban, Siria, Jordania e Egipte.

Es una democracia parlamentària, amb una populacion majoritàriament josieva, e una importanta minoritat aràbia. En mai d'aquò, Israèl contraròtla una tièra de territòris sus la riba oèst del riu Jordan, nommats Cisjordania, e la Faissa de Gaza sus la còsta mediterranèa (vejatz Palestina). Possedís un accès maritim amb la mar Mediterranèa, lo golf d'Aqaba (tanben d'Eilat) dins la mar Roja, la mar Mòrta e lo lac de Tiberiàs.

Geografia

Article detalhat: Geografia d'Israèl.

Geografia fisica

Topografia d'Israèl

Israèl presenta una topografia variada en causa de sa posicion entre la Mar Mediterranèa a l'oèst e la vau de Jordan a l'èst. Lo litorau mediterranèu es ansin ocupat per un plan alluviau que s'alarga vèrs lo sud passant de 5 a 20 km entre Haifa e Tel Aviv a mai de 40 km en Judèa. Lo relèu dei regions centralas es dominat per un aisse montanhós que son altitud es aisament superior a 500 m. Puei, a l'èst, se tròba la depression de la Mar Mòrta que se situa en dessota dau nivèu de la mar. Correspond a una zòna de dubertura de la crosta terrèstra que fa partida dau Grand Rift African. Enfin, lo sud dau país es cubèrt per lo desèrt de Nèguev qu'es l'excrescéncia orientala dau desèrt de Sinai.

Clima

Situat entre la Mar Mediterranèa, la Mar Roja e lei regions pus eissuchas de Mesopotamia e de Peninsula Aràbia, lo territòri israelian presenta de transicions climaticas brutalas. D'efiech, la pluviometria varia de 600 a 800 mm anuaus dins lei còlas dau nòrd-oèst a mens de 100 mm lòng dei ribas de la Mar Mòrta e mai mens de 30 mm dins certaneis endrechs de Nèguev. Ansin, lo clima israelian es devesit entre tres zònas ben diferenciadas :

• lei regions septentrionalas, lo plan de Tel Aviv e la màger part de Judèa an un clima mediterranèu amb de precipitacions compresas entre 500 e 900 mm.
• un triangle entre la Faissa de Gaza e Beersheba onte la quantitat anuala de pluejas es pus febla (200-300 mm). Lo clima i es de tipe semiarid.
• lo sud onte domina un clima desertic caud caracterizat per una ariditat importanta.

Demografia

Generalitats

Estat fondat sus l'imigracion e l'alyah (tèrme designant lo retorn dei judieus de la diaspòra en Israèl), Israèl aviá en 2017 una populacion de 8,7 milions d'abitants presentant de trachs singulars. D'efiech, es l'unic país dau mond actuau que la màger part de sa populacion es judieva (74,7%), lo rèsta deis estatjants essent compausat d'Arabs (20,6%) e de minoritats divèrsas (Druzes...). Es en creissença fòrta dempuei la creacion d'Israèl gràcias a una imigracion fòrça importanta (3,05 milions ď'imigrants entre 1948 e 1994), un taus de feconditat aut (superior a 3 enfants/frema) e un desvolopament economic de remarca (aumentacion de l'esperança de vida, demenicion de la mortalitat). Es tanben fòrça cosmopolita car leis imigrants son originaris de país variats (èx-URSS, Euròpa Centrala e Orientala, Estats Units, Etiopia...). Ansin, son aparegudas plusors divisions au sen de la comunautat jodieva en foncion de la region d'origina e dei tradicions religiosas seguidas.

Leis estatjants son principalament installats dins lo plan litorau entre Tel Aviv (3,3 milions d'abitants) e Haifa (un milion) que son lei doas aglomeracions pus importantas. Jerusalèm-Oèst (aperaquí 500 000 abitants) representa lo segond fogau de poblament dau país. Enfin, se fau nòtar que 650 000 Israelians, principalament judieus, vivon dins de colonias implantadas dins lei territòris palestians e sirians ocupats. Aqueleis installacions son illegalas segon lo drech internacionau mai son totjorn estadas protegidas per lei govèrns israelians successius.

Discriminacions

Premiera minoritat dau país, leis Arabs israelians son victimas de discriminacions variadas que foguèron en partida institucionalizadas en 2018 amb l'adopcion d'una lèi definissent Israèl coma « Estat Nacion dau pòble judieu ». Per exemple, l'arabi i a perdut son estatut de lenga oficiala per venir una lenga « d'estatut especiau ». D'un biais pus generau, la conscripcion obligatòria, pielon de la societat judieva israeliana, es solament facultativa per leis Arabis, certaneis ajudas economicas son reservadas ai judieus (generalament dins l'encastre de l’alyah) e lei maridatges intercomunautaris son fòrça complèxs. Lei Druzes son tanben victimas d'aquelei discriminacions en despiech de sa participacion sistematica au servici militar.

Au sen de la comunautat judieva, existisson tanben de tensions importantas entre lei diferents corrents religiós ò comunautats. Per exemple, lei Judieus etiopians son pas reconeguts coma judieus per una partida de la populacion. Lei revendicacions dei judieus ultraortodòxs son tanben una fònt de violéncias recurrentas còntra lei judieus pus liberaus (atacas còntra leis individús respectant pas lo sabat ò còntra lei judieus eterodòxs (Samaritans, Caraitas...).

Lengas

En causa de l'origina variada de sa populacion, Israèl presenta un païsatge lingüistic pas totalement clar. La lenga oficiala i es l'ebrieu modèrne qu'èra, en 2011, la lenga mairala d'aperaquí 50% dei mens de 20 ans e qu'es parlada per la màger part de la populacion, compres la minoritat araba. Eissit de l'ebrieu classic, lenga qu'èra estada abandonada dins la vida vidanta mai qu'èra demorada aquela de la liturgia, es l'unic cas conegut de lenga « ressucitada » utilizada per de milions de personas.

L'arab, lenga oficiala fins a 2018, es uei una lenga d'estatut especiau. Dins lei fachs, l'arab a gardat seis atribucions precedentas e totei lei tèxtes oficiaus son totjorn de tradurre dins aquela lenga. Es la lenga mairala deis Arabis Israelians e son usatge es subretot frequent dins lo nòrd dau país.

Enfin, existisson divèrsei lengas minoritàrias au sen de la comunautat judieva. La pus visibla es l'anglés, lenga mairala de 2% dei mens de 20 ans, qu'es fòrça utilizada dins l'espaci public per ajudar leis estrangiers. La pus importanta es lo rus qu'es la lenga mairala de 15% dei mens de 20 ans. Puei, vènon lo yiddish (2%), lo francés (2%) e l'espanhòu (1,6%).

Religions

Israèl es un país principalament judieu (74,2% de la populacion en 2019) amb una importanta minoritat musulmana (17,8%) e doas pichonei minoritats crestiana (2%) e druza (1,6%). Lei lèis fondamentalas dau país e lei decisions de la Cort Suprèma i asseguran la libertat religiosa. Se fau nòtar l'existéncia de diferéncias prefondas au sen de la comunautat judieva qu'es devesida entre seculars (67% dei Judieus israelians en 2007), ortodòxs (15%) e ultraortodòxs (16%). De tensions existisson, principalament entre seculars e ultraortodòxs.

Istòria

Article detalhat: Istòria d'Israèl.

Dau sionisme a la creacion d'Israèl

Article detalhat: Sionisme.

De l'idèa d'un estat jusieu a la Premiera Guèrra Mondiala

Lo sionisme es una ideologia apareguda dins lo corrent de la segonda mitat dau sègle XIX. Confrontats a un antisemitisme persistent e, de còps, violent en Euròpa, plusors intellectuaus jusieus desvolopèron l'idèa de crear un territòri apartenent dirèctament ai jusieus. Leon Pinsker (1821-1891) foguèt l'autor dau premier obratge en favor d'aqueu projècte en 1881. Puei, un an pus tard, lo baron francés Edmond de Rothschild (1845-1934) comencèt de crompar de tèrras en Palestina per i establir de comunautats jusievas. A la fin dau sègle, lo jornalista ongrés Theodor Herzl (1860-1904) donèt una impulsion decisiva a l'idèa amb la publicacion en 1896 dau libre Der Judenstaat (« L'Estat dei Jusieus » en occitan) que defendiá l'idèa de bastir un estat independent en Palestina. D'efèct, trobèt rapidament de sostèns de part de personalitats (Edmond de Rothschild, Maurice de Hirsch...) e de militants per fondar una organizacion estructurada — que foguèt dicha Organizacion Sionista Mondiala (OSM) en 1963 — destinada a menar a bòn tèrme son projècte.

D'aqueu temps, Palestina fasiá partida de l'Empèri Otoman. Leis autoritats turcas èran gaire favorablas ai projèctes sionistas dins la region, percebut coma un otís de penetracion de l'influéncia occidentala, mai poguèron pas leis empachar. En particular, poguèron pas s'opausar a la venda de tèrras agricòlas, tengudas per de grands proprietaris absentistas ais organizacions sionistas. Entre 1882 e 1914, de miliers de jusieus, principalament originaris de Russia e de Polonha, venguèron donc s'installar e la populacion jusieva en Palestina aumentèt de 25 000 personas en 1880 a 80 000 en 1914.

De la Premiera Guèrra Mondiala a la Segonda

Durant la Premiera Guèrra Mondiala, lo ròtle decisiu per lo projècte de creacion d'un estat jusieu foguèt tengut per Chaim Weizmann. En 1917, capitèt d'obtenir dau govèrn britanic una « declaracion » favorabla a l'establiment d'un fogau nacionau jusieu en Palestina. Ansin, après lo conflicte, una Agéncia Jusieva, branca locala de l'OSM, foguèt cargada d'aculhir d'imigrants dins l'encastre dau mandat britanic sus Palestina.

Aquò favorizèt doas ondas d'arribadas dins lo corrent deis annadas 1920, principalament en provenença de Russia. Après una brèva crisi en 1927-1929, l'imigracion jusieva tornèt començar dins lo corrent deis annadas 1930 amb la presa dau poder per lei nazis en Alemanha e una onda novèla d'antisemitisme en Polonha e en Euròpa Centrala. Lo nombre de Jusieus installats en Palestina conoguèt donc una gròssa aumentacion durant l'entre doas guèrras agantèt 400 000 personas en 1936.

Lei Jusieus, sustot installats dins lei vilas, dispausavan d'una autonòmia importanta amb un sistèma educatiu pròpri, divèrseis avantatges economics e una milícia independenta (la Haganah). Pasmens, leis institucions sionistas contuniavan de crompar de tèrras agricòlas, çò que suscitèt de tensions amb la populacion araba. Sustot formada de païsans, la comunautat araba èra dirigida per lei clans husseini (que son cap èra mufti de Jerusalèm) e nashashibi (que s'alièron amb lei Jordanians). En 1936, una grèva generala organizada per d'Arabes entraïnèt d'esmogudas grèvas dins la region e l'aparicion d'una guerilha araba independentista. Per amaisar la situacion, Londres enebiguèt la perseguida de l'imigracion jusieva e comencèt de preparar la division dau país. Ansin, en 1937, una comission prepausèt de lo devesir entre tres entitats : un estat jusieu, un estat arabe e una zòna internacionala. Aqueu plan agravèt la crisi e la guerilha prenguèt mai d'importància fins a son anientament per l'armada britanica en març de 1939.

Pasmens, la meteissa annada, lo començament de la Segonda Guèrra Mondiala entraïnèt un revirament totau dau Reiaume Unit. D'efèct, per se conciliar lei país arabes, lei Britanics decidèron de donar l'independéncia a Palestina (sensa partiment) a l'eissida d'un periòde de dètz ans, de limitar estrictament l'imigracion jusieva e d'instaurar un self government immediat. Lei sionistas acceptèron pas aqueu plan e comencèron de s'opausar ais autoritats britanicas. D'un biais pus susprenent, leis Arabes lo refusèron tanben.

La revirada dau plan de partiment de l'ONU

L'externacion dei jusieus per leis Alemands durant la Segonda Guèrra Mondiala trevirèt l'opinion publica mondiala e la politica britanica en Palestina foguèt fòrça criticada. Per agravar la situacion, una guerilha jusieva comencèt d'atacar lei fòrças britanicas desplegadas dins la region. En particular, tre 1946, leis Estatsnunidencs sostenguèron la solucion d'un partiment. Ansin, en 1947, Londres aprofichèt la fin de son mandat sus la region (prevista en 1948) per fisar l'organizacion dau partiment a l'ONU.

L'organizacion internacionala prepausèt donc un plan de partiment lo 29 de novembre. Acceptat per la màger part deis organizacions jusievas (franc de l'Irgoun), foguèt refusat per la comunautat araba sostenguda per lei país arabes. Lo meteis mes, de combats comencèron d'opausar lei movements paramilitars jusieus (Haganah e Irgoun) e arabes. Pasmens, en despiech d'aquelei trèbols, lei Britanics contunièron de preparar son retirament de la region. Ansin, lo 15 de mai de 1948, un jorn après la data oficiala de la fin dau mandat britanic en Palestina, lei Jusieus proclamèron la creacion de l'estat d'Israèl entraïnant lo començament de la Premiera Guèrra Israeloaraba.

Lo periòde trabalhista

L'èra Ben Gourion

Article detalhat: David Ben Gourion.

Fotografia d'una ataca israeliana durant la guèrra de 1948-1949.

Incendi dins la vila de Pòrt Saïd en 1956 durant la Crisi dau Canau de Suèz.

Tre sa fondacion, Israèl deguèt faciar l'ostilitat de sei vesins que mobilizèron seis armadas per l'envaïr. Pasmens, l'estat novèu poguèt aprofichar leis institucions sionistas per formar rapidament una administracion e una armada. D'efèct, sota l'influéncia de militants socialista, lo movement sionista s'èra dotat d'institucions quasi estatalas. La pus importanta èra l'Histadrout (« Federacion generala dei trabalhaires d'Eretz Israèl » en occitan) qu'èra una mena de sindicat tenent un ròtle d'entrepreneire (cooperativas, kibboutzim, mochavim...), de caissa sociala (assegurança malautiá...), d'institucion educativa e cultura (ret d'escòlas obrieras, associacions culturalas e esportivas...) e fòrça paramilitara amb la Haganah (45 000 òmes en 1947). Pasmens, fau tanben citar l'Agéncia jusieva que formèt la basa dau govèrn, l'Assemblada deis elegits que prefigurava la Knesset e lo Conseu nacionau que teniá un ròtle administratiu important regardant la gestion dei tèrras, de l'educacion, de la santat e deis afaires sociaus.

Aqueleis estructuras permetèron a Israèl de mobilizar una armada pus importanta que lei fòrças de la coalicion araba. Ansin, après una premiera trèva de quatre setmanas (11 de junh - 8 de julhet), leis Israelians capitèron de rebutar leis atacas arabas. En parralèl, expulsèron de centenaus de miliers d'Arabes dei regions conquistadas (au mens 500 000 refugiats en octòbre de 1948). Puei, après una segonda trèva, contunièron d'avançar per ocupar la màger part de Palestina. Entre lo 24 de febrier e lo 20 de julhet, leis estats arabes vesins acceptèron de signar d'alta-au-fuòc. La linha de frònt venguèt la novèla frontiera d'Israèl. Pus favorable que lo partiment dei Nacions Unidas, permetèt a l'estat novèu d'annexar lei tres quarts dau territòri palestinian.

Premier Ministre durant la guèrra, lo trabalhista David Ben Gourion dominèt la vida politica israeliana fins a 1963 gràcias a d'alianças amb de partits religiós entre 1948 e 1955 e amb de partits de senèstra entre 1955 e 1963. Se preocupèt de formar un estat fòrt gràcias a una politica favorizant lei fòrças armadas e l'imigracion. D'efèct, pertocant la defensa, organizèt una armada eficaça (Tsahal) e desvolopèt una industria militara. Assaièt tanben d'alargar lei limits d'Israèl e d'afeblir lei país vesins. Per exemple, en 1956, participèt a l'ofensiva francobritanica còntra Egipte (crisi de Suèz). L'armada israeliana ataquèt per suspresa Sinai mai deguèt se'n retirar sota la pression comuna deis Estatsunidencs e dei Sovietics.

La politica d'imigracion de Ben Gourion aguèt en revènge de resultats pus mitigats. D'efèct, per aumentar rapidament la demografia israeliana, encoratjèt l'arribada de Sefarades. Pasmens, originaris de país arabes, foguèron mau aculhits per la majoritat asquenasita, sustot eissida d'Euròpa Centrala e Orientala. Aquò rompèt donc l'equilibri politic format a la creacion d'Israèl e renforcèt pauc a pauc la drecha sionista e religiosa.

Lei govèrns de Levi Eshkol e de Golda Meir

Esquèma simplificat de la Guèrra dei Sièis Jorns.

Lei trabalhistas Levi Eshkol (1967-1969) e Golda Meir 1969-1974) succediguèron a David Ben Gourion. Durant son periòde, deguèt faciar lei progrès de la drecha, lo maucontentament dei Sefarades e un periòde de tensions fòrtas amb lei país arabes. D'efèct, en 1967, Egipte comencèt de mobilizar sei fòrças lòng de la frontiera. Pasmens, entre lo 5 e lo 10 de junh, Israèl decidèt de menar una tiera d'atacas preventivas. Suspresas, leis armadas arabas subiguèron una desfacha cosenta e Israèl ocupèt Sinai, Cisjordania e Golan. Dins aquò, lo país ebrieu deguèt d'ara endavant administrar divèrsei territòris poblats de milions d'Arabes.

De mai, l'amplor de la desfacha favorizèt l'emergéncia de movements terroristas menent una guèrra de secutament (incursions frontalieras, atemptats...). En particular, foguèt lo cas dau movement Setembre Negre que foguèt l'autor d'una presa d'espectaclosa durant lei Jòcs Olimpics de Munic en 1972. En parallèl, sostenguda per l'URSS, Egipte sostenguèt una guèrra limitada lòng dau canau de Suèz de 1967 a 1970. Puei, en 1973, una novèla coalicion araba organizèt una ataca generala còntra Israèl.

Dicha guèrra de Kippur, aqueu conflicte durèt dau 6 au 25 d'octòbre de 1973. Per lo premier còp de son istòria, Tsahal enregistrèt de desfachas e de pèrdas duras. Pasmens, leis Israelians capitèron finalament de rebutar leis armadas arabas. Ansin, l'armada israeliana capitèt de passar lo canau de Suèz e de menaçar Damasc. Dins aquò, la guèrra demostrèt lei progrès dei fòrças arabas e Golda Meir foguèt obligada de laissar lo poder en abriu de 1974.

Lo govèrn Yitzhak Rabin e la division dei trabalhistas

En 1974, lei trabalhistas aguèron de dificultats per ganhar leis eleccions legislativas. Deguèron tanben faciar una oposicion de drecha pus virulenta, especialament dins lei colonias. D'efèct, a partir de 1968, lo govèrn israelian aviá començat d'installar de colonias jusievas dins de territòris palestinians ocupats. Son objectiu èra de'n preparar l'annexion.

Dirigit per Yitzhak Rabin, lo govèrn foguèt rapidament minat per la rivalitat entre son Premier Ministre e son Ministre de la Defensa, Shimon Peres. Aquò entraïnèt la fragmentacion dau partit trabalhista. De mai, son aliança amb lei partits religiós foguèt fragilizada per lo liurament d'avions de combat durant un jorn de sabat en 1976. Fin finala, un escandòl financier entraïnèt la demission de Rabin e la premiera victòria de la drecha dau Likoud en mai de 1977.

Lo periòde deis alternàncias politicas

Lo govèrn de Menahem Begin

Menahem Begin, cap dau Likoud, foguèt Premier Ministre de 1977 a 1983. Elegit per lo « segond Israèl » (principalament formada per lei Sefarades), èra un partisan dau « Grand Israèl ». Sota son govèrn, lei colonias se multipliquèron en Cisjordania e dins la region de Gaza. En Israèl, liberalizèt l'economia per permetre de movements de capitaus pus aisats. Pasmens, aquò entraïnèt tanben una aumentacion fòrta de l'inflacion qu'agantèt 160% en 1983.

Diplomaticament e militarament, Begin foguèt tanben fòrça actiu. En 1978-1979, acceptèt de negociar amb Egipte la signatura d'un tractat de patz en cambi dau retirament isralian de Sinai. Aquò permetèt donc a Israèl de normalizar sei relacions amb son vesin pus poderós e d'empedir la formacion d'una novèla coalicion araba. En revènge, l'invasion de Liban, decidida en junh de 1982, per i destrurre l'Organizacion de Liberacion de Palestina (OLP) foguèt pus mitigat. L'armada israeliana i subiguèt de pèrdas importantas e sa participacion ai chaples de Sabra e Chatila la descreditèt d'un biais duradís. De mai, a tèrme pus lòng, aquò i entraïnèt l'aparicion dau movement Hezbollah qu'es vengut un adversari acarnat de l'estat ebrieu.

Lo periòde de Yitzhak Shamir

A la fin dau periòde Begin, Israèl èra diplomaticament isolat en causa de sa preséncia en Liban e economicament afeblit per de crisis intèrnas (inflacion, grèvas...). Leis eleccions de 1984 donèron ges de resultat clar e trabalhistas e Likoud deguèron formar ensems de govèrns dirigits per Yitzhak Shamir (1983-1984 e 1986-1992, Likoud) e per Shimon Peres (1984-1986). Retirèron l'armada israeliana de Liban (franc d'una zòna de dètz quilomètres au sud) en 1985 mai son accion foguèt sovent paralizat per lei desacòrdis entre lei dos partits e per de rivalitats intèrnas. Autra dificultat dau periòde, lo començament d'una insureccion populara dins lei territòris palestinians ocupats (Premiera Intifada) que minèt pauc a pauc l'armada e la societat israelianas. En particular, lo movement islamista Hamas organizèt plusors atemptats saunós

Lo retorn dei trabalhistas e leis acòrds d'Òslo

Descreditat per sei politicas economicas marridas, lo Likoud perdiguèt leis eleccions de 1992. Yitzhak Rabin tornèt venir Premier Ministre amb un programa centrat sus la conclusion d'una patz amb lei Palestinians per arrestar l'Intifada. Acceptèt donc de negociar amb l'OLP de Yasser Arafat. En despiech dei criticas veementas de la drecha, un procès de patz, dich acòrds d'Òslo, foguèt acceptat per lei dos camps. Pasmens, dins un contèxte de multiplicacions deis atemptats organizats per leis islamistas e lei religiós jusieus, de tensions grèvas devesiguèron la societat israeliana entre partisans e adversaris dau procès d'Òslo.

Assassinat lo 4 de novembre de 1995 per un ultranacionalista, Yitzhak Rabin foguèt remplaçat per Shimon Peres. Assaièt de perseguir lo procès de patz. Dins aquò, en febrier-març de 1996, cinc atemptats organizats per lo Hamas descreditèron lei trabalhistas e permetèron la victòria dau Likoud ais eleccions legislativas de 1996.

Lo premier govèrn de Benyamin Netanyahou

Après sa victòria electorala, lo cap dau Likoud, Benyamin Netanyahou formèt un govèrn amb lei partits religiós. Sensa refusar oficialament leis acòrds d'Òslo, capitèt d'alentir lei negociacions amb d'exigéncias inacceptablas per lei Palestinians. De mai, encoratjèt la perseguida de la colonizacion jusieva en Cisjordania e a Jerusalèm. Pasmens, en octòbre de 1998, deguèt acceptar una represa dei negociacions sota la pression de Washington. Aquò causèt la rompedura de sa coalicion governamentala e d'eleccions anticipadas en mai 1999.

La revirada dei negocacions de Camp David

L'escrutinh de mai de 1999 veguèt la victòria dau trabalhista Ehoud Barak mai la fragmentacion de la Knesset (15 partits representats) necessitèt de formar una coalicion larga. L'objectiu principau de Barak èra d'acabar la guèrra amb lei Palestinians, lei Libanés e lei Sirians. Per aquò, retirèt lei darrierei tropas israelianas de Liban en 2000 e negocièt amb Yasser Arafat a Charm el-Cheikh en Egipte e a Camp David ais Estats Units d'America. Pasmens, de desacòrdis tròp importants empachèron la conclusion d'un acòrd avans l'esclatament d'una coalicion eteroclita d'Ehoud Barak. De mai, en setembre de 2000, lo cap dau Likoud, Ariel Sharon aviá entraïnat una represa dei violéncias amb una visita provocatritz sus l'esplanada dei Mosquetas.

La drecha au poder

Lo periòde d'Ariel Sharon

A partir de setembre de 2000, comencèt la Segonda Intifada qu'anava causar la mòrt de 5 400 personas entre 2001 e 2007 (principalament de Palestinians). Per faciar aquela menaça, leis Israelians elegiguèron Ariel Sharon, generau prestigiós de la guèrra de Kippur. Lo Premier Ministre novèu adoptèt una politica de repression amb l'eliminacion sistematica de quadres palestinians de l'OLP ò dau Hamas e la reocupacion militara dei territòris ocupats. Pasmens, la multiplicacion deis atemptats e la resisténcia dau Hamas favorizèron leis iniciativas de patz. En 2005, per gardar l'iniciativa, Ariel Sharon decidèt de retirar l'armada e lei colons israelians de la Faissa de Gaza. Puei, en 2006, creèt un partit centrista (Kadima) per aver d'autonòmia avans de disparéisser de la vida politica, victima d'una ataca cerebrala.

Lo govèrn d'Ehoud Olmert

Successor d'Ariel Sharon coma cap de Kadima, Ehoud Olmert venguèt Premier Ministre après leis eleccions de març de 2006. Refusèt de tornar prendre lei negociacions amb lei Palestinians e contunièt leis operacions militaras en Cisjordania. En julhet de 2006, aquò entraïnèt de tensions vivas amb lo Hamas, qu'aviá prés lo contraròtle de Gaza, e lo Hezbollah qu'ataquèt una patrolha frontaliera israeliana per sostenir lei Palestians. En reaccion, Olmert decidèt d'envaïr Liban per i destrurre lo movement chiita libanés mai l'ataca s'acabèt sensa resultat probants après un mes de guèrra. Descreditat per aquela revirada, Olmert aguèt de dificultats per mantenir son govèrn e foguèt finalament obligat de demissionar après un afaire de corrupcion.

Lo retorn de Benyamin Netanyahou

Après un brèu govèrn Tzipi Livni (Kadima), Benyamin Netanyahou foguèt tornat elegir Premier Ministre en febrier de 2009. Formèt un govèrn fòrça marcat a drecha e adoptèt una politica centrada sus la perseguida e l'acceleracion de la colonizacion. Aquò suscitèt de crisis militaras regularas amb lo Hamas a Gaza en 2012 e en 2014. Pasmens, permet pas de resòuvre la question deis inegalitats economicas que comença de preocupar una partida de la societat israeliana. De mai, son sostèn ai revendicacions religiosas causa tanben de tensions entre laïcs e religiós.

Cultura

Arquitectura

Aquesta seccion es voida, pas pro detalhada o incompleta. Vòstra ajuda es benvenguda !

Escultura

Aquesta seccion es voida, pas pro detalhada o incompleta. Vòstra ajuda es benvenguda !

Musica e dança

Aquesta seccion es voida, pas pro detalhada o incompleta. Vòstra ajuda es benvenguda !

Literatura

La literatura israeliana es en partida l'eretiera de la tradicion literària judieva. Pasmens, sa fondacion vertadiera aguèt luòc entre la fin dau sègle XIX e la creacion d'Israèl, es a dire entre la redaccion dei premiereis obratges sionistas e la renaissença de l'ebrieu coma lenga modèrna.

Lei doas figuras majoras d'aqueu periòde son Yosef Haim Brenner (1881-1921) e Shmuel Yosef Agnon (1888-1970). S'interessèron ai questions de l'esperança e de la desesperança suscitadas per lo projècte sionista, de la disparicion de la societat tradicionala e de l'identitat judieva.

Après l'independéncia, leis escrivans israelians foguèron marcats – coma la màger part deis artistas dau país – per la construccion d'Israèl. Pasmens, a respèct d'autrei formas artisticas coma lo cinèma, se concentrèron sus l'individú generalament prés entre sei desirs personaus e sei deures.

Teatre

Lo teatre israelian es aparegut dins lo corrent de la premiera mitat dau sègle XX amb l'arribada de tropas europèas. Dins leis ans 1920-1930, lei pus popularas poguèron fondar de teatres professionaus (Ohel, Habimah). Ansin, Israèl dispausèt d'un teatre dinamic tre son independéncia.

La critica i dominèt largament amb l'exploracion dei pantais deceputs durant la creacion de l'Estat e la vida dei subrevivents de l'Olocaust(ans 1950-1960), de satiras socialas (ans 1960) e de criticas duras còntra lei contradiccions de la societat israeliana (ans 1970). Se diversifiquèt durant lo decenni seguent per explorar la question de l'identitat judieva puei de tèmas pus variats sota l'influéncia dau teatre internacionau.

Cinèma

Lo cinèma israelian es aparegut amb la creacion dau país e a conegut quatre periòdes principaus. Dins lo corrent deis ans 1950, se concentrava sus lei films realistas e didactics presentant leis institucions sionistas qu'èran a bastir de vilas novèlas, d'organizar lei fòrças armadas ò d'integrar leis imigrants. Aquela tendància dispareguèt durant lo decenni seguent au profiech d'un cinèma pròche de la Nouvelle Vague francesa. L'individú i prenguèt una plaça pus importanta e l'estile i èra pus improvisat. En parallèl, se desvolopèt un cinèma de divertiment basat sus de personatges sefarades caricaturaus. Dich borequa, aquel estile demorèt popular fins ais ans 1970 mai foguèt accusat de racisme per d'intellectuaus sefaradas denonciant lei condicions de vida marridas d'aquela comunautat. Enfin, dempuei leis ans 1970-1980, es aparegut un cinèma contestatari que s'interessa subretot ai discriminacions, a la crisi dau sionisme laïc e au conflicte araboisraelian.