Vejatz lo contengut

Auròra polara

Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.
Aurore boreala en Alaska.
Auròra australa en Antartida.
Auròra australa dempuèis la nau Discovery.
Auròra australa vista dempuèi l'espaci.
Auròra fotografiada pel satellit DMSP al dessús del nord d'Euròpa.
Aurora « polara » près de Belfòrt, Franca Comtat (novembre de 2003).
Auròra boreale dins la region de l'Abitibi, 48n parallèl Nòrd, Canadà)

Una auròra polara (tanben nomenada auròra boreala dins l'emisfèri nòrd e auròra australa dins l'emisfèri sud) es un fenomèn luminós caracterizat per de velas fòrça coloradas dins lo cèl nocturn que lo verd predomina.

Provocadas per l'interaccion entre las particulas cargadas del vent solar e la nauta Atmosfèra, las auròras se produson mai que mai dins las regions pròchas dels pòls magnetics, dins una zona anulara plan justament nomenana « zona aurorala » (entre 65 e 75° de latitud). En cas d'activitat magnetica solara intensa, l'arc auroral s'espandís e comença d'envasir de zonas fòrça mai pròchas de l'Eqüator. L'auròra polara deguda a l'erupcion solara de 1859 « davalèt » fins Honolulu e Singapor en setembre de 1909 atenguèt lo desen gras de latitud sud[1]. En octobre e novembre de 2003, una auròra boreala se podèt veire dins lo sud d'Euròpa[2], mas las regions mai tocadas pel fenomèn foguèron Groenlàndia, la Lapònia, l'Alaska, Antartida, nòrd de Canadà e Islàndia.

Istòria, legendas e estudis

[modificar | Modificar lo còdi]

Las auròras borealas s'observeron de totemps, e segurament pertoquèt fòrça los aujòls; dins l'antiquitat, en occident e en China las auròras èran vistas coma des serps o de dracs dins lo cèl[3].

Plini lo Vièlh escrich: «se vejèt pendent la nuèch, jol consulat de C. Caecilius e de Cn. Papirius (an de Roma 641), e d'autres còps encara, una lutz s'espadissent dins lo cèl, de biais qu'una espècia de jorn remplaçava las tenèbras.»[4]

Son associadas a fòrça mites e legendas. Lo tèrme finés de revontulet se traduch per « coa del rainal roge » o « fuòc del rainal »: de pòbles Samis contan que lo rainal polar, percorrent rapidament las vastas espandidas ennevadas, geta de posca amb sa coa pel cèl, que crea las auròras borealas al seu passatge[5]. Los Inuits de Groenlàndia nomenan las auròras aqsarniit, cresent que las almas dels mòrts jògan a la palma amb lo crans de las mòrsas. Una tribú del Nunavut pensa al comtrari que son las mòrsas qui jògan a la palma amb los crans umans. Lor color roja associada al sang es responsabla del fach que los Inuits de l'èst de Groenlàndia creson que las auròras polaras son l'alma d'enfants leu mòrts[6].

D'autras mitologias nordicas evòcan lo Bifröst, la dansa dels esperits de qualques animals, coma los salmons, los rèns, los fòcas e las belugas; lo buf de las balenas de l’ocean Artic; lo rebat de Solelh o de la Luna sus las armaduras de las valquirias quand travèrsan lo Cèl; d'entòrtas alucadas pels esperits dels mòrts per aculhir al paradis los novelaris[3].

En Euròpa a l'Edat Mejana, las auròras polaras que prengavan de roges son associadas al sang e a la guèrra. Presàgian una catastròfa o son vistas coma lo buf dels guerrièrs celèstes que contan lors combats pel cèl[7].

Foguèron estudiadas scientificament a partir del sègle XVII. En 1621, l'astronòma francés Pèire Gassend descriu lo fenomèn observat fin a çò nòstre e lo nomena 'auròra boreala. Al sègle XVIII, l'astronòma britanic Edmond Halley suspieita lo camp magnetic terrèstre de jogar un ròtle dins la formacion de las auròras borealas. Henry Cavendish, en 1768, parvenguèt a evaluar l'altitud ont se debana lo fenomèn, mas calguèt esperar 1896 per que siá reproduch en laboratòri per Birkeland. Los trabalh de Carl Stormer suls movements de las particulas electrizadas dins un camp magnetic facilitèron la compreneson del mecanisme de formacion de las auròras.

Dempuèi 1957, l'exploracion espaciala permetèt una coneissença melhora de las auròras polaras terrèstras, e tanben l'observacion de fenomèns aurorals sus las planetassas coma Jupitèr o Saturne. En 1975, lo programa francorus ARAKS capitèt a crear una auròra polara artificiala.

En 2008, lo cercaire Jean Lilensten faguèt una experiéncia, basada sus aquela de Birkeland, nomenada la Planeterrella. Pemet d'estimular las auròras polaras[8].

Lo nívol ionizat que constituís l'auròra polara rebat las ondas electromagnetics dins lo domèni de las fòrça nautas frequéncias (VHF e al delá). Las radioamators utilizan aquel fenomèn per realizar de ligams experimentals de granda disténcias. Las ondas ràdio son de fach difuzadas mai que rebatidas çò que produch una fòrta deformacion de la modulacion. La telegrafia mòrsa es gareben lo sol biais de transmission utilisable. Un efècte nefast d'aquel fenomèn es la perturbacion de las communicacions sus aquelas frequéncias.

Formacion

[modificar | Modificar lo còdi]

Pendent un auratge solar acompanhant un auratge magnetic, e fasent seguida a una erupcion cromoseferica o un subersaut solar important (lo solelh ofrís un pic d'activacion solar sus un cicle d'11 ans)[9], un flus de particulas cargadas, ejectadas pel Solelh, intra en tust amb lo bloquièr que constituís la magnetosfèra[9]. De particulas electrizadas d'energia nautas podon alara èsser captadas e canalizadas per las linhas del camp magnetic terrèstre del costat nuechenc de la magnetosfèra (la coas) e acaba dins los cornets polars. Aquelas particulas, — electrons, protons e ions positius —, exitan o ionizan los atòms de l'atmosfèra nauta, l'ionosfèra[10]. L'atòm excitat pòt pas demorar dins un quita estat, e un electron cambia alara de jaça, desliurant al passatge un pau d'energia, emetent un foton (particula elementara constitutiva de la lutz visibla). Coma la natura d'aquels ions (oxigèn, idrogèn, azòt, eca) depend de l'altitud, aquó explica en partida las variacions de color dels nívols, drapariá, tela, arcs, rais... que se desplegan dins lo cèl en d'altituds compresas entre 80 e 1 000 km. L'ionizacion resultant d'aquel flus de particulas provòca la formacion de nívols ionizants rebatant las ondas ràdio.

En julhet de 2008 una explicacion coerenta del fenomèn foguèt donada per la NASA amb la mission americana THEMIS. Los scientifics localizèron la font d'aquels fenomèns dins d'explosions d'energia magnetica se produson a un terç de la disténcia que separa la Tèrra de la Luna. Atal son provocat per de « nòvas connexions » entre las « còrdas magneticas gigantas » ligant la Tèrra al Solelh qu'amassan l'energia dels vents solars.

L'estudi espectrografica de la lutz emetida mòstra la preséncia d'oxigèn (raia verda a 557 nm e doblet roge a 630 e 636 nm) entre 120 e 180 km d'altitud, de l'azòt e d'aqueles compausats e d'idrogèn (656 nm) dins las auroras de protons. A d'altitud mai bassas, la color observada mai frequentament es lo roge (altituds de 90 a 100 km).

Lo fenomèn se debana quand las particulas emetidas pel Solelh s'electromagnetizan al dessús de la estratosfèra. cobrisson lo cèl de drapariàs fosforescentas podent furtivament reproduire sus la lor talvèra totas las colors de l'espèctre. Cal que lo cèl siá clar, de melhor sens Luna e desencombrat de luses parasitas.

Las auròras borealas son ara previsiblas, seguent lo trabalh de l'observatòri Kjell Henriksen amb lo Centre universitari del Svalbard, e a lor programa informatic SvaltrackII disponible pel grand public[11].

Classificacions

[modificar | Modificar lo còdi]

Los primièrs scientifics que s'interessèron als fenomèns aurorals d'en primièr instaurèron de classificacions segon la forma, de l'espandiment e de l'intensitat de las emissions, permetent una apròcha objectiva e quantitativa del fenomèn[10]. Atal veguèron a dos tipes d'auròras: las formas discrètas e las formas difusas.

Las formas discrètas an coma caracteristica de se formar en longs arcs o en bendas. Los arcs « ondejan » de segonda en segonda, coma los nívols cambian d'aspècte jos los vents. Penon la forma de la magnetosfèra (camp magnetic de la Tèrra, çò qui lor dona las aparéncias d'una largor pusléu prima (de 1 a 10 km), mas d'una longor arcada gaireben infinida.

Colors

[modificar | Modificar lo còdi]

Los fenomèns aurorals prenon de colors diferentas, anant del verd cap al ròse, del roge cap a l'indi violet. Tres gases son a l'origina d'aqueles fenomèns: l'azòt, l'oxigèn e l'idrogèn. L'azòt dona de colors blavas e rojas e l'oxgèn de colors verdas e rojas. Nòstra atmosfèra, subretot constituida d'azòt (uns 80 %) e d'oxigèn, dona d'espectacles visuals de color roja podent donar l'impression d'un cèl de fuòc[12].

Observacions

[modificar | Modificar lo còdi]

L'espectacle es fòrça cambiadís e pòt començar per la formacion d'un arc (arc auroral) perpendicular al meridian magnetic del luòc, puèi s'acompanhar de rais a vegadas animats d'una pulsacion mai o mens rapida (0,05 a 15 hertz) o se desplaçar ma o mens rapidament. A vegada s'obsèrva de lusors semblant a un ridèl o una vela tornejats per la brisa.

La luminositat pòt variar fòrça, de biais que lo fenomèn pòt duar d'unas minutas fins a d'oras. Es plan rare d'observar d'auròras per de latituds magneticas inferioras a 50 gras. aquó se produch sonque pendent lo periòd d'activitat solara maximala del cicle d'11 ans, pendent d'erupcions solaras mai importantas.

Consequéncias ligadas a las auròras

[modificar | Modificar lo còdi]

Abans l'èra de las communicacions par satellits, lo mejans melhor de communicacion dins las regions vastas e espandidas coma aquelas de Canadà èra la communicacion per las ondas ràdio. Pendent d'auratges solars intenses, las communicacions èran interrompuidas perque aquelas ondas viatjan pel biais de l'atmosfèra nauta[12].

Segon de scientifics canadians, las luses celèstas nocturnas serián a l'origina de mai d'una panas electricas de granda escalas sus nòstra planeta e tanben de la perturbacion de las transmissions d'informacions dels satellits a l'entorn de la nòstra orbita[12].

Preséncia sus d'autras planetas

[modificar | Modificar lo còdi]
Auròra sus Jupitèr, en ultraviolet.

Las auròras polaras son pas sonque un fenomèn especific de la Tèrra. Es possible de ne trapar sus quina que siá planeta amb un camp magnetic. Son observablas mercé a de fotografias presas en ultraviolet pel telescòpi espacial Hubble[13].

Las auròras polaras vistas sus las planetas autras que la Tèrra pòdon èsser provocadas per d’autres fenomèns fisics qu'aqueles produsent las auròras terrèstras. Sus Jupitèr, per exemple, l'oval auroral principal es una consequéncia de la « trencadura de corotacion » del plasma: lo camp magnetic de la planeta mena normalament lo plasma amb el, mas, a partir d'una certa distància, la velocitat de communicar al plasma ven tròp granda e aquel pòt pas mai seguir. Aquò crea un corrent electric a l'origina de l'oval auroral.

Sus Jupitèr, los satellits de la planeta crean un corrent electric se desplaçant al respècte del camp magnetic (lo meteis fenomèn que per una dinamo). Aqueles corrents crean d'« espòts aurorals », vists pel primièr còp en infraroge[14], puèi en UV[15]. Dins l'imatge a costat: d'espòts, fòra de l'oval principal: l'espòt mai brilhant correspond a Io (esquèrra), aquels d'Euròpa e Ganimèdes son visibles al primièr plan.

Totjorn sus Jupitèr, un grop de cercaires de Laboratòri de fisica atmosferica e planetari de l'ULg podèt far l'observacion de fenomèns aurorals sus la giganta gasosa mejans lo telescòpi espacial Hubble[16]. Subretot aquelas degudas al satellits Io, Euròpa e Ganimèdes. Lor trabalh revelèt lo detalh de los espòts ultraviolets e permet una compreneson melhora los provocant.

D'auròras polaras foguèron tanben fotografiadas per Hubble sus Saturne[17].

Lo 21 de genièr de 2013, de cercaires anoncièron aver fòrça segurament detectat pel primièr còp d'auròras sus d'exoplanetas, mercé al Low-Frequency Array radio telescope basat als Païses Basses[18].

Notas e referéncias

[modificar | Modificar lo còdi]
  1. ↑ (en) [The northern lights-what are they ? http://geo.phys.uit.no/articl/theaurora.html]
  2. ↑ L'aurora boreala del 30 d'octobre de 2003
  3. ↑ 3,0 et 3,1 Wendy Leonard. {{{títol}}} (en anglés). HarperCollins. 
  4. ↑  {{{títol}}}. Dubochet, Le Chevalier et Cie. 
  5. ↑ Siobhan Logan (2009). {{{títol}}} (en anglés). Original Plus. 
  6. ↑ (fr)Aurore polaire... Le cinéma des ours blancs, sus meteo.org
  7. ↑ (fr) Lythes et légendes : les les aurores polaires
  8. ↑ «(fr)Planeterrella - Un simulateur d'aurores polaires». sur le site de la Planeterrella.
  9. ↑ 9,0 et 9,1 Wilfried Rochard. «(fr) Qu'est-ce qu'une aurore boréale?», 29 de genièr de 2006. http://www.pomms.org.
  10. ↑ 10,0 et 10,1 Jean-Jacques Berthelier. «(fr)Aurore polaire». Encyclopaedia Universalis France, 2009.
  11. ↑ La prevision de las auròras borealas possibla sus telefòn portable sus 123opendata.com
  12. ↑ 12,0 12,1 et 12,2 Agence spatiale canadienne. «(fr) Aurores boréales». Gouvernement du Canada.
  13. ↑ I. Bualé, D. Crussaire et N. Vilmer. «(fr)Le vent solaire et les aurores polaires». Institut de mécanique céleste et de calcul des éphémérides.
  14. ↑ «Images of Excited H3+ at the Foot of the Io Flux Tube in Jupiter's Atmosphere» (en anglés), 25, junh 1993, p. 1082. American Astronomical Society, 25th DPS Meeting, #19.05.
  15. ↑ «Rapid energy dissipation and variability of the lo-Jupiter electrodynamic circuit» (en anglés), 379, 25 de genièr.
  16. ↑ Bertrand Bonfond e Aikaterini Radioti. «(fr)Des planétologues de l'Université de Liège dévoilent des aspects cachés de Jupiter». université de Liège, 17 de març de 2008.
  17. ↑ (fr) Saturne connaît aussi des aurores polaires, in Futura-sciences
  18. ↑ « Alien Auroras May Light Up Exoplanet Night Skies », Space.com, per Miriam Kramer, lo 21 genièr de 2013.

}

Vejatz tanben

[modificar | Modificar lo còdi]

Articles connèxes

[modificar | Modificar lo còdi]

Ligams extèrnes

[modificar | Modificar lo còdi]

Wikimedia Commons prepausa de documents multimèdia liures sus Auròra Polara.

Recuperada de « https://oc.wikipedia.org/w/index.php?title=Auròra_polara&oldid=2447621 »