Vejatz lo contengut

Ganimèdes (luna)

Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.
Ganimèdes, vista per la sonda Galileo a una distància de 918 000 km.

Ganimèdes es un satellit naturau de Jupitèr. D'un diamètre mejan de 5 264 km, es lo satellit naturau pus gròs de l'ensemble dau Sistèma Solar. Descubèrt en 1610 per Galilèu, fa partida dei satellits galileians que dominan lo Sistèma Jovian. Son estructura intèrna es diferenciada amb un nuclèu metallic e rocassós dens, un mantèu de silicats e una crosta de glaç. Es l'unic satellit conegut que produtz un camp magnetic pròpri, probablament gràcias a un movement dins un jaç intèrne metallic liquid. Sa superficia mòstra de vestigis d'activitat tectonica que datan d'un periòde desconegut. Es cubèrta per una atmosfèra fòrça tèuna de dioxigèn.

Istòria

[modificar | Modificar lo còdi]
Retrach de Galilèu, descobreire de Ganimèdes en 1610.

Ganimèdes foguèt descubèrt lo 7 de genier de 1610 per lo sabent italian Galilèu (1564-1642) qu'utilizèt una luneta astronomica de sa fabricacion per observar Jupitèr. I descurbiguèt de ponchs que se desplaçavan entre doas nuechs e, tre lo 15, concluguèt a l'existéncia de quatre objèctes en orbita a l'entorn de la planeta. L'astronòm alemand Simon Marius (1573-1624) assaièt sensa succès de contestar l'anterioritat de la descubèrta de Galilèu en 1614[1][2]. En revènge, gràcias a un conseu de Johannes Kepler (1571-1630), foguèt a l'origina dau nom actuau dei satellits galileians.

Fins a l'Èra Espaciala, leis informacions sus Ganimèdes foguèron limitadas en causa dei limits de l'observacion dirècta a partir de la Tèrra. La premiera sonda espaciala que passèt a proximitat dau satellit foguèt la mission de la NASA Pioneer 10 en 1973, rapidament seguida en 1974 per Pioneer 11. Lei doas sondas permetèron de melhorar la determinacion dei caracteristicas fisicas dau satellit e de fotografiar sa superificia amb una resolucion de 400 km. Lei premierei fotografias claras foguèron presas per lo programa Voyager en 1979. Capitèron tanben de precisar la talha de Ganimèdes[3]. Descurbiguèron certanei caracteristicas de la superficia dei satellits galileians.

La fònt principala d'informacions sus Ganimèdes es la mission seguenta mandada per la NASA dins lo sistèma jovian entre 1995 e 2000, la mission Galileo. D'efiech, aquela sonda realizèt sièis susvoladas de la luna e s'aprochèt a 264 km de sa superifica. L'ensemble de la mission foguèt un succès important amb la descubèrta dau camp magnetic de Ganimèdes, d'un ocean sosterranh, de mesuras de la composicion de la superficia e la realizacion de mai d'una fotografia. Enfin, en 2007, durant son passatge a proximitat de Jupitèr, la sonda New Horizons realizèt egalament quauquei mesuras sus Ganimèdes.

Caracteristicas

[modificar | Modificar lo còdi]

Ganimèdes es un satellit rocassós qu'a una forma quasi esferica amb un rai mejan de 2634 km e es lo pus gros satellits dau Sistèma Solar. Sa massa representa 2,5% de la massa terrèstra e son diamètre 41,3%. Coma la màger part dei satellits importants dau Sistèma Solar, sa densitat es situada entre asuelei dei planetas gigantas e dei planetas rocassós amb una valor egala a 1,96. Dins aquò, plusors satellits coma Io ò la Luna an de densitats superioras. Aqueu satellit a egalament pas d'atmosfèra espessa.

Se formèt probablament a partir dau disc de matèria en orbita a l'entorn de Jupitèr durant la formacion de la planeta. Lo procès d'acrecion foguèt probablament rapid (aperaquí 10 000 ans) en causa de sa proximitat amb la superficia joviana[4][5].

Estructura intèrna

[modificar | Modificar lo còdi]
Modèl de Ganimèdes amb un nuclèu de fèrre e de sulfurs, un mantèu de silicats e una crosta de glaç.

Ganimèdes es un còrs diferenciat amb un nuclèu, un mantèu e una crosta. En causa de sa densitat e de son moment d'inèrcia feble, lo modèl pus frequent representa Ganimèdes amb un nuclèu compausat de fèrre e de sulfurs, un mantèu de silicats e una crosta de glaç[6] [7]. Lo rai dau nuclèu podriá aver una talha entre 700 e 900 quilomètres per una densitat situada entre 5,5 e 6,0[7] [8] [9] [10]. Sa temperatura seriá de 1 200 a 1 400 °C per una pression de 10 GPa[9] [10]. Una partida seriá en fusion dau fach de la deteccion d'un camp magnetic per la sonda Galileo[11] [8]. Lo mantèu auriá una espessor de 800 a 1 000 quilomètres amb una densitat de 3,4 a 3,6[7] [8] [9] [12]. L'existéncia d'un jaç d'aiga liquida dins lo mantèu ò dins la crosta foguèt confiermada per Galileo. Es de còps citat coma un endrech d'existéncia possibla d'una vida extraterrèstra mai aquela possiblitat sembla fòrça febla en causa dei condicions generalas pauc favorablas a la vida sus lo satellit[13].

Atmosfèra

[modificar | Modificar lo còdi]

Ganimèdes a una atmosfèra fòrça tèuna similara a aquela d'Euròpa e facha principalament de dioxigèn. La pression i es probablament compresa entre 0,2 e 1,2 µPa[14]. Aqueu dioxigèn es produch per lo dissociacion dei glaç de la superficia bombardats per lo vent solar e lei particulas venent de Jupitèr. La preséncia d'una ionosfèra es probabla mai, a l'ora d'ara, es pas encara detectada[15].

Superficia

[modificar | Modificar lo còdi]
Cratèrs d'impacte ben conservats dins una region clara de Ganimèdes.
Limit entre una region sorna e una region clara.

La superficia de Ganimèdes a una temperatura mejana de 110 K amb de variacions situadas entre 70 e 152 K. Son albedo es de 0,44. Es compausada d'una mescla de dos tipes de terrens. Lei regions sornas son lei pus ancianas dau satellit e recuerbon un tèrç de la planeta[16]. Lei zònas claras son lei pus recentas e compausan lo rèsta de la superficia. I a de coronas polaras sus la planeta fins ai latituds egalas a 40°, probablament compausadas de glaç d'aiga[17].

Lo nombre de cratèrs d'impacte es important dins lei regions sornas, indicant un temps de quatre miliards d'ans[18]. L'essenciau d'impactes aguèron luòc entre -3,5 e -4,0 miliards d'annadas[18]. Lei zònas claras son mens craterizadas e lor temps es pas conegut amb precision[18]. L'origna e la formacion d'aquelei terrens es totjorn pas coneguda. A l'ora d'ara, leis ipotèsis generalament admesas son tectonicas[6]. D'efiech, lei fòrças de marèia de Jupitèr e l'excentricitat de l'orbita de Ganimèdes a l'entorn de sa planeta podrián entraïnar la fusion d'una partida dau mantèu[18] [19]. La calor podriá causar lo fraccionament de la crosta e escafar lei cratèrs e lei regions sornas[20]. Pasmens, es tanben possible que la calor dei fòrças de marèia entraïnèt de plumachos d'aiga cauda vèrs la superficia de Ganimèdes causant la deformacion tectonica de la litosfèra dei regions claras[21].

Camp magnetic

[modificar | Modificar lo còdi]

Ganimèdes a un camp magnetic intrinsèc significatiu e independent d'aqueu de Jupitèr[22]. L'origina d'aqueu camp es probablament un movement dinamo dins l'interior de Ganimèdes coma per la Tèrra[22]. A respècte de l'aisse de rotacion dau satellit, son enclinason es egala a 176°[22]. Lo camp es donc directament dirigit vèrs lo moment magnetic de Jupitèr e un fenomèn de reconnexion magnetic es possible[22]. Son intensitat es auta, egala a 0,719 µT a l'eqüator e 1,44 µT ai pòls[22]. Lo satellit a tanben un camp magnetic de dipòl induch per lei variacions dau camp de Jupitèr coma per Euròpa e Callisto. La fòrça d'aqueu camp es pus febla qu'aquela dau camp intrinsèc amb una valor egala a 60 nT a l'eqüator[22].

Lo camp magnetic de Ganimèdes fòrma donc una magnetosfèra pichona, d'un rai de 4 ò 5 còps lo rai de Ganimèdes, situada dins la magnetosfèra de Jupitèr. Es una situacion unica dins lo Sistèma Solar. La magnetosfèra a de linhas de camp sarradas entre lei latituds ±30°. Autrament, lei linhas son reconnectas amb l'ionosfèra de Jupitèr explicant probablament leis auròras polaras vistas ai pòls dau satellit[23]. L'interaccion amb lo plasma de Jupitèr es similara au contacte entre la magnetosfèra terrèstra e lo vent solar. Pasmens, la velocitat dau plasma essent mens importanta, i a pas d'arc de tuert per Ganimèdes[24].

Orbita e rotacion

[modificar | Modificar lo còdi]
Article detalhat: Sistèma Jovian.

Ganimèdes orbita a l'entorn de Jupitèr a una distància mejana de 1 070 400 km en 7 jorns e 3 oras amb una excentricitat egala a 0,0013. Lo plan de sa trajectòria es quasi dins lo plan eqüatoriau de la planeta e l'enclinason de son aisse de rotacion es egalament quasi nulla. Coma per la màger part dei satellits dau Sistèma Solar, la rotacion de Ganimèdes es sincròna. Es a dire que lei periòdes de rotacion dau satellit a l'entorn de son aisse e a l'entorn de Jupitèr son identics. Enfin, l'orbita de Ganimèdes mòstra doas resonàncias amb Io (4:1) e Euròpa (2:1).

Observacion

[modificar | Modificar lo còdi]
Fotografia amatora de Jupitèr e de sei quatre satellits principaus.

Ganimèdes es teoricament visible a uelh nus car sa magnitud aparenta es de + 4,6. Pasmens, una tala observacion necessita de condicions fòrça favorablas (elongacion maximala a respècte de Jupitèr) car, en temps normau, lo lume dau satellit es escondut per aqueua de la planeta. Amb un instrument amator, Ganimèdes es un objectiu aisat d'observar e es egalament possible de seguir son desplaçament entre doas nuechs d'observacion.

Annèxas

[modificar | Modificar lo còdi]

Liames intèrnes

[modificar | Modificar lo còdi]

Liames extèrnes

[modificar | Modificar lo còdi]
  • (en) « Ganymede - In Depth » , NASA Science - Solar System Exploration, consultat lo 12 de novembre de 2020, [6].

Bibliografia

[modificar | Modificar lo còdi]

Nòtas e referéncias

[modificar | Modificar lo còdi]
  1. ↑ Segon eu, aviá observat lei quatre satellits galileians tre 1609. Pasmens, citèt unicament d'exemples datant de 1613 e sei nòtas personalas parlan pas d'observacions de Jupitèr anterioras a 1610.
  2. ↑ Segon de recèrcas menadas dins d'archius astronomics chinés, l'astronóm Gan De (sègle IV avC) auriá observat de satellits galileians en 365 avC gràcias a de condicions d'observacion fòrça favorables. Aquò es teoricament possible dins certanei configuracions espacialas. Pasmens, l'informacion foguèt rapidament oblidada per sei contemporanèus.
  3. ↑ Avans lei missions Voyager, Titan èra considerat coma lo satellit naturau pus gròs dau Sistèma Solar.
  4. ↑ Mosqueira, Ignacio; Estrada, Paul R (2003). "Formation of the regular satellites of giant planets in an extended gaseous nebula I: subnebula model and accretion of satellites". Icarus. 163 (1): 198–231.
  5. ↑ En comparason, la durada de formacion de Callisto, pus alunchada es estimada a 100 000 ans.
  6. ↑ 6,0 et 6,1 Showman, Adam P.; Malhotra, Renu (1999). "The Galilean Satellites" (PDF). Science 286 (5437): 77–84.
  7. ↑ 7,0 7,1 et 7,2 Sohl, F.; Spohn, T; Breuer, D.; Nagel, K. (2002). "Implications from Galileo Observations on the Interior Structure and Chemistry of the Galilean Satellites". Icarus 157: 104–119.
  8. ↑ 8,0 8,1 et 8,2 Hauk, Steven A.; Aurnou, Jonathan M.; Dombard, Andrew J. (2006). "Sulfur's impact on core evolution and magnetic field generation on Ganymede" (PDF). J. Of Geophys. Res. 111: E09008.
  9. ↑ 9,0 9,1 et 9,2 Kuskov, O.L.; Kronrod, V.A.; Zhidicova, A.P. (2005). "Internal Structure of Icy Satellites of Jupiter" (PDF). Geophysical Research Abstracts (European Geosciences Union) 7: 01892. [1].
  10. ↑ 10,0 et 10,1 Kuskov, O.L.; Kronrod, V.A. (2005). "Internal structure of Europa and Callisto". Icarus 177: 550–369.
  11. ↑ Kivelson, M.G.; Khurana, K.K.; Coroniti, F.V. et al. (2002). "The Permanent and Inductive Magnetic Moments of Ganymede" (PDF). Icarus 157: 507–522.
  12. ↑ Freeman, J. (2006). "Non-Newtonian stagnant lid convection and the thermal evolution of Ganymede and Callisto" (PDF). Planetary and Space Science 54: 2–14.
  13. ↑ En revènge, lo camp magnetic permanent de la luna e la preséncia de quantitats importantas d'aiga podrián facilitar una futura colonizacion umana.
  14. ↑ Hall, D.T.; Feldman, P.D.; McGrath, M.A. et al. (1998). "The Far-Ultraviolet Oxygen Airglow of Europa and Ganymede". The Astrophysical Journal 499: 475–481.
  15. ↑ Eviatar, Aharon; Vasyliunas, Vytenis M.; Gurnett, Donald A. et al. (2001). "The ionosphere of Ganymede" (ps). Planet. Space Sci. 49: 327–336.
  16. ↑ Petterson, Wesley; Head, James W.; Collins, Geoffrey C. et al. (2007). "A Global Geologic Map of Ganymede" (PDF). Lunar and Planetary Science XXXVIII: 1098. [2]
  17. ↑ Miller, Ron; William K. Hartmann (May 2005). The Grand Tour: A Traveler's Guide to the Solar System (3rd ed.). Thailand: Workman Publishing. pp. 108–114.
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 et 18,3 Zahnle, K.; Dones, L. (1998). "Cratering Rates on the Galilean Satellites" (PDF). Icarus 136: 202–222.
  19. ↑ Bland; Showman, A.P.; Tobie, G. (March 2007). "Ganymede's orbital and thermal evolution and its effect on magnetic field generation" (PDF). Lunar and Planetary Society Conference 38: 2020. [3]
  20. ↑ Bland; Showman, A.P.; Tobie, G. (March 2007). "Ganymede's orbital and thermal evolution and its effect on magnetic field generation" (PDF). Lunar and Planetary Society Conference 38: 2020. [4]
  21. ↑ Barr, A.C.; Pappalardo, R. T. et al. (2001). "Rise of Deep Melt into Ganymede's Ocean and Implications for Astrobiology" (PDF). Lunar and Planetary Science Conference 32: 1781. [5]
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 22,3 22,4 et 22,5 Kivelson, M.G.; Khurana, K.K.; Coroniti, F.V. et al. (2002). "The Permanent and Inductive Magnetic Moments of Ganymede" (PDF). Icarus 157: 507–522.
  23. ↑ Kivelson, M.G.; Warnecke, J.; Bennett, L. et al. (1998). "Ganymede's magnetosphere: magnetometer overview" (PDF). J.of Geophys. Res. 103 (E9): 19,963–19,972.
  24. ↑ Volwerk, M.; Kivelson, M.G.; Khurana, K.K.; McPherron, R.L. (1999). "Probing Ganymede's magnetosphere with field line resonances" (PDF). J.of Geophys. Res. 104 (A7): 14 729 – 14 738.

Sistèma Solar
(Estela : Lo Solelh)

Lo SolelhMercuriVènusLa LunaTèrraMartFòbos e DeimosCeresLa cencha d{{'}}asteroïdesJupitèrSatellits de JupitèrAnèus de JupitèrSaturneSatellits de SaturneAnèus de SaturneUranusSatellits d'UranusAnèus de UranusNeptunSatellits de NeptunAnèus de NeptunePlutonSatellits de PlutonHaumeaSatellits de HaumeaMakemakeLa cencha de KuiperÈrisDysnomiaThe Scattered DiscThe Hills CloudThe Oort Cloud

Planetas
Mercuri · Vènus · Tèrra · Mart · Jupitèr · Saturne · Uranus · Neptun

Planetas nanas
Cères · Pluton · Èris

Pichons còrses
Asteroïdes · Cencha d'asteroïdes · Cometas · Cencha de Kuiper · Objèctes eparses · Nívol d'Oort

Satellits
T (1) : Luna — M (2) : Fòbos · Deimos — J (67) : Io · Euròpa · Ganimèdes · Callisto — S (62) : Titan · Rhea · Mimas · Enceladus · Tethys · Dione — U (27) : Miranda · Ariel · Umbriel · Titània · Oberó — N (14) : Triton

Lista dels objèctes del Sistèma Solar · Galariá del Sistèma Solar
 
Recuperada de « https://oc.wikipedia.org/w/index.php?title=Ganimèdes_(luna)&oldid=2454337 »