Nigèr (país)

Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.
Pagina d'ajuda sus l'omonimia Pels articles omonims, vejatz Nigèr.
Devisa nacionala: Fraternité, Travail, Progrès
LocationNiger.svg
Superfícia 1 267 000 km2
Populacion 22 772 361 (2020)
Independéncia
- Jorn
(de França)
3 d'agost, 1960
Ora
ora d'estiu
UTC+1
UTC+2
Còde de país de l'ISO 562, NER, NE
Còde telefonic +227
Domeni d'Internet .ne

Nigèr es un país d'Africa qu'a pas cap de frontièra maritima, mas qu'a una frontièra lacustra amb lo lac Chad al sud-èst. Confronta Argeria e Libia al nòrd, Chad a l'èst, Nigèria e Benin al sud e Mali a l'oèst.

La capitala es Niamey (que sa populacion èra d'1 026 848 abitants en 2012). D'autras vilas importantas son Zinder e Maradi.

Lo gentilici es nigerin -a.

Geografia[modificar | modificar la font]

Istòria[modificar | modificar la font]

Deis originas a l'Edat Mejana[modificar | modificar la font]

De la Preïstòria a la fin de l'Edat Mejana, la vau de Nigèr, compres lo territòri nigerin actuau, foguèron una zòna de poblament uman relativament importanta gràcias a un clima pron umide per permetre lo desvolopament de l'agricultura e dau norrigatge. Pasmens, a partir dau millenari V av. JC, lo desèrt comencèt d'avançar vèrs lo sud e lei populacions sedentàrias foguèron pauc a pauc remplaçadas per de norriguiers nomadas. Aquela evolucion èra ja ben avançada durant lo periòde roman amb una division dau territòri entre populacions sedentàrias lòng dau fluvi e grops nomadas berbèrs en Sahèl.

L'avançada de Sahara empachèt pas la region de venir una zòna de cambis transsaharians (esclaus, aur, produchs exotics...). Principalament dominat per de tribüs berbèras vengudas dau nòrd, aqueu comèrci caravanier renforcèt l'installacion de nomadas dins lei regions septentrionalas dau Nigèr actuau. A partir dau sègle VII, leis Arabes remplacèron a cha pauc una partida dei Berbèrs e la region comencèt de s'islamizar.

Lo periòde deis empèris[modificar | modificar la font]

Africa de l'Oèst durant lo periòde songai.

A la fin de l'Edat Mejana, la demografia, la produccion agricòla e lei revenguts liats au comèrci transsaharian èran venguts sufisents per permetre la formacion d'estats vertadiers. En Nigèr, lo pus important foguèt l'Empèri Songai. Vassalizat per l'Empèri de Mali au sègle XIV, gardèt una autonòmia importanta e venguèt la principala poissança de la region dins lo corrent dau sègle XV.

Basada sus lo comèrci tradicionau (aur, sau, esclaus, produchs artesanaus...), sus lo contraròtle de plaças marchandas majoras (Timboctó, Gao...), sus lo raionament intellectuau de sa capitala e de seis universitats e sus una armada ben organizada, la poissança songai comencèt son expansion en 1464 ambé Sonni Ali Ber (1464-1492) que conquistèt Timboctó (1468), Djenné (1473 e afebliguèt lei Peuls e lei Mossis qu'avián tengut un ròtle decisiu dins lo declin de l'Empèri de Mali. Pasmens, la dinastia dei Sonni, kharigista, intrèt en conflicte ambé lei mitans intellectuaus de l'Empèri e foguèt rapidament reversada après la mòrt de Sonni Ali Ber.

Foguèron remplaçats per leis Askia que sa dinastia foguèt fondada per Askia Muhammad (1493-1528). Restaurèt lei relacions ambé lo poder e leis olemas. Contunièt pereu la politica d'expansion militara de la dinastia precedenta e realizèt lo romavatge a La Mèca en 1496-1497. Son prestigi li permetèt d'atraire de letruts dau Caire ò de Fès. Pasmens, en 1528, foguèt reversat per sei fius e una guèrra civila opausèt seis eiretiers fins a 1537.

Leis Askia agantèron son apogèu dins lo corrent dau sègle XVI e dominèron alora la màger part de la Vau de Nigèr. Pasmens, a la fin d'aqueu sègle, comencèron d'èsser menaçats per leis ambicions de Marròc, interessat per lei jaciments de sau dau desèrt. En 1584, lei Marroquins impausèron un embarg sus leis exportacions de sau songais que destabilizèt l'economia de l'Empèri. Puei, organizèron una expedicion militara que destruguèt l'armada songai a la batalha de Tondibi lo 12 d'abriu de 1591. Aquò entraïnèt l'installacion de pachas marroquins a Timboctó — independents a partir de 1660 — e la fragmentacon dau rèsta de l'Empèri.

En parallèl, la descubèrta d'America per leis Europèus e lo desvolopament dau comèrci atlantic entraïnèron lo declin dei rets marchands transsaharians. Leis estaus de la Vau de Nigèr se concentrèron alora sus lo comèrci d'esclaus e multipliquèron leis incursions per capturar de presoniers de vendre. Ansin, au començament dau sègle XVII, la region èra venguda fòrça instabla e ges d'empèri succediguèt a l'Empèri Songai.

Lo periòde coloniau[modificar | modificar la font]

Après la disparicion de l'Empèri Songai, lo territòri nigerin venguèt una mena d'espaci tampon entre lei reiaumes situats en Mali, lei ciutats-estats haussas dau nòrd de Nigèria (unificadas per lo Califat de Sokoto au sègle XIX) e lo Reiaume de Kanem centrat sus lo Lac Chad. Durant la segonda mitat dau sègle XIX, afeblits per de conflictes importants, aqueleis estats poguèron pas resistir a l'avançada de França que voliá prendre lo contraròtle per establir una liason entre Senegau e Còngo. Ansin, dins lo sud, la màger part dei caps tradicionaus acceptèt de signar de tractats ambé França e resistiguèt gaire[1]. En 1890, un acòrd francobritanic permetèt de fixar lo limit entre Nigèria e lo Sodan Francés. En revènge, lei regions septentrionalas refusèron de reconóisser la senhoriá francesa e lo cap toareg Kaocen resistiguèt fins a 1916-1917.

Après la pacificacion, França organizèt sei conquistas de Sahèl e de la vau de Nigèr dins lo corrent deis annadas 1920. Lo territòri nigerin foguèt integrat au sen de l'Africa Occidentala Francesa (AOF). Sei frontieras foguèron fixadas en 1922 e sa capitala foguèt installada a Niamey en 1926. Dins aquò, territòri excentrat e alunchat de l'ocean, interessèt pauc leis autoritats colonialas. Ansin, franc de l'introduccion de la cultura d'arachida, son desvolopament demorèt limitat. Lei Francés dirigiguèron donc la region d'un biais indirècte e mantenguèron en plaça leis institucions tradicionalas. La màger part de la populacion recebèt l'estatut de l'indigenat qu'èra relativament similar au servatge medievau.

Après la Segonda Guèrra Mondiala, de reformas importantas foguèron menadas a partir de 1946 e l'indigenat foguèt abolit. De mai, lei colonias francesas recebèron mai d'autonòmia, çò que permetèt l'emergéncia d'una vida politica nigerina. Foguèt rapidament dominada per Hamani Diori (un Jerma) fondator dau Partit Progressista Nigerin (PPN) e per son Djibo Bakary (cosin dau precedent). En 1958, Hamani Diori sostenguèt lo projècte d'Union Francesa e lo referendum sus la question li permetèt de marginalizar son rivau. En 1959, Djibo Bakary foguèt exilat e Hamani Diori poguèt menar son país a l'independéncia (lo 30 d'aost de 1960) dins l'encastre dau desengatjament francés d'Africa de l'Oèst.

L'independéncia[modificar | modificar la font]

Lo periòde de Hamani Diori[modificar | modificar la font]

Après l'independéncia, Hamani Diori favorizèt l'adopcion d'una constitucion presidencialista e foguèt elegit a la presidéncia en novembre de 1960. Instaurèt rapidament un regime autoritari e lo Partit Progressista Nigerin venguèt partit unic. Pasmens, franc d'un atemptat mancat organizat en 1965 per de partisans de Djibo Bakari, lo periòde demorèt suau gràcias a una importanta creissença economica basada sus lei perspectivas de desvolopament de l'industria miniera (urani) e de relacions bònas ambé França.

Aquò durèt fins au començament deis annadas 1970 quand una secaressa grèva entraïnèt de trèbols sociaus. Ansin, lo 15 d'abriu de 1974, un còp d'estat militar dirigit per lo luòctenent coronèu Seyni Kountché reversèt lo president que son clan èra accusat de corupcion.

Lo regime militar[modificar | modificar la font]

Lei militars gardèron lo poder de 1974 a 1991 e establiguèron un regime dictatoriau. En particular, arrestèron lei caps politics principaus, suspendiguèron la constitucion e formèron una junta dotada dei poders executiu e legislatiu. Pasmens, gràcias ai revenguts eissits de la mina d'urani d'Arlit, lei militars deguèron faciar ges de contestacion importanta dins lo corrent deis annadas 1970.

La situacion cambièt a partir de 1980 en causa d'un retorn de periòdes de secaressa e d'una demenicion dei vendas d'urani. Ansin, après la mòrt de Seyni Kountché, son successor, lo coronèu Ali Saibou, foguèt obligat de s'engatjar dins un procès de legitimacion dau regime. Fondèt donc un partit unic, lo Movement Nacionau per una Societat de Desvolopament (MNSD), adoptèt una constitucion novèla e organizèt una eleccion presidenciala per venir president. Pasmens, aquò foguèt pas sufisent car un agravament de la crisi economica entraïnèt de manifestacions e de grèvas en 1990 e l'annada seguenta, Saibou deguèt laissar lo poder e restablir d'institucions democraticas.

Nigèr dempuei 1991[modificar | modificar la font]

Après la fin dau regime militar, una constitucion democratica foguèt adoptada en 1992. Pasmens, aqueu periòde democratic durèt gaire car lo president Mahamane Ousmane, elegit en 1993, mau capitèt de redreiçar una situacion economica marrida agravada per lo començament d'una insureccion toareg en 1994-1995. En 1996, lei militars, dirigits per lo coronèu Ibrahim Baré Mainassara, reprenguèron la direccion dau país après un còp d'estat. Una constitucion novèla foguèt redigida que permetèt a Mainassara de venir president a l'eissida d'eleccions trucadas. Dins aquò, foguèt assassinat en 1999 per sa garda personala.

Après sa mòrt, una comission de reconcialicion nacionala adoptèt una novèla constitucion d'inspiracion democratica. Tandja Mamadou (MNSD) foguèt elegit president. Fins a 2004, enregistrèt mai d'un succès (annulacion d'una partida dau deute dau país, represa economica...) e foguèt reelegit president. Pasmens, en 2005, una crisi alimentària destabilizèt tornarmai lo país. Sei consequéncias foguèron una multiplicacion dei manifestacions dins lo sud e una represa de la rebellion toareg dins lo nòrd (en 2007). La crisi economica de 2008 e lei modificacions de la constitucion per permetre un tresen mandat de Tandja Mamadou en 2009 agravèron la situacion.

Aquela instabilitat favorizèt un novèu còp d'estat que se debanèt en febrier de 2010. Pasmens, aqueu còp, lei militars comandats per Salou Djibo gardèron pas lo poder. D'efèct, au començament de l'annada seguenta, après l'adopcion d'una novèla constitucion, organizèron una eleccion presidenciala ganhada per Mahamadou Issoufou, cap d'un partit d'oposicion. En mai d'aquò, Brigi Rafini, un Toareg, foguèt nomat Premier Ministre per assaiar d'amaisar lei relacions ambé lei comunautats dau nòrd. Enfin, lo govèrn a adoptat un important programa destinat a defugir lei crisis alimentàrias recurrentas (construccion de la restanca de Kandadji, mesuras per alentir la degradacion dei tèrras agricòlas, fons de proteccion dei païsans). Dins aquò, en parallèl, Nigèr dèu luchar còntra lei movements jihadistas de Sahèl (AQMI) e de Nigèria (Boko Haram) que menan d'incursions e d'atemptats regulars còntra son territòri. Ansin, en 2015, lo país fasiá totjorn partida deis estats pus paures de la planeta e lei perspectivas de progrès rapides èran relativament limitadas.

Cultura[modificar | modificar la font]

Liames intèrnes[modificar | modificar la font]

Bibliografia[modificar | modificar la font]

Nòtas e referéncias[modificar | modificar la font]

  1. Pasmens, en 1899, la colonizacion de la region foguèt marcada per l'episòdi saunós de l'expedicion Voulet-Chanoine. D'efèct, aquela colona foguèt l'autor d'atrocitats que turtèron leis autoritats militaras francesas. Una segonda expedicion foguèt donc mandada per arrestar lei dos oficiers que refusèron de se sometre. Au contrari, tuèron lo coronèu Klobb, cap de la garnison de Timboctó, e assaièron de fondar un empèri african personau. Pasmens, foguèron rapidament tuats per una mutinariá de sei tiralhaires.

Commons-logo.svg

Wikimedia Commons prepausa de documents multimèdia liures sus Nigèr.