Frontièra entre Espanha e França

La frontièra entre Espanha e França es la frontièra internacionala terrèstra e maritima separant los dos païses, de l'Atlantic cap a la Mediterranèa. Corrent sur 623 quilomètres lo long dels Pirenèus, e trencada pel principat d'Andòra, es la mai longa frontièra terrèstra de la França metropolitana.

Pren son sens de limita entre Estats son que al sègle XVI, a partir de l'aveniment e de l’afrontament de las monarquias dels dos païses, es a dire jols règnes de François Ièr de França e de Carles Quint. Abans aquest periòde, los Pirenèus vejèron passar los Cèltas, los Cartagineses, los Romans, los Vandals, los Suèus, los Visigòts, los Moros, los Francs e los Angleses, sens que pas cap frontièra militara o politica siá establida entre los Estats.

Lo premièr acte mencionant una frontièra entre ambedos reialmes data de 1659. Es signat sur l’illa dels Faisans pel cardenal Mazarin e don Luis de Haro, al nom de lors sobeirans respectius; diferents territòris son alara escambiats. Mas lo bolatge de la frontièra demora encara imprecís sus fòrça punts, e las contestas e los trucs entre populacions localas demora frequents, fins a que Napoleon III e Isabèl II faguèsson un tractar novèl, que, per tocas successivas en 1856, 1862 e 1866, determine las bòlas uèi conegudas de la frontièra terrèstra entre Espanha e França. Lo traitctat de 1995 dona una novèla dimension a la frontièra, permetent als collectivitats transfrontalièras de tractar de domènis coma l'urbanisme, l’environament, l’utilizacion de las infrastructuras o la gestion urbana.

Los diferents afrontaments militars que marcan l'istòria de la frontièra daissèron de fortificacions visiblas sus tota sa longor e pendent lo sègle XXe siècle venguèt un actor de dos conflictes majors, la guèrra d'Espanha provocant un exòde frontalièr cal al nòrd d'unes 450 000 Espanhòls e la Segonda Guèrra mondiala vesent nombre de Josieus fugissent lo nazisme, als costat dels soldats volent rejónher l'Anglatèrra o l'Africa del Nord.

En mai de las particularitatss territorialas que constituisson l'Andòrra, l'illa dels Faisans, l'enclava de Llívia, lo país Quint, la frontièra se passa uèi per de vias internacionalas, subretot a sos tèrmes maritims, que sián rotièras o ferroviàrias, sens obliar los ancians camins dels pastres e dels pelegrins de San Jaume.

La frontièra es tanben un luòc d'escambis economics tradicionals, que demoran las patzerias. Mai recentament los gropaments de cooperacion territoriala que contribuisson al desvelopament transfrontalièr del massís pirenenc, al costa de las iniciativas localas portant sul desvelopament de l’economia rurala, del torisme e de la cultura.

Dichs liminars

Aqueste article tracta de la frontièra entre Espanha e França e los contunhs maritims dirèctes. Se pren pas en compte las ancianas frontièras qu'an existit entre aquestes païses dins de territòris ont l’un dels dos Estats, o ambedós, es pas pus present. Es lo cas, per exemple, de l’illa d'Hispaniola sus la quala s'establiguèt la colonia francesa de Saint-Domingue, futura Haití, e la Capitanariá generala de Sant Domengue futura Republica Dominicana.

Istòria

Lo traçat

Los Pirenèus semblan formar una frontièra naturala entre Espanha e França; S’agís de fach d'una sèrra enautada, massissa de continunh, de pas malaisit pels mejans de transpòrts modèrnes (diligéncia, tren o automobila), levats als dos tèrmes maritims. Mas aquesta impression engana se s'estudia l'istòria e la geografia d'aqueste massís.

Lo primièt traçat de la frontièra entre Estats es definit per la signatura del tractat dels Pirenèus entre los reialmes d'Espanha e de França, lo 7 novembre 1659.

La frontièra abans lo tractat dels Pirenèus de 1659

Son nombroses los pòbles que, del nòrd cap al sud e del sud cap al nòrd, passèron la cadena dels Pirenèus, que siá per de migracions definitivas, de conquistas guerrièras o per realizar d'activitats d’escambis economics. Maïté Lafourcade mòstra que los Cèltas, los Cartagineses, los Romans, los Vandals, los Suèus, los Visigòts, los Moros, los Francs, los Angleses.

Los Pirenèus, pel primièr còp, formèt una limita jos l’Empèri roman, que separava l’Ispània romana — província de Tarraconesa — al sud, de las Gàllias al nòrd — Gàllia narbonesa e Gàllia aquitània. S'agís, a l'epòca, d’una solucion administrativa amb l'amira d'obténer una administracion territoriala mai eficaça.

Lo reialme visigòt, de 418 à 711, conten lo Pirenèus, puèi Clodovèu I, rebutèt los Visigòts al sud de la sèrra. S’agís pas encara d’una veraia frontièra, mas d’una limita, Clodovèu essent rei dels Francs, mas pas d’un territòri.

Carlesmanhe, a son torn, passèt lo Pirnèus, e establiguèt dins los sègles VIII e IX, la marcha d'Espanha entre lo massís montanhós e fins a las broas de l’Ebre. Lo desmembrament l’Empèri carolingian a partir de 843 daissa Carles lo Calvet la Francia occidentalis, que sul penjal nòrd dels Pirenèus, s'apièja sus de senhoriás comprenent diferentas valadas occitanas, coma Bearn, Bigòrra, Nebosan, Comenge, Coserans, país de Fois, Rosselhon, e catalanas Cerdanha. Los Vascons ocupan un territòri a caval suls Pirenèus, dividit en dos comtats que Carles lo Calvet ne reconeis respectivament en 852 e en 860 los dirigents. La frontièra se caracteriza per sa movença.

La luta contra l’invasion araba mèna a la formacion d’un futur Estat per la constitucion de la Castelha, que s’unís al reialme de Leon al sègle XIII, e dels reialmes d’Aragon e de Navarra que, ambedos, contraròtlan lo sud dels Pirenèus. En 1035, la mòrt de Sanche III lo Grand — sota l’autoritat del qual totas las tèrras bascas son unidas, tanben al nòrd dels Pirenèus — provòca lo desmembrament de la Navarra. Lo ducat d'Aquitània absòrba lo Labord e la Sola, abans de passar jol contraròtle del reialme d'Anglatèrra en 1152, pel maridatge d’Alienòr d'Aquitània amb Enric II d’Anglatèrra. Lo 12 mai de 1258, la signatura del tractat de Corbeil acta l’abandon de las pretensions del reialme de França — que lo rei n'èra Loís IX — sus la Catalònha, en cambi d'aquel del rei d’Aragon — Jaume I — sus una partida del Lengadòc e la Provençan. Lo sud de las Corbièras determina la frontièra entre lo reialme de França e lo d’Aragon.

Alara qu’en 1449, Mauleon es conquerida pel reialme de França, e qu’en 1451, la Corona de França pren lo Labord, lo maridatge d’Isabèl de Castelha e de Ferrand d’Aragon en 1469 unís los dos reialme del sud dels Pirnèus. Lo sobeiran navarrenc, Joan d’Albret, pèrd sas possessions espanhòlas, après l’invasion de las tropas del duc d’Albe, Fadrique Álvarez de Toledo, als òrdres de Ferrand d’Aragon, dich lo Catolic ; garda pas que las tèrras d'ultra-puertos, conegudas uèi jol nom de Baisha Navarra.

L’eritièr dels reis catolics e dels Absborgs, Carles Quint ven al cap d’« una Espanha a la dimension del mond […] ». Comença alara un conflicte que dura près d’un sègle e mièg, començat pels dos sobeirans, Francés Ièr e Carles Quint, alara que fins alara, la patz regnava entre los reialmes, levats los punts cauds del Rosselhon e la val d'Aran, revendicada per las doas partidas. Quitament encara imprecís, lo traçat d’un front militar se dessenha alara. Sul flanc nòrd, lo Rosselhon e la val d’Aran demoran espanhòls, alara que l’Andòrra e la Baissa Navarra gausisson d’una sobeiranetat independenta dels dos païses antagonistas.

Las consequéncias del tractat dels Pirenèus e l'evolucion del traçat

Lo tractat dels Pirenèus es signat lo 7 de novembre de 1659 pel cardenal Mazarin, representant Loís XIV, e don Loís de Haro, representant Felip IV d'Espanha, sus una illa situada a la frontièra d’Estats, l'illa dels Faisans, a la boca de la Bidassoa. S'agís del primièr acte mencionant una frontièra entre los dos reialmes. Mai que d'una definicion precisa de la limita entre los dos païses, s’agís d’una « declaracion de principi: los monts Pirenèus [devon] formar la frontèra dels dos reialmes deux coma avián de per avant las Gàllias de las Espanhas ». L’objècte del tractat es autre: restablir la patz entre las doas poténcias. Lo maridatge de Loís XIV amb l’infanta d’Espanha lo 9 de junh de 1660 enfòrça l'aliança.

L'aplicacion del tractat realiza d'escambis de territòris entre los dos reilames royaumes e diferents autres encontres son necessàris per los formalizar, lo tractat de Llívia, signat lo 12 de novembre de 1660, seguissent la conferéncia de Ceret, començada lo 22 de març de 1660. Pasmens, unes aspèctes demoran en èrm, coma, en partida, lo domèni religiós. Atal diferentas parròquias del Labord, de Baisha Navarra e de Sola demoran governats per la collegiala espanhòla de Roncevals, alara que lo diocèsi de Baiona garda son autoritat sus de comunautats de Navarra.

En consequéncia, l’Espanha daissa le Rosselhon a la França, e una una partida de la Cerdanha, alara que Llívia demora una enclava espanhla en territòri francés e la val d’Aran, un territòri espanhòl dins lo cap de Garona. La logica de definition de la frontièra demora encara imprecisa; aquesta es sinuós e respècta los contorns de las proprietats privadas. D’autra part, coincidís pas amb la frontièra religiosa, que las 33 parròquias de la Cerdanha francesa dependon encara del diocèsi d'Urgèl en Espanha. L’imprecision d'aquesta frontièra contunha d’alimentar d'afrontaments entre las comunautats pastoralas frontalièras; l’exemple de la Hauta e de la Baissa Navarra es significatiu. Dempuèi l’invasion de la Navarra per Ferrand lo Catolic en 1512, los abitants de la val de Sen Esteve de Baigòrri s’opausa a aquetes de las vals del Baztan — pas sud d'Otxondo —, d’Erro, de la val Carlos e de Roncevals. Los tractats de 1614, puèi de 1769 e de 1785 se succedisson sens capitar a un acòrdi viable, daissant de particularitats territorialas coma lo pas Quint. En 1786 e 1787, lo Parlament de Navarra envia encara de remontranàas al rei de França.

Mas aquestes conflictes demoran locals e tòcan pas las bonas recations establidas entre los dos reialmes. Cal esperar la guèrras de la Revolucion francesa per que la frontièra torne venir un objècte de contestacions, que lo tractat del 14 de julhet de 1795 anulla la tornant a l'aigavèrs. Pendent la guèrra d'independéncia espanhòla las tropas dels dos païses passan la frontièra, las tropas napoleonianas en 1807 cap al sud, puèi aquestas de la coalicion ispanoangloportuguesa en 1813, menadas per Wellington, cap al nord. La Catalonha es annexiada e ven entre 1812 e 1814 los departaments franceses d'Espanha.

Lo país Quint torna èsser l'objècte de violents afrontaments, de 1827 a 1856, que demoran jos nom de guèrra de las limitas. Aquestes conflictes essent pas isolats lo long de la frontièra, los sobeirans Napoleon III e Isabèl II capitan a s'acordar sus una frontièra que ten compte « dels vòts e dels besonhs de las populacions frontalièras ». Se l’acte final es signat lo 26 de mai de 1866, es la seguida de tres tractats a Baiona le 2 de decembre de 1856 per la seccion occidentala — de la boca de la Bidassoa fins a confinh del departament dels Baishs Pirenèus, de l'Aragon e de la Navarra —, le 14 d'avril de 1862 per la partida centrala s’acabant al « val d’Andòrra », e le 26 de mai de 1866 per la partida orientala, d’Andòrra cap la mar Mediterranèa.

La comission internacionale dels Pirenèus de 1875

La comission internacionala dels Pirenèus (CIP) es creada en mai de 1875, e, malgrat la realizacion de l’acòrdi de Schengen signat en 1985 e creacion de l’espaci omonim definitivament en vigor a partir del tractat d'Amsterdam en 1999, es encara activa.

La comission, que cal pas confondre amb la comission de delimitatcon dels Pirenèus, responsabla de 1853 a 1868 de la definicion de la frontièra francoespanhòla, foguèt creada a l’initiativa de Louis Decazes, ministre francés dels Afar estrangièrs, après de problèmas frontalièrs en 1872, e lo 7 de març de 1874 a la boca de la Bidassoa, e avent provocat localament una situacion de quasiguèrra civila, a un moment ont la tresena guèrra carlista complica las relacions entre la França e Espanha. Aquesta comission mixta, menada a l’origine pel duc Decazes per la partida francesa, e pel ministre d’Estat de Castro, del costa espanhòl, a pas per vocacion de subreviure al reglament de problèma frontalièr que justifiquèt sa sa creacion en 1875, mas a partir de genièr de 1880, un autre conflicte se declara, portant suls drechs de pèsca del salmon de la Bidassoa, ajornant la dissolucion anonciada de la comission. Sa competéncia s'espandiguèt a l’elaboracion d'un règlament general sus la pèsca costièra dins lo golf de Gasconha.

En 1885, lo diferend entre Llívia e lo vilatge d’Err, portant sus un canal d’asagatge — quitament dirèctament reglat per las cancelariás — provòca una presa de consciéncia dels dos govèrns de la necessitat de « […] sosmetre d’ara enlà a l’examèn dels delegats espanhòls e franceses a la comission internacionala de la frontièra pirenenca las questions litigiosas que pòdon sorgir suls limites dels dos païses ». Aquesta reconeisença oficiala de la comission, dins sas competéncias largas es actada lo 12 d'abril de 1888 per una letra de Segismundo Moret, ministre espanhòl, a Paul Cambon, ambaissador de França a MadridQue lo sèti es a Baiona.

Al començament del sègle XX, los ministèris de l’Agricultura, de las Òbras publicas e de la Guèrra rejongan la comission, qu'arrèstan las sesilhas pendent la Primièra Guèrra mondiala e que viu al ralentit entre las doas guèrras mondialas amb solament tres reünions (1921, 1927 e 1934). Encara, las sesilhas son penjadas, a causa de la guèrra d'Espanha e de la Segonda Guèrra mondiala. Las decennias que seguisson vejan l’intensificacion dels escambis e reünions — que venon biennalas — e l'enforçament de las estructuras. Mai d'un centenat d’expèrts e de foncionaris son emplegats en comitats tecnics e soscomissions, que prenon en compte, de biais larg, los besonhs de la populacions localas ; las discussions de la comission pòrtan ara suls projèctes de via e bras publicas, d’agricultura e d’economia, d’equipaments idroelectrics e d’environament.

Lo tractat de Baiona de 1995

Dempuèi las annadas 1980, las regions o departements franceses e las comunautats autonòmas espanhòlas prenguèron a lor compte l’iniciativa dels contactes e de las collaboracions, realizant, per exemple, en 1983, la comunautat de trabalh dels Pirenèus, o a d'estructuras territorialas coma l’Eurociutat basca Baiona - San Sebastián — l’objectiu es la creacion d’una metropòli europèa, que, ara, compta près de 600 000 abitants, per la mesa en comun de mejans tecnics e politics tocant « las infrastructuras, los servicis urbans e los instruments de govèrn »[26] — o lo consorcio Bidasoa-Txingudi. La creacion de gropaments europèus de cooperacion territoriala coma l’Euroregion Aquitània Euskadi e lo GECT Pirenèus-Mediterranèa son a portar a l’actiu dels esfòrces de cooperacion decentralizada,. Aquestas initiativas son ara encastradas e facilitadas per una basa legislativa nacionala e d'acrdis internacionals, coma los tractat de Baiona, signat lo 10 de març de 1995 e relatiu a la cooperacion transfrontalièra entre collectivitats territorialas de França e d’Espanha, es una illustracion importanta; foguèt espandit al principat d’Andòrra lo 16 février 2010.

Istòria militara e fortificacions

Edat Mejana e Temps modèrnes

Fortificacions a l'iniciativa de Sanche I d'Aragon en Aragon (seleccion).
Lo castèl de Loarre.
Lo fòrt d'Alquézar.
La torre d'Abizanda.
La glèisa fortificada de La Fueva.

Diferents episòdis politics o guerrièrs provoquèron la construccion de linhas de proteccion, materializadas per de castèls o de redotas. Atal se'n realizèt a la Reconquèsta suls reialmes musulmans de la peninsula Iberica pels sobeirans crestians. Comença en 718 dins las Astúrias, e s'acaba lo 2 de genièr de 1492 quand Ferrand II d'Aragon e Isabèl de Castelha caçan lo darrièr sobeiran musulman de la peninsula, Boabdil de Grenada. Atal, Sanche I d’Aragon enfòrça lo castèl de Loarre e detz autres mai entre Sos et Barbatros, coma lo fòrt d’Alquezar e las torres d’Abizanda e de La Fueva.

Lo començament del conflicte entre Francés I e Carles Quint, a partir de 1520, es tanben a l’origina de la fortificacion de la frontièra, de Baiona cap a Montlluís.

Revolucion francesa e Empèri

La fin del sègle XVIII e lo començament del seguent vei de combats violents se debanar dins la partida occidentala dels Pirenèus. La campanha de 1793 - 1795 subretot près de la Bidassoa. Los combats — començats d'en primièr a la val d’Aran — se concentran dins las vals de la Bidassoa e de la Nivela. En 1793, lo Comitat de salut public que, per decret del 1èr de mai de 1793 crea l’armada dels Pirenèus occidentals, fa bastir un redota al suc de la Rhuna, sus la plaça de l’ermitatge demolit. La torna lèu prene las tropas espanhòlas, que s'i instalan lo 1èr de mai.

Après la desfaccha de Vitoria, lo 21 de junh de 1813 — que se retiran las tropas francesas escortant Joseph Bonaparte — seguidas d'aquestas de Sorauren, lo 28 de julhet, e de San Marcial, lo 31 d'agost, las tropas de Wellington arribans sus la broa de la Bidassoa. Wellington desencadena una grand ofensiva lo 10 de novembre e lança 40 000 òmes contra las fortificacions de la Rhuna e dins la val de la Nivela. Malgrat une resisténcia brava de tropas del marescal Soult, Wellington pren de fortificacions, e dintran dins Sent Per de Nivela dins la jornada^[1].

Epòca contemporanèa

Lo peròde que va de 1936 a 1945 vegèt de movements importants individuals o de populacions passar la frontièra dins los dos sens, consequéncia de dos conflictes màger, la guèrra d’Espanha e la Segonda Guèrra mondiala.

Se la França, per la votz de Léon Blum defend oficialament un pacte de non-intervencion e deu assegurar lo respècte d'un embargo sus las armas dins los Pirenèus, los primièrs volontaris de las Brigadas internacionalas passan la frontièra a partir de 1936. L’ofensiva de Catalonha, que vei la victòria de las tropas nacionalistas lo 10 febrièr de 1939, provòca l’exòde frontalièr de près de 450000 espanhòls que fugisson la represalhas franquistas e se refugian en França, dins un movement nomenat la Retirada ; son amassats dins de camps improvizats plaçat lo long de la còsta mediterranèa, coma a Argelers, Sant Cebrià, Agde, Baiona e Gurs. Lo fòrt de Bellegarde, que contraròtle de col del Pertús e que la renovacion es comandada al sègle XVII per Louvois e començada per Vauban, es utilizat coma camp d'internament al començament de 1939.

Pauc avant la signatura dels acòrdis de Munic, de bombardaments semblan aver estat perpetrats per l’aviacion alemanda lo 26 de mai de 1938 a Cervera e lo 5 de junh a Orgeish. Aquesta accion de « piratariá aeriana » près de la frontièra, d’en primièr atribuida a l’aviacion republicana espanhòla, sembla pla èsser lo fach d’una ataca aeriana de la Legion Condor, utilizant d’aparelhs maquilhats.

Lo 23 d'octobre de 1945 se debana l’entrevista d’Hendaia, entre Francisco Franco e Adolf Hitler, sus la possibla d’intrada en guèrra d'Espanha als costats de las fòrça de l'Axe, creada lo 27 de setmbre de 1040. Aqueste encontre demora sens pas cap de decision.

Camps de réfugiés et forts-prisons (sélection).
Refugi de Prats de Mollo per enfants de la WRI, après la Retirada.
Lo camp de Gurs.
Lo Fòrt de Beèlagarda.
Lo fòrt del Portalet.

A partir de la desbandada de junh de 1940, que succedisson l'occupacion de França per las fòrças alemandas e la constitucion de l'Estat francés de Pétain a partir del 10 de julhet 1940, un exòde de contunh se realiza del nòrd al sud de la frontièra, subretot de Josieus fugissent las persecucions. D'autres, coma de resistants o militars volent rejónher l'Anglatèrra o l'Africa del Nòrd, utilizant los mèsmes camins e mejans los mèsmes malhums. S’unas valadas benefician pendent un temps de la complicitat de las fòrças de l'òrdre localas — coma dins la val d’Aura —, l'irrupcion dels Alemands en zona liura a partir de l’11 de novembre de 1942 trobola la situacion. Segon Émilienne Eychenne, pas mens de 27 malhums especializan alara dins lo passatge clandestin cap a l'Espanha, coma los malhums « Maurice » o « Françoise », eritièr de malhum tolosenc de Pat O'Leary. De 1940 a 1944, près de 19 000 Franceses, òmes e femnas nomenats « escapts de França », passant la frontièra per s’engatjar dins las fòrças francesas combatentas ; après de meses d’internament dins de camps espanhòls, rejongan la 2a division blindada per près de 5 000 d’entre eles e las fòrças francesas d’Africa del Nòrd.

De 1941 a 1943, la fortalesa del Portalet, que la construccion comença dins las annadas 1840 per contraròtlar la rota del Sompòrt, servís de preson politica de las personalitats de la Tresena Republica coma Édouard Daladier, Paul Reynaud, Léon Blum, Georges Mandel o Maurice Gamelin. Abriga un temps una garnison alemanda avant d’èsser represa per la Resistança en 1944. Aculha lo marescal Pétain del 15 d’agost al 16 de novembre de 1945.

L'operacion Reconquista de España, lançada per establir un poder republican dins la val d'Aran, rassembla 13000 vetrans de la guèrra d'Espanha e de la Resistança francesas als punts de recrutament de Fois e de Tolosa. De 4 000^[2] a 7000 òmes^[3] se pòrtan volontaris per participar a l’operacion. Lo 3 d’octobre de 1944, una primièra formacion passa la frontièra pauc avant lo col de Roncevals. Lo 5 d’octobre, una brigada penètra dins la val de Roncal. Las incursions se multiplican alara, amb lo penjal francés coma basa de retirada, fins al 19 d’octobre, data de l’invasion màger. Un moment presa per suspresa, las tropas espanhòlas basada lo long de la frontièra reagissent e arrestant l’avançada de l’invasion; lo soslevement popular esperat se realiza pas. Lo 27 d’octobre, l’estat major de la guerrilha que participa Santiago Carrillo decidís la retirada^[4].

La França, sus decision de son govèrn, a barrèt totalament sas frontièras terrèstras amb l'Espanha entre lo 1èr de març de 1946 e lo 10 de febrièr de 1948 après de problèmas politics entre lo regim franquista e lo govèrn provisòri francés.

A partir de las annadas 1930, lo vam del nacionalisme en Bascoat s’espandís a la França, e en 1934 naís lo movement eskualherriste e son jornal Aintzina. A partir del començament de las annadas 1970, lo conflicte basc, que fins alara demorava en Espanha, se caracterizant per la luta d'Euskadi ta Askatasuna (ETA) contra lo regim franquista per la reconeissença d’especificitats politicas e culturalas dels Bascs e l’independéncia del País basc, s’espandís al nòrd de la frontièra. Iparretarrak, lèu rejonh per Euskal Zuzentasuna, milita per l’autonomia del País basc francés e multiplica los atemptats. La cooperacion entre los dos Estats mena a l’arrestacion d’activistas d’ETA en França e en Espanha.

En 1957, un tribunal arbitrl trenca un diferent entre los dos Estats, portant sus l'afar dich de « lac Lanós ». Aqueste lac situat en França es alimentat per Querol, un afluent del riu espanhòl, lo Segre. Volent desviar lo cors d’aiga per lo far passar via una usina idroelectrica, la França es confrontada a un veto espanhòl persisstent; aqueste conflicte local encontra sa resolucion sonque per la decision arbitrala del 16 de novembre de 1957 que fa rason a la demanda francesa^[5], que s’engatjava a tornar un volum egal a las aigas desviadas, per una galariá sota lo col del Pueimorens.

Caracteristicas geograficas

La frontièra terrèstra al sègle XXI

La frontièra terrèstra francoespanhòla s’espandís sur 623 quilomètres, al sudoèst de França e al nordèst d’Espanha, mai longa frontièra terrèstra de la França metropolitana mai qu’amb la Belgica (620 km) per l’Espanha la frontièra amb lo Portugal es mai longa ( 1 214 km ). Comença a l'oèst sul golf de Gasconha al nivèl de la comuna francesa d'Hendaia e de la vila espanhòla d'Irun. La frontièra seguís una cap general a l’èst, respectant gaireben l’aigavèrs dels Pirenèus fins en Andòrra, al pic de Medacorba. Lo principat trenca la frontièra entre l'Espanha e la França sus 33 quilomètres. Contunha a l'èst del principat e fins a la Mediterranèa, qu'atenh al nivèl de Cervera en França de Portbou en Espanha.

Per l’Espanha, e d'oèst cap a l’èst, la frontièra bòrda lo nòrd de la província de Guipuscoa (comunautat autonòma basca), la Navarra, la província d’Òsca (Aragon), la província de Lhèida (Catalonha) amb la val d'Aran, e enfin la provícia de Girona (Catalonha). Per la França, e sempre d'oèst cap a l’èst, son las limitas sud dels departaments del Pirenèus Atlantics (region Nòva Aquitània), dels Nauts Pirenèus, de la Nauta Garona, de l'Arièja e dels Pirenèus Orientals (region Occitània) que son definidas par la frontièra.

Comunas francesas

Comunas espanhòlas

Materializacion de la frontièra terrèstra

Bòlas de la frontièra (seleccion).
Bòla n° 7, entre Bera e Biriato.
Bòla n° 8, entre Bera e Biriato.
Bòla n° 410 a Canejan.
Bòla n° 511 al col de Mentet.
Anciana bòla a Belhestar.
La frontièra a Puigcerdà.
La frontièra a Llívia.

La frontière est matérialisée par 602 bòlas, numerotadas d'oèst camp a l'èst a partir de 1856, en respectant un traçat sovent ancian. Se bòlas pastoralas foguèron plaçadas avant la segonda mitat de sègle XIX e venon completar lo bolatge oficial. Lo tractat de 1856 determina la plaça de 272 bòlas o croses, de l'Atlantic a la Taula dels Tres Reis ; auqueste 1862 apond 154 bòlas, numerotadas de 273 a 426, de la Taula dels Tres Reis al pòrt de Boet, a la frontièra oèst amb Andòrra; enfin l’acte de 1866 determina 176 bòlas suplementàrias, de 427 a 602, al començament del tripunt èst França - Espanha - Andòrra, fins a la Mediterranèa.

La bòla n°1 se situís suls bòrds de la Bidassoa, a unes 8,5 km en amont del pont ferroviari entre Hendaia e Irun, al luòc ont la frontièra pas pus seguís lo fluvi es desvia cap a l'èst. Aquèsta bòla es es atal situada entre la comuna de Bera e la comuna de Biriato. Lo Sompòrt aculhís la bòla n°305 e lo Portalet, la bòla n°310. D'autres ports son tanben dotat d'una balisa, coma lo pòrt qu fa lo passatge de Cautarés a Panticosa (bòla n°313), o lo pòrt de Benasque (bòla n°332) entre la val de la Pica e la val celle de l'Ésera en Espanha. La bòla n°602 es materializada per una crotz situada suls penjal del cap Cervèra, dominant la mar Mediterranèa entre las comunas de Portbo et Cervèra.

Mai, 45 bòlas marcan la frontièra a l'entorn de l'enclava de Llívia. Son numerotadas dins lo sens antiorari a partir de la bòla n°1 situada al nivèl de la dintrada de la rota neutra — RD 68 dels Pirenèus Orientals — dns l'enclava. Aqueste punt marca tanben l'encontre entre las comunas francesas de La Guingueta d'Ix e Ur, amb la comuna de Llívia.

Particularitats territorialas

L’istòria marquèt fròça lo traçat de la frontièra e demora uèi encora de particularitats territorialas que l’origina ven dels conflictes e acòrdis de l'Edat Mejana, e que ten d’un drech internacional que deguèt s’adaptar a aquestas ancianas règlas.

Lo principat d’Andòrra, que lo territòri es entièrament enclavat entre Espanha e França dins la sèrra pirenenca, es una nacion sobeirana que la creacion ven de l’an 780, jol règne de Carlemanhe. Es regit per un contracte de drech feudal, lo pariatge, que concedís lo tròn andorran a dos coprinces, l'evesque d'Urgell e lo comte de Fois (que los successors son los monarcas e presidents de França). Possedís una superficia de 468 km² e una populacion estimada 76 177 abitants en 2018. Andòrra aderís a de programas de cooperacion frontalièra establís entre Espanha e França.

Pauc après lo començament occidental de la frontièra, alara qu'aqueste seguís cors de la Bidassoa, i a l'illa dels Faisans, al mièg del fluvi. Ten un regime frontalièr particulier, l'illa es un condominium, que la sobeiranitat partejada entre los dos païses.

Autra particularitat, la vila de Llívia, capitala de la Cerdanha, es une enclava espanhòla en territòri francés, dins los Pirenèus Orientals. Una rota « neutra » — es a dire sens contraròtle doanièr; s’agís de la rota espanhòla N-154 entre la Guingueta d'Ix e Llívia, qu copa la N20 entre la Guingueta d'Ix e Ur — la liga a l'Espanha. Son sòrt d’enclave sembla èsser decidit pendent lo tractat dels Pirenèus de 1659, mas cal esperar lo tractat de Baiona de 1866 per que la situacion siá definitiva.

Mai a l’èst, lo vilatge francés del Pertús, que lo territòri es definitivament fixat sonque a partir del 29 d'avril de 1851, es situit a caval sus la frontièra que parteja sus aqueste punt amb la comuna espanhòla de la Jonquera; particularitat geografica, lo vilatge se situís al sud de las crèstas. La frontièra es marcada per la laissa èst de la RN 9 situida en França sus tota sa largor. Lo passatge a pé de la rota permetent lo pas d’un país a l'autre, aquesta situacion demorèt favorabla al trafic incontraròtlat de merças, fins a la disparicion de las frontièras doanièras en 1995.

La val de las Aldudas s’espandís en zona frontalièra de la Nauta e Baisha Navarra. Una ordonança del 12 d'octobre de 1200 fixa las modalitats de destriament d'aquesta region indivisa entre las diferentas vals limitròfas. Nombre de conflictes e de planh esmalhan l’istòria de las relacions entre aquestas vals; fins a uèit senténcias prononciadas al sègle XVI confirman que « la proprietat e possession de las Aldudas appartenon a Valderro ». La nocion de gausiment aparéis pel primièr còp a l'esasença de las capitulacions signada lo 25 de septembre de 1614 pels representants dels sobeirans franceses e espanhòls. La fin del sègle XVII e lo començament del XVIII son marcats per de conflictes armats, coma l’accion del marqués de Valero en 1695, per contrar las incursions dels pastres e dels tropèls de Baigòrri, que mancan pas d’aver de resson internacionals. Un « amenatjament de las frontièras » se debanèt lo 23 d'agost de 1769 a Ispeguyi, e lo bolatge es verificat lo 9 d'octobre ogan preséncia del representant reials d'aquestes dels villatges e val concernits, lèu modificat en 1785 dins un tractat de la limitas. Mas, la Revolucion ven trebolar aqueste bèl ordonnançament, e la França reconéis pas lo tractat. Lo commençament del sègle XIX vei d'assags novèls que s'acaba lo 21 de novembre de 1829 a una primièra transaccion divisant lo gausiment del país Quint. Aqueste país Quint es un territòri de 25 km², situit al sud de la val de las Aldudas, a la limite de las comunas d'Aldudas, d'Urepele e de Banka. Lo tractat de Baiona de 1856 balha la proprietat del territòri a l’Espanha, e lo gausiment a la França. Diferentas disposicions d’aplicacion foguèron encara necessàrias — òrdre del 22 de decembre de 1948 portant sus aquest del 31 de julhet de 1892 — per far mai aisida l’aplicacion del tractat de 1856. Al començament de las annadas de 2010, la França paga encara una soma forfatària a las vals del Baztan e d’Erro, per l’utilizacion de las pasturas, e los abitants del país Quint pagan l’impòt fonzièr en Espanha e la taxa d'abitacion en França.

Enfin, cal notar que los representants franceses e espanhòls a la comission d'abolament de la frontièra entre los dos Estats constatèron de diferéncias d'appreciacion sus son traçau, coma al puig Neulós, dins la sèrra de l'Albera^[6].

Passes e vias de comunicacion terrèstras

De punts de passatge marquèron l'istòria

Lo col del Pertús lo passa Annibal e son armada acompanhada d'elefants pendent la Segonda guèrra punica en 218 AbC. Mai a l'èst, al col de Panissars ont es plaçat lo trofèu de Pompèu, e que los Romains nomenan Summum Pyrenaeum, i a lo punt de joncion de la Via Domícia al nòrd e de la Via Augusta al sud. Lo site de Panissar es partejat entre Espanha e França dempuèi lo tractat dels des Pirenèus; faguèt l’objècte d'escavacion e de publicacions conjuntas menenadas per la regional Langadòc Roselhon e la genralitat de Catalonha. Lo trofèu de Pompèu, que la construccion es estimada dins las annadas 70 AbC, ten una simbolica fòrta qu'incarna la restauracion en 1659 de la frontièra francoespanhòla perduda dins lo tractat de Corbeil de 1258, tanben nomenat « acte de patz »,.

Lo 27 de novembre de 711, las armadas musulmanas desbarcan al djebel Tarik o Gibartar e prenon de Narbona en 720, après aver passat los Pirenèus venent de Barcelone.

La batalha de Roncevals, lo 15 d'agost de 778, vei la rèira guarda comandada per Rotland, nebòt de Carlemanhe, atacada e destuida pels Vascons, alors que Carlemanhe e lo rèste de l'armada franca passan lo col sens èsser inquietats.

Près de tres sègles mai tard, en 1064, l’armada catalana d’Ermengòl, comte d’Urgell, que se liguèron de tropas vengudas d’Itàlia, e aquesta Guilhèm VIII d'Aquitània, duc d’Aquitània, ajudat des cavalièrs normands, flamands, champeneses e borguinhons, passan los Pirenèus pel Sompòrt per far lo sètge de Barbastro.

Vias rotièras

Lo ret d’autorotas e de rotas passant la frontièra es pro estirat; lo relèu montanhós fòça las vias de comunicacion a privilegiar las zonas costièrea e unes cols de la sèrra pirenenca. A l'èst e a l'oèst de la sèrra dels Pirenèus, doas autorotas permeton d'escambis rotièrs entre Espanha e França. Es la rota europèa 15 que, venent de Narbona jol nom d'autorota A9, rejonh Perpinhan, cap a Barcelona, jol nom d'autorota AP-7, après aver passat la frontièra al Pertús. De son costa, la rota europèa 80 que ven de Tolosa, rejonh, al nivèl de Baiona, la rota europèa 70 venent de Bordèu, e dintra en Espanha a Biriato / Irun. Avant son passatge en Espanha, la via se nomena autorota A63, puèi, al passar de la frontièra, autorota AP-8.

Pauc de rotas nacionalas o departamentalas permeton als veiculs rotièrs de passar la frontièra. Al tèrme èst, dins los Pirenèus Orientals, la RD 86 passa la frontièra à Cervera / Portbou, seguent la còsta mediterranèa. En se dirigent cap a l’oèst, le col del Pertús, à 290 mètres d’altitud, liga l’Espanha e la França per la rota europèa 15. Permet tanben de ligar la rota nacionala 9 francasa, venent de Perpinhan, a RN espanhòla N-II que se dirigís cap a Barcelona.

Venet de Ceret, l’anciana rota nacionale 615 passa de col d’Ares, a 1 513 mètres d’altitud, jol nom de RD 115. Relonh alara la rota espanhòla C 38 anant cap a Camprodon. Contornant l’enclava de Llívia, la RN 116 e la RN 20 encontran l’autorota espanhòla C-16 après aver atenh La Guingeta d'Ix / Puigcerdàe penètra al centre d'espanha pel tunèl del Cadí.

La RN 20 que va fins a La Guingeta d'Ix, quita Ax cap al sud; fa un forca de tres branca a l'Espitalet ; avant lo col de Pueimorens, se jonh a la rota del principat d'Andòrra pel pòrt d'Envalira e lo tunèl d'Envalira jols noms de CG 2 e CG 1, avant de rejónher la N 14 espanhòla. En Nauta Garona, la RN 125 liga Montrejau al Pont del Rei a Hòs, passan per Vielha e Mijaran dins la val d'Aran par la N 230.

Venent d'Aínsa-Sobrarbe, la rota espanhòla A 138 passa la frontèra pel tunèl d'Aranhoet-Bielsa, long de 3 070 mètres, avant de pujar cap a Lanamasa per la departementala D 173.

En contunhant cap a l'oèst, los passatges importants son lo Portalet amb la rota espanhòla A-136 venent de Saragossa via la rota espanhòla N-330 e la rota francesa D934 (anciana RN 134bis) que pren la val d'Ossau, puèi lo Sompòrt dins los Pirenèus Atlantics, a 1 632 mètres d'altitud. La rota nacionala 134 pren la val d'Aspa per passar la frontièra pel tunèl de Sompòrt e anar capa a Canfranc per la rota espanhòla N 330. Puèi, al sud de Sent Joan Pè de Pòrt, la D 933 se dirigís cap a Arnegi, passa la frontièra sul pont internacional e encontra la rota nacionala 135 que se dirigís cap al col de Roncevals e Pampelona.

A partir de Sent Joan Pè de Pòrt, lo ret rotièr transfrontalièr segondari se fa mai dens, alara que l'altitud baissa. Lo long de l'ocean, la RN 10 es a present doblada per l'autorota A63, e lo passatge entre França e Espanha se fa a Biriato, punt de joncion amb l'autorota AP-8 espanhòla.

Voias ferradas

Vias ferradas entre Espanha e França (seleccion).
Linha de Perpinhà a Figueres.
La gara de Portbou
La gara d'Irun.
La Gara internacionale de Canfranc.

Diferentas vais ferradas passan la frontièra entre Espanha e França; fan l'objècte d'una convencion entre Estats signada a París lo 18 d'agost de 1904. La linha de Perpinhà a Figueres es una linha ferroviària de granda velocitat adaptada pels trens de viatjaires e de merças d'escartament estandard UIC. Passa la frontièra francoespanhòla per un tunèl de 8,3 quilomètres. La linha de Portèth Sent Simon a Puigcerdà es una via ferrada segondària. La partida entre las garas de La Tor de Querol Enveitg ten doas vias, un d'escartament estandard e l'autra d'escarcament iberic.

En d'autres punts, a causa de la diferéncia d'escartament de las vias, la frontièra es dotada de doas garas cap de linha dels dos rets nacionals. Atal per la linha de Narbona a Portbou. La joncion se realiza dins lo tunèl entre las garas de Cervera e Portbou. A la fin del sègle XIX e lo començament del XX, lo transferiment dels fruchs en gara de Cervera de trens espanhòls sus de vagons franceses, que l’escartement de las ròdas es difrent, se fa sus las espatlas de femnas, las transbordairas d’iranjas. Començan en 1906 fan una grèva que dura mai d’un an.

Es la mèsma causa sus la còsta occidentala al passar la Bidassoa, la linha de Bordeu Sent Joan a Irun ten doas vias, una d'escartament estandard e l'autra d' escartament iberic entre las gareas d'Hendaia e Irun, on comença la linha espanhòla de Madrid a Irun^[7].

Al centre dels Pirenèus, la linha de Pau a Canfranc es una linha internacionala, de via unica e d'esartament estandard, qu'es tancada al trafec dempuèi l'accident del 27 de març de 1970^[8].

Enfin, lo Metro de Sant Sebastian desservís Hendaia amb una fréquéncia de 30 minutas.

Los camins de Compostèla

Carte centrée sur l'ouest de l'Europe, montrant un réseau de lignes. — Los camins contemporanèus en Euròpa per anar a Sant Jaume de Compostèla.

Al començamenr del sègle XI, Sanche III de Navarra, lo monarca mai poderós dels reialmes crestians de la peninsula iberica^[9], transforma lo pelgrinatge de Compostèla, fins alara circonscrit a la peninsula iberica, en un pelegrinatge internacional. En ocupant e desvelopant Nájera, permet als pelegrins que venon de passar los cols pirenencs, de prene l’anciana via romana que passa par Astorga. L’accion d’Afons I d'aragon, aliat a Gaston IV de Bearn pendent la Reconquista, permet de liberar lo baçin superior de l’Èbre, securizant atal l’accès à Sant Jaume de Compostèla.

[…] I a quatre rotas que, menant a Sant Jaume, s'unisson en una sola a Puente la Reina, en territòri espanhòl. L'una passa per Sant Geli, Montpelier, Tolosa e lo Sompòrt. La rota que passa per Santa Fe de Concas, passa per Sent Liunard de lemosin e aquesta que passa per Sant Martin de Tors s'unisson près d'Òstavath, e après aver pssat le col de Cisa (o de Roncevals) s'unisson a Puente la Reina a aquesta que passa lo Sompòrt. De là, un sol camin mèna a San Jaumes […]. Tres colomnas necessàrias entre totas al sosten de sos paures foguèron establits per Dieu dins aqueste mond: l’Espital de jerusalèm, l'Espital de Montjòus e l’espital de Santa Cristina sul Sompòrt […].

Tèxte atribuit a Aimery Picaud e datat de las années 1130^{[PTC 1]}^,^[10].

L’espital de Santa Cristina e lo camin passant pel Sompòrt coneisson lor apogèu a la mitat del sègle XII, avant que l’itinerari passant pel le col de Roncevals e son espital, fondat per Afons d'Aragon, los remplaçan. Segon Pèir Tucoo-Chala, las rotas medievalas entre Bearn e Aragon passan pels pòrts de Benasc, a 2 444 mètres d’altitud entre Banhèras de Luishon e Benasc ; mai a l’oèst los cols d’Aranhoet e de la bèrca de Roland permeton de rejónher Bielsa ; puèi venon dels cols del Portalet, dels Monges, del Sompòrt, de Pau, de la Pèira de Sant Martin e de Larrau, e tanben lo camin que, passant per Senta Gràcia, es l'accès principal als sègles XII e XIII.

Al començament del sègle XXI, tres dels camins contemporanèus — la via Turonensis, la via Lemovicensis e la via Podiensis — s'unisson a Ostabat, lo pas la frontièra se faset pel col de Bentarte o per Valcarlos, en amont du col de Roncevals. La via Tolosane passa, ela, lo Sompòrt pels Pirenèus.

Los autres camins pirenencs

La sèrra pirenenca es percorrida per fòrça camins de passejada, que passan a vegada de dralhas tradicionalas pastoralas o anticas (romanas). Aquestes camins pòrtan de marcas localas. Unes se destrian que ligan de punts particular o passan de luòcs encargats d'istòria.

La senda de granda randolejada 10 (GR 10) es una senda situida en sonque França, que percors a totalitat de la sèrra dempuèi Hendaia sus la Còsta basca, cap a Banyuls de la Marenda sus la Còsta Vermelha. Long de 910 km,seguís un itinerari de mejana montanha, alara que la Nauta randolejada pirenenca seguís l'aigavèrs. Sul penjal espanhòl, la senda espanhòla de granda randolejada 11 liga tanben les dos tèrmes pirenencs del cap Higuer, sus l'Atlantic, al cap de Creus, còsta mediterranèa. D’autras sendas de son referenciadas, coma lo camin dels Bonsòmes (GR 107), long de 224 km entre Fois en Arièja et Berga en Catalonha. Passa la frontièra al col de la Portelha Blanca a 2 517 m e encontra los castèls de Fois e de Montsegur, l'anciana glèisa romana de Merens e l'abadia de Bellver de Cerdanya. La senda catara (GR 367) mèna, ela, de La Novèla (Lengadòc) a Fois, sus 221 km de senda que fan descobrir los castèls d’Aguilar, Padern, Queribus, Pèirapertusa, Puègvers, Montsegur, Ròca Fixada e fin finala, aqueste de Fois.

La senda dicha « camin Walter-Benjamin » liga Banyuls a Portbou. Aqueste ancian camin de contrabandièrs, long de 17 km, sus que se sucidiguèt lo filosòf alemand Walter Benjamin, lo 26 de setembre de 1940. La « camin de la Libertat », passant lo Coserans, comença a Sent Gironç e mèna, pel mont Valièr, a Sort sus 72 km. Remembra lo passatge de près de 3000 fugitius pendent la Segonda Guèrra mondiala e de lors passaires.

Los Pirenèus ofrisson, de cada costat de l'aigavèrs, de refugis de montanha als caminaires e alpinistas; del costat nòrd, son gaireben totes gerits sont pel <i>club alpin français</i> (CAF), e sul penjal sud, per d'afiliats a la federación Española de déportes de montaña y escalada (FEDME),

La frontièra maritima

Doas zonas, a l’oèst e a l’èst de la frontièra terrestra, fan o faguèron l’objècte d’una negociacion per una delimitacion maritima amb per objectiu de determinar la frontièra maritima, una dins lo golfe de Gascònha e l’autra en Mediterranèa.

En tèrmes de frontièras maritimas, lo drech aplicable es ara aqueste definit per la Convencion de las Nacions unidas sul drech de la mar del 10 de decembre de 1982, amendada pel protocòl del 28 de julhet de 1994. França e Espanha — e per la mar Celtica, la França, l'Irlanda e lo Reialme Unit — pausèron lo 19 de mai de 2006 une « demanda conjunta a la comission de las limitas del plan continental per espandre lor plan continental al delà de la limita dels 200 milas de la zona economica exclusiva dins la region del golfe de Gascònha ».

Las frontièras maritimas fan l’objèctes d’un desacòrdi entre Espanha e França dempuèi las annadas 1970, es pas encara definitiva.

Vias maritimas

Doas autorotas de la mar foguèron establidas per transportar de camions entre Espanha e França sus la faciada atlantica, anant de Xixón e de Vigo cap a Sant Nazer^{[BD 1]}. La linha partant de XiXón ligava Astúrias al Leger Atlantic en quatorze oras. Per manca de renda, es arrestada e 2014 e remplaçada en 2015 per la linha partant de Vigo.

L’illa dels Faisans

L’illa dels Faisans, situida dins la bòca de la Bidassoa entre Urrunha etIrun, es un cas particular de la frontièra entre les dos Estats. Ten l'estatut de condominium e es gerida alternativament par l’Espanha e per la França. Domora dins l’istòria ont lo maridatge de Loís XIV amb l’infanta d’Espanha es negociat en 1659 pel cardenal Mazarin e don Luis de Haro, en parallèl del tractat dels Pirenèus. Segon l'article 25 del tractat de Baiona de 1856, quina que siá embarcacion navigant, passant o pescant dins la Bidassoa es somesa a la sola jurisdiccion del país qu'aparten. Pasmens, « […] per estalivar los abuses e dificultats que poirián resultar de l'aplicacion d'aquesta clausula, es convengut que quina que siá embarcacion tocant a una de las broas, i essent estacada o se'n trobant pro raprochada per que siá possible d'i dintrar dirèctament de la broa [dèu èsser] considerada coma se trapant ja sl territòri del país qu'aparten aquesta broa ».

L'illa a per dimensions una longor d'unes 210 m e una largor maxim de 40 m. Sa superfícia es de 6 820 m². Los comandants de Marina installats a Baiona e a Sent Sebastian son encargats cadun son torn, per periòde de sièis meses, de far aplicar la convencion francoespanhòla que regís l'estuari de la Bidassoa coma l'entreten de l'illa; pòrtan ambedos lo títol de vice-rei de l’Illa dels Faisans.

Economia frontalièra e transfrontalièra

Torisme e migracions transfrontalièras

Los camins de Compostèla faguèron naícer d'escambis economics que, a partir la fin del sègle XI, Sanche Ramirez assag de contraròtlar en impausant de drechs de doanas levats suls produchs de luxe a Jaca e Pampelona. Los produchs concernits son subretot las armas — lanças, espasas, escuts e aubèrcs realizats en França — e los textils venant de Brujas, de Bizanci o d’Al Andalós.

Mila ans mai tard, mai de nòu milions de toristas franceses passan cada an la frontièra — terrèstra, maritima o aeriana — per anar en Espanha e cinc milions de toristas espanhòls visitèron la França^{[BD 2]}, lo transpòrt rotièr representa un passatge transfrontalièr de 6 milions de camions, sobretot al Pertús e a Biriato^{[BD 3]}.

Energia e transpòrts

La zona frontalièra fa l’objècte de diferents projèctes dins los domènis de l’energie dels transpòrts. Atal, la linha enterrada de fòrça nauta tension de 1 400 megawatts entre Baixàs (Pirenèus Orientals) e Santa Llogaia d'Àlguema (Catalonha), d'una longor de 65 km, passa per un tunèl de 8 km sota los Pirenèus^{[BD 1]}. Dobla un ensems ja present de quatre autres linhas — Arkale - Argia, Hernani - Argia, Biescas - Pragnèras e Vic - Baixas — d’una capacitat de 1 400 megawatts. Tanben, los Estats comencèron l’estudi per una linha sosmarina d’una poténcia superiora a 2 000 megawatts ligant lo nòrd de la Gironda al Bascoat.

Lo ret gasièr dins los dos sens ja present en 2012 foguèt enforçat en 2013 e 2015 per dos novèls ligams sus la faciada oèst resultant de dos investiments privats, un a Larrau e l’autre a Biriato, contribuissent a l’integracion dels mercats gasièrs dels dos païses sur l’axe Africa Espanha França. Aquestes investiments pòrtan los escambis gasiès annals entre los dos païses e los dos sens a 7,5 Mds m³^{[BD 4]}.

Economia e acòrdis frontalièrs

ligas e patzerias, e facerias

Consequéncia del relèu montanhós e de la configuracion de las vals, isoladas las unas de las autras, las populacions pirenencas desvolopèron, dempuèi l’Antiquitat e en tota independéncia, dels sistèmas juridics e economics pròpres. Insensiblas als cambiaments politics que marquèron l'istòria dels dos penjals del massís pirenenc, passèron, de val a val, d'acòrdis que contunhèron a se desvelopar plan après la constitucion dels Estats espanhòl e francés. Dins una economia tradicionala pastorala, que gausís d'un regim de la proprietat indivisa de las tèrras, un « sistèma de democracia dirècta de basa familiala » se desvolopa a partir de la cellula que constituís l'ostal. A causa de l’abséncia de frontièra precisa entre penjals opausats, o sul mèsme penjal, las comunautats foguèron sovent confrontadas a de problèmas mejanclèrs, mai sovent ligat a l’utilizacion de las pasturas. Desvolopèron alara de convencions, o facerias, permetent un usatge consensual e pacific de las pasturas. Aquesta practica es presenta de l’oèst a l’èst de la sèrra pirenenca.

Las facerias mai ancianas, que de convencions escrichas demoran, datan de 1171 - 1175 ; regisson las relacions entre Banhèras de Bigòrra e lo Lavedan, dos territòris sul penjal francés. Un autre accòrdi atestat data de 1314, entre Sent Savin en França e Panticosa sul penjal espanhòl. Nombrosas a partir del sègle XIV, las facerias establisson amb precision los limites dels pastencs comuns o respectius, lor bolatge e las sanccions tustant los autors d’infraccions.

Alara que los Estats se constituisson e que la frontièra pren sa nocion de limita militara, politica, puèi doanièra, las facerias intègran de dimensions novèlas a partir del sègle XV, que consistuisson en la proteccion de l’economia locala e la libertat de las transaccions, de biais independent dels conflictes nacionals e de las règlas fiscalas destriada de cada reialme,. Seguissent aquesta evolucion se desvolopa un concèpte politic de « pichonas republicas », que fa naícer los tractats de patzerias es a dire de neutralitat o de subresèire a la guèrra. Pendent la guèrra de Succession d'Espanha, al començament del sègle XVIII, las populacions pirenencas « [refusan] de contribuir a l'esfòrç militar demandat per lor sobeiran respectiu. Quitament [avertisson] lors vesins de l'autre penjal de las tropas aprochant, que pòscan se metre a l’abric amb lor bestial, veire se defendre e atacar […] ».

Malgrat las pressions centralisatriças dels sègles XVIII e XIX, las facerias contunhan e quitament son oficialament reconegudas dins lo tractat de 1856 ; unas son encara en vigor, coma la convencion existant dempuèi una senténcia arbitrala de 1375 entre la vath de Varetons e aquesta de Roncal, ou aquesa renovelada lo 3 de novembre de 1997 al col de Lizarrieta entre las « nòblas e valentas vilas frontièrs de Vera de Bidassoa e de Sara »,[Note 29].

Tractats de Bona Correspondéncia

La nocion de neutralitat al vejaire dels conflictes entre Estats es l’idèa centrala dels tractats de Bona Correspondéncia. Atal, e quitament se los primièrs d’entre elas semblan datar de la fin de la fin de sègle XIIIe siècle et du début du siècle suivant — 1284, 1306, 1309, 1311 e 1328; s'agissiá a l'epòca de regularizar la restitucion de pinassas panadas tant per d'abitants de Baiona o de Biarritz que per aquestes de Santander o de Castro-Urdiales — prenon lor sens verai a partir del sègle XVI, es a dire après la consolidacion del concèptr d’Estat e al moment dels preimièrs afrontaments d’importança entre Francés I e Carles Quint.

Aquestes tractats tòcan la partida ouèst de la sèrra pirenenca e mai precisament lo Labord, Baiona — qu'es anglesa fin a 1451 —, lo Guipuscoa e la Biscaia. An per objectiu de reglar los rapòrts e escambis maritims entre aquestas entitats per far prosperar los pòrts, permetent per exemple a las naus labordinas de venir ivernar dins los autres pòrts del bascoat, coma aqueste de Pasaia, a causa de l’insufiséncia dels abrics dins los pòrts dels nòrd franceses o angleses (Baiona). La collaboracion interregionale es damajada amb las guèrras, permetent en entre autras l'activitat dels corsaris.

A la diferéncia de las facerias, la signatura dels tractats de Bona Correspondéncia demanda l’aprobacion dels sobeirans espanhòls e franceses. Lo rei de França balha una autorizacion autorisation prealalbla. Pasmens, vol confirmar expressament cadun dels tractats. Lo 20 de setembre de 1694, lo duc de Grammont representa « a Baiona la ratificacion del tractat de Correspondéncia fach pel Rei entre lo governaire de Baiona, lo sindic del Labord, la província del Guipuzcoa e la senhoriá de Biscaia ». Es lo mèsme per la partida espanhòla que l'article 12 del tractat de 1653 prevei qu'« serà reciprcament ratificat per Lors Majestats Fòrça Crestianas e Fòrça Catolicas » e regisrat dins las « Amiralats de França e dins aquestas d'Espanha ». Aquestes tractats son conclutz seguent una estructura tipa e un formalisme enforçat a partir del mièg del sègle XVII.

Fan la dralha a la nocion modèrna d'aigas territorialas. En efièch, un tractat de 1719 fixa a « quatre lègas a partir de las còstas l'espandida de la mar territoriala que forma un perlongament fictiu del territòri nacional ». Apond que « cada acte de guèrra poirà pas se realizar dins aquesta zona […] » e que « se doas naus enemicas s'encontran dins lo mèsme pòrt, l'un poirà ne sortir sonque vint e quatre òras après l'autre […] ». A partir del tractat de 1653, la correguda es reglamentada dins lo perimètre de la mar territoriala, que lo corsari siá basc o belligerant estrangièr a las tres províncias signatàrias.

Enfin, dos articles del tractat de 1653 assajan de regular los actes de contrabanda que poirián resultat d’una aplicacion larga del principi de neutralitat, remembrant entre autre las disposicions presas pel rei d’Espanha en la matèria. Las merças de contrabanda introduchas a tòrt dins los pòrts son menaçadas d'èsser sasidas e los contravenants de mesuras estrictas de justícia.

En 1808, alara que los dos Estats son engatjats dins la guèrra d'independéncia espanhòla, Napoleon derròga pas a la règla seguida pels reis precedents; autoriza en efièch los Baioneses a far provision a Irun, autorizacion que corrís fins a 1810 a tot lo Guipuscoa e a la Biscaia.

Economia frontalièra

Los escambis de trabalhadors tranfrontalièrs de la zona frontièra França Andòrra Espanha son pro limitats, al compar a aquestes de las autras frontièras coma, per exemple, entre aquesta de França e Soïssa.

La zona centrala, subretot del costat espanhòl, es pauc poblada e de dominanta agricòla e pastorala. En consequéncia, las cooperacions transnacionalas an subretot per objècte lo desvelopament de l’economia rurala, del torisme, de la cultura e de la proteccion de l’environament e de sas ressorças^[11].

Atal, l’associacion de dech francés Xareta agís sus un territòri a caval sus la frontièra, los vilatges d’Ainhoa, Sara, Urdazubi e de Zugarramurdi ; ten per objectiu l’organizacion economica a l'entorn dels atots touristics, agricòls e naturals de la zona. Autre exemple, a l’initiativa del comitat Izpegi, dels Amics de la Vielha Navarra e del govèrn de Navarra, la comunautat de las comunas de Garazi-Baigorri (Pirenèus Atlantics) e 16 comunas espanhòla de la comunautat forala de Navarra — vals del Baztan, d'Erro e d'Esteribar e los vilatges de Valcarlos e de Burguete — signèron en 2005 una convencion avent per objectiu lo desvelopament del torisme a l'entorn de las riquesas patrimonialas localas.

Le lac du Marboré (2 592 m) avec le mont Perdu au fond à gauche et le Cylindre du Marboré au centre, dans le parc national d'Ordesa et du Mont-Perdu.

La cooperacion portant sus l’environament es illustrada per las convencions desvelopadas entre de pargues nacionals de cada costat de la frontièra, coma aquesta raprochant lo pargue nacional dels Pirenèus e lo pargue nacional d'Ordesa e del Mont Perdut, o entre le pargue natural regional dels Pirenèus ariegeses e aqueste Pallars Sobirà.

D’autres aspèctes de l’economia frontalièra s'enrasigan dins los ligams de comunautats transfrontalièras, sovent familialas e culturalas, coma es lo cas per exemple dins la zona frontalièra de Sara (Pirenèus Atlantics). L’activitat pastorala se debanava dins un compastenc natural, sempre d’actualitat e present tot lo long del massís pirenenc; las disparitats de taxas e la solidaritat entre las comunautats de cada costat de la frontièra son a l’origina de dos fenomèns economics singulars, l’apareisson d'una part de vendas al passar frontièra del costas espanhòlas, e l'emergéncia de la contrabanda, que tocava d'enprimièr de produchs de primièra necessitat, escambiats entre las vals. Lo fenomèn de las vendas existís en d’autres punts de la frontièra, subretot a l’èst del massís, ont i a l’autra granda via de passatge toristic. Lo vilatge de La Jonquera venguèt una vila supermercat volgavan atirar de toristas e professionals de la rota. La contrabande es tanben un fenomèn present dins la partida orientala de la frontièra — e tanben a la frontièra amb Andòrra — e las doanas perpinhanesas realizan una granda partida de las presas de contrabande de tabat del territòri francés. En Rosselhon tanben, l’activitat economica ligada a la contrabanda es anciana, datant de l’aplicacion del tractat de 1659.

Cooperacion transfrontalièra institucionala

La cooperacion transfrontalièra institucionala es encastrada pel tractat de Baiona de 1995, mas tanben pel programa operacional de cooperacion territoriala Espanha - França - Andòrra nomenat programa Interreg IV POCTEFA. Lo sosten financièr comunautari prodigat a per objectiu de sosténer l'integracion economica e sociala de la zona frontalièra francoespanhòla. Los axes de trabalh que foguèron privilegiats son de « […] enforçar l’integracion transfrontalièra en valorizant las complementaritats dins lo domèni de las activitats economicas, de novelum e de capital uman, [de] valorizar los territòris, lo patrimòni natural e cultural dins una logica durabla, [de] protegir e de gerir lea fonts environamentalas e [de] melhorar la qualitat de vida de las populacions mejans d'estrategias comunas d'estructuracion territoriala e de desvelopament durable ». La gestion del programa es assegurada pel consorcio de la comunautat de travalh dels Pirenèus (CTP).

La CTP foguèt creada en 1983 — e gerida en consorcio dempuèi 2005 — per contribuir al desvolopament del massís pirenenc, provocant e melhorant las relacions entre territòris e actors. Prepausa e engatja d'accions transfrontalièras en responsa a de problèmas e d'enjòcs partejats pels dos penjals. Sa competéncia tòca una zona cobrissent mai de 220 000 km² e amassant près de 18 milions d'abitants.

D’oèst cap a l'èst, de gropaments europèus de cooperacion territoriala (GECT) cobrisson lo massís pirenenc en integrant las regions dels dos penjass. Es l’Euroregion Aquitània Euskadi, del GECT Espaci Portalet, del GECT Pirenèus Cerdanha e del GECT Pirenèus Mediterranèu.

La cooperacion entre França e Espanha s’exprimís tanben en matèria de santat per la creacion de l’espital transfrontalièr de Puigcerdá^{[BD 5]}, amb per objectiu de provesir de sonhs medicals a unes 30 000 abitants del val de Cerdanha, de cada costat de la frontièra. tanben, l’educacion fa l’objècte d'aprochaments transfrontalièrs coma l’institut franco-catalan transfrontalièr, al sen l’universitat de Perpinyà, o encara un programa de la facultat de Baiona, prepausant un master « Afars europèus e internationals » amb una especializacon « Cooperacion transfrontalièra e interregionala ».

Doana e contraròtle frontalièrs

Ancians pòsts frontièra entre Espanha e França (seleccion).
Pòst frontièra del Portalet.
Pòst frontièra de Hòs.
Pòst frontièra de Puigcerdà.
Pst frontièra de La Guingueta d'Ix.

França e Espanha aderisson à l’union doanièra de l'Union europèa, entrada en vigor lo 1èr de genièr de 1968, e son ambedos membres de l’espaci Schengen dempuèi lo 26 de març de1995. Alara, los pòsts frontièra foguèron tancats; lo Còde frontièras Schengen — en vigor dempuèi lo 13 d'octobre de 2006 — prevei que los Estats participants devon suprimir totes lo obstacles a la liura circulacion dins las frontièras intèrnas de l’espaci.

Los contraròtles doanièrs faguèron l’objècte d’una cooperacion bilaterala entre França e Espanha, formalizada pel tractat del 7 de julhet de 1998 ; aqueste prevéi d'escambis d’agents entre los servicis o unitats doanièras de doas partidas, subretot dins lo domèni dels estupefiants. Un grop de ligam antidròga (GLAD) foguèt creat en 2008 per melhorar la cooperacion judiciària contra lo crime organizat^{[BD 6]}. Tanben d'equipas comunas d’enquèstas (ECE) existisson dempuèi julhet de 2003 per lutar contra la criminalitat transfrontalièra e lo terrorisme^{[BD 7]}.

Vejatz tanben

Bibliografia

Louis Caillet, La frontière franco-espagnole : la perception de la frontière chez un intendant d’Aquitaine à la fin du XVIIe siècle, Bazin de Bezons : actes de la journée d'étude du 16 novembre 1996, Bordeaux, Presses universitaires de Bordeaux, 1998, 160 p. (ISBN 2-86781-224-0, notice BnF no FRBNF37000207) . Modèl:Commentaire biblio
Pierre Cambot, La frontière franco-espagnole : commentaire du traité de Bayonne du 10 mars 1995 relatif à la coopération transfrontalière entre collectivités territoriales : actes de la journée d'étude du 16 novembre 1996, Bordeaux, Presses universitaires de Bordeaux, 1998, 160 p. (ISBN 2-86781-224-0, notice BnF no FRBNF37000207) . Modèl:Commentaire biblio
Jean-Marc Delaunay, Méfiance cordiale : les relations franco-espagnoles de la fin du XIXe siècle à la Première Guerre mondiale, Paris, l’Harmattan, coll. « Recherches et documents. Espagne », 2010, 2800 p. (ISBN 978-2-296-13082-1, 978-2-296-54484-0 et 978-2-296-54511-3, notice BnF no FRBNF42437380, lire en ligne). Modèl:Commentaire biblio
Henri Labayle, La frontière franco-espagnole : l’Europe, la frontière et le droit : actes de la journée d'étude du 16 novembre 1996, Bordeaux, Presses universitaires de Bordeaux, 1998, 160 p. (ISBN 2-86781-224-0, notice BnF no FRBNF37000207) . Modèl:Commentaire biblio
Maïté Lafourcade, La frontière franco-espagnole : lieu de conflits interétatiques et de collaboration interrégionale : actes de la journée d'étude du 16 novembre 1996, Bordeaux, Presses universitaires de Bordeaux, 1998, 160 p. (ISBN 2-86781-224-0, notice BnF no FRBNF37000207) . Modèl:Commentaire biblio
Romain Plandé, « La formation politique de la frontière des Pyrénées », Revue géographique des Pyrénées et du Sud-Ouest, t. 9, no 3,‎ 1938, p. 221-242 (notice BnF no FRBNF43381865, DOI 10.3406/rgpso.1938.1098) . Modèl:Commentaire biblio
Jacques Poumarède, La frontière franco-espagnole : gérer la frontière, la commission internationale des Pyrénées : actes de la journée d'étude du 16 novembre 1996, Bordeaux, Presses universitaires de Bordeaux, 1998, 160 p. (ISBN 2-86781-224-0, notice BnF no FRBNF37000207) . Modèl:Commentaire biblio
Joaquin Salzedo Izu, La frontière franco-espagnole : les Aldudes, lieu de conflits interétatiques et de collaboration interrégionale : actes de la journée d'étude du 16 novembre 1996, Bordeaux, Presses universitaires de Bordeaux, 1998, 160 p. (ISBN 2-86781-224-0, notice BnF no FRBNF37000207) . Modèl:Commentaire biblio
Pierre Tucoo-Chala, Quand l'Islam était aux portes des Pyrénées : de Gaston IV le Croisé à la croisade des Albigeois, Biarritz, J&D, 2000, 207 p. (ISBN 2-84127-158-7, notice BnF no FRBNF36682765) . Modèl:Commentaire biblio

Articles connèxes

Ligams extèrnes

Francis Brumont, « Mais où courent-ils tous ces cochons ? Porcs gascons en Navarre au XVIe siècle » [PDF], sur euskomedia.org (consulté le 21 juin 2015).
Jacques Descheemaeker, « La frontière franco-espagnole de l’Océan à Bidarray » [PDF], sur euskomedia.org (consulté le 11 juin 2015). Le texte contient en particulier une monographie de la frontière labourdine avec l'Espagne (p. 620-621).
Michel Duvert, « La douane, les frontaliers, les éleveurs en Labourd » [PDF], sur euskomedia.org (consulté le 21 juin 2015)

Nòtas e referéncias

Nòtas

↑ {{{títol}}}. .
↑ {{{títol}}}. ISBN 84-344-2495-9. BNF FRBNF37438265. .
↑ {{{títol}}}. ISBN 84-8460-103-X. BNF FRBNF38810672. .
↑ {{{títol}}}. ISBN 978-84-08-07035-1. BNF FRBNF41106340. .
↑ Gervais, .
↑ Selon le témoignage de Jean-Paul Laborie, délégué permanent à l'abornement pour les Pyrénées centrales, recueilli par {{{2}}}, .
↑ .
↑ .
↑ {{{títol}}}. .
↑ {{{títol}}}. ISBN 2-87901-659-2. BNF FRBNF40145086. .
↑ .

Referéncia

Louis Caillet, La frontière franco-espagnole : la perception de la frontière chez un intendant d’Aquitaine à la fin du XVIIe siècle, Bazin de Bezons, actes de la journée d'étude du 16 novembre 1996

Pierre Cambot, La frontière franco-espagnole : commentaire du traité de Bayonne du 10 mars 1995 relatif à la coopération transfrontalière entre collectivités territoriales, actes de la journée d'étude du 16 novembre 1996

Bruno Delaye, ambassadeur de France en Espagne de 2007 à 2012, « La relation France-Espagne » [PDF], sur le site de l’ambassade de France en Espagne, avril 2012 (consulté le 21 juin 2015)

Maïté Lafourcade, La frontière franco-espagnole : lieu de conflits interétatiques et de collaboration interrégionale, actes de la journée d'étude du 16 novembre 1996

Romain Plandé, La formation politique de la frontière des Pyrénées, Revue géographique des Pyrénées et du Sud-Ouest, 1938

Jacques Poumarède, La frontière franco-espagnole : gérer la frontière, la commission internationale des Pyrénées, actes de la journée d'étude du 16 novembre 1996

Joaquin Salzedo Izu, La frontière franco-espagnole : les Aldudes, lieu de conflits interétatiques et de collaboration interrégionale, actes de la journée d'étude du 16 novembre 1996

Pierre Tucoo-Chala, Quand l'Islam était aux portes des Pyrénées : de Gaston IV le Croisé à la croisade des Albigeois, 2000

Autres sources

↑ Tucoo-Chala.

Error de citacion : La balisa <ref> existís per un grop nomenat « BD », mas cap de balisa <references group="BD"/> correspondenta pas trobada

[GL365-1] {{{títol}}}. .

[2] {{{títol}}}. ISBN 84-344-2495-9. BNF FRBNF37438265. .

[3] {{{títol}}}. ISBN 84-8460-103-X. BNF FRBNF38810672. .

[4] {{{títol}}}. ISBN 978-84-08-07035-1. BNF FRBNF41106340. .

[Lanoux-5] Gervais, .

[Neoulous-6] Selon le témoignage de Jean-Paul Laborie, délégué permanent à l'abornement pour les Pyrénées centrales, recueilli par {{{2}}}, .

[7] .

[8] .

[9] {{{títol}}}. .

[11] {{{títol}}}. ISBN 2-87901-659-2. BNF FRBNF40145086. .

[MOT2-16] .

[PTC138-10] Tucoo-Chala.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[PTC 1]

[10]

[BD 1]

[BD 2]

[BD 3]

[BD 4]

[11]

[BD 5]

[BD 6]

[BD 7]