Laüteria
La laüteria (var. laütariá) qu'ei l'art e lo saber deu laütièr qui lo son mestier b'ei la fabricacion e l'adobament deus instuments de còrdas hregadas o puntejadas.
Laüteria deu vriulon e deus autes intruments de còrdas hregadas
[modificar | Modificar lo còdi]Los utís
[modificar | Modificar lo còdi]
.jpg)
Los utís principaus deus laütièr que son la sèga de segur, entà descopar los grans tròç de husta a lo forma generau de l'instrument, los rabòts de tota traca (din a la varlòpa) entà adobar juntadas netas. Los petits rabòts que permeten de formar la vòuta de la taula de deu hons. Las loas epsessors que son contrarotladas au mejan deu compàs d' espessors.
La voluta qu' ei talhada au mejan deu cisèu de hustèr.
Lo tròç fins deus costats que son plegat au mejan d' hèt caut aperat hèr de plegar.
L'anma qu' ei hicada dens l' intrument dejà barrat. Qu 'ei donc introdusida a truvèrs deus horats mercés a la punta d'amnas, un utís viradís d'acer ponchut d'un costat (entà i clavar l'anma) e plat de l'aute (entà qui pòsca servir de marteròt e plaçar correctament l'anma en la trucant).
La husta
[modificar | Modificar lo còdi]
Generaument, lo vriulon qu'ei hèit dab husta de pin e d'erable per çò qui ei de la caisha de resonància, e d'ebena per la tòca e d'autas partidas visiblas com lo cordièr, las cavilhas o lo boton. Totun, com la causida de husta per aquestas partidas de l'instrument b'ei mei que mei estetica, que s'i pòt trobar d'autas menas de hustas, subertot per los instruments barròcs.
Lo mòtle
[modificar | Modificar lo còdi]
La fabricacion d'un vriulon que comença dab un mòtle qui balha la soa forma a la caisha de resonància. Los còrns de l'instrument qu'i son pegats e talhat entà préner la forma aguda deu còrn de las C (aperadas atau per'mor de la loa forma) de l'instrument, puish los costats de la caisha que son plegats contra un her caut dinc a qui ajan pres la medisha forma deu mòtle, e que son pegats suus còrns. La taula e lo hond de l'instruments que son talhats dab un cicèu e un petit rabòt sus senglas pèças de husta d'erable e de pin. Suus instruments de qualitat, ua linha qu'ei curada contra'u bòrds de la taula de deu hond; aquesta linha que forma un beròi dessenh qui empara l'intrument en estancant los trucs qui poderé recéver suus costats. Un còp formats e pegats los costats de la caisha que son desseparats deu mòtle e pegats a la taula e au hond. Lo còth qu'ei decopat e talhat dens un tròç de pin puish pegat a la caisha. Alavetz, que's pòt hicar l'amna (la pèça cilindrica de husta qui hè lo ligam enter la taula e l'arrèr), lo pont (suu quau e repausan las còrdas), las cavilhas (las pèças sus las quaus e s'enrotlan las còrdas) e las còrdas.
Vernissatge
[modificar | Modificar lo còdi]
Vernir un instrument qu'ei vitau per la soa conservacion mes un vernís tròp espés o d'ua mau compocion que pòt escanar lo son de l'instrument.
Los vernís deu laütièr que son de duas menas : a l'alcòl o a l'òli. Abans de vernir que cau aver acabat de netejar totas las fàcias exterioras de las hustas de l'instrument. Arron, que passa ua soscapa entà isolar la husta deu vernís en tapoant atau los petits horats de la husta (on, shens soscapa, la color de vernís b' entraré en muishar plaps irregulars de color).
Mantun colorants que pòden estar mesclats anant deu jaune a l'arroi en passant peu negre. Un deus coloran mei famós qu'ei conegut com la sang de dragon per 'mor de la soa color arroi hèra caracteristica.
Lo vernís qu'ei espandit au mejan d'un pincèu fin de peus non copats au cap entà non pas deishar cap marca. Que 's deu vernir dens lo sens deu gran de la husta. Dab los vernís d'alcòl, non cau pas dar dus còps successius de pincèu au medish lòc per 'mor que l'alcòl (qui ei lo solvent) d'aqueth dusau pincelada que s'emportaré la color ja depausada. En cas d'errors que cau donc deishar secar la darrèra capa de venís e corregir au polissatge.
Enter cada capa de vernís que cau polir l'instrument dab un tròç doç de tela leugèrament imbibat deu solvent (alcòl o òli donc) e 'òli de lin.
Òm estanca o vernissatge un còp arribat a la color dessejada (e en s'avisant de non pas depausar tròp de vernís).
Generaument los laütièrs qu'ensajan de preservar lo vernís mei ancian sus un instrument. A còp qu'en tornan hicar drin se l'instrument b' ostenda un horat trop important e qui deishar la husta nuda. Aquesta operacion que s'apera un racòrd de vernís. Mantuns instruments ancians que hon tornats vernir e que 's pòt que lo laütièr e ensagi de tornar crubar lo vernís originau.
Entretien e adobament
[modificar | Modificar lo còdi]Las còrdas deus vriulon que deven estar cambiadas regularament (au mens ua vegada l'an). Après n'aver jogat, lo vriulon que deu estar estruçat dens la soa caisha arron d'estar estat fratat dab un tròç de pelha net e doç (enter mei que mei lo netejar de la greisha deus dits e de la prova pegosa de colofana qui, se l'òm la leisheva apielà's be formaré ua capa pegosa de mau netejar shens alebar lo vernís.
Certas peças de l'instrument qu'an vocacion d'estar remplaçadas e/o mantiegudas peus soenhs deu laütier ; qu'ei lo cas de las còrdas qui, utilizadas regularament que son cambiadas haut o baish au cap d'ua annada (e se non son pas jogadas, que s'oxidan totun). Lo pontet qu'ei sosmés a tensions de la granas dat lo son endom ; que deu donc estar remplaçat quan e flaqueja (autant díser quan comença de préner un plec dengerós qui non pòt pas estar rectifiat en lo tornar talhar). Aquò que s'escad au cap de quauques annadas. Las cavilhas, fin finala, que pòden de quan en quan estar tornadas talhar en cas que comencin d'eslissà's ; au cap de mantuas annadas que'n pòt demorar pas sonque un tròç mermat que cau alavetz remplaçar.
Se la resta de l'instrument be deu teoricament demorar sancera per l'eternitat, diverses accidents e averias que poden miar de cap a ua restauracion obligant a remplaçar tau o tau tròç deu la voluta au boton.
L'instrument que deu estar emparat de l'umiditat, de l'aire tròp sec e de las variacions d'umiditat. Qu'ei per aquesta rason qui la miélhers caishas be son hornidas d'un idromètre.
La variacions d'umitat e lo temps que pòden despegar las diferentas partidas de l'intrument. Regularament que'u cau donc muishar au laütièr (sustot se'e tracta d'un instrument ancian) entà véder se lo cau tornar pegar (operacion qui implica ua pèga especiau e l'emplec d'utís especifics deu laütièr. Tan vau díser que son operacion qui's practican pas sovent mes qui deven pas estar practicadas sonque per un laütièr experimentat au risque de pérder l'instrument d'un punt de vista musicau. Tan vau díser tanben que mantun instrumet ancians adobat a la bambòla que poden semblar beròis en tot presentant maus reparacions passadas caras de tornar adobar.
Quan la taula (generaument) o la hons (a còp) be son henerclats, que'us cau tornar pegar en prement hortament a cada costat. Per har aquò que cau destaca la taula o lo hons (autament los arrims que retienarén la taula o lo hons en contrariant aquesta pression) ; aquesta operacion que s'apera destaular.
- Intruments ancians : cistre • mandòra
- Familha de l'arpa : arpa classica • arpa celta
- Familha de la mandolina : mandolina • mandòla • mandoloncèl • mandobaisha • mandolina bluegrass • banjolina
- Familha de la guitarra : guitarra barròca • vihuela • guitarra • guitarra baisha •
- Familha deu laüt : laüt • archilaüt • teorba
- Familha deu clavecin : espineta • clavecin
- Monde arabomusulman : ud