Tailàndia
| Tailàndia | |
| ราชอาณาจักรไทย Ratcha-anachak Thai | |
 | |
Capitala e ciutat mai granda | |
Forma de govèrn | |
• Totala 513 120 km² | |
• Aiga 0,4 % % | |
• Totala (2024) 65 975 198 ab. | |
• Densitat 132.1 ab./km² | |
Tailàndia, oficialament lo Reiaume de Tailàndia (en tai: ราชอาณาจักรไทย) es un país d'Asia dau Sud-Èst situat entre China, Indochina, lo Golf de Tailàndia e Birmania. D'una superficia de 513 120 km², es un país principalament poblat de Tais e centrat sus lo plan alluviau dau fluvi Chao Phraya. Sa capitala es Bangkòk. Lo clima i es de tipe tropicau de monson amb de pluejas importantas de mai a novembre.
La formacion de Tailàndia comencèt au sègle XII amb l'arribada dins la region dau pòble tai, originari dau sud de China. I fondèron plusors reiaumes (Sukhotai, Lanna, Ayuthia) e adoptèron lo bodisme theravada. Après divèrsei combats còntra lei Birmans e lei Khmers, lo sud s'unifiquèt per formar lo reiaume de Siam (qu'adoptèt lo nom de Tailàndia en 1939) que venguèt la poissança principala de la region entre lo sègle XVII e lo començament dau sègle XIX. Pasmens, a partir deis ans 1850, se turtèt ais ambicions colonialas de França e dau Reiaume Unit. Gràcias a sa posicion entre l'Índia Britanica e l'Indochina Francesa, capitèt de mantenir son independéncia coma estat tampon mai perdiguèt plusors territòris periferics.
Au sègle XX, lo govèrn engatjèt lo país dins una politica de modernizacion e s'alièt amb Japon durant la Segonda Guèrra Mondiala. Vencut, Tailàndia gardèt son independéncia e l'armada i prenguèt lo poder après un còp d'estat en 1947. Lei militars o gardèron fins ais ans 1970, contuniant de modernizar l'economia. Tailàndia venguèt ansin pauc a pauc una poissança economica regionala, aliada ais Estats Units d'America durant la Guèrra Freja. Dins aquò, dempuei leis ans 1990-2000, aquela estrategia conoís de dificultats amb una multiplicacion dei crisis economicas e politicas.
Lo gentilici es tai[1] (ò tailandés -esa).
Geografia
[modificar | Modificar lo còdi]Geografia fisica
[modificar | Modificar lo còdi]
Lo territòri tailandés (514 000 km²) se situa a la transicion entre Indochina e l'istme de Kra. D'una longor de 1 770 km dau nòrd au sud e de 805 km d'èst en oèst, es centrat sus lo plan alluviau de Chao Phraya, fluvi principau dau país. Au nòrd, se tròban dos plans montanhós formant lei regions de Shan (au nòrd) e de Korat (au nòrd-èst). Lo premier assosta lo massís pus important dau país amb sa cima pus auta (Doi Inthanon, 2 565 m). Lo segond es pus aut a l'èst e s'enclina vèrs l'èst en direccion de la vau de Mekong.
La partida meridionala dau país es formada per la basa de la peninsula de Malacca. Montanhosa mai passant rarament 1 500 m d'altitud, es una region cubèrta de seuvas densas amb un plan litorau estrech. Son minimom de largor es ocupat per l'istme de Kra (48 km). Plusors projèctes de canaus i son estats imaginats sensa realizacion concrèta. Lei doas còstas presentan d'aspècts diferents. L'occidentala, fòrça racassosa e decopada, es bordada d'illas ; l'orientala es pus doça.
L'idrografia tailandesa es largament dominada per lo sistèma de Chao Phraya. Eissit de la confluéncia dei rius Ping e Nan, es un fluvi amb un debit irregular (718 m3/s en mejana amb un maximom de mai de 5 900 m3/s durant la sason umida). Fòrma un plan agricòla drud que foguèt a l'origina dau reiaume. Lo rèsta de l'idrografia es constituïda de rius costiers corts.
Clima
[modificar | Modificar lo còdi]
Tailàndia a un clima tropicau de monson amb una sason umida de mai a novembre e una sason eissucha de decembre a abriu. La temperatura demòra auta tota l'annada amb de valors situadas entre 19°C e 38°C. La sason umida es pus corta dins lei regions maritimas amb de precipitacions anualas que pòdon agantar 4 500 mm. Lei pluejas demenisson dins lei tèrras mai demòran importantas, generalament superioras a 1 000 mm. L'extrèm sud dau país a un clima eqüatoriau e quauquei pòchis septentrionalas an un clima temperat de tipe chinés.
Demografia
[modificar | Modificar lo còdi]Tailàndia conoís una aumentacion fòrta de sa populacion dempuei la fin de la Segonda Guèrra Mondiala amb 20 milions d'abitants en 1950 e 68 milions en 2017. Son taus de creissença demografica demòra important (+0,32%/an) gràcias a una aumentacion de l'esperança de vida (75,8 ans en 2016). Pasmens, lo taus de feconditat es vengut feble (1,52 enfants/frema en 2018) e la populacion comença de vielhir (31% de 0-24 ans e 59% de 25-64 ans).
La populacion es subretot concentrada dins lo plan de Chao Phraya. En particular, s'i tròba la capitala, Bangkòk, que son aglomeracion es lo premier centre demografic dau país amb 19,6 milions d'abitants en 2016. Leis autrei vila son ben mens importantas. Se pòdon citar Chiang Mai (960 000 estantjants en 2016) qu'es la premiera vila dau Nòrd e Hat Yai (385 000 abitants en 2016) qu'es l'aglomeracion pus poblada dau Sud.
La populacion es relativament omogenèa amb 86% de Tais e 10% de Sinotais que son lei descendents dei Chinés venguts s'installar dins lo país. Lei minoritats principalas son formadas de Malais installats dins lo sud) e de Chinés. Dins lei massís montanhós dau nòrd dau país, se tròban de Karens, de Hmongs e divèrsei pòbles originaris de China ò de Tibet (Lahu, Yaos, Akhas, Lisu...).
Lengas
[modificar | Modificar lo còdi]Tailàndia tèn una certana richessa linguïstica amb au mens 62 lengas identificadas sus son territòri en 2011. La pus parlada es lo tai, lenga mairala de 91% de la populacion, qu'es tanben l'unica lenga oficiala dau reiaume. Es devesit entre plusors dialèctes. Aqueu dau nòrd-èst sembla fòrça au lao e es sovent considerat coma una varianta d'aquela lenga. Leis autrei lengas frequentas son l'anglés e lo mandarin que son utilizadas per l'elèit e per la minoritat chinesa[2].
Lei lengas minoritàrias dau país fan partida de cinc grops principaus que son lei lengas daïcas – la familha de lengas dau tai – lei lengas austroasiaticas, lei lengas austronesianas, lei lengas tibetobirmanas e lei lengas miao-yao. Son principalament parladas dins lei regions frontalieras, especialament dins leis endrechs montanhós. Ges de politica existís per protegir aquelei lengas e mai d'una es menaçada de disparicion coma lo mok qu'èra solament parlat per sèt personas en 1981.
Religions
[modificar | Modificar lo còdi]Tailàndia es un país bodista (94,5% de la populacion en 2016) amb una minoritat musulmana sunita (4,3%) presenta dins lei regions meridionalas[3]. Leis autrei religions son fòrça minoritàrias. La libertat religiosa es assegurada per la constitucion per totei lei grops religiós enregistrats. Pasmens, dins lei fachs, lei grops non enregistrats son laissats liures d'operar per leis autoritats.
Istòria
[modificar | Modificar lo còdi]De la Preïstòria au reiaume de Sukhotai
[modificar | Modificar lo còdi]Lei vestigis umans pus ancians descubèrts sus lo territòri tailandés datan d'aperaquí 700 000 ans e son atribuits a Homo erectus. La cultura coneguda pus anciana i data dau Temps dau Bronze (vèrs 4 000-2 500 av. JC). Apareguda dins la region de Ban Chiang, desvolopèt la metallurgia de bronze, la cultura de ris e aviá lo mestritge de la terralha. Aquò indica l'existéncia d'una societat organizada mai lo pòble que ne'n foguèt a l'origina es totalament desconegut.
Per la seguida, l'Istòria de la region es mau coneguda fins au sègle III e la formacion dau reiaume de Funan. Èra una poissança maritima, probablament d'origina mon, que dominèt a son apogèu lo centre de la Tailàndia actuala e lo sud d'Indochina. Son centre economica èra la region d'Óc Eo dins lo sud dau Vietnam modèrne. A la fin dau sègle V, foguèt remplaçat per lo reiaume de Chenla, lo precursor de Cambòtja, que se formèt a partir dei províncias meridionalas dau Laos actuau.
Dau sègle VI au sègle IX, lo centre dau territòri tai foguèt dominat per la civilizacion de Dvaravati. Fondada per lei Mons, aquela civilizacion sembla relativament prospèra gràcias a sa participacion au comèrci dau sud-èst asiatic. Lo declin de la civilizacion de Dvaravati, politicament fragmentadas entre plusors reiaumes, se debanèt au sègle IX ambé la formacion de l'Empèri Khmer qu'impausèt sa dominacion ai Mons. Aqueu periòde veguèt tanben l'arribada dei premierei populacions tais, en provenença dau sud de China. S'installèron premier au nòrd dei Monts Dangrek onte venguèron majoritaris dins lo corrent dei sègles XI e XII.
Lo reiaume de Siam fins au periòde coloniau
[modificar | Modificar lo còdi]La formacion de Siam
[modificar | Modificar lo còdi]
Segon la tradicion, lei caps de clan tais s'afranquiguèron de la senhoriá khmer en 1238 e elegiguèron un rèi. Lo declin de la poissança khmer e la destruccion dau reiaume de Nanzhao per lei Mongòls en 1253 accelerèron lei migracions tais vèrs lo sud. En 1238, foguèron ansin fondat lo reaiume de Sukhotai en 1238 e lo reiaume de Lanna a la fin dau sègle XIII. Rama Khambeng (1283-1317) donèt de basas solidas a l'estat de Sukhotai ambé la somission dei Mons dau bacin de Menam e una expansion territòriala vèrs l'èst e lo sud au detriment de l'Empèri Khmer. A mesura que sei tropas avancèron, son reiaume adoptèt lo modèl politic khmer e la cultura dei Mons, en particular lo bodisme theravada. Puei, dins lo corrent dei sègles seguents, lei Khmers e lei Mons d'aquelei regions foguèron assimilats per lei populacions tais.
En 1350, una capitala novèla, Ayuthia, foguèt fondada per un prince que se proclamèt rèi sota lo nom de Ramathibodi Ièr (1350-1369). Aquò foguèt l'acte de creacion de Siam (que prenguèt per la seguida lo nom de Tailàndia en 1939). Lei fòrças d'Ayuthia annexèron lo reaiume de Sukhotai dins lo corrent deis annadas 1430 e conquistèron Angkor en 1431. En revènge, mau capitèron de conquistar Lanna e deguèron conclure la patz ambé lo Sultanat de Malacca, poissança comerciala dominanta dins la Peninsula Malaia, dins lo corrent deis annadas 1450. Durant lo rèine de Trailok (1448-1488), lo reiaume se dotèt d'una administracion centralizada que venguèt un factor important d'estabilitat intèrna.
Au sègle seguent, lei Siamés deguèron se defendre còntra leis ambicions dei Birmans qu'èran venguts una poissança importanta a l'oèst. Dins lo corrent deis annadas 1560, agantèron Ayuthia ont installèron un principat vassau. Pasmens, foguèron rebutats a partir de 1584 per lo prince puei rèi Naresuen (1590-1605). Aqueu darrier capitèt tanben d'infligir una desfahca ai Khmers qu'avián restaurat una partida de sa poissança anciana. En particular, en 1594, conquistèt Lovek, capitala de l'Empèri Khmer dempuei la casuda d'Angkor, e impausèt sa senhoriá sus lo país. En 1595, impausèt tanben sa senhoriá au reiaume de Lanna. Fòrça importantas, aquelei victòrias marquèron l'acomençament d'un lòng periòde de patz que durèt fins au sègle XVIII.
L'expulsion deis Europèus
[modificar | Modificar lo còdi]Periòde de patz dins lo país, lo sègle XVII foguèt marcat per una dubertura economica de Siam e de contactes ambé d'Europèus qu'èran arribats dins la region dempuei lo sègle XVI. Fòrça dinamics, leis Olandés aquistèron rapidament una plaça importanta dins lo comèrci siamés, çò que suscitèt certanei crenhenças au sen dau govèrn tai. Ansin, leis autoritats encoratjèron l'installacion de Francés coma lo missionari Pierre Lambert de Lamothe. Un ambaissador foguèt mandat per Loís XIV e un acòrd francosiamés signat en 1685. Pasmens, lei relacions se desgradèron en causa dei campanhas de conversion au catolicisme menadas per lei missions. Ansin, en 1688, lei Francés foguèron expulsats e la maufisança venguèt la nòrma a respèct deis estrangiers e subretot deis Europèus.
Lei luchas còntra Birmania e Vietnam
[modificar | Modificar lo còdi]
Lo periòde de patz dubèrt per lei victòrias militaras de Naresuen s'acabèt dins lo corrent deis ans 1750 quand lei Birmans venguèron tornarmai una poissança militara importanta dins la region. En 1759, ataquèron sensa succès Ayuthia mai capitèron de la destrurre en 1767. La resisténcia foguèt animada per lo generau Taksin que se proclamèt rèi. Combateguèt victoriosament còntra lei Khmers e lei Birmans mai venguèt finalament fòl. Foguèron remplaçats per lo generau Chakri que se proclamèt rèi sota lo nom de Rama Ièr (1782-1809). Capitèt de reconquistar mai d'un territòri en Laos (Viengchan en 1778) en Cambòtja (províncias de Battambang e de Siem Reap en 1795) e installèt la capitala a Bangkòk — Ayuthia foguèt jamai tornada bastir.
Au sègle XIX, la menaça birmana dispareguèt pauc a pauc car lei Birmans deguèron mobilizar sei fòrças còntra lei Britanics. Pasmens, lei Siamés deguèron faciar leis ambicions de Vietnam, unificat en 1802, en Laos e en Cambòtja. Aquò entraïnèt mai d'una revòuta dins la region e lei Siamés destruguèron Viengchan en 1730 avans de menar una guèrra per lo contraròtle de Cambòtja de 1741 a 1745. Equilibrat, aqueu conflicte s'acabèt per l'establiment d'un protectorat comun sus lo país.
La sauvagàrdia de l'independéncia
[modificar | Modificar lo còdi]Lei rèines de Mongkut e Chulalongkorn
[modificar | Modificar lo còdi]
Dins lo corrent de la segonda mitat dau sègle XIX, Siam deguèt faciar lei premiereis ambicions dei poissanças colonialas francesa e britanica que s'interessavan au sud-èst d'Asia. Dos rèis cultivats e partisans de la dubertura dau país, Mongkut (1851-1868) e son fiu Chulalongkorn (1868-1910), capitèron de limitar lei pèrdas e lei concessions per mantenir l'independéncia siamesa.
Mongkut èra a l'origina un monge bodista qu'aviá apres l'anglés ambé de missionaris. Sa politica favorizèt la dubertura dau país e lo mantenement dei tradicions. Durant son rèine, deguèt faciar l'arribada de França en Cochinchina. Favorizèron una revòuta de Cambòtja que se placèt sota protectorat francés. Siam foguèt obligat de reconóisser aquela situacion en 1867 e foguèt protegit deis ambicions francesas fins ais annadas 1880 car París s'interessèt puslèu a la conquista de Vietnam. De mai, Mongkut assaièt d'utilizar lei rivalitats entre Francés e Britanics. Ansin, signèt en 1855 un tractat d'amistat ambé Londres. Aqueu tractat èra « inegau » car donava d'avantatges importants ai Britanics mai permetèt de leis implicar en Siam. Puei, de tractats similars foguèron signats ambé França e leis Estats Units d'America.
Chulalongkorn conoguèt un rèine pus malaisat car la pression dei poissanças colonialas venguèt pus importanta. Capitèt de modernizar l'educacion, lei finanças publicas e la justicía ambé l'ajuda de conselhiers estrangiers. En revènge, modifiquèt pas lo modèl politic que laissava lo poder a l'aristocracia. Regardant leis afaires estrangiers, perdiguèt tota la riba senèstra de Mekong en 1893 que foguèt plaçada sota protectorat francés après de trèbols encoratjats per París. Pasmens, aquò suscitèt l'inquietud dau Reiaume Unit e un acòrd foguèt signat en 1896 entre lei doas poissanças europèas. Fòrça dur, entraïnava la creacion d'una zòna d'influéncia francesa dins lei províncias orientalas de Siam mai lo bacin de Menam foguèt declarat neutre, çò que permetèt de sauvar l'independéncia. Dins aquò, empachèt pas quauquei rosegatges suplementaris de la periferia dau territòri siamés en 1902-1904 per lei Francés lòng de la riba drecha de Mekong e en 1907 per lei Reiaume Unit dins la Peninsula Malaia.
Lei rèines de Rama VI e Rama VII
[modificar | Modificar lo còdi]Lei rèines de Rama VI (1910-1925) e de Rama VII (1925-1935) confirmèron leis aquists dau periòde precedent e permetèron pauc a pauc de restaurar la plena sobeiranetat de Siam. Rama VI èra un incompetent e un excentric e deguèt laissar la màger part dau poder a son oncle Devawongse Varopakarn qu'èra ministre deis afaires estrangiers. Sota sa direccion, lo país jonhèt lo camp deis Aliats en 1917 e faguèt partida dei venceires de la Premiera Guèrra Mondiala. Aquò li permetèt de venir membre de la Societat dei Nacions e d'obtenir a partir de 1922 la fin dei clausas « inegalas ».
Sota Rama VII, se contunièt la modernizacion de l'estat mai lo poder demorèt concentrat entre lei mans de l'aristocracia. Pasmens, lei progrès realizats dempuei lo sègle XIX avián entraïnat l'emergéncia de dos grops, d'un caire lei marchands, d'autre caire lei foncionaris e lei militars, que volián tenir un ròtle politic pus important. Òr, la crisi economica de 1929 causèt una grèva demenicion deis exportacions e dei revenguts de l'Estat. Lo govèrn assaièt de resòuvre la crisi amb una demenicion dei despensas mai agravèt la situacion. En 1932, aquò entraïnèt un còp d'estat pacific organizat per lei foncionaris e lei militars.
La Tailàndia modèrna
[modificar | Modificar lo còdi]L'aliança ambé Japon e la Segonda Guèrra Mondiala
[modificar | Modificar lo còdi]Leis autors dau còp d'estat de 1932 volián principalament contuniar e accelerar la modernizacion dau país. Lo prefessor de drech, reformator, Pridi Phanamyong e lo coronèu Phibun Songkhram, nacionalista, n'èran lei doas personalitats principalas. Mantenguèron la monarquia mai limitèron lei poders dau rèi e Rama VII foguèt obligat d'abdicar en 1935. Puei, en 1939, Tailàndia remplacèt Siam coma apelacion oficiala dau país.
Enterin, una constitucion, fòrça autoritària, èra estada adoptada en 1932. Gaire estable, lo regime foguèt pontuat per divèrsei còps d'estat. En 1938, Phibun Songkhram venguèt Premier Ministre e se raprochèt de Japon. En 1940, aprofichèt lo sostèn de Tòquio per reclamar a França lei territòris cedits en 1902-1904. En despiech d'una desfacha militara, obtenguèt contentament en març de 1941 a l'eissida de la Guèrra Francotailandesa. Aqueu succès favorizèt un raprochament suplementari ambé Japon e Tailàndia declarèt la guèrra ais Estats Units d'America e au Reiaume Unit en 1942. Aquò permetèt la reconquista dei territòris malais laissats ai Britanics. Dins aquò, Bangkòk deguèt laissar ai Japonés lo drech d'utilizar lo territòri tailandés coma basa d'operacions. Lei soudats nipons i foguèron responsable d'abüs fòrça importants que suscitèron l'ostilitat de la populacion.
Pasmens, en secrèt, lo regent Pridi Banomyong organizèt un ret de resisténcia favorable ais Aliats. Après la demission de Phibun Songkhram en julhet de 1944, Pridi Banomyong venguèt lo cap vertadier dau país e capitèt de negociar la patz. Tailàndia deguèt solament restituir sei conquistas de la guèrra e tornar prendre lo nom de Siam fins a 1948.
Lo regime militar
[modificar | Modificar lo còdi]Après la guèrra, una constitucion democratica foguèt adoptada en 1946 mai lo regime manquèt d'estabilitat en causa d'una instabilitat ministeriala recurrenta e d'una corrupcion importanta. En 1947, Pridi Banomyong foguèt obligat de s'exilar après lo decès violent de Rama VIII. Puei, en 1948, lei militars e Phibun Songkhram reprenguèron lo poder. Instaurèron un regime autoritari dirigit per Phibun Songkhram reversat en 1957 per Sarit Thanarat. Lo cap novèu moriguèt en 1963 e foguèt remplaçat per lo manescau Thanom Kittikachorn.
Lei militars mantenguèron un regime democratic de façada per obtenir lo sostèn deis Estats Units d'America e venir un bastion de l'anticomunisme en Asia dau Sud-Èst. Ansin, Tailàndia s'alièt ambé Washington au sen de l'Organizacion dau Tractat de l'Asia dau Sud-Èst (OTASE). Bangkòk participèt a la lucha còntra leis insureccions comunistas d'Indochina. En reaccion, China e Vietnam sostenguèron de guerilhas dins lo nòrd dau país.
La lònga transicion vèrs un regime civiu
[modificar | Modificar lo còdi]En mai de la lucha militara còntra lo comunisme dins l'encastre de la Guèrra Freja, lo regime militar deguèt pauc a pauc se preocupar dei revendicacions intèrnas d'un elèit novèu subretot interessada per lei questions economicas. En octòbre de 1973, de grandei manifestacions d'estudiants se debanèron dins la capitala. Foguèron durament reprimidas mai lo rèi refusèt de sostenir l'accion de l'armada e Thanom Kittikachorn foguèt constrench a l'exili.
En 1975, una constitucion democratica foguèt restablida mai ges de majoritat clara emergiguèt deis eleccions. Un govèrn centrista prenguèt la direccion de Tailàndia mai foguèt rapidament menaçat per de manifestacions d'estudiants de senèstra e per un durciment dei partits politics de drecha. D'eleccions novèlas en 1976, marcadas per de violéncias grèvas, s'acabèron per una victòria de la drecha. Pasmens, aquò amaisèt pas la situacion ambé leis estudiants e lei militars proclamèron una constitucion pus autoritària en octòbre de 1976. Puei, exerciguèron de facto la realitat dau poder ambé l'ajuda de la drecha. Ansin, lo generau Prem Tinsulanonda foguèt Premier Ministre de 1980 a 1988.
A partir de 1991, de tensions apareguèron entre l'armada e lei mitans d'afaires. Après un còp d'estat militar suplementari en 1991, leis eleccions de març de 1992 permetèron ai partits promilitars de ganhar una majoritat parlamentària e de nomar lo generau Suchnda Krapayoon coma cap dau govèrn. Aquò entraïnèt d'importantei manifestacions. La repression foguèt saunosa e causèt una intervencion dirècta dau rèi per restablir l'òrdre. D'eleccions novèlas aguèron luòc e lo conservator Chuan Leekpai venguèt Premier Ministre. Sota sa direccion, Tailàndia conoguèt un desvolopament economic important en despiech de violacions dei drechs de l'Òme e d'una corrupcion importanta.
La crisi dei camisas rojas e jaunas
[modificar | Modificar lo còdi]Dempuei 2001, Tailàndia es tocada per de tensions intèrnas grèvas entre dos movements politics dichs « camisas rojas » e « camisas jaunas ». Aquò acomencèt en 2001 ambé la victòria ais eleccions legislativas de Thaksin Shinawatra, un òme d'afaires acusat de populisme. Adoptèt una politica de reformas en favor dei classas popularas e dei regions ruralas orientalas que son sa basa electorala. Pasmens, foguèt reversat per un còp d'estat militar en 2006 en causa d'accusasions de corrupcion. Lo generau Sonthi Boonyaratglin proclamèt la lèi marciala e prenguèt lo poder.
La junta laissèt rapidament lo poder mai lei trèbols contunièron entre « camisas rojas », partisans de Thaksin Shinawatra, e « camisas jaunas », adversaris de l'èx-Premier Ministre. En 2010, lo camp roge organizèt de manifestacions que bloquèron una partida de Bangkòk e entraïnèron l'intervencion dei militars. Un an pus tard, Yingluck Shinawatra, sòrre de Thaksin Shinawatra, venguèt a son torn cap dau govèrn mai se turtèt a l'ostilitat dei Jaunes. En 2013, deguèt faciar de manifestacions jaunas dins la capitala e lo refús de l'armada de prendre posicion. Decidèt finalament d'organizar d'eleccions novèlas en febrier de 2014 que li permetèron de se mantenir a la tèsta dau país. Pasmens, aquelei resultats foguèron pas acceptats per l'armada e un còp d'estat novèu aguèt luòc en mai de 2014. Lo generau Prayuth Chan-ocha proclamèt tornarmai la lèi marciala. Elegit president de l'Assemblada Nacionala ambé lo sostèn dau rèi Rama IX, adoptèt rapidament de mesuras per redurre l'influéncia dei « camisas rojas ».
Cultura
[modificar | Modificar lo còdi]Arquitectura
[modificar | Modificar lo còdi]Tailàndia tèn un patrimòni arquitecturau que va dau sègle X au periòde modèrne. Es principalament constituït de temps bositas car, fins au sègle XVII, lei construccions civilas èran bastidas en materiaus peribles. Dins aquò, leis ostaus tradicionaus tais semblan d'aver pauc evoluïts. L'usatge de pilòts i es frequent per s'aparar còntra lei vengudas deis aigas. Comprèn sovent una veranda, un balcon e un ostau deis esperits.
Durant la segonda mitat dau sègle XX, plusors gratacèus son estats bastits dins la capitala. Lei pus coneguts son lo Baiyoke Tower II (328,4 m) e lo MahaNakhon (314,2 m). Fan partida d'un quartier economic modèrne amb plusors bastiments de remarca.
-
Temple de Wat Phra Kaew -
Temples de Wat Chiang Man (sègle XIII) -
-
Musica
[modificar | Modificar lo còdi]L'istòria de la musica tailandesa comprèn tres ensems principaus. Lo premier, aparegut durant lo periòde medievau, es constituït de musicas tradicionalas eissidas de la tradicion orala dei pòbles tais e desvolopadas per acompanhar de pèças de teatre. Es basat sus un tempo regular, amb pauc de sincòpis e un instant d'emfasi a la fin. Tres ensems d'instruments i existisson. Son dichs piphat (principalament format d'instruments de vent), mahorit e khruang sai (principalament formats d'instruments de còrda). Son normalament acompanhats de cants.
La segonda partida de la musica tai es dicha musica folclorica. Dos estiles i predominan: lo luk thung e lo mor lam. Inspirats per la musica lao, son d'origina anciana mai an conegut de modernizacions importantas amb l'introduccion d'instruments novèus durant lo sègle XX, compres d'instruments de musica electronica. Leis autrei pòbles de Tailàndia an tanben lei sieunas musicas folcloricas que seguisson de trajectòrias similaras, especialament aquelei liadas a de pòbles vesins coma lo kantrum dei populacions khmèrs.
Enfin, la musica estrangiera intrèt dins lo país a partir deis ans 1920-1930 gràcias a la musica classica europèa, au jazz e au tango. Lo rock penetrèt a son torn dins la musica tai durant leis ans 1960. Aquelei corrents musicaus influencièron fòrtament la musica populara entraïnant l'aparicion de musicas novèlas coma la musica string dins leis ans 1960 e lo pleng phua cheewit e lo rock tai dins leis ans 1970. Lo premier estile domina la musica tai dempuei leis ans 1990.
Literatura
[modificar | Modificar lo còdi]Tailàndia a una literatura anciana fòrça rica qu'es apareguda amb lo poblament dau país per lei Tais, benlèu tre lo sègle XIII. Lei Tais semblèron inicialament s'inspirar de formas de poesia indigènas per formar la sieuna literatura. Pasmens, foguèron pauc a pauc marcats per sei vesins, principalament durant l'introduccion dau bodisme dins lo país. La poesia demorèt la forma quasi exclusiva fins au sègle XIX. L'òbra pus famosa d'aqueu periòde es lo poema epic Thao Hung Thao Cheuang que depinta la formacion de la nacion tai avans sa fragmentacion durant lo periòde medievau.
Durant lo rèine dei rèis d'Ayuthia, leis escrivans inventèron plusors formas poeticas coma lo lilit que mescla de vèrs de metricas diferentas e lo nirat, un genre liric. Laissèron ansin una òbra importanta amb plusors caps d'òbras coma Lilit Yuan Phai, Lilit Phra Lo, Mahajati Kham Luang, Khlong Thawatossamāt, Khlong Kamsuan Sīprāt, Kap Hor Khlong Nirat Thansōk, Kap Hor Khlong Praphat Than-Thongdang, Khun Chang Khun Phaen e la Legenda de Phra Malai. Entre leis autors majors d'aqueu periòde, se pòdon citar Sīprāt (1653-1688), Phra Maha Raja-Kru e lo prince Thammathibet (1715-1755).
Au sègle XIX, la literatura tai foguèt marcada per d'influéncias europèas importantas e la poèsia perdiguèt son estatut. Aquò donèt naissença au sègle XX a d'autors modèrnes coma Kukrit Pramoj (1911-1995), Kulap Saipradit (1905-1974), Chart Korbjitti (nascut en 1954), Duanwad Pimwana (nascuda en 1969) e Prabda Yoon (nascut en 1973).
Cinèma
[modificar | Modificar lo còdi]Lo cinèma tailandés apareguèt dins lo corrent deis ans 1920 e una industria cinematografica locala se desvolopèt avans la Segonda Guèrra Mondiala. En 1932, lei fraires Wasuwat realizèron lo premier film sonòr tai e, un an pus tard, Sri Krung lo premier film en color. De son caire, leis actors Chamras Suwakhon e Manee Sumonnat venguèron lei premiereis estars dau cinèma tai.
La guèrra marquèt la fin d'aqueu periòde amb una concentracion dei mejans sus la realizacion de films de propaganda en favor dau govèrn. Aquò entraïnèt lo declin dau cinèma tai que capitèt pasmens de se mantenir en se concentrant sus lei films d'accion maugrat la concuréncia deis òbras estatsunidencas. Aqueu periòde malaisat s'acabèt dins leis ans 1990 amb l'emergéncia d'una generacion novèla de realizators (Nonzee Nimibutr, Pen-ek Ratanaruang, Apichatpong Weerasethakul) qu'abòrdan de tematicas pus variadas e qu'obtenguèt una larga reconoissença internacionala.
Bibliografia
[modificar | Modificar lo còdi]Nòtas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ Masculin e femenin
- ↑ Durant lo periòde coloniau, una partida de l'elèit parlava tanben lo francés. Dins aquò, l'usatge d'aquela lenga a fòrça declinat durant la segonda mitat dau sègle XX.
- ↑ Segon lo recensament de 2016, i fòrma 25% de la populacion.
