Gaspard Gustave Coriolis

Gaspard Gustave Coriolis
Naissença	21 de mai de 1792 París
Mòrt	19 de setembre de 1843 París
País d'origina	Occitània

Gaspard Gustave Coriolis, nascut a París lo 21 de mai de 1792 e mòrt a París lo 19 de setembre de 1843, es un matematician e engenhaire d'ascendéncia occitana (lo paire èra d'Ais de Provença). Donèt son nom a l'acceleracion de Coriolis e a la fòrça de Coriolis tocant lo movement dels còrs dins un mitan en rotacion.

Biografia

Es lo filh de Joan Baptista Elzear de Coriolis e Marie Sophie de Maillet. Lo paire, oficièr dins l'Armada reiala avant la Revolucion, venguèt industrial a Nancí après la mòrt del rei Loís XVI. Coriolis i grandiguèt e se presentèt en 1808 al concors de l'Escòla politecnica que ne sortiguèt segond. Integrèt los ponts et chaussées i trabalhèt pendent qualques ans en Meurthe e Mosèla e dins las Vòges. Après la mòrt del paire, venguèt ensenhar a l’Escòla politecnica en 1816.

En 1829, Coriolis venguèt professor d'analisi geometric e de mecanica generala a l’Escòla centrala dels arts e manufacturas, que lo sògre Eugène Péclet (espos de la sòrre Cécile) èra un dels fondators. Aprèp la Revolucion de 1830 se consacrèt a d'activitats de recerca. A partir de 1832, ensenhèt amb Henri Navier la mecanica aplicada a l'Escòla centrala. Quatre ans mai tard, a la mòrt de Navier, Coriolis ocupèt son emplèc a l'Escòla centrala e sa plaça a l'Acadèmia de las sciéncias.

En 1838, Coriolis, decidiguèt d’arrèstar l'ensenhament per venir director de las estudis a l'Escòla politecnica, a la mòrt de Dulong. De santat fragila, desirava demissionar de Politecnica, mas lo general commandant l’Escòla decidiguèt de lo mantenir en foncion fins a sa mòrt en 1843. Es enterrat al cementèri de Montparnasse.

Carrièra scientifica

Lo coneissèm subretot pel teorèma de mecanica que pòrta lo seu nom e per la fòrça de Coriolis que correspond a una lei de la cinematica: «Tot objècte en movement dins l'emisfèri nòrd e que s'apròcha de l'axe de rotacion terrèstre es desviat cap a drecha, cap a esquèrra se se n'alunha (los senses de deviacion son invèrses dins l'emisfèri sud).»

Dins lo libre Du calcul de l'effet des machines (1829) nomena « trabalh » la quantitat $\int {\vec {f}}\ \,{\vec {dl}}\$ usualament nomenda a aquela epòca poténcia mecanica, quantitat d'accion o efècte dinamic en precisant l'ambiguïtat qu'aportan aquelas expressions: las considerava inapropriadas. Amb el e Jean-Victor Poncelet (1788-1867), lo teorèma de l'energia cinetica prend sa forma quasidefinitiva e l'ensenhament de la mecanica foguèt renovelat. La question de las unitats e de l'omogèu de las formulas venguèt fondamentala. Fòrça venguèron d'articles del Dictionnaire de l'industrie.

Publicacions

• Du calcul de l'effet des machines, París, Carilian-Goeury, 1829.
• Théorie mathématique des effets du jeu de billard, París, Carilian-Goeury, 1835, (sur Google Books). L'estudi del desplaçament e del tust de las bilhas dins lo jòc de bilhard foguèt per Coriolis un bèl subjècte d'estudi dins lo domèni de la cinematica e dels movements compausats. L'observacion de las combinason del celèbre jogaire François Mingaud, confrontada als trabalhs de Poisson sul frotament d'una esfèra, li permetèron de formar una teoria matematica, que presenta atal a l'encòp jos una forma simplificada pels non matematicians, e tanben jos lor aspècte teoric detalhat pels estudiants de l'Escòla politecnica.

Vejatz tanben

• Acceleracion de Coriolis
• Fòrça de Coriolis

Ligams extèrnes

• (fr)Sur le bruit du tonnerre, tèxte de vulgarizacion de Coriolis (1833), en linha e comentat sul site BibNum.
• (fr)Sur les équations du mouvement relatif des systèmes de corps, articles de 1831 et 1835 de Coriolis, en linha e comentats sul site BibNum.
• (fr)Tèsi d'istòria de las sciéncias sus Coriolis (2011), Alexandre Moatti (ligam)