Wikipèdia:AcuèlhLutzSus/octobre de 2014

Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.
Setembre de 2014 Novembre de 2014
Acorchi [+]
WP:LS

Aquesta pagina e sas sospaginas mesadièras son consacradas a l’organizacion e a la mantenença del quadre Lutz sus... de la pagina d’acuèlh.

Aquesta es emplena per l'apèl de {{Wikipèdia:AcuèlhLutzSus/{{CURRENTDAY}} de {{CURRENTMONTHNAME}}}} (çò que significa que son contengut es lo del Wikipèdia:AcuèlhLutzSus/jorn, ont jorn es lo jorn e lo mes del jorn corrent (ora UTC)). La frequéncia de renovelament dels quadres es quotidiana.

  • Los articles presentats dins los diferents quadres son unicament los promouguts als labèls « Articles de qualitat » e « Bon article ».
  • Evitatz de metre mai de 500 caractèrs/100 mots dins los quadres per fin de manténer l'equilibri de las colomnas sus la pagina d'acuèlh ont aquestes quadres son transcluses.

Calendièr per octobre de 2014

Articles « Lutz sus... » ja pareguts sus l’acuèlh del mes d'octobre de 2014 :

1èr d'octobre de 2014 veire/modificar

Uranus es la setena planeta dau Sistèma Solar per òrdre de distància au Soleu après Saturne e avans Neptun. Es una planeta giganta e gasosa coma Jupitèr, Saturne e Neptun. Tèn donc la tresena talha e la quatrena massa dau Sistèma Solar. Son atmosfèra de color blava es fòrça espessa e es la pus freja entre lei planetas. De mai, coma leis autrei planetas gigantas, Uranus tèn un sistèma d'anèus. Dins aquò, sa caracteristica pus espectaclosa es son axe de rotacion clinat de maniera quasi parallèla au plan dau Sistèma Solar. Aquela especificitat se retròba egalament dins la forma de la magnetosfèra e dins leis orbitas dei 27 satellits coneguts que tèn Uranus.

En causa de son alunchament, Uranus es coneguda per sei temperaturas fòrça bassas e per lei dificultats per l'estudiar. Ansin, foguèt la premiera planeta desconeguda durant l'Antiquitat que foguèt descubèrta amb un telescòpi en 1781 per William Herschel. De mai, a l'ora d'ara, gaire de telescòpis pòdon veire de detalhs de la planeta e una unica sonda espaciala visitèt lo sistèma d'Uranus. Foguèt la mission estatsunidenca Voyager 2 en 1986 après un viatge de nòu ans.

2 d'octobre de 2014 veire/modificar

La fòrça de Coriolis es une fòrça inerciala agissent perpendiculàriament a la direccion del movement d'un còrs en desplaçament dins un mitan (un referencial) el meteis en rotacion unifòrma, tal qu'es vist per un observator partetjant lo meteis referencial. Aquela fòrça es nomenada atal en l'onor de l'engenhaire francés Gaspard Gustave Coriolis.

En fach es pas una fòrça al sens estrict, es a dire l'accion d'un còrs sus un autre, mas puslèu una fòrça fictiva resultant del movement non lineari del referencial el meteis. Aquel l'observator que cambia de posicion per l'accion de l'acceleracion centripèta del referencial e qu'interprèta tot cambi de direccion de çò qu'es a l'entorn coma una fòrça invèrsa. L'introduccion d'aquela fòrça permet de simplificar las equacions del movement dins aquela mena de referéncia, del meteis qu'aquel de la fòrça centrifuga.

3 d'octobre de 2014 veire/modificar

Las Províncias Unidas (en neerlandés : Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, çò que significa Republica dels Sèt Païses Basses Units e en latin : Belgica Foederata) es lo nom que prenguèron las sèt províncias del nòrd de las Dètz e sèt Províncias o Païses Basses espanhòls en 1581 fins a la creacion pels francés de la Republica batava (1795) puèi lo Reialme d'Olanda (1806).

Las Províncias Unidas son tanben nomenadas Païses Basses septentrionals o Païses Basses del nòrd, al respècte dels Païses Basses meridionals o del sud Belgica Regia tornadas jos dominacion espanhòla pendent la Guèrra d'Ochanta Ans.

Lo 26 de junh de 1581, amb l'Acte de L'Aia, aquelas províncias, alara jos l'autoritat del rei d'Espanha, prenguèron lor indenpendéncia e bastiguèron una federacion. Las causas de la secession èran una reaccion fàcia a la centralizacion en cors jols Absborg, e la confession religiosa, los abitants d'aquelas províncias aguent majoritáriament causit lo calvinisme en contra de las politicas ultracatolicas de Felip II d'Espanha. En 1586, los Estats generals de las Províncias Unidas constituïguèron una union confederala en forma de republica.

4 d'octobre de 2014 veire/modificar

Albi es una vila d'Occitània en Lengadòc. Es la prefectura de Tarn dins la region de Miègjorn-Pirenèus e lo sèti de l'arquevescat. Lo gentillici es albigés-esa.

5 d'octobre de 2014 veire/modificar

Un volcan es un relèu terrèstre, sosmarin o extraterrèstre format a la seguida de l'ejeccion e de l'empilament de materials eissits dau mantèu (sota la forma de lavas, cendres, etc). L'acumulacion pòu aténher de miliers de mètres d'espessor formant de montanhas o d'illas. La natura dei materiaus, lo tipe d'erupcion, lor frequéncia e l'orogenèsi donan ai volcans de formas variadas, mai prenon en generau l'aspèct d'una montanha conica coronada per un cratèr o una caldeira. Lo luòc principau de sortida dei materiaus pendent una erupcion es situat pus sovent au suc del volcan, ont desboca la chaminèia volcanica, mai arriba que de doberturas lateralas aparescan sus lei pendas o a la basa dau volcan.

6 d'octobre de 2014 veire/modificar

Tessalonica o Salonica (grèc Θεσσαλονίκη, Thessaloníki o Σαλονίκη, Saloníki, originalament Salonikion, arabi: Salunik, bulgar: Solon, turc: Selanik), es una vila de Grècia, capitala de la region de Macedònia e al cap del nomós de Tessalònica. A una populacion (incloses los alentorns) de 1 104 460 abitants e es situada al centre del Golf Termaíc (Thermaicus Sinus), prèp de la bòca de l'Axiòs. Es lo primièr centre industrial de Grècia, e a un pòrt important, dubèrt en 1901. I a una universitat. Es lo sèti d'un arquevescal. L'aeropòrt se tròba dins la banlèga de la vila e es de categoria internacionala. Al punt mai naut i a la ciutadèla d'Heptapurgion.

7 d'octobre de 2014 veire/modificar

Juli Cesar (nom latin complèt Gaius Iulius Caesar) (vèrs 100- 15 de març 44 avC) foguèt un generau e un òme d'estat roman que tenguèt un ròtle primordiau dins la transformacion de la Republica Roman en Empèri Roman. D'efèct, orator famós elegit ai foncions pus autas de la Republica gràcias au sostèn dei classas popularas e de l'aristocràcia bassa, formèt una aliança politica ambé Crassus e Pompèa que li permetèt de dominar la vida politica romana fins a sa partença per la conquista de Gàllia de 58 a 51 avC. A son retorn, deguèt faciar l'ostilitat dau Senat e de Pompèa que va entraïnar una guèrra civila fins a 46 avC. Venceire, Cesar venguèt lo mèstre unic de Roma. Pasmens, la menaça d'una restauracion de la monarquiá romana a son profiech uniguèt seis advèrsaris dins un complòt que capitèt de l'assassinar. A sa mòrt, la situacion politica romana venguèt marrida e divèrsei guèrras civilas van s'acabar per l'instauracion de l'Empèri sota la direccion de son nebot Octavi vengut August.

8 d'octobre de 2014 veire/modificar

Argeria (en arabi Barr al Jazair), oficialament Republica Argeriana Democratica e Populara, es un dels païses pus importants d'Africa del Nòrd. Confronta Tunisia al nòrd-èst, Libia a l'èst, Nigèr al sud-èst, Mali al sud, Mauritània al sud-oèst e Marròc a l'oèst. Es bordat per la Mar Mediterranèa al nòrd. Sa capitala es Argièr.

9 d'octobre de 2014 veire/modificar

Una auròra polara (tanben nomenada auròra boreala dins l'emisfèri nòrd e auròra australa dins l'emisfèri sud) es un fenomèn luminós caracterizat per de velas fòrça coloradas dins lo cèl nocturn que lo verd predomina. Provocadas per l'interaccion entre las particulas cargadas del vent solar e la nauta Atmosfèra, las auròras se produson mai que mai dins las regions pròchas dels pòls magnetics, dins una zona anulara plan justament nomenana « zona aurorala » (entre 65 e 75° de latitud). En cas d'activitat magnetica solara intensa, l'arc auroral s'espandís e comença d'envasir de zonas fòrça mai pròchas de l'eqüator. L'auròra polara deguda a l'erupcion solara de 1859 « davalèt » fins a Honolulu e Singapor en setembre de 1909 qu'atenguèt lo desen gra de latitud sud. En octobre e novembre de 2003, una auròra boreala se podèt veire dins lo sud d'Euròpa, mas las regions mai tocadas pel fenomèn foguèron Groenlàndia, Lapònia, Alaska, Antartida, lo nòrd de Canadà e Islàndia.

10 d'octobre de 2014 veire/modificar

Machu Picchu (nom castelhan) o Machu Pikchu (nom quíchoa, de machu, vièlh, e pikchu montanha, es a dire, «montanha vièlha») es lo nom contemporanèu de la vièlha llacta (ciutat) inca de pèira (que son nom original foguèt Pikchu) bastida principalament a la mitat del sègle XV sul puèg rocós que religa las montanhas de Machu Picchu e de Huayna Picchu sul pendís oriental dels Andes Centrals, al sud de Peró.

11 d'octobre de 2014 veire/modificar

La Republica Italiana o simplament Itàlia (Italia en italian) es un Estat de l'Euròpa mediterranèa, qu'es format principalament d'una peninsula alongada e de doas grandas illas dins la mar Mediterranèa: Sicília e Sardenha. Lo nòrd es bordat pels Alps, frontièra montanhòla amb França, Soïssa, Àustria e Eslovènia. Los Estats independents de Sant Marin e la Ciutat del Vatican son enclavats dintre lo territòri italian. La capitala es Roma.

12 d'octobre de 2014 veire/modificar

Vènus (que son imatge, dins lo cèu, s'apèla popularament lo Lugar o Magalona) es la segonda planeta dau Sistèma Solar per òrdre de distància au Soleu après Mercuri e avans la Tèrra. Es una planeta terrèstra coma Mercuri, la Tèrra o Mart. Tèn donc lei seisenei talha e massa dau Sistèma Solar. Pasmens, amb sa talha similara a la Tèrra, es la segonda planeta entre lei còrs dau tipe terrèstre. Tèn una atmosfèra fòrça espessa principalament facha de dioxid de carbòni, un volcanisme important e donc tèn egalament lei temperaturas lei pus autas mesuradas dins lo Sistèma Solar vèrs 500 °C. En revenge, Vènus a pas de camp magnetic, de satellits o de sistèma d'anèus.

13 d'octobre de 2014 veire/modificar

Los zèbres (var. zèbra) (genres Dolichohippus e Hippotigris) son de mamifèrs quadrupèdes africans de la familha dels equids, grop que tanben inclutz los ases e los cavals, entre autres. Coma totes los equids, los zèbres son d'ongulats amb un nombre impar de batas. Se compta tres espècias, caduna amb un modèl de raiadura especific: lo zèbre de Grévy, lo zèbre de montanha e lo zèbre comun.

Los zèbres son un dels animals pus coneguts d'Africa; demòran dins un ecosistèma inclusent planas d'èrba, savanas, regions plantadas d'arbres o d'arbrilhons, montanhas e tucs litorals. Son subretot celèbres per las siás raiaduras negras e blancas caracteristicas, que vàrian entre las espècias e tanben d'un individú a l'autre, e per la seuna crinièra erectila. A diferència de sos parents pus pròche, los cavals e los ases, los zèbres jamai foguèron realment domesticats.

14 d'octobre de 2014 veire/modificar

La Guèrra de Vietnam, tanben sonada Segonda Guèrra d'Indochina, foguèt un conflicte armat de la Guèrra Freja que se debanèt en Indochina de 1959 a 1975, principalament entre Vietnam dau Nòrd comunista e una aliança gropant Vietnam dau Sud e Estats Units d'America. De son costat, Vietnam dau Nòrd foguèt massivament ajudat per lo camp comunista dirigit per l' Union Sovietica.

Aquela guèrra marquèt fòrtament la societat estatsunidenca, especialament après lo mandadís de conscrits au frònt. De manifestacions e un movement fòrça important còntra la guèrra se desvolopèron entraïnant lo retirament dei fòrças estatsunidencas en 1973 puei l'afondrament de Vietnam dau Sud, la victòria comunista e l'unificacion de Vietnam en 1975. Pasmens, lei bombardaments e lei dispersions de produchs quimics realizats per leis Estatsunidencs pendent la guèrra devastèron lo país causant de degalhs a lòng tèrme. De mai, ambé 3,5 milions de mòrts, la Guèrra de Vietnam fa partida dei conflictes pus murtriers dempuèi la Segonda Guèrra Mondiala.

15 d'octobre de 2014 veire/modificar

Bearn o Biarn qu'ei un país occitan[1], ua vescomtat situada au pè deus Pirenèus. Ligat successivament a Aragon puish a Gasconha, que deviengó, enter los regnes de Gaston Fèbus e d'Enric de Borbon, un país sobeiran puish cap deu Reiaume de Navarra (dab sonque la Baisha Navarra après 1512). Bearn qu'ei tanben ua anciana província istorica francesa integrada a França en 1620 ; abans aquesta data, l'occitan de Bearn (lo bearnés) qu'èra la sola lenga administrativa deu Reiaume de Navarra e que partatgè aqueste estatut dab lo francés dinc a la Revolucion.

16 d'octobre de 2014 veire/modificar

La lutz (dau latin lux, lucis) es l'agent fisic que rend visibles leis objèctes. Lo tèrme de lutz se referís a la porcion de l'espèctre electromagnetic visibla a l'uelh uman, mai pòt inclure d'autrei radiacions electromagneticas. Lei tres grandors de basa de la lutz (e de totei lei radiacions electromagneticas) son la luminositat, la color (o frequéncia) e la polarizacion. A causa de la dualitat onda-particula, la lutz mòstra de proprietats qu'apertenon quora ais ondas, quora ai particulas (mai lei dos tipes de proprietats se manifèstan jamai simultaneament).

17 d'octobre de 2014 veire/modificar

Cap Hòrn vist del sud.

L'illa del Cap Hòrn (...) es la tèrra pus al sud de l'archipèla de la Tèrra del Fuòc al sud de Chile. Lo Cap Hòrn es abitualament considerat per èsser lo punt mai al sud de l'America del Sud, e marca la termièra nòrd del pas de Drake. Pendent fòrça annadas servissiá de bòrna sus la rota dels clippers, que las naus de comèrci i carrejavan de mercandisas a l'entorn del monde.

18 d'octobre de 2014 veire/modificar

Loís XIV de França (Saint-Germain-en-Laye, lo 5 de seteme de 1638Versalhas, lo 1 de seteme de 1715), tanben conegut coma lo Rei Só (var. Rei Sorelh, Rei Solelh, o Rei Soleu) foguèt rèi de França e de Navarra de 1643 a 1715. Fiu e successor de Loís XIII, foguèt remplaçat per Loís XV e un conseu de regéncia.

19 d'octobre de 2014 veire/modificar

Lo galhac es un vin d'apellacion d'origina contrarotlada. Sa zòna de produccion se situa sus las doas ribas de Tarn, dins la partida nòrd oèst del departament francés de Tarn, al nòrd-èst de Tolosa.

20 d'octobre de 2014 veire/modificar

Lo tèrme de matematicas (var. matematiques) vèn dau grèc τα μαθηματικά ta mathêmatika (de μάθημα mathêma «sciéncia, coneissença, aprendissatge» e de μαθηματικός mathematikos «atalentat d'aprendre»). Lei « matematicas » (o la « matematica » dins un registre pus especializat) son generalament consideradas coma la disciplina qu'estúdia lei problèmas pertocant lei nombres, lei figuras de l'espaci, leis estructuras e lei metòdes generaus que permeton de tractar aquelei problèmas.

21 d'octobre de 2014 veire/modificar

Peter Paul Rubens que ho un deus màgers pintres barròcs. Originari deus País Baish espanhòus e hilh d'un pair calvinista qui huejó a Sieguen, Vesfàlia, que ho educat après per la soa mair dens la religion catolica.

22 d'octobre de 2014 veire/modificar

Albi, Lengadòc.
Albi es una vila d'Occitània en Lengadòc. Es la prefectura de Tarn dins la region de Miègjorn-Pirenèus e sèti de l'arquevescat. Los sieus abitants son nomenats los Albigeses e Albigesas. Albi es escaissada la « Vila Roja » pr'amor la color de las bricas de sa catedrala e de son centre istoric.

23 d'octobre de 2014 veire/modificar

Lo policlorur de vinil o chlorur de polivinil es un polimèr termoplastic de granda consomacion, amòrf o un pauc cristallin, conegut subretot jol sigle PVC (de l'anglés polyvinyl chloride). Es compausat de doas matèrias premièras: 57 % de sal e 43 % de petròli. Lo PVC es la sola matèria plastica d’usatge corrent constituís per mai de 50 % de matèrias primièra d’origina minerala existent a profusion dins la natura.

24 d'octobre de 2014 veire/modificar

Nicolau Maquiavèl, en italian Niccolò Machiavelli, (Florença, lo 3 de mai de 1469 — Florença, lo 21 de junh de 1527) foguèt un istorian, poèta, diplomata e musician italian de la Renaissença. Es reconegut coma fondador del pensament e de la sciéncia politica modèrna, perque escriguèt sus l'Estat e lo govèrn coma son vertadièrament e non pas coma deurián èsser. Los estudis recents de l'autor e de son òbra mòstran que son pensament foguèt mal interpretat istoricament. Dempuèi las primièras criticas postumas per un cardinal anglés, las opinions, mai d'un còp contradictòrias, se multiplican, tan que l'adjectiu maquiavelic, creat amb lo seu nom, significa «engana, astúcia».

25 d'octobre de 2014 veire/modificar

Cort interior deu castèth
Lo Castèth de Pau que domina la capitala de Bearn e qu'ei pregondament ligat au sovier de tres sobeirans qui'u senhoregèn : Gaston Fèbus, Enric de Labrit e lo Noste Enric. Que muisha ua mescladissa armoniosa d'estiles medievau e Reneishença (e tanben neomedievau e neoreneishença, frut de las restauracions realizadas au cors deu sègle XIX) . Qu'ei tanben un lòc de memòria de l'istòria argeriana per'mor d'aver acessat Abd El-Kader dens la soa captivitat. [...]

26 d'octobre de 2014 veire/modificar

Hanashiro Chomo

Lo karate es un art marcial d'ataca e de defensa, d'origina japonesa, que consistís a concentrar tota la fòrça del còs en un endrech determinat. Atal doncas, es un art d'autodefensa amb un aspècte espiritual predominant. (...) Lo karate se desvolopèt dins l'illa d'Okinawa, ont los ocupants japoneses avián enebit l'us de las armas.

27 d'octobre de 2014 veire/modificar

De galinas.

La galina (Gallus gallus, Gallus gallus domesticus) (var. jalina, garia) es un ausèl domestic elevat per sa carn e per sos uòus, e de còps per sas plumas. Los uòus de galina son de luènh los mai consomats demest los divèrses tipes d'uòus meses sul mercat.

28 d'octobre de 2014 veire/modificar

Vista sus lo vilatge, ambé Ventor au fons

Puejaut (Pujaut en francés) es una vila occitana, situada entre lei país de Lengadòc e Provença, dins lo parçan dei Garrigas. Administrativament, se tròba dins lo departament francés de Gard e la region de Lengadòc-Rosselhon. Es un vilatge pintoresc situat dins la valada de Ròse e construch sus lo flanc d'un colet. Seis abitants son lei puejaulencs, pijaulencs o pijalencs.

29 d'octobre de 2014 veire/modificar

Divèrsas espècias d'estelas de mar.

L'estela de mar es un animal equinodèrme qu'a abitualament cinc braces a partir d'un centre (simetria pentaradiala) que pòt aténher 45 cm de largor. Existisson almens 1600 espècias repartidas en mai de 30 familhas dins totes los oceans.

30 d'octobre de 2014 veire/modificar

Estatua imaginària de Gaston Febus davant lo son castèth de Pau

Gaston Fèbus (Ortès, lo 30 d'abriu de 1331 - lo 1 d'agost de 1391), que vadó Gaston III de Fois-Bearn, hilh de Gaston II de Fois-Bearn e d'Alienòr de Comenge ; qu'èra comte de Fois, vescomte (puish senhor sobeiran) de Bearn, de Marsan, de Gavardan, de Nebosan, de Lautrèc e d'Albigés, cosenhor d'Andòrra.

Senhor bearnés, que s'i escadó entà obtiéner la reconeishença e lo respècte de l'independéncia de Bearn peus reis de França e d'Anglatèrra e que bastí un sistèma d'aliganças entà controlar los escambis economics enter los dus costats deus Pirenèus.

31 d'octobre de 2014 veire/modificar

La debuta vernissatge : l'espandida d'ua soscapa shens nat color.

La laüteria (var. laütariá) qu'ei l'art e lo saber deu laütièr qui lo son mestier b'ei la fabricacion e l'adobament deus instuments de còrdas hregadas o puntejadas. [...] Vernir un instrument qu'ei vitau per la soa conservacion mes un vernís tròp espés o d'ua mau compocion que pòt escanar lo son de l'instrument. Los vernís deu laütièr que son de duas menas : a l'alcòl o a l'òli. Abans de vernir que cau aver acabat de netejar totas las fàcias exterioras de las hustas de l'instrument. [...]


 
  1. Bearn que pòt tanben estar considerat com un gran parçan d'Occitània ; qu'ei un parçan segon la classificacion de Frederic Zégierman, mes aqueth que ditz en francés pays per "parçan". Totun lo tèrme occitan de "parçan" que designa tanben un tipe de division administrativa anciana qui espartiva Bearn: atau Bearn qu'estó compausat de diferents parçans autes còps, establits per Enric de Labrit.