Eqüator (país)
| Eqüator (país)
República del Ecuador | |
|---|---|
 | |
Capitala | |
Ciutat mai granda | |
Forma de govèrn | |
d'Espanha | |
Data | |
• Totala 283,560 km² | |
• Aiga 5 % | |
• Totala (2023) 17,483,326 ab. | |
( USD) | |
593 | |
EC | |
Eqüator, de còps ortografiat Equator (en espanhòl: Ecuador), oficialament la Republica d'Eqüator, es un estat d'America del Sud. Confronta Colómbia al nòrd e Peró a l'èst e al sud. A l'oèst es bordat per l'Ocean Pacific.
La capitala n'es Quito e lo gentilici es eqüatorian -a.
Istòria
[modificar | Modificar lo còdi]Lo territòri conegut uèi coma Eqüator foguèt abitat per divèrsas culturas dempuèi unes 15.000 ans aJC, e benlèu quitament dempuèi unes 30.000 ans. Lo periòde preistoric (anterior a l'arribada dels conquistadors espanhòls) se devesís abitualament en quatre grandas estapas: lo periòde paleoindian (fins unes 3.500 ans aJC), lo periòde formatiu (del 4500 al 300 aJC), lo periòde de desvolopament regional (300 aJC - 800 d.C.) E lo periòde d'integracion (800 - 1534). Entre las culturas mai importantas de l'epòca preistorica cal notar la cultura Valdivia (3500 - 1500 aJC), la cultura Chorrera (900 - 300 aJC), la cultura de la Tolita (600 aJC - 400 d.C.) E la cultura Cañari (400 -1532), entre autras.
Pauc abans de la conquista inca se formèron de grandas confederacions de pòbles, coma la quitu o caranqui (coneguda posteriorament amb l'equivòc nom de "Reialme de Quito") o la cañari. Pels environs de 1450, l'inca Túpac Yupanqui comencèt la conquista del territòri eqüatorian, completada unes 30 ans après. La dominacion incaica acaba amb l'arribada dels espanhòls, que sus l'ancian territòri del "Reialme de Quito" creèron la Reiala Audiéncia de Quito, dins del Vicereialme del Peró.
Lo movement d'independéncia s'inicièt ja a la fin del sègle XVIII, amb los escrits de Eugenio Espejo e d'autras illustrats. Lo primièr crit d'independéncia se produsiguèt lo 10 d'agost de 1809 a Quito, mas foguèt pas fins lo 24 de mai de 1822, après la batalha del Pichincha, quand demorèt establida l'independéncia formala de la nòva republica. Entre ongan e 1830 l'Equator demorèt integrat a la Grand Colómbia. La nòva republica independenta visquèt unes primièrs ans força inestables, jol govèrn del general Juan José Flores e los sieus successors. Los darrièrs ans del sègle XIX son dominats per las grandas figuras antagonicas de Gabriel García Moreno, conservador, e Eloy Alfaro, progressista.
Lo sègle XX se caracteriza per una cèrta inestabilitat politica (57 presidents dempuèi lo 1900) e per guèrras periodicas amb lo Peró (1941, 1981 e 1995) a causa dels dreches sus grands airals de territòri amazonic e de limits termierèrs, sageradas amb lo tractat de patz de 1998 signat pels presidents Alberto Fujimori e Jamil Mahuad. Los ans 1970 e 1980 veson una cèrta estabilitat e prosperitat economica mercés a las primièras grandas espleitacions petrolièras de la sèuva amazonica. Lo 1978, après la dictatura de Guillermo Rodríguez Lara (Lo bombita) s'inícia lo periòde democratic pus long qu'a viscut lo país e que dura (se plan de forma inestable en fòrça cases) fins a l'actualitat.
La fin dels ans 1970 e de principis de 1980 lo país es dirigit per politics capables e dinamics, coma Jaime Roldós o Osvaldo Hurtado, mas de divèrses conflictes e de divisions politicas trincan aquela tendéncia. Lo darrièr periòde es marcat per la crisi dels ans 1990, qu'a donat luòc al fenomèn migratori mai important del país, e a la dolarizacion de l'economia l'an 2000, que s'a plan aténher controlar l'inflacion, a abocat una part de la populacion a la praubesa.
Politica
[modificar | Modificar lo còdi]L'Eqüator es una republica presidenciala. Lo cap d'Estat e cap de govèrn es lo president, elegit per un periòde de quatre ans.
Geografia
[modificar | Modificar lo còdi]L'Eqüator continental ten 3 regions geograficas :
- La zona del litoral (La Costa) a l'oèst, bordada per l'Ocean Pacific
- La region andina (La Sierra), esperlongada de nòrd al sud, e
- La region orientala (El Oriente), cobèrta principalament per la selva amazoniana. Es abitada solament per 5% de la populacion del país.
Tanben administra las Illas Galapagos, dins l'Ocean Pacific, situadas a 1000 km de la còsta d'America del Sud.
Divisions administrativas
[modificar | Modificar lo còdi]L'Eqüator es divisit en 4 regions, 24 províncias, 200 cantons e de parròquias urbanas e ruralas[1].
| Província | Capitala | Abitants (2001) | Superfícia (km²) |
|---|---|---|---|
| 1 Azuay | Cuenca | 626 857 | 8 639 |
| 2 Bolívar | Guaranda | 176 089 | 3 254 |
| 3 Cañar | Azogues | 206 981 | 3 908 |
| 4 Carchi | Tulcán | 160 983 | 3 699 |
| 5 Chimborazo | Riobamba | 513 225 | 5 287 |
| 6 Cotopaxi | Latacunga | 384 499 | 6 569 |
| 7 El Oro | Machala | 559 846 | 5 988 |
| 8 Esmeraldas | Esmeraldas | 385 223 | 15 216 |
| 9 Galápagos | Puerto Baquerizo Moreno | 18 640 | 8 010 |
| 10 Guayas | Guayaquil | 3 070 145 | 20 502,5 |
| 11 Imbabura | Ibarra | 344 044 | 4 599 |
| 12 Loja | Loja | 440 835 | 11 027 |
| 13 Los Ríos | Babahoyo | 650 178 | 6 254 |
| 14 Manabí | Portoviejo | 1 186 025 | 18 400 |
| 15 Morona Santiago | Macas | 115 412 | 25 690 |
| 16 Napo | Tena | 90 139 | 13 271 |
| 17 Orellana | Puerto Francisco de Orellana | 86 493 | 20 733 |
| 18 Pastaza | Puyo | 61 779 | 29 520 |
| 19 Pichincha | Quito | 2 101 799 | 12 938 |
| 20 Santa Elena | Santa Elena | 238 889 | |
| 21 Sto. Domingo de los Tsáchilas | Santo Domingo | 287 018 | |
| 22 Sucumbíos | Nueva Loja | 128 995 | 8 330 6 |
| 23 Tungurahua | Ambato | 441 034 | 3 333,6 |
| 24 Zamora Chinchipe | Zamora | 76 601 | 23 110,8 |
Zonas non delimitadas
[modificar | Modificar lo còdi]1419 km² de l'Eqüator son pas inclús dins cap de província. En 2006, aqueles territòris avián 85 265 abitants.[2] Aquelas zonas son :
- El Piedrero : Airal entre los cantons d'El Triunfo (Guayas) e La Troncal (Cañar).[3]
Economia
[modificar | Modificar lo còdi]De veire : Economia de l'Eqüator.
Cultura
[modificar | Modificar lo còdi]Referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ División Político Administrativa del Ecuador, https://web.archive.org/web/20080524183631/http://www.inec.gov.ec/web/guest/ecu_est/territorio/div_pol_adm
- ↑ Zonas no delimitadas El Comercio
- ↑ El Piedrero incluido en dos proyectos de parroquialización El Universo
Ligams extèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]- Presidencia de la República, Site Oficial de la Presidéncia de la Republica
- [1], Institut Eqüatorian d'Estadisticas e Recensaments
- Portal del Ministèri del Torisme d'Eqüator - http://www.vivecuador.com
- Radio Mundial - http://www.radio-mundial.com
