Ax
Vilatge d'Occitània |
Ax
Ax-les-Thermes | ||
---|---|---|
La passarèla Camp de Gramon sus Orièja amb la glèisa d'Ax. | ||
| ||
| ||
Geografia fisica | ||
Coordenadas | 42° 43′ 13″ N, 1° 50′ 23″ E | |
Superfícia | 30,26 km² | |
Altituds · Maximala · Mejana · Minimala |
2 411 m 740 m 697 m | |
Geografia politica | ||
País | País de Fois | |
Estat | França | |
Region 76 |
Occitània | |
Departament 9 |
Arièja | |
Arrondiment 091 |
Fois | |
Canton 0901 |
Burèu centralizator del canton de Nauta Ariège (caplòc del canton d'Ax abans 2015) | |
Intercom 240900266 |
CC de Nauta Arièja | |
Cònsol | Dominique Fourcade (2020-2026) | |
Geografia umana | ||
Populacion Populacion totala (2018) |
1 277 ab. 1 343 ab. | |
Autras informacions | ||
Còde postal | 09110 | |
Còde INSEE | 09032 |
Ax[1],[2],[3],[4] o Acs[5] [6], o dins la practica la Vila d'Ax/la Vila d'Acs [7] [labilo'dats] (Ax-les-Thermes en francés) es una comuna occitana del País de Fois, situada administrativament dins lo departament d'Arièja e la region d'Occitània, ancianament de Miègjorn-Pirenèus. Gràcias a sas fonts nombrosas (mai de 70), la vila, que comptava 1.318 abitants en 2012, venguèt un centre del termalisme tre lo sègle XVIII, e coneguèt puèi una prosperitat economica, consolidada per l'arribada del tren e l'implantacion de casinòs, que perdurèt fins a la mitat del sègle XX.
L'endreit s'es especializat tanben dins los espòrts de nèu, subretot a partir de la creacion en 1955 de l'estacion Ax 3 Domenis.
Geografía
[modificar | Modificar lo còdi]Ax se situa dins los Pirenèus foishencs, a una altitud mejana de 720 mètres, al confluent d'Orièja, d'Arièja e de Lausa. Sa posicion geografica particulara, a la termièra d'Andòrra e a un trentenat de quilomètres de la frontièra amb l'estat espanhòl, ne faguèt una tèrra de passatge essenciala dins las migracions e relacions occitanocatalanas.
Perimètre del territòri
[modificar | Modificar lo còdi]Toponimia
[modificar | Modificar lo còdi]La prononciacion es [ats]. Las fòrmas ancianas son : villa Aquis en 987, (villa de) Aquis, (castrum de) Ags en 1064-1095 e 1094, Aigs en 1085, Ax, (villam) Aigts en 1118, Aqs en 1205 e 1293, Ax en 1228, 1236, 1261, 1273, 1284, 1302, 1304, 1308, 1318-25, 1320, 1324, 1325, 1329, 1381, 1385, 1390, 1391, 1398, 1418, 1425, 1441, 1444, 1445, 1446, 1450, cap a 1460, villa nova de Ax en 1241, Axs en 1248 (5 mencions), 1380, 1381, Acquis en 1250, Achs, villae de Ax en 1272, villam de Ax en 1308, la viele bielhe Dax, Ax en Savartes en 1444 e 1450, Dax, Villa d'Ax en 1445, Viladax en 1445-1446, villa balneorum d'Ax en 1459[8].
Segon Dauzat, Astor e Cherpillod (citats per Patrici Pojada), lo nom ven de aquis, l'ablatiu-locatiu plural de aqua, « aiga », e correspond mai que mai a d'aigas termalas [9],[10]. Negre, citat per Patrici Pojada, precisa que l'ablatiu-locatiu plural aquis significa « a las aigas ». D'autres autors, citats per P. Pojada e Patrici Pojada el-meteis confirman las explicacions precedentas. Lo nom sembla latin e se referís a las fonts d'aigas caudas que sorgentan del territòri, a l'origina del termalisme[8].
Pr'amor de la predominància enòrma de las fòrmas Ax, P. Pojada justifica son refús de la grafia normala Acs e preconisa Ax o La Vila d'Ax, fòrma longa usitada localament[8] (véser Montalhon). Las causidas graficas dependon de règlas generalas e non pas del compòrtament e de las costumas dels escribas medievals per tala o tala localitat.
L'apondi de la fin del sègle XIX, -Les-Thermes, es inusitat en occitan e en francés[8].
Istòria
[modificar | Modificar lo còdi]Administracion
[modificar | Modificar lo còdi]- Abans la refòrma cantonala de 2014, aplicada en 2015, la comuna èra del canton d'Ax; es ara del canton de Haute Ariège (en francés), donc de Nauta Arièja.
Demografia
[modificar | Modificar lo còdi]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1793 | 1800 | 1806 | 1821 | 1831 | 1836 | 1841 | 1846 | 1851 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1 554 | 1 504 | 1 773 | 1 863 | 1 927 | 1 991 | 1 908 | 1 881 | 1 843
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1856 | 1861 | 1866 | 1872 | 1876 | 1881 | 1886 | 1891 | 1896 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1 710 | 1 679 | 1 632 | 1 693 | 1 695 | 1 746 | 1 813 | 1 609 | 1 545
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1901 | 1906 | 1911 | 1921 | 1926 | 1931 | 1936 | 1946 | 1954 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1 503 | 1 480 | 1 624 | 1 563 | 1 330 | 1 338 | 1 312 | 1 501 | 1 422
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1962 | 1968 | 1975 | 1982 | 1990 | 1999 | 2006 | 2007 | 2008 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1 628 |
1 688 |
1 562 |
1 478 |
1 489 |
1 441 |
1 509 |
1 467 |
Cercar | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2009 | 2010 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1 384 1 464 |
1 363 1 441 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Fonts | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Base Cassini de l'EHESS - Nombre retengut a partir de 1962 : Populacion sens comptes dobles - Sit de l'INSEE |
- En 2018 la populacion èra de 1277 abitants e la densitat èra de 42,2 ab/km².
Economia
[modificar | Modificar lo còdi]Las activitats localas son principalament l'elevatge (bovins, ovins), lo torisme amb lo termalisme e los espòrts d'ivèrn.
Lòcs e monuments
[modificar | Modificar lo còdi]- L'Estacion d'espòrts d'ivèrn Ax 3 Domenis.
- Lo Bacin dels Ladres, al centre de la vila, es alimentat per de fonts caudas que sòrten de tèrra a 77 °C. La mai coneguda es la font dels canons. A l'Edat Mejana, aquel bacin servissiá per garir los leproses, un espital es situat a 1 mètre. Lo bacin foguèt construit per òrdre de Rogièr comte de Fois del temps de Loís IX.
Personalitats ligadas amb la comuna
[modificar | Modificar lo còdi]- Sant Eudaud
- Pèire Autièr
- Gatien Marcailhou d'Aimeric (1807-1855), compositor e "inventor" de la valsa per dançar. Professor del jove Gabriel Fauré. Sa composicion pus celèbra, Indiana inspirèt Camille Claudel per son grope La Valse.
- Pierre Bertrand de Mérignon[11]
Ligams extèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]- (fr) Siti oficial de l'Ofici de Torisme de las Valadas d'Ax
- (fr) Siti oficial de l'estacion d'espòrts d'ivèrn
- (fr) « Ax-Les-Thermes » sur Histariège
- (fr) Siti de l'escòla d'Ax
Notas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ Pojada, Patrici (2009). Repertòri toponimic de las comunas de la region Miègjorn-Pirenèus. Nouvelles Éditions Loubatières. ISBN 978-2-86266-573-3.
- ↑ «Toponimia occitana».
- ↑ Congrès permanent de la lenga occitana. «Top'Òc: Diccionari toponimic occitan».
- ↑ Institut d'Estudis Occitans. «BdTopoc–Geoccitania».
- ↑ https://web.archive.org/web/20120111152803/http://toponimiaoc.webs.com/09arija.htm
- ↑ http://books.openedition.org/pulm/1024>"Quora la divergéncia grafica complica pas la lectura, se podriá admetre lei grafias divergentas que se son sedimentadas. Lei sits d’estacions termalas an fornit de toponims similars a partir dau latin Aquis, De Aquis, qu’es l’ablatiu locatiu plurau de aqua. legissèm Ax en País de Fois (Alibèrt 1935, 419; Deledar & Poujade 1992) e Dacs (Shalòssa) en Shalòssa (Petit dictionnaire, 1984. 128). Una uniformizacion grafica Ax/Dax o Acs/Dacs es pas indispensabla en tèrmes practics de lectura. Amb la meteissa racina avèm Ais de Provença ; una grafia Aix* o Aics* seriá una tissa pedanta e inutila." e Domergue Sumien, https://web.archive.org/web/20171107022730/https://opinion.jornalet.com/lenga/blog/2381/lei-noms-dais-de-provenca-de-dacs-e-de-la-vila-dax
- ↑ Patrici Pojada, Repertòri toponimic de las Comunas de la Region Miègjorn-Pirenèus, ed. Loubatières, Portèth de Garona, 2009, p. 41
- ↑ 8,0 8,1 8,2 et 8,3 Patrici Poujade, Dictionnaire toponymique de l'Ariège, ed. IEO d'Arièja, 2021, p. 83-85
- ↑ Albert Dauzat, Charles Rostaing, Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France, Librairie Guénégaud, reedicion 1984, p. 7, a Aix-1
- ↑ https://web.archive.org/web/20090130055417/http://www.histariege.com/ax_les_thermes.htm
- ↑ Pierre Brun, « Un helléniste du dix-septième siècle : Pierre Bertrand de Mérignon d'Ax-les-Thermes », Annales du Midi, 1894, p. 327-348
Véser tanben
[modificar | Modificar lo còdi]Ligams extèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]Nòtas
[modificar | Modificar lo còdi]