Ans 1630
Istòria[modificar | modificar la font]
1629-1631 : Granda Pèsta Italiana de 1629-1631. Lo nombre de mòrts es mau conegut en defòra dei centres urbans pus desvolopats (46 000 mòrts a Venècia sus 140 000 abitants) mai l'epidemia tuèt probablament de centenaus de miliers de personas.
1631-1632 : en Etiopia, lo negus Susenyos Ièr, prefondament tocat per la violéncia dei guèrras civilas entraïnadas per sa decision de convertir lo país au catolicisme, adoptèt un decrèt laissant la libertat de culte ai crestians de l'Empèri e abdiquèt en favor de son fiu Fasilides. Lo negus novèu s'ocupèt de reprendre la màger part deis avantatges obtenguts per lei jesuistas que foguèron obligats de demorar a Fremona en Tigre.
1632 : en Japon, mòrt de l'ancian shogun Tokugawa Hidetada qu'aviá abdicat en 1623 au profiech de son fiu mai gardat la realitat dau poder. Lo shogun en títol, Tokugawa Iemitsu, venguèt alora lo cap vertadier dau país.
1633 : aprofichant la Guèrra de Trenta Ans, la VOC comencèt lo blocus de Malacca, principala posicion portuguesa en Insulíndia (→ 1640).
1633 : renfòrçament de l'isolacionisme japonés per lo shogun Tokugawa Iemitsu. Lei poders de l'administracion centrala foguèron tanben aumentats (→ 1635).
1635 : conquista d'Erevan per leis armadas otomanas en guèrra còntra Pèrsia.
1635 : en Japon, lo shogun Tokugawa Iemitsu decidèt de limitar lei competéncias militaras dei clans e d'instaurar un sistèma de sejorn obligatòri a la cort d'Edo per lei dàimios, sa frema e seis enfants. L'objectiu èra de dispausar en permanéncia d'ostatges per limitar lo risc de rebellions. Lo poder enebiguèt lei viatges a l'estrangier per lei Japonés.
1635 : en Índia, l'Empèri Mogòl capitèt d'impausar lo pagament d'un tribut important au Sultanat de Golconde.
1636 : en Etiopia, fondacion de Gondar que venguèt la capitala novèla dau país.
1636 : desplaçament fòrçat dei marchands portugués dau pòrt de Nagasaki a l'illa de Dejima qu'èra pus isolada. Aquò èra la perseguida e lo renfòrçament de la politica isolacionista dau shogun Tokugawa Iemitsu (→ 1639).
1637 : en Etiopia, una rebellion capitèt d'infligir una desfacha a l'armada reiala, çò que li permetèt de pilhar Gondar.
1637-1638 : en Japon, importanta insureccion païsana dins la lenga de Shimabara e dins leis illas Amakusa. Entraïnada per de questions religiosas (enebiment dau cristianisme) e economicas (impòsts tròp importants, recòltas marridas...), s'acabèt per una desfacha dei rebèls. Fòrça violenta, la repression limitèt desenant leis insureccions còntra lo Shogunat Tokugawa.
1639 : signatura dau Tractat de Zuhab que marquèt la fin de la Guèrra Turcopèrsa de 1622-1639. Permetèt de definir una frontiera relativament establa entre lei dos empèris.
1639 : en Japon, adopcion de l'edicte Sakoku que foguèt la basa oficiala de la politica isolacionista de l'archipèla que durèt fins a 1853. L'objectiu èra de protegir la populacion deis influéncias estrangieras e d'afiermar la posicion independenta de Japon en Asia Orientala. Ansin, la preséncia estrangiera foguèt estrictament enquadrada e limitada (Olandés e Chinés a Nagasaki, Coreans dins la província de Tsushima e leis illas Ryukyu). Lei marchands portugués foguèron expulsats (→ 1640).
Cultura[modificar | modificar la font]
1636 : en Etiopia, bastida dau premier palais dau complèx fortificat de Fasil Ghebi per lo negus Fasilides (1632-1667). Aquò inaugurèt la costuma per cada sobeiran etiopian de bastir un palais dins aquel endrech que foguèt classat au Patrimòni Mondiau de l'Umanitat en 1979.
Sciéncias e tecnicas[modificar | modificar la font]
1633 : condamnacion dei trabalhs de Galileo Galilei, incapable d'adurre una pròva indiscutibla de sa teoria eliocentrica enonciada en 1610, per de teologians de la Glèisa. Deguèt abjurar sa teoria e foguèt plaçat en residéncia susvelhada. Pasmens, aquela condamnacion mau capitèt d'empachar la contuniacion de son òbra que foguèt a l'origina dau desvolopament de la fisica e de l'astronomia modèrnas dins lo corrent dei sègles XVII-XVIII[1]
1637 : publicacion de l'òbra majora dau sabent francés René Descartes (1596-1650), lo Discors dau Metòde, que revolucionèt prefondament lei matematicas e lei sciéncias en generau. I presentèt en particular una filosofia novèla que prepausava de bastir la conoissença sus de basas seguras e sus quatre principis que son la basa dau metòde scientific modèrne : pas considerar una causa non clarament assimilada coma exacta, devesir cada dificultat per leis estudiar d'un biais pus eficaç, establir un òrdre de pensada començant per leis objèctes pus simples e passar totei lei causas en revista per ren oblidar. D'autra part, Descartes utilizèt per lo premier còp d'expausants per notar lei poissanças.
1637 : premiera publicacion dau Grand Teorèma dau matematician occitan Pèire de Fermat. Aqueu teorèma foguèt solament demostrat en 1994 e, en causa dei desvolopaments necessaris per capitar aquela demonstracion, aguèt un ròtle important dins l'istòria dei matematicas.
1637 : en Anglatèrra, invencion dau signe "x" per lo matematician William Oughtred.
1638 : descubèrta de la variabilitat de luminositat de l'estèla Omicron Mirae dins la constellacion de la Balena per l'astronòm frison Johannes Holwarda (1618-1651). Aquò èra la premiera descubèrta d'una estèla variabla dempuei aquela d'Algol per leis Egipcians de l'Antiquitat. Johannes Holwarda capitèt de calcular la durada dau cicle qu'es aperaquí egala a 11 mes (→ 1669).
1638 : premiera formulacion dau principi d'inercia per lo sabent italian Galileo Galilei.
Decès[modificar | modificar la font]
- Amakusa Shiro, militar japonés.
- François Martin, navegaire e mètge francés.
- Itakura Shigemasa, generau japonés.
- Jakob Bartsch, astronòm alemand.
- Johannes Kepler, astronòm alemand.
- Santorio Santorio, mètge italian.
- Tokugawa Hidetada, shogun de Japon.
- Zacharias Janssen, optician neerlandés.