Reconquèsta
.svg)
Era Reconquèsta (var. Reconquista) ei eth nòm que se coneish damb eth internacionaument ath procès istoric qu'es reiaumes crestian deth nòrd dera Peninsula Iberica conquistèren per medi d'eth progressivament l’Al Andalós. Se considère que comencèc en 722 coma resisténcia des societats montanhudes a l’auanç des musulmani damb era Batalha de Covadonga e finalizèc en 1492 damb era conquista deth reiaume de Granada. Segons era istoriografia mès recenta eth tèrme reconquèsta ei istoricament inexacte, atengut qu'es reiaumes crestiani que conquistèren eth territòri andalosin se constituïren coma societats dempús de l’aucupacion islamica dera peninsula, maugrat es esfòrci de bèri monarques castelhans entà presentar-se coma eretièrs dirèctes der ancian reiaume visigòt de Toledo. Ath delà ath delà, segons aguesta interpretacion actuau, reconquèsta ei un concèpte parciau, atengut que sonque presente era vision crestiana d'aguest complèxe procès istoric, esbiaixant eth punt d'enguarda des andalosins. Donques s'a suggerit coma nòms alternatius Conquista crestiana o Conquista feudau d’Al Andalós, o dirèctament era Colonizacion feudau dera Peninsula Iberica, entre d’auta denominacions, que non pòrten era carga ideologica deth concèpte de reconquèsta. Bèri istorians, en tot atier as cambiaments poblacionals associats ara expansion des reiaumes crestiani, an prepausat eth tèrme repoblament. Cau auer present tanben qu'era colonizacion d'Al Andalós non ei cap hèt exclusiu ispanic, donques que s’explique er un contèxt europèu caracterizat pera expansion dera societat feudau dempús deth nuclèu originau deth Feudalisme, ath centre dera Euròpa Occidentau, cap ara periferia, en tot èster atau un procès istoric qu'arrespon as madeishi paramètres que d'auti processi contemporanèus coma era conquista e colonizacion anglesa d'Irlanda, era expansion alemanda ar èst deth arrís Elba (procès coneishut damb eth tèrme tanben ideologic de Drang nach Osten o “Marcha ar Èst”), e era expansion franca en Tèrra Santa mejançant es Crosades e era creacion deth reiaume croat de Jerusalèm, entre d’auta.
Antecedents
[modificar | Modificar lo còdi]Eth periòde tardoroman
[modificar | Modificar lo còdi]Ath sègle V er afeblit Empèri Roman de Cogant demanèc as Visigòts, un pòble barbar fòrtament romanizat e qu'ère federat ar Empèri, qu'expulsèssen es Vandals e Alans de Hispània. Coma pagament pera sua leiautat, es Visigòts arreceberien aguesta província romana e eth sud de Gàllia coma foedus. Damb era deposicion deth darrèr emperaire roman per Odoacre en 476 es Visigòts governèren aguesti territòris coma reiaume independent, prumèr coma Reiaume de Tolosa e, dempús dera desbranda a mans des Franqui en 507 ara Batalha de Vouillé, unicament a Hispània coma Reiaume de Toledo. Atau e tota era aportacion de poblacion des Visigòts ara peninsula siguec fòrça redusida.
L’aucupacion musulmana dera peninsula
[modificar | Modificar lo còdi]
Ara mòrt deth rei visigòt Vítiza, en 710, se produsic un conflicte entre es partidaris dera monarquia ereditària damb es hilhs deth rei mòrt deuant, e es partidaris dera monarquia electiva en favor deth nau rei Rodrigo, un conflicte qu'auie, atau madeish, un hons religiós entre catolics e arrians. En 711 eth comde de Ceuta, Julian, que refugiar era familha e es partidaris de Vítiza e que mantiege relacions damb eth governador de Tingis, Tariq ibn Ziyad, e eth sòn emir Mussa ibn Nussayr, demanèc ajuda as poblacions arabes e berbères deth nòrd d’Africa entà intervier ath conflicte e sostier-li er era sua luta contra Roderic. Es istorians difereixen en çò que tanh ara intencion de Mussa er aguest moment dera istòria; ja sigue que planejava ua conquista complèta, ua invasion limitada entà confirmar ua aliança, o sonque un atac entà afeblir es fòrces de visigotiques. Es fòrces musulmanes derrotèren Roderic que segons es legendes aurie mòrt ara batalha de Guadalete en 711, a causa en partida pera desercion des tropes jos eth sòn comandament a peticion der avesque Oppas (eth nebot que, Àquila, n'ère hilh de Vítiza). Dempús dera batalha, eth domeni visigòt se va desmembrar, e Àquila rendec es sues tèrres en 712. Pendent es tres ans següents es musulmani aucupèren era rèsta de l’anciana Hispània mejançant pactes damb era noblesa visigotica. En 713 queiguec Toledo e en 714 Saragossa. L’exercida araba-berber contunhèc cap ath nòrd fins èster derrotat per Eudes d'Aquitània apròp de Tolosa en 721, e fin finau per Carles Martèl en 732 ne la batalha de Tors. Es musulmani, alavetz, se van assentar tara peninsula iberica, en tot establir un emirat subordinat, nominalment, ath califa de Damasc. Era major part des nòbles visigòts mantengueren es sues proprietats e eth sòn estatut sociau en tot convertir-se ath islam, atengut qu'eth cambiament de govèrn non afectaue seriosament es sues activitats quotidianes. Es divisions comtaus se mantengueren, mès era administracion locau cambièc; es musulmani aucupèren es lòcs clau atengut que cap non-musulman podie governar un musulman. Era poblacion de crestians e josivi les calie someter-se ath Còde d'Umar, qu'asseguraue era supremacia der islam sus es autes religions. Dempús d'alavetz se coneishec ath territòri musulman dera peninsula coma Al Andalós. Era region nòrd de Hispània, trauessada pera sarrada Cantabrica, ère demorada pendent eth prumèr millenni aC per grops tribals qu'es estrangèrs nomentauen asturs, cantabres e vascons. Non poderen èster conquistadi pes romans e ath sègle I August les isolèc en tot entornejar-les damb campaments romans, d’a on dempús sorgirien ciutats coma Leon e Pampalona. Aguestes poblacions de montanha non romanizades resistiren tanben a l’aucupacion musulmana, en tot crear-se atau es prumèrs grops de resisténcia ath nòrd dera peninsula.
