Veneçuèla
| Republica Bolivariana de Veneçuèla | |
| República Bolivariana de Venezuela | |
 | |
Capitala e ciutat mai granda | |
Forma de govèrn | |
• Totala 916 445 km² | |
• Aiga 0,3 % % | |
• Totala (2014) 33,221,865 ab. | |
• Densitat 30.2 ab./km² | |
modificar  |
| Superfícia | 916 445 km² |
| Populacion Densitat |
28 199 822 (2008) 30,2 ab./km² |
| Independéncia - Jorn |
(d'Espanha) 5 de julhet de 1811 |
| Moneda | Bolívar |
| Ora | UTC-4 |
| Imne nacional | Gloria al Bravo Pueblo |
| Còde telefonic | +58 |
Veneçuèla (var. Veneçuela, en espanhòl: Venezuela) es un estat d'America del Sud, al nòrd. Confronta la mar Cariba, Guyana, Brasil e Colómbia.
Sa capitala es Caracas.
Lo gentilici es veneçolan -a.
Geografia
[modificar | Modificar lo còdi]Clima
[modificar | Modificar lo còdi]
Lo clima de Veneçuèla presenta una certana diversitat. Au sud e a l'èst, es de tipe eqüatoriau amb de precipitacions regularas tota l'annada, una calor importanta e una umiditat auta. Au centre e lòng dau litorau, es puslèu de tipe tropicau amb una influéncia marcada dei monsons dins lei regions pus autas. La capitala, Caracàs, reçaup ansin 800 mm de pluejas anualas amb una sason umida e freja que va de mai a novembre. Per aquela rason, es generalament dicha ivèrn e la sason umida, e cauda, es dicha estiu. Dins lei regions dau nòrd-oèst, lo clima es pus eissuch e caud amb de regions semideserticas e deserticas. Enfin, dins lei regions andinas, lo clima es dictat per l'altitud.
Lei temperaturas mejanas varian de 12 a 25 °C dins lei regions tropicalas onte rèsta la màger part de la populacion. Demenisson dins lei regions d'altitud e la nèu es pas rara dins la Sierra Nevada de Merida. Dos glaciers, en cors de disparicion rapida, existisson encara au Pico Bolívar.
Istòria
[modificar | Modificar lo còdi]Originas
[modificar | Modificar lo còdi]L'istòria de l'America dau Sud non Andina avans l'arribada deis Europèus es fòrça mau coneguda en causa de l'abséncia de documents escrichs e dau nombre feble de vestigis arqueologics descubèrts per lei scientifics. Dins la Seuva Amazonica, de pòbles variats — subretot de Caribes sus lo territòri dau Veneçuèla actuau — practivan una agricultura itineranta, la caça e la culhida. Formavan dei societats complèxas lòng dei rius ò dei litoraus.
Lo periòde coloniau
[modificar | Modificar lo còdi]L'exploracion europèa
[modificar | Modificar lo còdi]A la fin dau sègle XV, lo litorau veneçolan foguèt explorat tre 1498 per Cristòl Colomb durant son tresen viatge en America. En 1499, Alonso de Ojeda descurbiguèt lo Lac de Maracaibo. Li donèt lo nom de « Pichona Venècia » que foguèt a l'origina dau mòt « Veneçuèla ». Menèt tanben una reconóissença terrèstra e foguèt fòrça impressionat per la richessa dei Taironas, çò que foguèt en partida a l'origina dau mite d'El Dorado (« Lo Daurat » en occitan).
La recèrca d'aquel endrech legendari, localizat dins lo nòrd-oèst d'America dau Sud per leis Espanhòus, motivèt l'organizacion d'expedicions dins lo corrent dei decenias seguentas. En particular, la familha Welser, de banquiers alemands, obtenguèron dau rèi Carles Quint un drech d'esplecha de Veneçuèla. Dins lo corrent deis annadas 1530, i mandèron donc d'expedicions a la recerca d'El Dorado. Permetèron de descubrir e de sometre lei reiaumes dei Muiscas, pòble installat dins la region de Bogotà.
La colonizacion espanhòla
[modificar | Modificar lo còdi]La colonizacion vertadiera acomencèt tre leis annadas 1520. En despiech de l'inexisténcia dei richessas d'El Dorado, leis Espanhòus trobèron de ressorsas pron interessantas, coma d'üstrias perlieras ò de jaciments de sau, per assegurar la perennitat d'installacions permanentas. En 1527, fondèron la vila de Santa Ana de Coro que venguèt lo centre de la concession atribuida a la familha Welser un an pus tard.
En 1545, la concession dei Welser foguèt anullada en causa de conflictes recurrents entre lei banquiers, lei colons espanhòus e leis autoritats colonialas. Aquò favorizèt la represa de la colonizacion dins lei montanhas au sud de Coro e lòng dau litorau onte foguèt fondada Santiago de Leon de Caracas en 1567. La vila novèla se desvolopèt rapidament gràcias a la descubèrta d'aur dins son relarg e un governador espanhòu s'i installèt en 1577. Totjorn lòng de l'ocean, Maracaibo foguèt fondada en 1574. Enfin, comencèt la lònga exploracion dei Llanos que demorèron largament desconeguts fins a la fin dau sègle XVIII.
Una colonia autonòma
[modificar | Modificar lo còdi]Dins lo corrent dau periòde espanhòu, Veneçuèla èra plaçat sota l'autoritat de l'audiencia de Sant Domingo. En causa de la distància ambé l'illa, lei colons èran relativament autonòms e lo « cabildo » de Caracas — una mena de conseu municipau — dispausèt tre lo començament dau sègle XVII de competéncias importantas. La reorganizacion deis annadas 1730-1740 e la creacion de la Vice-Reiautat de Novèla Granada cambièron pas aquela situacion. Tre 1742, lo governador de Caracas recebèt lo títol de capitani generau que confirmava son autonòmia. Enfin, en 1786, sa quasi independéncia foguèt finalament reconeguda e Veneçuèla formèt una audiencia pròpria.
La cultura dau cacau
[modificar | Modificar lo còdi]Pendent lo sègle XVII, la produccion de cacau venguèt l'activitat principala dei colons de la region de Caracas. Cultura necessitant una man d'òbra importanta, aquò entraïnèt l'importacion d'esclaus africans e aguèt una influéncia majora sus la formacion de la populacion dau Veneçuèla modèrne.
Fins ais annadas 1730, lo cacau favorizèt l'emergéncia d'una borgesiá fòrça rica d'armators e de proprietaris terrencs, principalament installada a Caracas. Dins aquò, vèrs 1730, lo govèrn espanhòu assaièt d'impausar lo monopòli d'una companhiá reiala sus lei vendas de cacau per tocar una partida dei revenguts d'aqueu comèrci. Lei plantaires assaièron de resistir e organizèron de rets de còntrabanda ambé l'ajuda de trafegants anglés e olandés. Puei, en 1749-1752, aguèt luòc una revòuta reprimida sensa consideracion per leis autoritats. Pasmens, per defugir una segonda insureccion, Madrid aleujèt lo monopòli avans de lo suprimir en 1784 (dissolucion de la companhiá reiala).
En fòra d'aquelei tensions, l'esplecha coloniala organizèt la region segon sei besonhs. La region de Caracas gropava ansin aperaquí 40% de la populacion a la fin dau sègle XVIII. La proporcion d'esclaus i èra fòrça importanta e solament quauquei regions americanas (Panamà, Antilhas) avián proporcionalament mai d'esclaus au sen de sa populacion. Dins lo sud, lei Llanos èran consacrats au norrigatge extensiu dei bovins e èran majoritàriament poblats per de mestís e d'esclaus en fugida.
L'independéncia de Veneçuèla
[modificar | Modificar lo còdi]La junta de Caracas
[modificar | Modificar lo còdi]En 1807-1808, l'invasion de l'Espanha peninsulara per França entraïnèt l'afondrament de l'autoritat dau rèi espanhòu. Lo sobeiran foguèt remplaçat per una junta suprèma que se transformèt rapidament en conseu de regéncia. En Veneçuèla, una junta se formèt tanben a Caracas entraïnant l'acomençament de la guèrra d'independéncia.
D'efèct, en 1811, un congrès foguèt elegit e, a l'iniciativa de Francisco de Miranda e de Simón Bolívar, proclamèt l'independéncia d'una republica de Veneçuèla. Pasmens, lei mestís, dichs « pardos », èran excluchs de la vida politica. Ansin, sostenguèron lei fòrças lealistas que desbarquèron en 1812. Bolívar deguèt s'enfugir e Miranda foguèt desportat en Espanha (i moriguèt en 1816). Lo premier capitèt de reorganizar lei fòrças republicanas e fondèt una segonda republica de Veneçuèla en 1813. Puei, maugrat una fòrta resisténcia dei lealistas, reconquistèt Caracas en 1813. Mau capitèt pasmens tornarmai d'obtenir lo sostèn dei pardos que jonhèron lei guerilhas lealistas que se formèron dins lei Llanos sota la direccion de José Tomas Boves.
L'independéncia de la Granda Colómbia
[modificar | Modificar lo còdi]A partir de 1814, la guèrra d'independéncia prenguèt una dimension novèla car lo rèi Ferrand VII poguèt d'ara endavant se concentrar sus la restauracion de son autoritat dins l'empèri coloniau. Pasmens, aquò s'acabèt per la victòria dei republicans e l'independéncia dei colonias espanhòlas d'America dau Sud.
Ansin, en 1814-1815, de tropas lealistas capitèron de reconquistar la quasi dei colonias dau nòrd-oèst d'America dau Sud. La segonda republica veneçolana s'afondrèt après la desfacha de Bolívar còntra José Tomas Boves en 1814. En 1816, lo generau Pablo Morillo, arribat d'Espanha ambé 10 000 òmes, engatjèt una repression fòrça dura. Pasmens, aquò permetèt pas de rompre lo movement republican.
En 1817, Bolívar desbarquèt tornarmai en Veneçuèla e installèt sa posicion dins lei bocas d'Orinoco. Capitèt de formar una aliança ambé lei pardos dei Llanos, çò que li permetèt de contornejar Caracas e d'i isolar Morillo. De mai, aquò li permetèt de reünir lei fòrças republicanas e d'infligir una desfacha importanta ais Espanhòus a la batalha de Boyacá (1819). Après aquela victòria, formèt una republica de Colómbia — dicha Granda Colómbia per leis istorians modèrnes — a partir dei territòris tenguts en Novèla Granada e en Veneçuèla. Après aver ocupat la màger part de Colómbia en 1820-1821, Bolívar ataquèt lei lealistas de Veneçuèla que foguèron batuts a la batalha de Carabobo en junh de 1821.
En mai de 1821, un congrès dotèt la republica d'una constitucion e fixèt la capitala a Bogotà. En setembre, Bolívar ne'n venguèt president. Enfin, en 1822, lo rèsta de la Vice-Reiautat de Novèla Granada, l'Eqüator actuau, foguèt liberat de la preséncia espanhòla. L'annada seguenta, l'eliminacion dei darrierei pòchas de resisténcia espanhòla marquèt la fin de la guèrra d'independéncia.
La fragmentacion de la Granda Colómbia
[modificar | Modificar lo còdi]Fòrça instabla, la Granda Colómbia se fragmentèt rapidament entre 1823 e 1830. D'efèct, sei caps se devesiguèron entre dos camps. Lo premier èra eissit de la classa superiora mentre que lo segond èra format de caps militars. Poderosa en Veneçuèla, la faccion militarista prenguèt lo generau José Antonio Páez coma cap. Puei, un segond conflicte apareguèt entre lei partisans de Simón Bolívar, desirós de formar un poder centrau fòrt, e lei liberaus de Francisco de Paula Santander.
En 1827, Bolívar acomencèt de negociar ambé Páez. Un an pus tard, obtenguèt lei plens poders après una temptativa de còp d'estat. Puei, après un complòt liberau destinat a l'assassinar, exilèt Santander. Pasmens, aquelei trèbols entraïnèron una tiera d'insureccions e la Granda Colómbia foguèt rapidament victimas dei fòrças centrifugas que menaçavan son estabilitat. Ansin, en genier de 1830, Páez proclamèt l'independéncia de Veneçuèla e, en mai de la meteissa annada, Juan José Flores aquela d'Eqüator.
Veneçuèla de 1830 a 1945
[modificar | Modificar lo còdi]Lo periòde Páez
[modificar | Modificar lo còdi]
Gràcias a son prestigi, José Antonio Páez, subrenommat lo « Centaure de l'Independéncia », dominèt la vida politica veneçolana fins a 1847. Faguèt adoptar en 1830 una constitucion conservatritz instaurant un sufragi censitari que permetèt de mantenir en plaça la societat coloniala e la dominacion dei proprietaris terrencs. Puei, se preocupèt de tornar bastir l'economia durament tocada per lei combats còntra leis Espanhòus. En particular, lo cacauier foguèt pauc a pauc remplaçat per lo cafeièr.
Durant aqueu periòde, dos partits se formèron au sen de l'oligarchia. Lei conservadors, dirigits per Páez e Carlos Soublette, èran dichs « roges ». S'opausèron ai liberaus, dichs « jaunes », que se gropèron a partir de 1840 a l'entorn d'Antonio Leocadio Guzmán. De tensions apareguèron pauc a pauc entre lei dos camps. En 1846, lo liberau Ezequiel Zamora prenguèt la direccion d'una insureccion de païsans paures. L'armada reprimiguèt aisament lo movement mai Páez laissèt lo poder un an pus tard a José Tadeo Monagas.
Lo periòde Monagas
[modificar | Modificar lo còdi]José Tadeo Monagas e son fraire José Gregorio Monagas dirigiguèron lo país de 1847 a 1858. José Tadeo Monagas adoptèt una politica de reconciliacion ambé lei liberaus (gràcia de Zamora). Puei, demeniguèt la poissança dei conservadors que sei parlamentaris deguèron li donar de poders importants (« assassinat dau Congrès »). Una insureccion menada per José Antonio Páez mau capitèt e l'ancian president deguèt s'exilar en 1850.
En 1851, José Tadeo Monagas sostenguèt l'eleccion de son fraire a la presidéncia. José Gregorio Monagas renforcèt la natura autoritària dau regime e aboliguèt l'esclavatge en 1854. Un an pus tard, José Tadeo Monagas foguèt tornarmai elegit president mai lei conservadors organizèron una importanta insureccion, comandada per Julián Castro, qu'anava rapidament degenerar en guèrra generala. En fàcia de la situacion, Monagas demissionèt en març.
La Guèrra Federala
[modificar | Modificar lo còdi]En 1858, Julián Castro prenguèt la direccion provisòria dau país e una convencion dominada per lei conservadors foguèt cargada de redigir una constitucion novèla. Pasmens, lei liberaus refusèron de se sometre. En febrier de 1859, Ezequiel Zamora desbarquèt a Coro. Recebèt lo sostèn dau generau Juan Crisóstomo Falcón e comencèt la conquista de l'oèst dau país. A Caracas, la situacion èra malaisada e Castro deguèt laissar lo poder en aost de 1859 mai lei tropas dau govèrn capitèt de protegir la vila. En genier de 1860, Zamora foguèt tuat e Falcón deguèt se retirar vèrs l'oèst.
Pasmens, aquela desfacha dei liberaus — dichs federaus durant la guèrra — marquèt pas la fin dei combats car de caps mestís dei Llanos organizèron de guerilhas dins lei regions interioras. De mai, en despiech dau retorn de José Antonio Páez, lei conservadors foguèron pas capables d'estabilizar son regime a Caracas. Menaçats per l'avançada dei guerilhas dins l'oèst, dins l'èst e dins lei Llanos, deguèron negociar en 1863. Conclut en març per Páez e Falcón, lo Tractat de Coche permetèt d'arrestar la guèrra civila. Entre 150 000 e 180 000 Veneçolans (sus una populacion de 1,8 milions d'abitants en 1858) foguèron tuats per lei combats, la famina e lei malautiás e plusors regions, especialament dins lei Llanos, avián subit de destruccions fòrça importantas.
La Revolucion Blava
[modificar | Modificar lo còdi]En març de 1864, una novèla constitucion foguèt adoptada instaurant leis Estats Units de Veneçuèla. Falcón foguèt elegit president mai laissèt la realitat dau poder a Antonio Guzmán Blanco, fiu d'Antonio Leocadio Guzmán. Pasmens, après lo caòs creat per la Guèrra Federala, divèrseis insureccions localas empachèron d'estabilizar lo país. Puei, a la fin de 1867, lo generau Miguel Antonio Rojas entraïnèt una revòuta au sud-èst de Caracas. Dicha Revolucion Blava segon la color dau drapèu de Rojas, l'insureccion prenguèt lo poder en 1868 ambé José Tadeo Monagas. Pasmens, Monagas moriguèt dins lo corrent de l'annada. Sei successors ataquèron lei liberaus entraïnant l'exili de Guzmán e l'afondrament deis autoritats.
Lo periòde Guzmán
[modificar | Modificar lo còdi]Antonio Guzmán Blanco tornèt en Veneçuèla en 1870 dins un contèxte de crisi intèrna grèva. Apareguèt alora coma l'òme providenciau e intrèt sensa dificultat dins la capitala en abriu. Gràcias au sostèn dau partit liberau, formèt un regime fòrt e progressista que se transformèt rapidament en regime autoritari, autocratic e corromput. D'efèct, en 1870, instaurèt un sistèma d'educacion gratuita e obligatòria, ordonèt de trabalhs de modernizacion deis axes de comunicacion ò modernizèt la gestion dei finanças publicas. Pasmens, se desvolopèt un important culte de la personalitat e la corrupcion se generalizèt. Après 1884, sota la presidéncia dau generau Joaquín Crespo, fidèu de Guzmán, l'oposicion au regime aumentèt e son cap foguèt finalament obligat d'abandonar lo poder en 1887.
Lei trèbols deis annadas 1890
[modificar | Modificar lo còdi]Après la presidéncia de Juan Pablo Rojas Paúl (1888-1890), Veneçuèla conoguèt un periòde trebolat a prepaus de l'eiretatge dau periòde Guzmán. D'efèct, durant lo mandat dau conservator Raimundo Andueza Palacio (1890-1892), la reaccion antiliberala ataquèt sei simbòls coma leis estatuas ò lei proprietats de Guzmán. Reversat en 1892 per una « revolucion legalista » après una temptativa de prolongar son mandat, Andueza deguèt s'exilar. Foguèt remplaçat per Joaquín Crespo que dirigiguèt lo país fins a 1898. Pendent sa presidéncia, Veneçuèla conoguèt una crisi economica grèva.
Lo periòde Castro
[modificar | Modificar lo còdi]En 1899, Cipriano Castro, un militar dei regions de l'oèst, se revoutèt e intrèt dins la capitala en octòbre. Elegit president en 1902, assaièt de luchar còntra la dominacion estrangiera — lei Britanics avián lo contraròtle dei pòrts, leis Estatsunidencs de l'industria petroliera naissenta e leis Alemands dau rèsta de l'economia — mai deguèt premier combatre divèrseis insureccions militaras (generalament sostengudas per de companhiás estrangieras). Puei, après la pacificacion dau país en 1903, foguèt obligat de faciar un blocus maritim organizat per lo Reiaume Unit e Alemanha a prepaus dau pagament dau deute nacionau veneçolan. Una mission diplomatica estatsunidenca permetèt d'obtenir la levada dau blocus mai una darriera crisi navala opausèt Castro ai País Bas en 1908. La meteissa annada, lo generau Juan Vicente Gómez aprofichèt un viatge dau president en Euròpa per organizar un còp d'estat e prendre lo poder.
La dictatura Gómez
[modificar | Modificar lo còdi]
Lo generau Gómez gardèt lo poder fins a sa mòrt en 1935. Aqueu periòde foguèt caracterizat per lo desvolopament fòrça important de l'industria petroliera a partir de 1922. En 1929, Veneçuèla èra lo segond productor mondiau d'aur negre, après leis Estats Units d'America, e leis idrocarburs prenguèron alora una plaça centrala dins l'economia dau país.
Politicament, Gómez instaurèt una dictatura militara a partir de 1913 e modifiquèt mai d'un còp la constitucion per se mantenir a la presidéncia. Professionalizèt lei fòrças armadas e leis utilizèt per desarmar divèrsei milícias localas. Pasmens, aquela operacion se transformèt dins certanei regions en ocupacion militara permanenta. En parallèl, Gómez fisèt la gestion d'una partida de l'economia a de « tecnocratas » e se raprochèt dau clergat.
Lo periòde Contreras-Angarita
[modificar | Modificar lo còdi]Après la disparicion de Juan Vicente Gómez, lo generau Eleazar López Contreras venguèt cap de l'Estat. Adoptèt un programa de liberalizacion e foguèt oficialament elegit president. Après un brèu periòde de libertat (liberacion de presoniers politics, retorn d'exilats, organizacion de sindicats e de grèvas... etc.), venguèt pus autoritari. En 1941, foguèt remplaçat per lo generau Isaías Medina Angarita que demorèt president fins a 1945. Durant la màger part de la Segonda Guèrra Mondiala, mantenguèt una neutralitat de façada permetent ais Estats Units d'estacionar de tropas sus lo territòri veneçolan per protegir lei jaciments de petròli e lei pòrts còntra lei sosmarins alemands. Declarèt finalament la guèrra — formalament — a l'Axe en febrier de 1945 per rejónher lei negociacions regardant l'après guèrra. Sa succession causèt un conflicte entre plusors candidats. Lo 18 d'octòbre de 1945, l'impossibilitat de trobar una solucion entraïnèt un còp d'estat militar.
Veneçuèla dempuei 1945
[modificar | Modificar lo còdi]Lo Triennat
[modificar | Modificar lo còdi]Leis oficiers a l'origina dau còp d'estat d'octòbre de 1945 èran de sòcis de l'Accion Democratica, partit sociau-crestian fondat en 1942 dirigit per Rómulo Betancourt. En 1946, una assemblada constituenta foguèt elegida e l'Accion Democratica i obtenguèt la majoritat. Un an pus tard, una novèla constitucion foguèt adoptada e Rómulo Betancourt venguèt lo premier president veneçolan elegit au sufragi universau dirècte en decembre. Dins aquò, la politica progressista dau govèrn suscitèt lo maucontentament dei conservators, de la Glèisa e dei militars. Ansin, en novembre de 1948, un novèu còp d'estat militar entraïnèt la fin de l'experiéncia de l'Accion Democratica e l'exili de Betancourt.
Lo regime militar
[modificar | Modificar lo còdi]Lei militars gardèron lo poder e ordonèron la dissolucion de l'Accion Democratica, dau Congrès, deis partits politics e dei sindicats. Una junta foguèt creada e lo generau Carlos Delgado Chalbaud ne'n prenguèt la direccion fins a son assassinat per d'opausants a la dictatura en 1950. Son ròtle foguèt pauc a pauc représ per lo coronèu Marcos Pérez Jiménez qu'organizèt d'eleccions en 1952 per legitimar son poder. Pasmens, lei resultats li foguèron pas favorables e se mantenguèt finalament per fòrça a la tèsta de l'Estat « per luchar còntra lo comunisme ». Una segonda temptativa capitèt en 1953 mai sa dictatura suscitèt d'oposicions importantas. En 1957-1958, una mobilizacion fòrta de l'oposicion, de declaracions ostilas dau clergat e de revòutas dins certaneis unitats militaras entraïnèron l'afondrament de la junta militara e l'exili de son cap.
La democracia conservatritz
[modificar | Modificar lo còdi]Après la fin de la dictatura militara, una junta civila e militara dirigiguèt lo país en 1958. Lei dos partits principaus, l'Accion Democratica e la Copei trobèron un acòrd entre elei per respectar lo jòc democratic. Pasmens, lo regime, fòrça conservator, deguèt faciar l'ostilitat de l'extrèma drecha e dei comunistas que formèron de guerilhas.
Rómulo Gallegos foguèt tornat elegir a la presidéncia en decembre de 1958 e lo demorèt fins a 1964. Organizèt una reforma agrària — limitada — e participèt a la fondacion de l'Organizacion dei País Exportators de Petròli (OPEP). Son successor, Raúl Leoni (1964-1969), capitèt de negociar ambé lei guerilhas la fin de la lucha armada en cambi d'una amnistia. Après la Guèrra de Kippur (octòbre de 1973), lo president Carlos Andrés Pérez nacionalizèt l'industria petroliera lo 1èr de genier de 1976. Demorèt pron prudent per pas rompre ambé Washington e aquela decision encoratjèt lo desvolopament de la corrupcion au sen dau govèrn.
Pasmens, lei cors deis idrocarburs demeniguèron, çò qu'entraïnèt de dificultats economicas durant la presidéncia de Carlos Andrés Pérez (1979-1984). Sota Jaime Lusinchi (1984-1989), foguèt adoptada una politica d'austeritat que sei consequéncias foguèron una demenicion dau nivèu de vida e una aumentacion grèva dau caumatge. Carlos Andrés Pérez, tornarmai president de 1989 a 1993, estendèt l'austeritat e menèt de plans d'ajustament fòrça durs. Aquò entraïnèt d'esmogudas a Caracas (de 300 a 3 000 mòrts) e una multiplicacion dei grèvas. Puei, l'agitacion se difusèt au sen de l'armada e doas temptativas de còp d'estat militar aguèron luòc en octòbre — organizada per lo coronèu Hugo Chávez — e en novembre de 1992. Un an pus tard, Pérez foguèt destituit per lo Congrès après d'escandòls financiers.
Rafael Caldera foguèt elegit per lo remplaçar gràcias au sostèn d'una larga coalicion de partits ostils a son adversari (eissit dau sindicalisme). Pasmens, la crisi s'agravèt amb una tiera de falhidas bancàrias e una demenicion dei pretz petroliers. Descreditadas, l'Accion Democratica e la Copei perdiguèron lo poder en 1998 ambé l'eleccion de l'ancian putschista Hugo Chávez.
Lo periòde bolivarian
[modificar | Modificar lo còdi]Après una campanha en favor de la defensa dau pòble, Hugo Chávez foguèt aisament elegit (60%) e convoquèt una assemblada constituenta per modificar la constitucion. Aprovada en decembre de 1999 (70% d'òc), la novèla constitucion instaurèt la « Republica Bolivariana de Veneçuèla ». Aquò li alienèt lei conservators qu'assaièron de lo destituir. Pasmens, Chávez foguèt tornat elegir en 2000, resistiguèt a un còp d'estat sostengut per leis Estats Units en 2002, a una grèva generala organizada per lo patronat en 2002-2003, ganhèt un referendum de confirmacion en 2004 e divèrseis autreis escrutinhs fins a sa mòrt.
Durant sa presidéncia, capitèt de gardar sa popularitat e menèt una politica progressista en favor dei classas popularas. Despendenta dau cors deis idrocarburs e menaçada per una criminalitat galaupanta (Caracas ès una de las pus violentas vilas au mond.), sa politica aguèt pasmens de resultats importants amb una reduccion de la pauretat (de 54% de la populacion en 2003 a 26% en 2008), un melhorament de la lucha còntra la malnutricion, una demenicion deis inegalitats, d'augmentacions deis ajudas socialas e un programa d'educacion que permetèt d'eliminar l'illetrisme. Pasmens, en causa de la demenicion dau cors de petròli, de l'absència de reformas economicas e d'un large clientelisme, la fin de sa presidéncia foguèt tocada per de dificultats economicas e una populacion confrontada aus carestiàs alimentàrias. Ansin, après sa mòrt en març de 2013, son successor, Nicolás Maduro, ganhèt just just leis eleccions (50,6%). Deguèt rapidament faciar un agravament de la situacion economica e perdiguèt leis eleccions legislativas de decembre de 2015 còntra una coalicion dei partits opausats au chavisme.
En 2016, aquela coalicion assaièt de començar una procedura, non prevista per la constitucion, de destitucion dau president. Aquò entraïnèt un blocatge deis institucions e de violéncias entre partisans e adversaris dau chavisme que culminèt en 2017 (115 mòrts durant de manifestacions). Per resòuvre lo conflicte, lo govèrn decidèt d'organizar d'eleccions constituentas que foguèron boicotadas per l'oposicion. Ansin, lo 30 de julhet de 2017, lei chavistas tornèron prendre lo poder a l'eissida d'aquel escrutinh dins un contèxte totjorn marcat per d'afrontaments saunós.
Pasmens, la baissa continua dei cors dei produchs petroliers e l'adopcion progressiva de sancions de part deis Estats Units e de seis aliats europèus entraïnèron un agravament de la crisi economica. Plusors milions d'abitants quitèron ansin lo país entre 2015 e 2020. Au nivèu politic, una crisi novèla comencèt lo 23 de genier de 2019 quand lo president dau Parlament, Juan Guaidó, se proclamèt president amb lo sostèn de Washington e dei país vesins de Veneçuèla. Pasmens, mau capitèt de reversar lo govèrn de Nicolás Maduro qu'es sostengut per Russia e per lei fòrças armadas.
Cultura
[modificar | Modificar lo còdi]Liames intèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]- Guèrra d'Independéncia de Veneçuèla.
- Guèrra Federala.
- Antonio Guzmán Blanco.
- Simón Bolívar.
- Hugo Chávez.
- Juan Vicente Gómez.
- José Antonio Páez.
Bibliografia
[modificar | Modificar lo còdi]- (fr) Carmen Bernand e Serge Gruzinski, Histoire du Nouveau Monde : de la découverte à la conquête 1492-1550, Fayard, 1991.
- (fr) Carmen Bernand e Serge Gruzinski, Histoire du Nouveau Monde : les métissages, Fayard, 1993.
- (fr) Frédérique Langue, Histoire du Venezuela de la conquete a nos jours, L'Harmattan, 2000.
- (fr) Bernard Lavallé, L'Amérique espagnole de Colomb à Bolivar, Belin, 2004.
Nòtas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]
