Brunei

Negara Brunei Darussalam

Descobridor o inventaire

Data de descobèrta

Contrari

Color

Simbòl de quantitat

Simbòl d'unitat

Proprietat de

Fondador

Compren

Data de debuta

Data de fin

Precedit per

Seguit per

Coordenadas

Brunei (oc)

Capitala
e mai granda ciutat Bandar Seri Begawan

Forma de l'Estat
sultan Monarquia absoluda islamica
Hassanal Bolkiah

Superfícia
- Totala
- Aiga (%) Classat 173^en
5 765 km²
8,6 % %

Populacion
- Totala (2016)
- Densitat Classat 170^en
436 620 ab.
75,7 ab./km²

Independéncia Reialme Unit
1 de genièr de 1984

Deta publica bruta ([[{{{Deta publica_annada}}}]]) {{{2}}}

Moneda
- nom occitan
- nom oficiau anglés BND ‎‎
Dolar de Brunei
Brunei Dollar

Domeni internet

.bn

Indicatiu telefonic +673

Còde del país (ISO 3166) BN

Brunei es un estat pichon e independent, situat al nòrd de l'illa de Bornèo, enclavat dins lo territòri malai de Sarawak.

Geografia[modificar | modificar la font]

Istòria[modificar | modificar la font]

De la Preïstòria a la formacion dau sultanat[modificar | modificar la font]

Avans l'arribada de l'expedicion Magellan dins la region, l'Istòria de Brunei es fòrça mau coneguda. Es basada sus l'interpretacion de documents chinés tractant dau Sud-Èst Asiatic e de legendas localas. Se supausa generalament l'existéncia au sègle VII d'un estat precursor dau sultanat actuau au nòrd de l'illa de Bornèo. Fasiá probablament partida de la zòna d'influéncia de la talassocracia de Srivijaya. Èra dich Vijayapura ò Po-Ni.

Dins lo corrent dau sègle X, aquel estat intrèt en relacion ambé l'Empèri Song e ne'n venguèt probablament tributari. Au sègle XIV, èra passat sota l'influéncia dau reiaume javanés de Majapahit puei de l'Empèri Ming. La dinastia actuala es atestada dempuei 1368 per de documents chinés. Auriá inicialament adoptat lo modèl politic chinés e estendut son territòri lòng dau litorau septentrionau de Bornèo. L'influéncia chinesa demeniguèt dins lo corrent de la segonda mitat dau sègle XV, benlèu en causa dei dificultats continentalas de la dinastia Ming, e foguèt remplaçada per aquela dau Sultanat de Malacca. Dins lo corrent deis annadas 1520, aquò entraïnèt l'islamizacion deis elèits e Brunei venguèt un sultanat.

L'apogèu dau sultanat[modificar | modificar la font]

Sultanats indonesians dins leis annadas 1640.

Durant lei sègles XV-XVI, lo Sultanat de Brunei conoguèt un periòde de prosperitat e venguèt un actor important dau comèrci dins lo Sud-Èst Asiatic gràcias a sa posicion estrategica entre China e l'Estrech de Malacca. Aquò foguèt favorizat per la conquista de Malacca per lei Portugués en 1511 car mai d'un marchand musulman venguèt s'i installar. Lo sultanat èra alora una talassocracia dirigida per lo sultan que son poder èra limitat per un conseu de princes eissits de la dinastia reinanta. En particular, la chausida dau successor dau sultan èra una competéncia dau conseu.

Lo rèine de Bolkiah (1485-1521) es sovent considerat coma l'apogèu dau sultanat que son influéncia s'estendiguèt sus lo nòrd de Bornèo, l'archipèu de Sulu e dins certanei regions dei Filipinas. En 1521, Antonio Pigafetta, que fasiá partida de l'expedicion de Ferrand Magellan, depintèt Brunei coma una vila portuària rica e poblada per 25 000 familhas. Lo palais dau sultan èra protegit per d'importantei fortificacions e una artilhariá equipada de canons de fèrre. Lo declin de Brunei acomencèt après la mòrt dau sultan Muhammad Hassan (1582-1598) qu'es l'autor d'una tiera de reformas administrativas e judiciàrias que son a l'origina deis institucions actualas dau sultanat.

L'arribada deis Europèus[modificar | modificar la font]

A partir dau sègle XVII, lo Sultanat de Brunei declinèt lentament en causa de l'expansionisme europèu dins la region e de crisis intèrnas. Tre lo sègle XVI, de tensions existián ja ambé Portugau qu'aviá atacat divèrsei sultanats indonesians. Pasmens, aquela ostilitat se limitèt au domeni diplomatic.

En revènge, a la fin dau sègle, l'installacion d'Espanha en Filipinas menacèt dirèctament leis interès de Brunei e de combats aguèron entre lei fòrças dau sultanat e leis Espanhòus. En 1571, Manila foguèt ocupada per Espanha e Brunei reüniguèt de fòrças importantas per reconquistar l'endrech. Pasmens, per de rasons desconegudas, la còntra-ofensiva aguèt jamai luòc e, en 1578, una flòta espanhòla poguèt atacar e conquistar Brunei. Cremèron sa mosqueta mai poguèron pas s'i mantenir car foguèron decimats per lei malautias tropicalas. Aquela guèrra s'acabèt en 1599 e Brunei deguèt renonciar a son influéncia dins lei Filipinas.

Après la mòrt de Muhammad Hassan, lei dificultats aumentèron amb una multiplicacion dei crisis de succession e dei revòutas lòng dau litorau de Bornèo. La creacion de comptadors comerciaus per lei poissanças colonialas modifiquèt lei rets marchands e afebliguèt pauc a pauc l'economia dau sultanat. De mai, en 1658 ò en 1703, Brunei donèt au Sultanat de Sulu l'extrèm nòrd de Bornèo en remerciament de son ajuda militara per reprimir una rebellion.

Lo periòde coloniau[modificar | modificar la font]

Colonizacion dau nòrd de Bornèo e reculament territòriau dau Sultanat de Brunei.

Lo declin de Brunei agravèt dins lo corrent dau sègle XIX quand un aventurier britanic dich James Brooke foguèt nomat en 1841 governador dau pòrt de Kuching après sa victòria còntra una insureccion locala. D'efèct, i fondèt la dinastia dei Rajàs Blancs e lo Reiaume de Sarawak. En 1846, obtenguèt la plena sobeiranetat de part de Brunei e acomencèt d'estendre son territòri, principalament au detriment de son ancian senhor. Son fiu Charles Brooke contunièt son òbra e, en 1890, Brunei èra reduch au relarg de sa capitala e au nòrd extrèm de l'illa onte lo Sultanat de Sulu aviá jamai establit son autoritat d'un biais permanent.

Dins lo corrent deis annadas 1870, aquela darriera region acomencèt d'interessar Espanha e divèrseis aventuriers. D'efèct, en 1878, lo sultanat de Sulu foguèt desfach per leis Espanhòus qu'annexèron son territòri, compres sei possessions dau nòrd-èst de Bornèo. Dins aquò, un an aperavans, dos aventuriers, lo baron austrian Gustav Overbeck e lo Britanic Alfred Dent, avián obtengut una concession sus la region de part dau sultan de Brunei. Aquò suscitèt un conflicte e Alfred Dent obtenguèt lo sostèn de Londres^[1]. En 1885, un tractat entre lo Reiaume Unit e Espanha permetèt de fixar lo limit dei possessions respectivas. Dent fondèt alora la British North Borneo Company (BNBC) per esplechar la region. Puei, per defugir un problema similar ambé lei País Bas, lei Britanics placèron tanben Sarawak e Brunei sota sa proteccion entre 1886 e 1888.

En 1903, de jaciments de petròli foguèron descubèrts sus lo territòri dau sultanat. Son esplecha acomencèt en 1929 e venguèt rapidament una ressorsa fòrça importanta per l'economia locala. Dins lo corrent deis annadas 1970, foguèt completada per l'esplecha de jaciments de gas naturau.

La restauracion de l'independéncia[modificar | modificar la font]

Dins lo corrent dau sègle XX, se desvolopèt pauc a pauc un movement nacionalista e democratic au sen de la societat de Brunei. En 1959, obtenguèt una autonòmia vertadiera de Brunei au sen de l'Empèri Britanic e l'intrada en vigor d'una constitucion. Pasmens, tres ans pus tard, una insureccion independentista aguèt luòc e foguèt reprimida per lei Britanics. La constitucion foguèt abolida.

Dempuei la revirada de l'insureccion de 1962, Brunei es dirigit per lo sultan qu'es dotat de la totalitat dei poders. Retrobèt son independéncia totala mai gardèt sa monarquia absoluda en 1984 mai la constitucion foguèt pas restablida. Pasmens, l'autoritarisme dau regime es temperat per lei liberalitats d'un estat-providéncia dispausant dei revenguts importants de la renda petroliera.