Guèrra
La guèrra (lem., viv.: guerra)[1] es un estat de conflicte armat entre plusors grops politics ò sociaus, generalament d'Estats ò d'entitats similaras (rebellion, insureccion, guerilha...). Apareguda tre l'Antiquitat Auta, e benlèu tre la Preïstòria, la guèrra es un biais de resòuvre un conflicte per la violéncia. Es ansin entraïnada per de questions d'òrdre economic (contraròtle de ressorsas, aquistament d'un capitau...) que pòdon, segon la situacion, prendre la forma de problèmas religiós, politics ò etnics. Segon aquela definicion, es practicada per leis umans e per certaneis insèctes sociaus.
En l'òme, l'importància deis enjòcs liats a la guèrra a entraïnat l'aparicion de reflexions sus son organizacion, son debanament e son acabament. Ansin, la conducha de la guèrra de disciplinas particularas segon lo nivèu considerada : estrategia per gerir lo conflicte dins sa globalitat, operatica per lei campanhas militaras e tactica per leis accions menadas sus lo prat batalhier. Un drech particular, dich drech de la guèrra, s'es tanben desvolopat per enquadrar lo començament e la fin dau conflicte e precisar leis accions autorizadas. En particular, insistís sus lo destriament entre lei militars e lei civius.
D'efiech, en causa de sa natura destructritz, la guèrra es considerada coma una calamitat d'evitar e d'institucions internacionalas especializadas son estadas creadas per mantenir la patz ò per jutjar leis excès dei combatents (Nacions Unidas, tribunaus internacionaus...). Pasmens, es tanben una fònt d'inspiracion majora coma leis artistas qu'an representat la guèrra dempuei l'Antiquitat sus tot tipe de supòrt.
Causas
[modificar | Modificar lo còdi]
La màger part dei guèrras son entraïnadas per l'existéncia de dos grops, mai ò organizats, susceptibles de se combatre collectivament. D'efiech, una guèrra necessita la preséncia de dos camps estimant preferible de prendre leis armas per defendre son ponch de vista sus una question conflictuala. Aqueu comportament sembla frequent car, dins l'Istòria, 90% a 95% dei societats umanas conegudas a l'ora d'ara an participat a au mens una guèrra durant son existéncia. En revènge, lei guèrras implicant mai de dos camps son excepcionalas e, sus un prat batalhier donat, lei combats amb mai de dos participants son fòrça rars[2].
Lei desacòrdis susceptibles de degenerar son generalament d'origina economica e regardan la presa de contraròtle d'una ressorsa, d'un capitau ò dau resultat d'un trabalh. En l'òme, aqueu fenomèn s'observa aisament dins lei guèrras de conquista territòriala (guèrras d'annexion, guèrras de colonizacion...) ò dins lei guèrras destinadas a mantenir en plaça ò a estendre un òrdre economic donat (intervencions estatsunidencas en America ò sovieticas en Euròpa Centrala, guèrras neocolonialas...). Se tròba tanben dins leis insèctes sociaus practicant la guèrra (pilhatge dei bolets cultivats per certanei formigas ò termitas per d'autreis espècias, captura de formigas esclavas...).
Dins lo cas de l'èsser uman, una guèrra pòu de còps aver d'autrei causas aparentas coma de motius politics (guèrras de liberacion coloniala...), religiós (Crosadas...), etnics (Guèrra Civila de Sierra Leone...) ò nacionalistas (Premiera Guèrra Mondiala...). Dins aquò, s'aquelei dimensions son susceptiblas d'èsser importantas dins la conducha e lo reglament dau conflicte, pòdon generalament èsser reduchas a un aspèct economic. Per exemple, durant l'Edat Mejana, lei Crosadas, qu'èran inicialament una expedicion religiosa, se transformèron rapidament en un conflicte per lo contraròtle de fèus.
Tipes de guèrra
[modificar | Modificar lo còdi]
Se destrian plusors tipes de guèrra. La pus primitiva es la guèrra tribala qu'opausa de societats desprovesidas d'institucions estatalas. Engatjan d'efectius limitats car lei tribüs an generalament una populacion febla. Pasmens, pòdon entraïnar de pèrdas proporcionalament superioras ai combats entre armadas estatalas car son de conflictes lòngs que son susceptibles de s'acabar per un chaple dau vencut.
Lei guèrras menadas per leis Estats ò per de grops estructurats d'inspiracion estatala (guerilha, insureccion, rebellion...) son generalament pus violentas car mobilizan de mejans pus importants. Dins aquò, lo taus de militarizacion i es pus feble car una partida importanta deis abitants demòran retenguts per d'autrei pretzfachs (agricultura, industria...). Per exemple, au començament de la Premiera Guèrra Mondiala, França mobilizèt 3,58 milions d'òme, un recòrd dins l'istòria dau país que representava pasmens solament 10% de la populacion. Dins de cas extrèms, la guèrra es dicha totala quand totei lei ressorsas d'un camp son dirigidas vèrs lo domeni militar.
Enfin, existís de guèrras indirèctas coma la Guèrra Freja qu'opausèt de 1947 a 1991 leis Estats Units d'America a l'Union Sovietica. Resultan d'una impossibilitat d'una confrontacion dirècta, çò que necessita d'aver recors a d'aliats susceptibles de s'engatjar dins un combat dirèct. Aquelei guèrras pòdon durar plusors decennis car tòcan pas, ò pauc, la populacion e lo territòri dei protagonistas principaus.
Conducha de la guèrra
[modificar | Modificar lo còdi]Estructura d'una guèrra
[modificar | Modificar lo còdi]
Una guèrra es organizada per divèrseis estructuras. La premiera es son organizacion temporala. D'efiech, una guèrra comença normalament amb una declaracion de guèrra e s'acaba per un tractat de patz. Son debanament pòu èsser marcat per la conclusion d'altas au fuòc entraïnant una suspension provisòria ò definitiva de l'utilizacion de la violéncia sus un territòri mai ò mens estendut. Lo formalisme d'aqueleis etapas varia segon lei regions e lei periòdes. De còps, es pas respectat car una guèrra pòu tanben s'iniciar sensa declaracion de guèrra (ataca japonesa de Pearl Harbor) ò s'acabar sensa tractat de patz (genocidi de l'enemic...).
La guèrra a tanben una organizacion sociala car mobiliza collectivament d'èssers umans que sei fòrças dèvon se concentrar vèrs d'objectius comuns. Lo premier nivèu es aqueu de la decision politica que chausís d'engatjar ò d'arrestar lo conflicte e que definís leis objectius d'impausar a l'enemic. Puei, vèn lo nivèu estrategic que s'ocupa de racionalizar l'esfòrç de guèrra (planificacion, organizacion dei fòrças e dei mejans de produccion...). Fòrça liat a la dimension politica, es l'intermediari entre lei caps dau grop e l'emplec efectiu de la fòrça militara. Aqueu darrier fòrma lo nivèu operatiu que pertòca l'organizacion dei campanhas militaras e de sei supòrts. Enfin, a la basa, se tròba lo nivèu tactica que cuerb lo debanament dau combat eu meteis sus lo prat batalhier. Segon lo nivèu de desvolopament dei societats en guèrra, aquelei nivèus son mai ò mens desvolopats. De còps, son completats per d'estrats suplementaris coma la propaganda.
Enfin, una guèrra es menada per d'actors identificats[3] e organizats. Es un pretzfach reservat ai guerriers dins lei tribüs primitivas. Dins leis estats modèrnes, es la mission dei militars que son de combatents formant d'entitats organizadas e ierarquizadas dispausant d'un entraïnament e d'un armament especifics. Son dichs regulars quand fan partida dei fòrças armadas d'un país e irregulars dins lo cas contrari.
Drech de la guèrra
[modificar | Modificar lo còdi]Lo drech de la guèrra es l'ensems dei lèis, generalament costumieras, que regisson lei relacions entre dos belligerants. Aparegudas tre l'Antiquitat Auta per lei pus ancianas, definisson lo biais de començar una guèrra, lei mejans de combatre considerats coma legitims, l'estatut dei presoniers ò deis ostatges, deis ambaissadas, deis arbitres, dei combatents, dei civius, lei trèvas, lei tractats e lo biais d'acabar una guèrra.
Emergéncia durant l'Antiquitat
[modificar | Modificar lo còdi]L'aparicion d'un drech de la guèrra sembla fòrça anciana car de tèxtes antics, coma lo còdi d'Hammurabi publicat vèrs 1750 avC, contenián ja de disposicions regardant l'actitud de tenir durant un conflicte armat. Encoratjavan lo respèct dau feble per lo fòrt quand lei circonstàncias exigissián pas l'usatge de la violéncia[4]. Pus tard, en Grècia, lo Dialòg de Melos (sègle V avC) mòstra l'aparicion de la nocion de « guèrra justa ». Enfin, l'idèa d'una limitacion deis armaments apareguèt tanben dins plusors endrechs diferents. Regardèt principalament leis armas de distància que son utilizacion èra jutjada desleiala en certanei pòbles car permetiá de tuar un combatent sensa l'afrontar dirèctament.
Inventors dau drech modèrne, lei Romans desvolopèron plusors nocions juridicas regardant lei drechs deis individús durant una guèrra. En particular, aplicavan lo principi de res nullius que permetiá de s'apropriar lei bens e leis enemics vencuts. Aquò legitimava lo pilhatge mai de derogacions ulterioras permetèron de destriar mai d'un cas onte la sasida dei bens ò dei personas èra pas reconeguda (ciutadans capturats per suspresa, immòbles, esclaus d'un domeni, tesaur...).
Lei convencions medievalas
[modificar | Modificar lo còdi]A partir de l'Edat Mejana, lei teologians crestians assaièron d'expausar de rasons racionalas de començar una guèrra. Lo pus famós es Tòmas d'Aquin (1224 ò 1225 - 1274) que presentèt tres condicions necessàrias per justificar una guèrra, dichs auctoritas principis, causa justa e intentio recta. Fòrça important, lo premier limitava lo drech de menar una guèrra a la poissança publica. Dins lo cas contrari, un conflicte privat per exemple, l'usatge de la violéncia èra un crime. Lo segond demandava d'aver una causa justa de defendre e lo tresen exigiá de declarar seis intencions vertadieras (pas de projèctes secrèts) e de menar lo combat per lo ben comun. Tres sègles pus tard, foguèt completat per Francisco de Vitoria (1483 ò 1486 - 1546) que declarèt la guèrra legitima per empedir un mau encara pus important. Pasmens, avans, èra necessari de negociar e d'adreiçar un avertiment ultim a son adversari potenciau.
Lei teologians aprofondiguèron egalament la reflexion sus leis accions acceptablas en periòde de conflicte. Certaneis armas, coma l'aubaresta considerada coma tròp perilhosa, foguèron enebits per la Glèisa. Divèrsei practicas coma la destruccion de recòltas ò d'aubres fruchaus, l'empoisonament de fònts e lei mutilacions inutilas foguèron tanben interdichas. Dins aquò, aquelei nòrmas, eissidas de la chivalariá, dispareguèron pauc a pauc amb l'aumentacion deis efectius e l'intensificacion dei conflictes. Ansin, en 1226-1229, per rompre la resisténcia de Tolosa durant la partida finala de la Crosada deis Albigés, lei Francés organizèron la destruccion sistematica dei vergiers e dei vinharedas de la vila. D'autra part, l'aubaresta se generalizèt fins a entraïnar l'aparicion de companhiás especializadas.
Dins lei regions feudala, coma Japon, de convencions similaras apareguèron, resumida dins la « via de l'arc e dau chivau » e dins lo bushido. De mai, leis armas de fuòc, en despiech de son eficacitat e d'una produccion locala fòrta, foguèron abandonadas après leis ans 1630.
Lo jus bellum e lo jus in bello
[modificar | Modificar lo còdi]
A partir de la Renaissença, lei fònts ancianas sus lei costumas de guèrra e l'aparicion de practicas diplomaticas entraïnèron l'aparicion d'un drech de la guèrra vertadier, dominat per lei nocions de jus ad bellum e de jus in bello. La Guèrra de Trenta Ans (1618-1648) e lei negociacions lòngas menent au tractat de Vestfàlia aguèron un ròtle primordiau dins aquel emergéncia que foguèt largament perseguida per lei Lutz au sègle XVIII. Considerant la guèrra coma un acte leiau e ben definit dins lo temps, supausa l'existéncia d'una menaça ò d'un perilh grèu e enquadra donc lo formalisme regardant lo debanament d'un conflicte. Ansin, l'entraïnament d'una guèrra necessita d'aver de motius legitims que son presentats a l'adversari (casus belli). Una declaracion es adreiçada a l'enemic e lo conflicte s'acaba amb un tractat de patz. Aquelei principis foguèron respectats fins a l'invasion estatsunidenca d'Iraq en 2003.
Lo jus ad bellum es lo drech d'intrar en guèrra. Gropa l'ensems de motius legitims d'un Estat de declarar ò de menar una guèrra. Lei principaus son la defensa dei drechs naturaus de l'individú e la defensa collectiva còntra una agression.
Lo jus in bello es lo drech durant una guèrra. Depinta la maniera de la faire e limita lei violéncias autorizadas. Regropava un còrpus important centrat sus plusors principis fondamentaus :
- la definicion deis enemics car la guèrra es una relacion opausant de grops sociaus onte leis òmes son unicament enemics dins lo quadre circonstanciau de la guèrra. Ansin, per exemple, un Estat es pas en guèrra còntra leis abitants d'un Estat enemic. Dèu donc preservar lor onor, lor vida e, franc de situacion d'urgéncia absoluda, preservar lor proprietat. De mai, coma lei combatents dei dos camps son pas personalament enemics, lo combat dèu opausar d'adversaris armats e enebís d'atacar lei bleçats ò lei presoniers.
- la separacion entre lo domeni civiu, es a dire l'ensems dei personas e dei bens que son de mantenir en fòra de la guèrra, e lo domeni militar que gropa totei leis individús e lei ressorsas engatjats dins lo conflicte. Aqueu ponch, ja formulada per lo concili de Charroux en 989, enebís tota accion agressiva volontària còntra lei populacions civilas.
- acceptar la mediacion d'un grop tèrç per empedir una guèrra.
- declarar la guèrra e adreiçar un ultimatum avans d'iniciar una ataca.
- respectar leis ambaissadors.
- respectar lei trèvas, lei signes de rediccion e lei luòcs d'asile.
- utilizar unicament la fòrça necessària. Impausa ansin d'emplegar de mejans e un nivèu de violéncia proporcionats ais objectius.
- cercar un retorn a l'estat de patz.
- en cas de victòria, pas exigir mai que leis objectius de guèrra amb, eventualament, de reparacions.
- tractar amb l'enemic e acceptar la patz quand leis objectius de guèrra son agantats.
Lo mestritge deis armaments e lo drech umanitari
[modificar | Modificar lo còdi]
L'industrializacion de la guèrra, a partir de la fin dau sègle XIX, e leis atrocitats dei dos conflictes mondiaus entraïnèron l'aparicion dei darriereis apondons au drech de la guèrra modèrna. Lo premier es la generalizacion dau mestritge deis armaments amb una multiplicacion dei tractats enebissent ò limitant l'utilizacion de certaneis armas. En particular, es lo cas deis armas quimicas e biologicas, dei minas antipersonau, de certanei municions d'artilhariá ò de fusiu... etc. Foguèron tanben concluts de tractats de desarmament nuclear (SALT, START...).
Pasmens, l'evolucion foguèt l'aparicion d'un drech umanitari regropant lei tradicions umanistas ancianas, un ensems de tractats destinats a protegir lei victimas de conflictes (dich drech de Genèva), un ensems de tractats eissits de conferéncias sus la patz que se debanèron entre 1899 e 1907 sus lo contraròtle dei mejans e dei metòdes utilizats (dich drech de L'Aia) e l'ensems deis accions dei Nacions Unidas. Son objectiu es de protegir lei drechs de la persona segon dos aisses importants :
- protegir leis individús que participan pas, ò plus, ais ostilitats.
- limitar lo nivèu de violéncia.
Enfin, son aparegudas de juridiccions internacionalas que son ròtle es de jutjar lei violacions dau drech de la guèrra. Lei pus famosas son aquelei cargadas de la denazificacion d'Alemanha après la Segonda Guèrra Mondiala.
Evolucion militara de la guèrra
[modificar | Modificar lo còdi]La guèrra primitiva
[modificar | Modificar lo còdi]La guèrra primitiva es la forma de combat adoptada per lei societats pauc desvolopadas que dispausan de ressorsas umanas e economicas reduchas. Avans l'aparicion dei premierei civilizacions, èra probable l'unic mejan de menar una guèrra e, uei, es totjorn utilizada per lei societats tribalas. L'incursion, l'emboscada e lo chaple ne'n son lei caracteristicas principalas[5]. En causa de la manca de ressorsas, lei defensas permanentas son quasi impossiblas de bastir e d'entretenir mai es possible de s'installar dins un endrech ben protegit. L'organizacion e l'entraïnament dei combatents son febles e i a ges d'especializacion : cada òme es susceptible de portar leis armas. En certanei societats, lei fremas participan tanben ai batalhas.
A l'escala d'una pichona comunautat, aqueu tipe de conflicte pòu èsser fòrça murtrier e lòng car es pauc propici ai batalhas decisivas. Una tiera d'escaramochas pòu donc opausar dos adversaris durant d'annadas e entraïnar la mòrt d'un nombre significatiu de combatents. Se l'ocasion se presenta, l'enemic es sovent exterminat.
Vèrs l'articulacion dei tropas
[modificar | Modificar lo còdi]
Amb l'aparicion de civilizacions estructuradas, se formèron pauc a pauc d'armadas pus nombrosas amb d'unitats especializadas. Per exemple, foguèt lo cas dei fòrças de carris d'Orient Mejan, deis arquiers assirians ò deis oplitas antics. Permetent d'entretenir d'armadas importantas d'un biais permanent, aquela evolucion entraïnèt una complexificacion de la guèrra. D'efiech, la conducha d'un estat en guèrra necessitèt desenant de pensar a l'estrategia d'adoptar ò a l'organizacion e l'utilizacion dei tropas. Leis armas venguèron tanben pus sofisticadas amb l'invencion d'armaments unicament dedicats a la guèrra (espasa, armadura, bloquier...), la generalizacion dei fortificacions e l'aparicion dei combats navaus.
Pasmens, aquelei fòrças se comportavan sovent sus lo prat batalhier coma doas massas unicament capablas d'avançar. Durant lei Guèrras Medicas, aquò explica lei victòrias de la falanja grèga còntra lei fòrças pèrsas. D'efiech, en despiech de son inferiotat numerica, lei Grècs podián formar una linha defensiva densa que rompava aisament leis assauts frontaus de l'infantariá leugiera advèrsa. Una etapa majora foguèt franquida per lei Romans que devesiguèron sa linha per formar d'unitats pichonas (d'un centenau d'òmes) separadas per d'espacis permetent lo passatge d'autreis unitats. Permetiá tanben d'estirar la linha.
Leis innovacions romans donèron una soplesa novèla ai fòrças armadas permetent d'articular lei tropas per reagir a un perilh ò per aprofichar una oportunitat. Gràcias a elei, lei legions romanas dominèron militarament lei prats batalhiers fins au sègle IV apC. D'evolucions similaras aguèron luòc en China coma o mòstra leis escrichs dau generau Sun Tzu que preconiza d'utilizar l'engana e la mobilitat dins l'L'Art de la Guèrra.
Lo periòde feudau
[modificar | Modificar lo còdi]
Après la fin de l'Antiquitat, plusors regions dau mond, coma Euròpa ò Japon, conoguèron un regime de feudalitat onte la guèrra èra reservada a un elèit militar cargat de protegir lo pòble. Aquò causèt una reduccion importanta deis efectius que foguèt compensada per un melhorament de l'equipament. Apareguèron ansin de tipes novèus de combatents (lo chivalier europèu, lo samurai japonés...) qu'èran dotats d'armaments pesucs, cars e necessitant un entraïnament lòng e especializat. Tecnologicament, de progrès majors foguèron realizats, especialament en matèria de fabricacion d'armaduras.
Pasmens, lo feudalisme s'acompanhèt generalament d'una regression importanta au nivèu tactic. Per exemple, en Euròpa, la carga frontala tornèt venir la nòrma per lei chivaliers francés que foguèron ansin vencuts mai d'un còp per de tropas d'arquiers. Una malaventura similara arribèt a l'aristocracia austriana que foguèt durament batuda per lei païsans elvetics. Ansin, tre la fin de l'Edat Mejana, plusors armadas comencèron d'adoptar tornarmai d'unitats articuladas a l'entorn d'una mescla de soudats portant d'armas diferentas (arquiers, lanciers...).
Lei cavaliers arquiers nomadas
[modificar | Modificar lo còdi]
En parallèl dei pòbles sedentaris, lei pòbles nomadas eurasiatica desvolopèron lo sieu modèl militar. Èra fondat sus l'utilizacion d'arquiers de cavalariá capables de secutar lei formacions enemigas e de se desplaçar rapidament. Aquelei combatents èran equipats de plusors cavaus resistents ai condicions duras de l'estèpa e d'un arc composit capable de tuar un adversari a mai d'un centenau de mètres. Dins lo cas d'una batalha, èran completats per de fantassins e de cavaliers pesucs qu'èran cargats de rompre definitivament un enemic afeblit. En mai d'aquò, devián respectar de règlas estrictas que prevesián la pena de mòrt per la màger part dei mancaments.
Sus lo prat batalhier, aquelei principis donèron naissença a una tropa fòrça mobila, ben armada e ben disciplinada. Capabla de concentrar sei mejans sus un ponch donat ò de s'enfugir en fàcia d'un adversari tròp fòrt, atacava generalament dins de condicions preferencialas. Ansin, leis armadas nomadas dominèron largament leis armadas sedentàrias dau milleni I avC au sègle XV apC. En particular, lei [Empèri Mongòl|Mongòls]] conquistèron la quasi totalitat d'Asia e una partida d'Euròpa.
L'irrupcion deis armas de fuòc
[modificar | Modificar lo còdi]
Inventada en Asia, leis armas de fuòc foguèron rapidament adoptadas e desvolopadas per leis armadas europèas de la Renaissença. Permetián d'alongar la portada e la poissança deis armas dau periòde. Precipitèron la disparicion dei cavaliers feodaus que son armadura èra pas pron resistenta per arrestar una bala. De mai, se declinèron en armas leugieras, utilizadas per lei fantassins e lei cavaliers, e en armas pesucas que necessitava l'utilizacion d'una còla per tirar un còp.
Entre lo sègle XVI e lo sègle XVIII, lei tacticas foguèron adaptadas per melhorar la coordenacion dei tirs e per accelerar lo cargament deis armas (que demorèt pasmens lòng fins au sègle XIX). De son caire, l'artilhariá se diversifiquèt amb l'aparicion de pèças de sètge destinadas a rompre lei fortificacions, de pèças de marina dedicadas au combat navau e de pèças de campanha pron leugieras per seguir una armada dirèctament sus lo prat batalhier.
L'importància creissenta dei teatres navaus
[modificar | Modificar lo còdi]
La guèrra maritima apareguèt tre l'Antiquitat Auta e de batalhas navalas decisivas se debanèron durant aqueu periòde. La pus famosa es probable la victòria grèga de Salamina (480 avC) qu'arrestèt l'avançada pèrsa en direccion de Peloponès. Pasmens, dins la màger part dei conflictes antics e medievaus, lo contraròtle de la mar demorèt un enjòc segondari.
Aquò cambièt largament amb l'aparicion deis empèris coloniaus europèus. D'efiech, en causa de la distància importanta entre lei colonias e la metropòli, la marina permetiá d'assegurar lo mandadís de renfòrç, de protegir lei rotas comercialas e de menaçar lei litoraus enemics. A partir de la fin de l'Edat Mejana, plusors estats europèus coma lei republicas marchandas italianas, lei Províncias Unidas, Anglatèrra ò França desvolopèron de flòtas poderosas. Ai sègles XVII e XVIII, totei lei guèrras europèas majoras aguèron una compausanta navala importanta coma la Guèrra de Sèt Ans (1756-1763) ò la Guèrra d'Independéncia deis Estats Units d'America (1775-1783). Au sègle seguent, lei fòrças navalas sostenguèron largament lei tropas europèas engatjadas dins la colonizacion. Enfin, durant lei doas guèrras mondialas veguèron de batalhas importantas dins l'Ocean Atlantic, l'Ocean Pacific e dins la Mar Mediterranèa, compres dins la dimension sosmarina.
L'industrializacion de la guèrra
[modificar | Modificar lo còdi]
Dins lo corrent de la segonda mitat dau sègle XIX, la Revolucion Industriala trobèt d'aplicacions dins lo domeni militar permetent l'aparicion d'armas novèlas (mitralhièra, artilhariá pesuca...) produchas dins de quantitats sensa precedents. Aquò permetèt de formar d'armadas de plusors milions d'òmes (6,8 milions d'òmes per lei Sovietics en 1944 sus lo frònt germanosovietic) capables de combatre tota l'annada. Ansin, lei capacitats industrialas d'un belligerant venguèron un aspèct fondamentau de sa poissança militara. Lo premier exemple d'aquela mutacion foguèt la Guèrra de Secession (1861-1865) onte lei Sudistas, pus experimentats e mielhs comandats, foguèron vencuts per de Nordistas capables d'equipar – e de reequipar – d'armadas pus nombrosas gràcias a la produccion de seis usinas. La Premiera Guèrra Mondiala e, subretot, la Segonda Guèrra Mondiala confiermèron aquela evolucion.
Aquelei besonhs d'armas, de municions e de viures donèron una importància novèla a la logistica, a l'engèni, ais infrastructuras e ais aisses de comunicacion. Entraïnèt tanben l'aparicion de la propaganda modèrna que permet de mantenir la coësion de la nacion durant la guèrra. Gràcias a l'aparicion d'otís de comunicacion de massa (premsa, radiò, television...), permet de tocar la quasi totalitat deis individús d'un camp. Enfin, sus lei teatres oceanics, l'industrializacion accentuèt l'importància de la dimension navala de la guèrra car l'esfòrç de guèrra industriau es vulnerable au blocus navau (guèrra sosmarina).
L'aparicion de l'avion
[modificar | Modificar lo còdi]
Apareguda au començament dau sègle XX, l'aviacion militara apondiguèt una dimension novèla ai combats. D'efiech, l'avion permet d'atacar d'objectius enemics dirèctament sus lo prat batalhier ò dins la prefondor dau territòri advèrs (vilas, infrastructuras, industrias...). Es tanben capable d'assegurar de missions d'observacion permetent d'obtenir d'entresenhas sus un dispositiu ò de susvelhar una zòna. Enfin, pòu permetre lo transpòrt d'unitats ò de materiaus.
Dins de circonstàncias de superioritat aeriana ben marcada, lei consequéncias pòdon èsser fòrça negativas per lo camp dominat. Per exemple, durant la Guèrra de Kuwait (1990-1991), l'armada iraquiana foguèt decimada per lei bombardaments aliats. Aquò minèt sa capacitat de resisténcia e la defensa terrèstra s'afondrèt en mens de tres jorns. Pendent la Guèrra de Corèa (1950-1953), l'aviacion estatsunidenca foguèt tanben en mesura de destrurre tota l'industria nòrd-coreana.
En reaccion, apareguèron donc d'armas novèlas destinadas a s'opausar dirèctament ais avions enemics (caça aeriana, defensa antiaeriana...), a lei detectar (radar...) ò a enebir l'utilizacion deis aeropòrts (bomba antipista...). Fòrman uei una partida importanta deis armadas modèrnas.
La mecanizacion dau prat batalhier
[modificar | Modificar lo còdi]
Au començament dau sègle XX, l'aumentacion de la poissança de fuòc de l'infantariá e de l'artilhariá entraïnèt lo declin de la cavalariá tradicionala. Pasmens, coma una fòrça rapida èra totjorn necessari sus lo prat batalhier, foguèt remplaçada per una cavalariá blindada formada de veïculs motorizats protegits. Lo pus famós es lo carri de combat, aparegut en 1916, qu'es dotat d'un blindatge capable d'arrestar d'obús e d'un canon poderós. Eficaç durant la Premiera Guèrra Mondiala, se generalizèt durant la Segonda Guèrra Mondiala que veguèt una multiplicacion dei combats entre blindats sus lo frònt germanosovietic. Foguèt pauc a pauc completat per d'autrei veïculs permetent de transportar rapidament de fantassins, de sostenir l'infantariá ò d'utilizar d'armas particularas (artilhariá, engèni, defensa antiaeriana...).
L'efiech principau de la mecanizacion foguèt d'aumentar la poissança deis unitats que venguèron capablas de se desplaçar sus de distàncias de plusors centenaus de quilomètres cada jorn e de desliurar de fuòcs poderós dins la prefondor deis dispositius advèrs. En revènge, aquò donèt encara mai d'importància a la logistica car aqueleis unitats pòdon rapidament se trobar a de distàncias importantas de sei basas inicialas. De mai, necessitèt tanben lo desvolopament de l'engèni car lei veïculs necessitan d'infrastructuras per foncionar corrèctament.
En parallèl, lei diferenteis armadas s'adaptèron rapidament a aquela menaça. Desvolopèron d'armaments novèus, coma leis armas anticarri destinadas a pertusar lo blindatge dei veïculs pus protegits. Adoptèron tanben de concèptes novèus coma la defensa « en prefondor » que permet de s'aparar dei penetracions enemigas.
L'invencion de l'arma nucleara
[modificar | Modificar lo còdi]
Concebuda en 1945, la premiera bomba atomica entraïnèt un cambiament major dins la conducha de la guèrra modèrna. D'efiech, capablas de destrurre aisament totei lei vilas d'un país en quauquei minutas, aqueleis armas enebisson – normalament – una confrontacion dirècta entre dos país dotats d'arsenaus nuclears. Aquela impossibilitat foguèt teorizada dins lei concèptes « d'equilibri de la terror » e de destruccion mutuala assegurada. Aquelei concèptes son basats sus una paritat de la quantitat d'armas nuclearas tengudas per de poissanças d'un nivèu similar e sus la mesa en servici de vectors ben protegits ò ben esconduts (sosmarins, bombardiers, missils intercontinentaus...) capables d'assegurar una repòsta violenta dins lo cas d'una ataca nucleara suspresa.
Aquela impossibilitat de guèrra dirècta caracterizèt la Guèrra Freja qu'opausèt leis Estats Units e l'URSS de 1947 a 1991. Per la contornejar, deguèron sostenir d'aliats en guèrra còntra l'autre camp e se desportar la confrontacion dins lei domenis economics, politics e culturaus amb l'objectiu d'estofar lentament l'enemic. Pasmens, dins lo camp d'un combat dirèct, desvolopèron de doctrinas de repòstas progressivas que devián limitar la violéncia a l'usatge de mejans convencionaus.
La guerilha e lei « guèrras popularas »
[modificar | Modificar lo còdi]
En parallèl dei progrès militars tecnologics que marquèron lo sègle XX, la guerilha e sei mejans febles demorèron una estrategia pertinenta dins l'encastre de movements de liberacion nacionala ò de resisténcia a una armada d'ocupacion. D'efiech, aquela forma de guèrra, apareguda tre l'Antiquitat, foguèt teorizada per lei caps comunistas de la segonda mitat dau sègle XX. Metèron en evidéncia l'importància dau sostèn de la populacion que sèrv de fònt d'avitalhament e d'informacions per lei guerrejaires e precisèt divèrsei tacticas utilas coma lo refús dau combat frontau còntra d'unitats regularas. Gràcias a aquela ajuda « populara », la guerilha pòu secutar son enemic fins a obtenir son agotament. Ben utilizats, aquelei principis foguèron, per exemple, a l'origina dei victòrias nòrd-vietnamianas còntra França e còntra leis Estats Units d'America.
Mai d'una estrategia foguèt desvolopada per contrar lei guerilhas. Son objectiu es generalament de suprimir lo sostèn popular ais insurgents per de mesuras d'ajuda a la populacion, per de politicas de regropament d'abitants afin de suprimir de vilatges susceptibles de sostenir l'advèrsari ò per l'utilizacion d'unitats especializadas cargadas d'arrestar (ò de tuar) leis individús favorables a la guerilha. Dins aquò, aquelei metòdes mòstran sovent de limits, especialament aquelei basats sus la violéncia coma o mòstra la revirada de l'intervencion de l'OTAN en Afganistan.
Lei missils
[modificar | Modificar lo còdi]
Desvolopats durant la Segonda Guèrra Mondiala, principalament per leis Alemands, lei missils son de fusadas dotadas d'un sistèma de guidatge. Permèton de desliurar una carga militara d'un biais relativament precís a de distàncias relativament importantas, sovent en fòra dau camp visuau dau tiraire. Se destrian plusors tipes diferents de missils segon sa trajectòria, sa platafòrma de tir, sa portada e sa buta. Gràcias a sa precision, an largament remplaçat lei canons dins lei domenis dau combat navau e aerian. Son tanben lei vectors utilizats per leis armas nuclearas. Sus lei prats batalhiers terrèstres, lei canons son encara frequents, especialament per lei veïculs pus pesucs coma lei carris, mai lei missils son sovent l'arma principala dei veïculs pus leugiers e dei grops de fantassins especializats dins la lucha anticarri.
La guèrra dempuei la fin de la Guèrra Freja
[modificar | Modificar lo còdi]Dempuei la fin de la Guèrra Freja, la guèrra sembla marcada per doas evolucions majoras que son l'arribada massisa dei tecnologias de l'informacion e l'asimetria. Destinadas a melhorar la transmission e lo partiment de la conoissença dau prat batalhier, lei tecnologias de l'informacion son sovent conjugadas amb d'armaments leugiers e mobils per fluidificar la conducha dau combat e accelerar son ritme. Aquò es fòrça presat per leis armadas , coma aquelei deis Estats Units d'America, qu'assaian d'impausar sa velocitat sus lo prat batalhier. Pasmens, es l'objècte de plusors contestacions basadas sus l'utilizacion tròp important de la tecnologia (au detriment de tacticas militaras pus convencionalas) ò sus lei resultats marrits obtenguts per leis Estatsunidencs en Iraq e en Afganistan.
L'asimetria es una caracteristica de plusors conflictes recents aguent opausat una armada estatala ben entraïnada e ben equipada a una guerilha desprovesida d'armas pesucas. Coma lo camp teoricament pus feble es pas totjorn vencut, aquò mòstra la pertinéncia dau modèl de la guerilha dins la guèrra modèrna. Enfin, certanei fòrças armadas an gardat una organizacion basada sus d'armaments pesucs e poderós car dèvon faciar una menaça dirècta sus sei frontieras (per exemple, Índia e Paquistan).
Consequéncias de la guèrra
[modificar | Modificar lo còdi]Evolucion dei relacions entre grops sociaus
[modificar | Modificar lo còdi]
Maniera de resòuvre, per la violéncia, un conflicte entre dos grops sociaus, la guèrra entraïna generalament d'evolucions dins lei relacions entre aqueleis entitats. Lei cambiaments principaus son d'òrdre politic (cambiament de caps, de regime...), territòriau (modificacion frontaliera, disparicion d'un estat...) ò economic (aquistament de ressorsas, cambiament de l'òrdre economic...). Lei conflictes son donc un factor major d'evolucion dei rapòrts entre leis estats, lei culturas e lei civilizacions.
Pèrdas umanas e destruccions
[modificar | Modificar lo còdi]
En fòra dei transformacions politicas, economicas e territòrialas, leis efiechs pus visibles dei guèrras son lei pèrdas umanas e lei destruccions causadas per lei combats. Unicament durant lo sègle XX, i aguèt au mens 140 conflictes que 15 entraïnèron la mòrt d'un mens un milion de personas. Lo pus murtrier foguèt la Segonda Guèrra Mondiala que tuèt au mens 73 milions de militars e de civius. Destruguèt tanben la màger part d'Euròpa, de Republica Populara de China e de Japon.
Lei conflictes pus saunós pòdon aver de consequéncias grèvas sus la demografia d'una societat. Per exemple, lei doas guèrras mondialas entraïnèron l'aparicion de dos periòdes de definit dei naissenças au sen de la populacion francesa. La reconstruccion dei bens materiaus pòu tanben èsser fòrça lònga. Totjorn dins lo cas de França, durèt mai de 10 ans après la fin de la Segonda Guèrra Mondiala. Dins certanei conflictes, es pas possible, çò que pòu entraïnar, segon l'importància dei pèrdas umanas, la disparicion de vilas ò de societats entieras.
En causa d'aquelei consequéncias negativas, la guèrra es considerada coma un flèu major per la màger part de l'umanitat. Demenir lo nombre e la violéncia dei conflictes es ansin un objectiu important qu'explica la formacion progressiva dau drech de la guèrra e d'institucions cargadas de protegir la patz (SDN, ONU... etc.). Dins de cas extrèms, coma la partida europèa de la Segonda Guèrra Mondiala, lei caps dau Tresen Reich foguèron condamnats per « crimes còntra la patz ».
Recèrca e progrès tecnologics
[modificar | Modificar lo còdi]La guèrra es una fònt importanta de progrès tecnologics, especialament dempuei l'industrializacion de la guèrra au sègle XIX. D'efiech, en causa de la necessitat de s'adaptar en permanéncia a la menaça enemiga sus lo prat batalhier, lei militars an sovent favorizat l'inovacion per desvolopar d'armas ò de proteccions novèlas. An tanben favorizat l'emergéncia de disciplinas scientifics e tecnics coma la logistica. Pasmens, l'exemple pus conegut es lo Projècte Manhattan que foguèt a l'origina de la bomba atomica. Mobilizant plusors miliers de scientifics, permetèt d'adaptar l'energia nucleara a un usatge civiu.
Fònt d'inspiracion dins leis arts
[modificar | Modificar lo còdi]
La guèrra es una tematica fondamentala de l'art dins la màger part dei societats. Tre l'Antiquitat Auta, inspirèt de pinturas, de gravaduras e d'esculturas. Puei, a mesura de son aparicion, d'autrei formas d'art representèron la guèrra. Per exemple, dins la societat modèrna, es donc un tèma frequentament abordat dins lo cinèma.
Dins seis òbras, l'actitud deis artistas en fàcia de la guèrra es fòrça variada que va de la condamnacion (L'apoteòsi de la guèrra de Vassili Vereshchagin) a l'elògi (òbras de propaganda). Pòu tanben servir un projècte de ficcion escrich dins lo mond reau (De fuòc amb de cendre de Pèire Pessamessa) ò dins un univèrs imaginari (Harry Potter de J.K. Rowling).
Annèxas
[modificar | Modificar lo còdi]Liames intèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]Bibliografia
[modificar | Modificar lo còdi]- (en) Lawrence Keelay, War Before Civilization: the Myth of the Peaceful Savage, Oxford University Press, 1996.
Nòtas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ «Guerre» (en francés). Multidiccionari Occitan Dicodòc. Congrès permanent de la lenga occitana. [Consulta: 20 de genier de 2024]
- ↑ Un exemple d'aqueu tipe de conflicte amb mai de dos belligerants es la Guèrra Civila Siriana qu'opausa l'armada governamentala, lei rebèls « moderats », l'Estat Islamic e lei movements curds. Pasmens, la màger part dei batalhas i opausan unicament dos camps.
- ↑ « Identificats » significa pas necessariament « identificables ». Per exemple, dins un movement de guerilha, la possibilitat per un combatent de s'escondre dins la populacion generala es primordiala. Pasmens, aqueu combatent es ben conegut au sen de son camp.
- ↑ Per exemple, lo Deuteronòmi enebís de destrurre certanei bens dei ciutats assetjadas.
- ↑ Martin Debra L., Ryan P. Harrod e Ventura R. Pérez, The Bioarchaeology of Violence, 2012, University Press of Florida.