Akira Kurosawa
Akira Kurosawa (Kurosawa Akira del sieu nom vertadièr, segon l'us tradicional millenari nipon d'emplec dels noms pichons e d'ostal, nascut a Tòquio en 1910 e defuntat idem en 1998), es un immens cineasta (realizator, scenarista, productor) japonés.
Biografia
[modificar | Modificar lo còdi]Jovença e formacion
[modificar | Modificar lo còdi]Enfança e educacion
[modificar | Modificar lo còdi]Akira Kurosawa nasquèt lo 23 de març de 1910 a Tòquio. Son paire, Isamu Kurosawa (1864–1948), èra lo descendent d'una familha de samorais de la Prefectura d'Akita. Èra director de l'escòla segondària de l'Institut d'Educacion Fisica de l'armada. Sa maire, Shima Kurosawa (1870-1852), èra la descendenta de marchands originaris d'Osaka[1]. Akira Kurosawa èra lo darrier fiu dau pareu qu'aguèt un totau de sèt enfants[1]. Isamu Kurosawa considerava la cultura occidentala coma un element fondamentau de l'educacion, çò que permetèt a son fiu de descubrir lo cinèma tre 1916[2]. Pasmens, estudièt tanben d'arts tradicionaus de Japon coma la calligrafia e lo kendo[3].
L'enfança d'Akira Kurosawa foguèt tanben fòrça influenciada per son fraire Heigo, nascut en 1906. D'efiech, après aver mancat l'examen d'intrada au licèu, se concentrèt sus la literatura estrangiera. Dins leis ans 1920, Heigo Kurasawa venguèt benchi, es a dire comentator de films muts. Aquò permetèt a Akira Kurasawa de descubrir mai lo cinèma, lo teatre e lo circ[4]. En parralèl, assaièt de venir pintre d'estil occidentau, mai capitèt mau. Après l'aparicion dau cinèma parlant, Heigo Kurasawa aguèt de dificultats financieras e son fraire deguèt s'entornar en cò de sei parents. Finalament, Heigo se suicidiguèt en junh de 1933 amb sa femna. Quatre mes pus tard, moriguèt tanben lo fraire ainat d'Akira[5].
L'aprendissatge dau cinèma
[modificar | Modificar lo còdi]En febrier de 1936, Kurosawa obtenguèt un pòste d'assistent realizator au sen de l'estudiò de cinèma « Photo Chemical Laboratories » (PCL) que vendrà pus tard l'estudiò Toho. Per aquò, aguèt lo sostèn dau realizator Kajiro Yamamoto (1902-1974) qu'èra estat interessat per lei concepcions cinematograficas de Kurosawa[6][7]. Durant cinc ans, lei dos òmes trabalhèron sus 17 films, çò que permetèt a Kurosawa de desvolopar son talent e de passar de « tresen assistent » a « cap assistent realizator »[8]. Pasmens, Kurosawa trabalhèt tanben amb d'autrei realizators. Aqueu trabalh d'assistent li permetèt Kurosawa de participar a l'elaboracion dei scenas e a la chausida dei luòcs de filmatge. En parallèl, estudièt l'acabament dei scenarios, lei repetiticions, l'esclairatge, lo doblatge, lo montatge e la direccion de la segonda còla[9].
Mai Kurosawa comprenguèt subretot l'importància dau scenario per lo realizator[10]. Ansin, venguèt autor de scenario e obtenguèt un premier succès amb Lo Trionf deis Alas de Satsuo Yamamoto en 1942. Kurosawa contunièt d'escriure de scenarios per d'autrei realizators fins ais ans 1960 car aquela activitat èra fòrça lucrativa[11].
De la guèrra a la reconoissença internacionala
[modificar | Modificar lo còdi]Lo cinèma de guèrra
[modificar | Modificar lo còdi]
A partir de 1941, Kurosawa assaièt de trobar un scenario per començar sa carriera de realizator. A sa demanda, Toho crompèt lei drechs d'adaptacion d'un roman de Tsuneo Tomita (1904-1967)[12][13]. Aquò menèt a La Legenda dau grand judo qu'es lo premier film de Kurosawa. Pasmens, deguèt copar 18 mn de son òbra per contentar la censura. Puei, Kurosawa s'interessèt ais obrieras en temps de guèrra. Sortiguèt ansin un film de propaganda, Lo pus bèu, qu'es una mena de documentari centrat sus una còla d'obrieras d'una usina de lentilhas destinadas a un usatge militar.
Durant lo filmatge, Kurosawa rescontrèt l'actritz Yoko Yaguchi (1921-1985). Lei dos se maridèron lo 21 de mai de 1945 e lo pareu aguèt dos enfants : Hisao Kurosawa nascut en 1945 e Kazuko Kurosawa nascuda en 1954. En parallèl, Toho demandèt una seguida a La Legenda dau grand judo, çò que donèt La Nòva Legenda dau grand judo qu'es considerat coma un film marrit e pauc personau[14][15][16]. Puei, Kurosawa filmèt Leis òmes que trepejèron la coa dau tigre, un film amb un pichon budget que foguèt blocat tant per la censura japonesa que per la censura estatsunidenca après la capitulacion nipona en setembre de 1945[17].
Lei trabalhs d'après guèrra
[modificar | Modificar lo còdi]Après guèrra, Kurosawa foguèt fòrça inspirat per leis ideaus democratics. Ansin, sortiguèt Regrèti ren de ma jovença que presenta l'istòria d'una joventa que cèrca sa plaça dins un contèxte de crisi politica. Lo film recebèt un acuelh mitigat de part de la critica, mai foguèt un succès popular[18][19]. Sei films seguents contunièron de s'inspirar dei transformacions de la societat japonesa novèla. En 1948, realizèt l’Àngel ebri que foguèt son premier succès internacionau en contant l'istoria d'un mètge assaiant de sauvar un yakuza tocat per la tuberculòsi. De mai, aqueu film li permetèt de descubrir l'actor Toshiro Mifune (1920-1997) que tenguèt regularament de ròtles importants dins sei films seguents.
De 1949 a 1950, Kurosawa sortiguèt quatre films que foguèron de succès a l'excepcion d’Escandòl que maucontentèt lo realizator eu meteis[20]. En revènge, sa darriera òbra dau periòde, Rashomon, es desenant considerat coma lo premier succès internacionau dau cinèma japonés[21][22]. En particular, ganhèt l'Oscar dau melhor film estrangier en 1952.
La reconoissença internacionala
[modificar | Modificar lo còdi]De 1952 a 1966, Kurosawa conoís un periòde de succès que li permetèron de venir un estar dau cinèma mondiau e d'influenciar fòrça realizators dins lo mond. Aquò comencèt amb Viure que cònta l'istòria d'un foncionari tocat per un cancèr qu'assaia de trobar un sens a sa vida[23]. Pasmens, Kurosawa chausiguèt un ton satiric per tractar son subjècte en plaça dau sentimentalisme. Dos ans pus tard, sortiguèt Lei Sèt Samorais qu'es sovent considerat coma lo melhor film de l'istòria dau cinèma japonés[24][25][26].
Lei tres films sortits après Lei Sèt Samorais son desenant considerats coma de classics, mai que rescontrèron un succès limitat a sa sortida[27][28]. Lo premier, Viure dins la paur de 1955, cònta l'istòria d'un industriau japonés que vòu emigrar en Brasil car aviá paur d'una ataca nucleara còntra Japon dins lo cas d'un conflicte dirècte entre Estatsunidencs e Sovietics. Foguèt la premiera revirada comerciala de Kurosawa. Lo segond, lo Castèu de l'aranha sortit en 1957, es una adaptacion de la pèça Macbeth jogada segon lei règlas dau teatre japonés. Remborsèt just just son budget. Enfin, la Baudralha, tanben comercializat en 1957, es una adaptacion d'una pèça de l'escrivan rus Maxim Gorki. Après aquelei reviradas economicas, Kurosawa reagiguèt amb La Fortalesa esconduda que foguèt un succès critic e popular e qu'inspirèt lo Star Wars de George Lucas[29][30].
En 1959, per aver mai de libertat creativa, Kurosawa creèt una companhiá de produccion comuna amb Toho[31]. Aquò marquèt lo començament d'un periòde de succès que durèt fins a 1965. Lo premier foguèt, en 1960, Lei salòps dòrman en patz que descriu lo percors d'un òme dins una companhiá corrompuda per i trobar lei responsables de la mòrt de son paire. Un an pus tard, sortiguèt Lo gardacòrs que cònta l'istòria d'un samorai entraïnant una guèrra entre dos clans per liberar una vila d'aqueu conflicte. Aqueu film èra lo succès comerciau pus important de Kurosawa e inspirèt mai d'una imitacion, compres Per una ponhada de dolars de Sergio Leone[32][33]. Pasmens, aqueu succès foguèt passat tre 1962 amb Sanjuro que repren l'eròi dau Gardacòrs dins una autra istòria[34][35]. Puei, venguèron Entre lo cèu e l'infèrn e Barbarossa en 1963 e en 1965.
Lo periòde hollywoodian
[modificar | Modificar lo còdi]En 1966, de problemas au sen de l'industria cinematografica japonesa incitèron Kurosawa a quitar lo país per anar trabalhar a Hollywood. I demorèt fins a 1968 e i conoguèt una tièra de reviradas. Lo premier foguèt lo projècte dau film Runaway Train que foguèt trebolat en causa de problemas de traduccion dau japonés vèrs l'anglés. Puei, prenguèt un retard suplementari car plusors scenas necessitavan d'esperar l'ivèrn e lo film foguèt finalament annulat en 1968.
En parallèl, Kurosawa s'impliquèt dins lo film Tora ! Tora ! Tora !, un projècte fòrça ambiciós que voliá descriure l'ataca de Pearl Harbor segon lei ponchs de vista japonés e estatsunidenc. Kurosawa deviá realizar la partida japonesa e David Lean la partida estatsunidenca. Pasmens, lo projècte se desagreguèt rapidament. Lean èra en realitat pas disponible e lo budget foguèt demenit per la 20th Century Fox. Puei, i aguèt de problemas amb lo scenario de Kurosawa qu'èra tròp lòng (4h unicament per la partida japonesa...). Finalament, après de negociacions e un acòrdi sus un film pus reduch, lo filmatge comencèt en decembre de 1968 mai lei metòdes de trabalh de Kurosawa èran tròp alunchadas deis exigéncias estatsunidencas. Après tres setmanas, foguèt congediat e remplaçat[36]. Tora ! Tora ! Tora ! sortiguèt finalament en 1970 e foguèt una revirada. De son caire, Kurosawa foguèt tocat per un escandòl de corrupcion au sen de sa companhiá.
Lei dificultats
[modificar | Modificar lo còdi]De 1969 a 1977, Kurosawa conoguèt un periòde de dificultats. Tocat mentalament per la revirada de Tora ! Tora ! Tora !, s'associèt amb tres amics, Keisuke Kinoshita (1912-1988), Masaki Kobayashi (1916-1996) e Kon Ichikawa (1915-2008) per fondar la societat de produccion Yonki no kai (« Club dei quatre chivaliers »). En 1970, Kurosawa sortiguèt Dodes’kaden, son premier film en color. I privilegièt la paleta de colors per mòstrar la toxicitat de l'environament dei personatges au detriment dau montatge e de la composicion. Lo film foguèt ben acuelhit per la critica estrangiera, mai foguèt una revirada comerciala complèta qu'entraïnèt la disparicion dau Yonki no kai[37]. En gròssa dificultat, filmèt un documentari sus lei cavaus de corsa e assaièt de se suicidar lo 22 de decembre de 1971[38].
En 1973, incapable de trobar de finançaments per sei projèctes, Kurosawa acceptèt una proposicion sovietica de trabalhar amb l'estúdio Mosfilm. Kurosawa demandèt de poder adaptar lo roman Dersu Uzala que cònta l'istòria d'un caçaire siberian que viu en armonia amb la natura avans sa destruccion per la civilizacion. Lo filmatge se debanèt en Siberia a partir de mai de 1974 dins de condicions quasi insuportablas. S'acabèt en abriu de 1975 e Kurosawa s'entornèt rapidament en Japon onte la critica parlèt pas dau film. Pasmens, Dersu Uzala foguèt ben acuelhit a l'estrangier e recebèt lo Prèmi d'Aur dau Festivau Internacionau dau Film de Moscòu e l'Oscar dau melhor film de lenga estrangiera[39][40].
Lei darriers succès
[modificar | Modificar lo còdi]Lo periòde malaisat de Kurosawa s'acabèt en 1977-1978 gràcias a George Lucas. Vengut un estar mondiau après lo succès dau premier episòdi de la saga Star Wars, lo realizator estatsunidenc èra un fan de Kurosawa e lo considerava coma un modèl. Foguèt donc escandalizat per lei problemas dau realizator japonés e utilizèt son influéncia novèla per convéncer la 20th Century Fox de produrre un film pauc riscat de Kurosawa, Kagemusha, l’Ombra dau guerrier. Francis Ford Coppola, un autre fan de Kurosawa, acceptèt de sostenir lo projècte coma coproductor[41]. L'intriga es centrada sus l'epopèia d'un raubaire obligat de jogar lo doble d'un senhor japonés. Lo film sortiguèt en abriu de 1980. Foguèt un succès critic e public e ganhèt la Pauma d'Aur.
Una ajuda estrangiera foguèt tornarmai necessària a Kurosawa per realizar son projècte seguent, l'epopèia Ran que venguèt un dei films pus costós dau cinèma japonés. Aqueu còp, foguèt lo productor francés Serge Silberman (1917-2003) que trobèt lei sòus mancants. Lo film foguèt trebolat per la mòrt de la femna de Kurosawa, mai sortiguèt lo 31 de mai de 1985. Kurosawa lo considerèt coma son melhor, mai lo succès foguèt un pauc mens important que per Kagemusha.
Darriers films e fin de vida
[modificar | Modificar lo còdi]Après 1987, Kurosawa contunièt de faciar de problemas de finançament. Un còp de mai, foguèt ajudat per un fan, Steven Spielberg, per obtenir de sòus de part de la Warner Bros. per filmar una òbra personala intitulada Pantais. L'acuelh critic foguèt pas marrit, mai la difusion foguèt limitada[42]. Son film seguent, Rapsodia d'aost, s'interessèt ai consequéncias dei bombardaments atomics de 1945. En despiech de la participacion de Richard Gere coma actor, lo film recebèt de criticas desfavorablas e foguèt accusat d'antiamericanisme[43]. Enfin, en 1993, lo darrier film de Kurosawa, Madadayo, s'interessèt au refús de morir d'un ancian. Recebèt de criticas encara pus marridas que Rapsodia d'aost[44].
Après aquelei reviradas, Kurosawa trabalhèt sus de scenarios per d'autreis òbras. Pasmens, en 1995, foguèt victima d'un accident domestic que li rompèt la basa de la colona vertebrala. Sa santat declinèt pauc a cha pauc. Moriguèt lo 6 de setembre de 1998 en causa d'una ataca cerebrala[45].
L'òbra de Kurosawa
[modificar | Modificar lo còdi]Lei metòdes de trabalh
[modificar | Modificar lo còdi]Durant sa carriera, Kurosawa adoptèt de metòdes de trabalh relativament estrictes per assegurar una escritura d'un scenario, un filmatge e un montatge confòrmas a seis ambicions. Aquò lo menèt a collaborar frequentament amb lei meteisseis autors, tecnicians e actors.
L'escritura dau scenario
[modificar | Modificar lo còdi]Per Kurosawa, lo scenario èra la basa fondamentala d'un bòn film[46]. Ansin, après 1945, collaborèt regularament amb un grop de cinc scenaristas (Eijiro Hisaita, Ryuzo Kikushima, Shinobu Hashimoto, Hideo Oguni e Masato Ide[47]). Durant l'estudi e la redaccion dau scenario, avián tanben l'abitud de s'isolar, generalament dins una estacion termala, e de trabalhar sus lei meteissei passatges. Puei, Kurosawa chausissiá la melhora version de cada scena[48]. En parallèl, redigissiá egalament de nòtas detalhadas per precisar sa pensada e donar d'indicacions per lo filmatge.
Lo filmatge
[modificar | Modificar lo còdi]Avans Lei Sèt Samorais, Kurosawa utilizava principalament d'objectius estandards e una prefondor de camp estenduda. A partir d'aqueu film, preferiguèt de focalas lòngas e multipliquèt lo nombre de cameràs. Segon eu, aquò permetiá d'alunchar lei cameràs e de favorizar una interpretacion pus naturala dei comedians[49]. Aquò permetèt tanben de cambiar l'aspècte dei scenas d'accion en plaçant de teleobjectius per filmar d'elements particulars. Venguèt ansin possible de raprochar lo ponch de vista de l'espectator per li permetre d'intrar dins lo caòs d'un combat ò d'una batalha. A partir de La Fortalesa esconduda, Kurosawa adoptèt pereu lei plans largs e aquelei tres elements (focalas lòngas, cameràs multiplas e format larg) demorèron la basa tecnica de sei films fins a sa mòrt.
Lo montatge
[modificar | Modificar lo còdi]Durant tota sa carriera, Kurosawa donèt una plaça centrala au montatge. Segon eu, èra l'etapa pus importanta e pus interessanta de la concepcion d'un film e l'objectiu dau filmatge èra d'aver la matèria necessària per realizar un bòn montatge[50]. Per aquò, èra ajudat per una memòria excepcionala que li permetiá de se sovenir de la quasi totalitat dei presas. De mai, Kurosawa realizava son montatge en parallèl dau filmatge. Podiá ansin corregir rapidament son film e acorchir considerablament la postproduccion[51]. En revènge, la quantitat de trabalh durant lo filmatge èra fòrça importanta.
L'estil tecnic
[modificar | Modificar lo còdi]Lo racòrd dins l'aisse
[modificar | Modificar lo còdi]Dins lo corrent deis ans 1940-1950, Kurosawa utilizèt fòrça la tecnica dau racòrd dins l'aisse.
Lo racòrd dins lo movement
[modificar | Modificar lo còdi]Lo volet
[modificar | Modificar lo còdi]La musica
[modificar | Modificar lo còdi]Lei tèmas recurrents
[modificar | Modificar lo còdi]L'eròi
[modificar | Modificar lo còdi]La relacion mèstre-discípol
[modificar | Modificar lo còdi]La natura
[modificar | Modificar lo còdi]La violéncia
[modificar | Modificar lo còdi]Lei films principaus
[modificar | Modificar lo còdi]Rashomon
[modificar | Modificar lo còdi]Viure
[modificar | Modificar lo còdi]Lei Sèt Samorais
[modificar | Modificar lo còdi]Dersu Uzala
[modificar | Modificar lo còdi]Kagemusha, l'Ombra dau guerrier
[modificar | Modificar lo còdi]Ran
[modificar | Modificar lo còdi]Onors e guierdons
[modificar | Modificar lo còdi]Annèxas
[modificar | Modificar lo còdi]Filmografia
[modificar | Modificar lo còdi]- 1943 : La Legenda dau grand judo.
- 1944 : Lo pus bèu.
- 1945 : La Nòva Legenda dau grand judo.
- 1945 : Leis òmes que trepejèron la coa dau tigre.
- 1946 : Regrèti ren de ma jovença.
- 1947 : Un dimenge meravilhós
- 1948 : L'Àngel ebri
- 1949 : Duèl silenciós
- 1949 : Norainu Gos fòl
- 1950 : Shubun Escàndol
- 1950 : Rashomon Rashomon
- 1951 : Hakuchi L'Idiòt
- 1952 : Ikiru Viure
- 1954 : Shichinin no Samurai Los Sèt Samorais
- 1955 : Ikimono no Kiroku Viure dins la paur
- 1957 : Kumunosu-jo Lo Castèl de l'aranha idem Lo Sòli de sang
- 1957 : Donzoko Los Fonsals
- 1958 : Kakushitoride no San Akunin La Fortalesa amagada
- 1960 : Warui Yatsu hodo Yoku Nemuru Dormísson plan plan los poirits
- 1961 : Yojimbo Yojimbo idem Lo gardacòs
- 1962 : Tsubaki Sanjuro Sanjuro
- 1963 : Tengoku no Jigoku Entremièg cèl e infèrn
- 1965 : Akahige Barbarossa
- 1970 : Dodesukaden Dodes'kaden
- 1975 : Derusu Uzara Derzó Ozala
- 1980 : Kagemusha Kagemusha idem L'ombra del guerrièr
- 1985 : Ran Ran
- 1990 : Yume Sòmis
- 1991 : Hachigatsu no Kyoshiyoku Rapsodia d'agost
- 1993 : Madadayo Madadayo idem Lo Professor
Liames intèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]Bibliografia
[modificar | Modificar lo còdi]Nòtas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ 1,0 et 1,1 (en) Stuart Galbraith IV, The Emperor and the Wolf : The Lives and Films of Akira Kurosawa and Toshiro Mifune, Faber and Faber, 2002, pp. 14-15.
- ↑ (en) Akira Kurosawa, Something Like an Autobiography, Vintage Books, 1983, pp. 5-7.
- ↑ (en) Stuart Galbraith IV, The Emperor and the Wolf : The Lives and Films of Akira Kurosawa and Toshiro Mifune, Faber and Faber, 2002, p. 16.
- ↑ (en) Akira Kurosawa, Something Like an Autobiography, Vintage Books, 1983, pp. 72-74 e 82.
- ↑ (en) Akira Kurosawa, Something Like an Autobiography, Vintage Books, 1983, p. 84.
- ↑ (en) Akira Kurosawa, Something Like an Autobiography, Vintage Books, 1983, pp. 89-93
- ↑ (en) Stuart Galbraith IV, The Emperor and the Wolf : The Lives and Films of Akira Kurosawa and Toshiro Mifune, Faber and Faber, 2002, p. 25.
- ↑ (en) Stuart Galbraith IV, The Emperor and the Wolf : The Lives and Films of Akira Kurosawa and Toshiro Mifune, Faber and Faber, 2002, pp. 29-30.
- ↑ (en) James Goodwin, Perspectives on Akira Kurosawa, Nòva York/Toronto, G. K. Hall, 1994, p. 40.
- ↑ (en) Akira Kurosawa, Something Like an Autobiography, Vintage Books, 1983, p. 103.
- ↑ (en) Stuart Galbraith IV, The Emperor and the Wolf : The Lives and Films of Akira Kurosawa and Toshiro Mifune, Faber and Faber, 2002, pp. 657-707.
- ↑ (en) Stuart Galbraith IV, The Emperor and the Wolf : The Lives and Films of Akira Kurosawa and Toshiro Mifune, Faber and Faber, 2002, p. 39.
- ↑ (en) Akira Kurosawa, Something Like an Autobiography, Vintage Books, 1983, pp. 121-123
- ↑ (en) Akira Kurosawa, Something Like an Autobiography, Vintage Books, 1983, pp. 135-137
- ↑ (en) Stuart Galbraith IV, The Emperor and the Wolf : The Lives and Films of Akira Kurosawa and Toshiro Mifune, Faber and Faber, 2002, pp. 135-137.
- ↑ (en) Donald Richie, The Films of Akira Kurosawa, Berkeley, University of California Press, 1999, pp. 24-25.
- ↑ (en) Stuart Galbraith IV, The Emperor and the Wolf : The Lives and Films of Akira Kurosawa and Toshiro Mifune, Faber and Faber, 2002, pp. 660-661.
- ↑ (en) Donald Richie, The Films of Akira Kurosawa, Berkeley, University of California Press, 1999, p. 37.
- ↑ (en) Stuart Galbraith IV, The Emperor and the Wolf : The Lives and Films of Akira Kurosawa and Toshiro Mifune, Faber and Faber, 2002, pp. 70-79.
- ↑ (en) Donald Richie, The Films of Akira Kurosawa, Berkeley, University of California Press, 1999, pp. 65-69.
- ↑ (en) Wheeler Winston Dixon e Gwendolyn Audrey Foster, A Short History of Film, Rutgers University Press, 2008, p. 203.
- ↑ (en) Catherine Russell, Classical Japanese Cinema Revisited, Bloomsbury Publishing, 2011.
- ↑ (en) Stuart Galbraith IV, The Emperor and the Wolf : The Lives and Films of Akira Kurosawa and Toshiro Mifune, Faber and Faber, 2002, pp. 155-167.
- ↑ (en) Stuart Galbraith IV, The Emperor and the Wolf : The Lives and Films of Akira Kurosawa and Toshiro Mifune, Faber and Faber, 2002, pp. 170-191.
- ↑ (en) Joan Mellen, Seven Samurai (BFI Classics), Londres, British Film Institute, 2002, p. 6.
- ↑ (en) Donald Richie, The Films of Akira Kurosawa, Berkeley, University of California Press, 1999, pp. 97-108.
- ↑ (en) Stuart Galbraith IV, The Emperor and the Wolf : The Lives and Films of Akira Kurosawa and Toshiro Mifune, Faber and Faber, 2002, pp. 214-223, 230-239 e 239-246.
- ↑ (en) Stephen Prince, The Warrior's Camera : The Cinema of Akira Kurosawa, Université de Princeton, 1999, pp. 142-149, 149-154 e 159-170.
- ↑ (en) Stuart Galbraith IV, The Emperor and the Wolf : The Lives and Films of Akira Kurosawa and Toshiro Mifune, Faber and Faber, 2002, pp. 253-264.
- ↑ (en) Donald Richie, The Films of Akira Kurosawa, Berkeley, University of California Press, 1999, pp. 134-139.
- ↑ (en) Stuart Galbraith IV, The Emperor and the Wolf : The Lives and Films of Akira Kurosawa and Toshiro Mifune, Faber and Faber, 2002, p. 298.
- ↑ (en) Stuart Galbraith IV, The Emperor and the Wolf : The Lives and Films of Akira Kurosawa and Toshiro Mifune, Faber and Faber, 2002, pp. 301-313.
- ↑ (en) Mitsuhiro Yoshimoto, Kurosawa : Film Studies and Japanese Cinema, Duke University Press, 2000, pp. 289-292.
- ↑ (en) Stuart Galbraith IV, The Emperor and the Wolf : The Lives and Films of Akira Kurosawa and Toshiro Mifune, Faber and Faber, 2002, pp. 324-329.
- ↑ (en) Mitsuhiro Yoshimoto, Kurosawa : Film Studies and Japanese Cinema, Duke University Press, 2000, pp. 293-296.
- ↑ (en) Stuart Galbraith IV, The Emperor and the Wolf : The Lives and Films of Akira Kurosawa and Toshiro Mifune, Faber and Faber, 2002, pp. 448-468.
- ↑ (en) Stuart Galbraith IV, The Emperor and the Wolf : The Lives and Films of Akira Kurosawa and Toshiro Mifune, Faber and Faber, 2002, pp. 474-486.
- ↑ (en) Stuart Galbraith IV, The Emperor and the Wolf : The Lives and Films of Akira Kurosawa and Toshiro Mifune, Faber and Faber, 2002, pp. 487-489 e 522.
- ↑ (en) Teruyo Nogami, Waiting on the Weather : Making Movies with Akira Kurosawa, Berkeley, Stone Bridge Press, 2006, pp. 127-155.
- ↑ (en) Stuart Galbraith IV, The Emperor and the Wolf : The Lives and Films of Akira Kurosawa and Toshiro Mifune, Faber and Faber, 2002, pp. 518-522.
- ↑ (en) Stuart Galbraith IV, The Emperor and the Wolf : The Lives and Films of Akira Kurosawa and Toshiro Mifune, Faber and Faber, 2002, p. 547.
- ↑ (en) Stuart Galbraith IV, The Emperor and the Wolf : The Lives and Films of Akira Kurosawa and Toshiro Mifune, Faber and Faber, 2002, pp. 604-608.
- ↑ (en) Stuart Galbraith IV, The Emperor and the Wolf : The Lives and Films of Akira Kurosawa and Toshiro Mifune, Faber and Faber, 2002, pp. 612-618.
- ↑ (en) Stuart Galbraith IV, The Emperor and the Wolf : The Lives and Films of Akira Kurosawa and Toshiro Mifune, Faber and Faber, 2002, pp. 622-627.
- ↑ (en) Stuart Galbraith IV, The Emperor and the Wolf : The Lives and Films of Akira Kurosawa and Toshiro Mifune, Faber and Faber, 2002, pp. 639-640.
- ↑ (en) Akira Kurosawa, Something Like an Autobiography, Vintage Books, 1983, p. 183.
- ↑ (en) Donald Richie, The Films of Akira Kurosawa, Berkeley, University of California Press, 1999, p. 215.
- ↑ (en) Stephen Prince, The Warrior's Camera : The Cinema of Akira Kurosawa, Princeton University, 1999, p. 37.
- ↑ (en) Akira Kurosawa, Something Like an Autobiography, Vintage Books, 1983, p. 195.
- ↑ (en) Donald Richie, The Films of Akira Kurosawa, Berkeley, University of California Press, 1999, pp. 229 e 238.
- ↑ (en) Akira Kurosawa e Bert Cardullo, Akira Kurosawa : Interviews, University Press of Mississippi, coll. « Conversations With Filmmakers », 2008, p. 53.