Vejatz lo contengut

Ans 1950

Aqueste article es redigit en provençau.
Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.
(Redirigit dempuèi 1956)

../.. | Ans 1920 | Ans 1930 | Ans 1940 | Ans 1950 | Ans 1960 | Ans 1970 | Ans 1980 | ../..

Istòria

[modificar | Modificar lo còdi]

1950 : extension dau drech de vòte ai femnas en Haití.
1950 : en Indochina, la victòria dei comunistas chinés permetèt au Vietminh de renfòràar sei posicions dins lo nòrd. Menaçadas d'isolament, lei garnisons francesas situadas lòng de la frontiera assaièron de se retirar. Pasmens, la màger part foguèt destrucha. Aquò entraïnèt lo mandadís de renfòrç per França e la guèrra venguèt pus intensa (→ 1951).

Article detalhat: Guèrra de Corèa.

1950 : en junh, començament de la Guèrra de Corèa amb l'invasion de la Corèa dau Sud per la Corèa dau Nòrd. Mens nombrosas e suspresas per son adversari, lei fòrças dau Sud capitèron a mantenir una pòchi de resisténcia a l'entorn dau pòrt de Pusan onte l'ajuda estatsunidenca arribèt pauc a pauc. D'efiech, aprofichant lo refús de l'URSS de participar ai debats de l'ONU, leis Estats Units d'America obtenguèron la condamnacion de la Corèa dau Nòrd per lo Conseu de Seguretat dei Nacions Unidas. Ansin, l'ONU organizèt un còrs expedicionari, principalament estatsunidenc, encargat de defendre la Corèa dau Sud. En octòbre, una còntra-ofensiva estatsunidenca a Incheon entraïnèt la revirada de l'ataca nòrd-coreana e la destruccion de la màger part dei fòrças de Pyeongyang. Pasmens, aquò entraïnèt una intervencion chinesa per empachar l'afondrament de son vesin comunista (→ 1951).
1951 : en Corèa, lo còrs expedicionari estatsunidenc, susprés per l'intervencion chinesa, deguèt se retirar vèrs lo sud. Dins de condicions malaisadas, arrestèt l'ofensiva dei fòrças de Pequin avans d'organizar una còntra-ofensiva que li permetèt de tornar venir dins la region dau 38en parallèl. Escagassats, lei dos camps comencèron de negociar un reglament de la crisi (→ 1953).
1951 : independéncia de Libia.
1951-1953 : en Indochina, lei Francés adoptèron una estrategia pus defensiva destinada a protegir lei zònas pobladas e economicament importantas. Aquò li permetèt d'enregistrar plusors succès defensius còntra lo Vietminh mai empediguèt pas la guerilha d'estendre son influéncia dins lei zònas ruralas de la mitat nòrd de Vietnam.
1952 : extension dau drech de vòte ai femnas en Grècia, en Bolívia e en Liban.

Fotografia de la premiera explosion d'una bomba H.

1952 : explosion de la premiera bomba H (31 d'octòbre). Pus poderosa que la bomba A, èra destinada a permetre ais Estats Units de mantenir sa superioritat tecnologica en matèria d'armaments nuclears sus l'URSS (→ 1953).
1952 : au Reiaume Unit, mòrt dau rèi Jòrdi VI. Elisabèt II li succediguèt.
1952 : creacion de la Comunautat Europèa dau Carbon e de l'Acier per França, l'Alemanha de l'Oèst, Itàlia, Belgica, lei País Bas e Luxemborg. L'objectiu èra de crear un mercat comun de l'acier e dau carbon entre aquelei país per aumentar la cooperacion economica.
1953 : procès dau chaple d'Orador de Glanas. 21 soudats i foguèron jutjats. Totei foguèron condamnats franc d'un accusat que foguèt capable de demostrar son abséncia durant lo chaple. Pasmens, tre la fin dau procès, lei soudats d'origina alsaciana foguèron amnistiats, çò qu'entraïnèt de protestacions vivas en Lemosin.
1953 : premiera explosion d'una bomba H sovietica (→ 1957).
1953 : en Corèa, signatura de l'armistici de Panmunjeom (27 de julhet). Restabliguèt mai ò mens lo statu quo ante bellum amb una linha de separacion situada a l'entorn dau 38en parallèl.

Article detalhat: Còp d'Estat iranian de 1953.

1953 : còp d'Estat en Iran en favor dau chah. Largament organizada per lei servicis secrèts estatsunidencs e britanics, l'operacion aviá per objectiu de reversar lo Premier Ministre Mohammad Mossadegh que sei projèctes de nacionalizacion de l'industria deis idrocarburs menaçava leis interès de Washington e de Londres.
1953 : en Cuba, revirada d'una temptativa d'insureccion organizada per Fidel Castro.
1953 : extension dau drech de vòte ai femnas en Mexic.
1953 : premiera ascension dau Mont Everest per l'alpinista Edmund Hillary e lo sherpa Tenzing Norgay.

Drapèu dau Vietminh plantat sus una posicion francesa a l'eissida de la batalha de Dien Bien Phu.

1954 : en Indochina, batalha de Dien Bien Phu e capitulacion d'una garnison francesa dins lo nòrd de Vietnam. S'aquela desfacha cambiava pas lo rapòrt de fòrça, foguèt utilizada per lo govèrn francés per abandonar la region e assaiar de concentrar sei fòrças sus sei colonias d'Africa. L'Indochina Francesa foguèt donc devesida entre quatre estats novèus : Laos, Cambòtja, Vietnam dau Sud e Vietnam dau Nòrd. Dins lei fachs, la guèrra contunièt car lei guerilhas comunistas de Laos, de Cambòtja e, subretot, de Vietnam dau Sud èran maucontentadas de la formacion de govèrns desenant protegits per leis Estats Units.
1954 : dins lo Sud deis Estats Units, resurgéncia de la question raciala. D'efiech, lei Negres estatsunidencs, qu'avián largament participat a la victòria durant la Segonda Guèrra Mondiala, volián d'ara endavant obtenir de drechs egaus a aquelei dei Blancs. Divèrseis afaires èran en cors de jutjament mai dins lo corrent de l'annada, la Cort Suprèma deis Estats Units publiquèt una decision importanta (Brown v. Board of Education) que declarèt inconstitucionala la segregacion dins leis escòlas publicas. En despiech de protestations fòrça violentas dei Blancs dau Sud, aquò marquèt lo començament de la fin dei lèis segregacionistas.
1954 : extension dau drech de vòte ai femnas en Colómbia, en Paquistan e en Siria.
1955 : dubertura dau premier restaurant McDonald's a Des Plains en Illinois (15 d'abriu).

Division d'Euròpa entre l'OTAN e lo Pacte de Varsòvia.
Article detalhat: Pacte de Varsòvia.

1955 : en reaccion a la reconoissença de la sobeiranetat de la RFA per leis Occidentaus (5 de mai), signatura dau Pacte de Varsòvia entre Union Sovietica, Polonha, Checoslovaquia, Bulgaria, Ongria, Romania, Albania e la RDA (14 de mai). Aquò acabèt lo partiment d'Euròpa entre dos blòts rivaus. Aquela situacion anava durar fins a la fin deis ans 1980.
1955 : extension dau drech de vòte ai femnas en Egipte.
1955 : reconoissença de l'autonòmia intèrna de Tunisia au sen de l'Empèri Francés (3 de junh).
1955 : inauguracion dau premier pargue d'atraccion Disneyland a Anaheim en Califòrnia.
1955 : en Peró, extension dau drech de vòte e de candidatura ai femnas (7 de setembre).
1955 : en Cambòtja, menaçat de desfacha ais eleccions previstas dins lo corrent de l'annada, lo rèi Norodom Sihanouk abdiquèt au profiech de son paire Norodom Suramarit per participar totalament a la vida politica dau país. Creèt lo sieu partit politic e utilizèt l'aparelh de l'Estat per sostenir la sieuna campanha. Egalament ajudat per de fraudas importantas, ganhèt d'un biais clar leis eleccions legislativas de setembre ambé 83 % dei sufragis exprimits. Fondèt son regime sus lo nacionalisme khmer, la fidelitat au rèi, l'oposicion a l'injustícia e la proteccion dau bodisme. Aquò aguèt per consequéncia la mesa en plaça d'un conservatisme sociau fòrça important e l'adopcion de plans de construccion ambiciós regardant lo desvolopament dau país.

Fotografia de Rosa Parks que foguèt a l'origina dau movement còntra la segregacion dins lei transpòrts.

1955-1956 : ais Estats Units, començament de manifestacions e de movements sociaus còntra la segregacion dins leis Estats dau Sud. Marcats per lei figuras de Martin Luther King e de Rosa Parks, aquelei movements obtenguèron una reconoissença de l'inconstitucionalitat de la segregacion dins lei bus. Pasmens, lei segregacionistas contunièron tanben lo combat e d'atacas còntra lei Negres ò lei Blancs en favor dei drechs civics se multipliquèron en causa d'una resurgéncia dei grops liats au Ku Klux Klan (→ 1957).

Fotografia dei manifestacions de Poznan (« Volèm de pan » n'èra un deis eslogans principaus.)

1956 : en Polonha, manifestacions importantas après la mòrt de Boleslaw Bierut, especialament dins la vila de Poznan. Amb l'acòrdi de Khrushchov, Gomulka foguèt tornarmai cargat de dirigir lo país. La politica novèla assaièt de se centrar sus la reforma de l'economia dau país tocada per de carestiás regularas e sus una libelizacion relativa de la societat amb lo melhorament dei relacions amb leis autoritats eclesiasticas. Dins aquò, lo succès foguèt limitat e de tensions apareguèron tornarmai au sen de la societat polonesa.
1956-1957 : en França, govèrn de Guy Mollet. A l'origina d'avançadas socialas importantas, venguèt impopular en causa de sa decision de mandar de conscrits en Argeria e dei dificultats financieras dau país que foguèt obligat de demandar l'ajuda dau FMI. D'un biais generau, aqueu govèrn es considerat coma l'illustracion dei feblessas de la IVa Republica e sa fin precipèt l'afondrament dau regim (→ 1958).
1957 : dins lo Sud deis Estats Units, perseguida de la lucha dei populacions negras còntra la segregacion. Foguèt principalament centrada sus la vila de Little Rock onte de negres devián per lo premier còp èsser integrats dins una escòla blanca. Leis autoritats localas assaièron de s'i opausar, especialament lo governador Orval Faubus. Lo president Eisenhower ordonèt finalament de desplegar un milier d'òmes eissits d'una formacion d'elèit de l'armada estatsunidenca – la 101a division aeroportada – per assegurar la proteccion deis estudiants negres (lei Nòu de Little Rock). Pasmens, leis autoritats de la vila capitèron de sarrar leis escòlas e la legislacion antisegregacion de 1957 demorèt pauc eficaça (→ 1960).
1957 : premiera explosion d'una bomba H britanica (→ 1967).
1958 : independéncia de Guinèa (2 d'octòbre).
1958 : a la seguida dei dificultats recurrentas per formar un govèrn estable dempuei la fragmentacion dau movement independentista, un còp d'Estat militar dirigit per lo generau Ibrahim Abboud prenguèt lo poder (18 de novembre). Pasmens, lo regime novèu deguèt faciar d'oposicions multiplas (islamistas de l'Umma, Partit Comunista, Fraires Musulmans, populacions dau sud que refusavan l'islamizacion de la societat... etc.).

L'USS George Washington (SSBN-598), premier sosmarin nuclear lançaire d'engenhs de l'istòria.

1959 : ais Estats Units, intrada de dos estats novèus au sen de la Federacion : Alaska (3 de genièr) e Hawaii (21 d'agost). Regardant leis afaires militars dau país, intrada en servici dau premier sosmarin nuclear lançaire d'engenhs. Aqueu tipe de naviri que sa deteccion es fòrça malaisada anava donar una dimension novèla a la Guèrra Freja e aumentar l'impossibilitat d'un conflicte militare dirèct entre Washington e Moscòu.
1959 : en Cambòtja, descubèrta d'un complòt organizat per Tailàndia e lo Vietnam dau Sud per reversar Norodom Sihanouk e la monarquia. Aquô èra la consequéncia dau raprochament dau país amb leis estats comunistas d'Asia dau Sud-Èst.

Cultura

[modificar | Modificar lo còdi]

1952 : descubèrta de la tomba dau rèi maia K'inich Janaab' Pakal Ièr.
1957 : publicacion dau roman La Grèva de l'escrivana estatsunidenca Ayn Rand (1905-1982). Còntra-utopia depintant l'afondrament de la societat après lo retirament volontaris deis « òmes d'esperit » (entrepreneires onèsts, scientifics independents, artistas individualistas... etc.), denòncia la democracia sociala e lo partiment dei richessas. Aquela òbra defend ansin lo capitalisme individualista e aguèt un succès considerable au sen de la societat estatsunidenca.

Sciéncias e tecnicas

[modificar | Modificar lo còdi]
Article detalhat: Nívol d'Oort.

1950 : publicacion dau trabalh de l'astronòm neerlandés Jan Oort postulant l'existéncia d'una sèrva de cometas dins lei regions perifericas dau Sistèma Solar. Se Oort èra pas lo premier d'imaginar una tala estructura, sei recèrcas èran basadas sus l'estudi de la trajectòria de 46 cometas. Mostrèron l'existéncia possibla d'un ensemble de nuclèus de cometas a de distàncias estimadas entre 100 e 150 000 ua.
1950 : invencion de la disqueta per l'inventor japonés Yoshiro Nakamatsu (nascut en 1928). Cedèt lei drechs d'esplecha dau concèpte a la companhiá estatsunidenca IBM.
1951 : premiera capitada d'un assai de produccion d'energia nucleara per la còla estatsunidenca trabalhant sus lo reactor EBR-I dau Laboratòri nacionau d'Idaho. Aquò permetèt la concepcion e la construccion dei premierei centralas nuclearas.
1952 : comercializacion dau premier antibiotic de la classa dei macrolids.
1952 : premier assai capitat d'una bomba H. Basada sus lo principi de la fusion nucleara, es totjorn l'arma pus poderosa concebuda per l'èsser uman.
1952 : premiera utilizacion de l'ecografia, aplicacion dau principi dau sonar au còrs uman, per l'Estatsunidenc John Wild (1914-2009).

Article detalhat: ADN.

1953 : descubèrta de l'estructura de l'ADN per James D. Watson (nascut en 1928) e per Francis Crick (1916-2004).
1953 : assai de la premiera pèça d'artilhariá tirant d'obús nuclears per leis Estatsunidencs.
1954 : publicacion per lo Japonés Ukichiro Nakaya (1900-1962) d'un diagrama permetent d'establir un liame entre la formacion de flòcs de nèu, la temperatura e la saturacion de vapor d'aiga. Aquò foguèt la premiera explicacion vertadiera de la formacion dei cristaus de nèu.

Fotografia de la centrala nucleara d'Obninsk après sa sarradura en 2002.

1954 : intrada en servici de la centrala sovietica d'Obninsk (27 de junh), premiera centrala nucleara operacionala dau mond. França e lo Reiaume Unit imitèron lei Sovietics en 1956 e leis Estats Units d'America en 1957.
1954 : invencion dau lengatge de programacion Fortran per l'informatician estatsunidenc John Backus (1924-2007).
1955 : intrada en servici dau premier sosmarin de propulsion nucleara (dins la flòta estatsunidenca). Rapidament imitat per leis autrei poissanças navalas majoras de la planeta, aqueu concèpte donèt una autonòmia fòrça importanta ai sosmarins que son desenant lo vector principau de la dissuasion nucleara.
1955 : premiera sintèsi de diamants sintetics per la companhiá estatsunidenca General Electric.
1956 : concepcion dau premier motor de piston rotatiu per l'engenhaire alemand Felix Wankel (1902-1988).
1956 : descubèrta de la vancomicina, un antibiotic poderós que permet de luchar còntra d'infeccions grèvas d'estafilocòcs ò de pneumocòcs.
1956 : presentacion dau premier disc dur per la companhiá estatsunidenca IBM. Dich RAMAC 305, èra compausat de 50 discs de 60 cm de diamètre permetent d'enregistrar aperaquí 5 Mo de donadas. La totalitat pesava 1 t.

Reproduccion de Sputnik 1.
Article detalhat: Sputnik 1.

1957 : capitada dau premier vòl de la fusada sovietica R-7 Semiorka (21 d'aost). Puei capitada de la premiera temptativa, totjorn sovietica, de mesa en orbita d'un satellit artificiau (Sputnik 1) lo 4 d'octòbre. De son caire, leis Estats Units capitèron lo premier tir de la fusada Atlàs (11 de decembre).
1957 : publicacion d'un estudi sus la fusion termonucleara per lo fisician britanic John Lawson (1923-2008). I prensentèt lei condicions necessàrias per obtenir una reaccion de fusion que son d'ara endavant dichas critèris de Lawson.
1957 : capitada de la premiera implantacion d'un còr artificiau (sus un chin) per lo mètge estatsunidenc Willem Johan Kolff (1911-2009). L'animau subrevisquèt 90 minutas. Aquò marquèt lo començament de recèrcas importantas regardant lo desvolopament d'un còr artificiau per l'èsser uman.
1957 : ubertura de la premiera usina siderurgica utilizant un procès modèrne de reduccion dirècta a Monterrey en Mexic. Inspirat per lei tecnicas anticas de reduccion, aqueu metòde utilizèt lo gas naturau coma reductor. Gràcias au còst limitat dau gas naturau, aqueu procès se desvolopèt e es totjorn utilizat a l'ora d'ara.

Article detalhat: Supraconductivitat.

1957 : formulacion de la teoria BCS — dicha segon leis inicialas de seis autors John Barden, Leon Neil Cooper e John Robert Schrieffer — que permetèt per lo premier còp de descriure lo fenomèn de supraconductivitat descubèrt en 1911 per Heike Kmaerlingh Onnes (1853-1926).
1957 : a l'iniciativa de l'armada estatsunidenca, intrada en servici dau premier carrejaire modèrne equipat de rampas d'accès interioras. D'efiech, se l'idèa dau carrejaire èra pas novèla (→ 1849), aqueu tipe de naviri despendiá de rampas d'accès bastits sus lo cai dei pòrts, çò que representava un limit important a son utilizacion. Lo sistèma de rampas d'accès interioras permetiá d'utilizar un carrejaire dins la màger part dei pòrts importants e d'accelerar lo cargament e lo descargament dei naviris. Foguèt donc rapidament adoptat per totei lei tipes de carrejaires.
1958 : intrada en servici dau premier veïcul de combat d'infantariá (dins l'armada de la RFA). Aquò marcava una rompedura amb la pensada estatsunidenca qu'utilizava solament sei veïculs per transportar lei soudats sus lo prat batalhier sensa participar dirèctament au combat. L'adopcion d'un veïcul d'aqueu tipe per lei Sovietics en 1967 entraïnèt la generalizacion dau concèpte a la quasi totalitat dei fòrças armadas de la planeta.
1958 : publicacion de la premiera version dau Lisp, un lengatge de programacion fòrça utilizat per la programacion d'intelligéncias artificialas a partir deis ans 1970. Foguèt inventat per John McCarthy.

Article detalhat: Complèx d'istocompatibilitat principau.

1958 : descubèrta dau complèx d'istocompatibilitat principau per lo mètge francés Jean Dausset (1916-2009). Aquò marquèt una evolucion importanta dins la comprenença dei paramètres permetent de favorizar leis ensèrts. Jean Dausset recebèt lo Prèmi Nobel de Fisiologia ò Medecina en 1980 per aquelei trabalhs.
1958 : invencion dau premier pacemaker per lo mètge suedés Ake Senning (1915-2000).
1959 : depaus de brevet depintant lo premier circuit integrat. Son autor èra l'engenhaire estatsunidenc Jack Kilby (1923-2005). Aqueu dispositiu permet de formar de circuits complèxs amb plusors compausants diferents. Capables de realizar de foncions complètas, son venguts un element important dei sistèmas informatics.
1959 : invencion dau lengatge de programacion Cobol (8 d'abriu).
1959 : en Union Sovietica, intrada en servici dau premier brisa-glaça de propulsion nucleara que foguèt dich Lenin. Aquò representava una evolucion importanta car la propulsion nucleara permetiá d'eliminar lo problema de l'avitalhament de carburant dau naviri, totjorn malaisat dins lei regions polaras blocadas per la banquisa.

Decès

[modificar | Modificar lo còdi]

Liames intèrnes

[modificar | Modificar lo còdi]

Bibliografia

[modificar | Modificar lo còdi]

Nòtas e referéncias

[modificar | Modificar lo còdi]
Recuperada de « https://oc.wikipedia.org/w/index.php?title=Ans_1950&oldid=2457257 »