Nigèr (país)
| Nigèr | |
|---|---|
 | |
Capitala e ciutat mai granda | |
Grops etnics (2021)[1] | |
Religion (2012)[2] | |
Gentilici Nigerin, -a | |
Forma de govèrn Junta militara | |
Cap d'Estat Primier ministre | |
de França | |
Data 3 d'agost de 1960 | |
• Totala 1 267 000 km² | |
• Aiga Negligible % | |
• Totala (2024)[3] 26 312 034 ab. | |
• Densitat 21 ab./km² | |
Franc CFA ( XOF) | |
+227 | |
NER, NE | |
UTC+1 | |
Nigèr, oficialament la Republica de Nigèr (en francés: République du Niger), es un país d'Africa de l'Oèst, limitròf de Argeria, Libia, Chad, Nigèria, Benin e Mali. Es compausat de diferentas regions (vau fluviala dau flume Nigèr, zòna agricòla saheliana e Sahara) que foguèron integradas dins leis empèris africans de la vau de Nigèr ò que tenguèron lo ròtle d'espacis tampons entre poissanças sahelianas. Lo Nigèr actuau es ansin un eiretatge dau decopatge impausat per França durant lo periòde coloniau. Es vengut independent en 1960 durant la fragmentacion de l'Empèri Coloniau Francés en Africa. Dempuei aquela data, es un Estat instable que fa partida dei pus paures de la planeta.
La capitala es Niamey e lo gentilici es nigerin. En causa de la localizacion geografica, la màger part dau país es somesa a un clima fòrça sec influenciat per Sahara. La populacion, quasi 23 milions d'abitants en 2020, es concentrada dins la vau fluviala e lòng de la frontiera amb Nigèria onte lei condicions climaticas son pus favorablas. Plusors etnias principalas existisson coma lei Haussàs, lei Zarmas, lei Toarègs ò lei Peuls. L'islam sunita es la religion dominanta.
Geografia
[modificar | Modificar lo còdi]Geografia fisica
[modificar | Modificar lo còdi]Lo territòri de Nigèr es dominat per la preséncia d'elements geografics ben identificats coma lo desèrt de Sahara, la region semiarida de Sahèl, la vau dau flume Nigèr e lo lac Chad. Es tradicionalament devesit en tres zònas geograficas principalas :
- lo Nigèr meridionau seguisse la frontiera amb Nigèria de Mali au lac Chad. Es la partida « utila » dau país en causa de condicions climaticas pus favorablas. Es fach de dos bacins de drenatge anant dins l'ocean Atlantic ò dins lo lac.
- la region d'Aïr, una zòna montanhosa situada au nòrd-oèst dau país. Es format de massís cristallins e volcanics que pòdon frequentament passar 1 000 m d'altitud. La cima pus auta de Nigèr, lo mont Bagzane (2 022 m) se tròba dins aquela region. Es una zòna fòrça arida situada en Sahara.
- la region Tenere es una zòna sablosa qu'ocupa la màger part dau nòrd-èst. Es un plan iperarid que fa partida dei regions pus secas dau Sahara actuau.
En causa dau clima sec, l'idrologia es dominada per lo flume Nigèr e per lo lac Chad.
Au nivèu geologic, Nigèr es mai que mai conoissut per sei jaciments d'urani situats en Aïr que representavan 5 % dei resèrvas mondialas identificadas en 2010. Dins la meteissa region, se tròban de jaciments de carbon e d'estanh. Lo rèsta dau territòri niger es mens riche mai li a quauquei minas de fosfats, d'aur e de sau en activitat. Un jaciment de petròli es tanben estat descubèrt a l'èst.
Clima
[modificar | Modificar lo còdi]Franc de quauquei regions situadas au sud que tènon un clima semiaride amb 400 mm de pluejas anualas, tot lo territòri nigerin es somés a un clima desertic caud que seis efiechs pòdon èsser reduchs per l'altitud. L'ariditat aumenta vèrs lo nòrd e pòt agantar de valors extrèmas amb una quasi abséncia de precipitacions. De mai, lo desèrt avança d'aperaquí 200 000 ectaras cada an. Lei seuvas cuerbon solament 1 % de la superficia nacionala e son menaçadas per una silvicultura mau mestrejada e per lo besonh de tèrras agricòlas[4]. Aqueu clima malaisat entraïna regularament de crisis alimentàrias.
Demografia
[modificar | Modificar lo còdi]
La populacion de Nigèr es passada de 3,2 milions d'abitants a l'independéncia en 1960 a 22,8 milions en 2020. En 2021, aviá lo taus de feconditat pus important dau monde amb 6,2 enfants per frema. Ansin, maugrat una leugiera demencion dau nombre d'enfants[5], la populacion conoisse una fòrta aumentacion e deuriá agantar, a condicion de veire lo taus de feconditat passar a 2,5 enfants per frema, 79 milions en 2050 e 209 milions en 2100. Dins aquò, en causa de l'ariditat dau país, una tala populacion aurà de dificultats considerablas per subreviure sus lo territòri nigerin.
La societat nigerina es principalament rurala amb un taus d'urbanizacion (21 % en 2011) relativament feble. La vila pus importanta es la capitala, Niamey, amb una populacion de 1,8 milions d'estatjants en 2018. Es una vila caracterizada per un desvolopament anarquic e rapide (750 000 abitants en 2005 e 1,3 milions en 2011), çò que pausa de problemas grèus car leis arribants recents son sovent de païsans paures. Leis autrei vilas importantas se tròban dins la region meridionala poblada e dins lo desèrt onte lei condicions de vida favorizan la concentracion a l'entorn dei fònts.
Au nivèu etnic, cinc populacions principalas se partejan lo territòri. Lei Haussàs son majoritaris (55,4 %) e ocupan la màger part de la region frontaliera de Nigèria. La vau dau flume es dominat per lei Zarmas (21 %) e per lei Peuls (12,5 %). La region dau lac Chad es poblada per lei Kanuris (4,7 %). Aquelei pòbles practican diferentei formas d'agricultura e la densitat d'abitants pòt passar 100 ab/km² dins aquelei regions. Lei regions deserticas son mai que mai pobladas per lei Toarègs (9,3 %) mai la densitat li es fòrça febla (mens de 1 ab/km²). Divèrseis etnias fòrça minoritàrias existisson tanben coma lei Tubus (0,4 %) que vivon dins lei regions deserticas de l'èst, de comunautats aràbias au nòrd e au sud (0,3 %) e de Gurmas (0,4 %) installats dins una zòna reducha de la vau fluviala.
Lengas
[modificar | Modificar lo còdi]Coma dins mai d'una èx-colonia francesa, lo francés es la lenga oficiala de Nigèr. Es utilizat per leis elèits politics, economics e culturaus e dins l'ensenhament. Dins la vida vidanta, la populacion utiliza generalament d'autrei lengas. Uech son reconoissudas coma « lengas nacionalas ». Fan partida dei lengas nigèrocongolesas, dei lengas nilosaharianas e dei lengas afroasiaticas. Leis pus importantas son lo haussà e lo zarma qu'èran respectivament la lenga mairala de 47,2 % e de 18,2 % de la populacion en 2010. Leis autrei lengas son pus minoritàrias : lo peul (8,3 %), lo kanuri (4,2 %), l'arabi (3,4 %), lo tamajeq (0,7 %), lo songhai (5,2 %), lo mossi (0,9 %) e lo dendi (0,5 %).
Religions
[modificar | Modificar lo còdi]Nigèr es un país musulman que sa populacion es compausada de 95 a 99 % de musulmans, principalament de sunitas. Pasmens, coma es frequent en Sahèl, la màger part dei musulmans seguisson egalament de movements sofis. Lei chiitas son minoritaris (5 a 7 %) mai son pas inexistents. Lo rèsta de la populacion es crestiana ò animista.
Istòria
[modificar | Modificar lo còdi]Deis originas a l'Edat Mejana
[modificar | Modificar lo còdi]De la Preïstòria a la fin de l'Edat Mejana, la vau de Nigèr, compres lo territòri nigerin actuau, foguèron una zòna de poblament uman relativament importanta gràcias a un clima pron umide per permetre lo desvolopament de l'agricultura e dau norrigatge. Pasmens, a partir dau millenari V av. JC, lo desèrt comencèt d'avançar vèrs lo sud e lei populacions sedentàrias foguèron pauc a pauc remplaçadas per de norriguiers nomadas. Aquela evolucion èra ja ben avançada durant lo periòde roman amb una division dau territòri entre populacions sedentàrias lòng dau flum e grops nomadas berbèrs en Sahèl.
L'avançada de Sahara empachèt pas la region de venir una zòna de cambis transsaharians (esclaus, aur, produchs exotics...). Principalament dominat per de tribüs berbèras vengudas dau nòrd, aqueu comèrci caravanier renforcèt l'installacion de nomadas dins lei regions septentrionalas dau Nigèr actuau. A partir dau sègle VII, leis Arabes remplacèron a cha pauc una partida dei Berbèrs e la region comencèt de s'islamizar.
Lo periòde deis empèris
[modificar | Modificar lo còdi]
A la fin de l'Edat Mejana, la demografia, la produccion agricòla e lei revenguts liats au comèrci transsaharian èran venguts sufisents per permetre la formacion d'estats vertadiers. En Nigèr, lo pus important foguèt l'Empèri Songai. Vassalizat per l'Empèri de Mali au sègle XIV, gardèt una autonòmia importanta e venguèt la principala poissança de la region dins lo corrent dau sègle XV.
Basada sus lo comèrci tradicionau (aur, sau, esclaus, produchs artesanaus...), sus lo contraròtle de plaças marchandas majoras (Timboctó, Gao...), sus lo raionament intellectuau de sa capitala e de seis universitats e sus una armada ben organizada, la poissança songai comencèt son expansion en 1464 ambé Sonni Ali Ber (1464-1492) que conquistèt Timboctó (1468), Djenné (1473 e afebliguèt lei Peuls e lei Mossis qu'avián tengut un ròtle decisiu dins lo declin de l'Empèri de Mali. Pasmens, la dinastia dei Sonni, kharigista, intrèt en conflicte ambé lei mitans intellectuaus de l'Empèri e foguèt rapidament reversada après la mòrt de Sonni Ali Ber.
Foguèron remplaçats per leis Askia que sa dinastia foguèt fondada per Askia Muhammad (1493-1528). Restaurèt lei relacions ambé lo poder e leis olemas. Contunièt pereu la politica d'expansion militara de la dinastia precedenta e realizèt lo romavatge a La Mèca en 1496-1497. Son prestigi li permetèt d'atraire de letruts dau Caire ò de Fès. Pasmens, en 1528, foguèt reversat per sei fius e una guèrra civila opausèt seis eiretiers fins a 1537.
Leis Askia agantèron son apogèu dins lo corrent dau sègle XVI e dominèron alora la màger part de la Vau de Nigèr. Pasmens, a la fin d'aqueu sègle, comencèron d'èsser menaçats per leis ambicions de Marròc, interessat per lei jaciments de sau dau desèrt. En 1584, lei Marroquins impausèron un embarg sus leis exportacions de sau songais que destabilizèt l'economia de l'Empèri. Puei, organizèron una expedicion militara que destruguèt l'armada songai a la batalha de Tondibi lo 12 d'abriu de 1591. Aquò entraïnèt l'installacion de pachas marroquins a Timboctó — independents a partir de 1660 — e la fragmentacon dau rèsta de l'Empèri.
En parallèl, la descubèrta d'America per leis Europèus e lo desvolopament dau comèrci atlantic entraïnèron lo declin dei rets marchands transsaharians. Leis estaus de la Vau de Nigèr se concentrèron alora sus lo comèrci d'esclaus e multipliquèron leis incursions per capturar de presoniers de vendre. Ansin, au començament dau sègle XVII, la region èra venguda fòrça instabla e ges d'empèri succediguèt a l'Empèri Songai.
Lo periòde coloniau
[modificar | Modificar lo còdi]Après la disparicion de l'Empèri Songai, lo territòri nigerin venguèt una mena d'espaci tampon entre lei reiaumes situats en Mali, lei ciutats-estats haussas dau nòrd de Nigèria (unificadas per lo Califat de Sokoto au sègle XIX) e lo Reiaume de Kanem centrat sus lo Lac Chad. Durant la segonda mitat dau sègle XIX, afeblits per de conflictes importants, aqueleis estats poguèron pas resistir a l'avançada de França que voliá prendre lo contraròtle per establir una liason entre Senegau e Còngo. Ansin, dins lo sud, la màger part dei caps tradicionaus acceptèt de signar de tractats ambé França e resistiguèt gaire[6]. En 1890, un acòrd francobritanic permetèt de fixar lo limit entre Nigèria e lo Sodan Francés. En revènge, lei regions septentrionalas refusèron de reconóisser la senhoriá francesa e lo cap toareg Kaocen resistiguèt fins a 1916-1917.
Après la pacificacion, França organizèt sei conquistas de Sahèl e de la vau de Nigèr dins lo corrent deis annadas 1920. Lo territòri nigerin foguèt integrat au sen de l'Africa Occidentala Francesa (AOF). Sei frontieras foguèron fixadas en 1922 e sa capitala foguèt installada a Niamey en 1926. Dins aquò, territòri excentrat e alunchat de l'ocean, interessèt pauc leis autoritats colonialas. Ansin, franc de l'introduccion de la cultura d'arachida, son desvolopament demorèt limitat. Lei Francés dirigiguèron donc la region d'un biais indirècte e mantenguèron en plaça leis institucions tradicionalas. La màger part de la populacion recebèt l'estatut de l'indigenat qu'èra relativament similar au servatge medievau.
Après la Segonda Guèrra Mondiala, de reformas importantas foguèron menadas a partir de 1946 e l'indigenat foguèt abolit. De mai, lei colonias francesas recebèron mai d'autonòmia, çò que permetèt l'emergéncia d'una vida politica nigerina. Foguèt rapidament dominada per Hamani Diori (un Jerma) fondator dau Partit Progressista Nigerin (PPN) e per son Djibo Bakary (cosin dau precedent). En 1958, Hamani Diori sostenguèt lo projècte d'Union Francesa e lo referendum sus la question li permetèt de marginalizar son rivau. En 1959, Djibo Bakary foguèt exilat e Hamani Diori poguèt menar son país a l'independéncia (lo 30 d'aost de 1960) dins l'encastre dau desengatjament francés d'Africa de l'Oèst.
L'independéncia
[modificar | Modificar lo còdi]Lo periòde de Hamani Diori
[modificar | Modificar lo còdi]Après l'independéncia, Hamani Diori favorizèt l'adopcion d'una constitucion presidencialista e foguèt elegit a la presidéncia en novembre de 1960. Instaurèt rapidament un regime autoritari e lo Partit Progressista Nigerin venguèt partit unic. Pasmens, franc d'un atemptat mancat organizat en 1965 per de partisans de Djibo Bakari, lo periòde demorèt suau gràcias a una importanta creissença economica basada sus lei perspectivas de desvolopament de l'industria miniera (urani) e de relacions bònas ambé França.
Aquò durèt fins au començament deis annadas 1970 quand una secaressa grèva entraïnèt de trèbols sociaus. Ansin, lo 15 d'abriu de 1974, un còp d'estat militar dirigit per lo luòctenent coronèu Seyni Kountché reversèt lo president que son clan èra accusat de corupcion.
Lo regime militar
[modificar | Modificar lo còdi]Lei militars gardèron lo poder de 1974 a 1991 e establiguèron un regime dictatoriau. En particular, arrestèron lei caps politics principaus, suspendiguèron la constitucion e formèron una junta dotada dei poders executiu e legislatiu. Pasmens, gràcias ai revenguts eissits de la mina d'urani d'Arlit, lei militars deguèron faciar ges de contestacion importanta dins lo corrent deis annadas 1970.
La situacion cambièt a partir de 1980 en causa d'un retorn de periòdes de secaressa e d'una demenicion dei vendas d'urani. Ansin, après la mòrt de Seyni Kountché, son successor, lo coronèu Ali Saibou, foguèt obligat de s'engatjar dins un procès de legitimacion dau regime. Fondèt donc un partit unic, lo Movement Nacionau per una Societat de Desvolopament (MNSD), adoptèt una constitucion novèla e organizèt una eleccion presidenciala per venir president. Pasmens, aquò foguèt pas sufisent car un agravament de la crisi economica entraïnèt de manifestacions e de grèvas en 1990 e l'annada seguenta, Saibou deguèt laissar lo poder e restablir d'institucions democraticas.
Nigèr dempuei 1991
[modificar | Modificar lo còdi]Après la fin dau regime militar, una constitucion democratica foguèt adoptada en 1992. Pasmens, aqueu periòde democratic durèt gaire car lo president Mahamane Ousmane, elegit en 1993, mau capitèt de redreiçar una situacion economica marrida agravada per lo començament d'una insureccion toareg en 1994-1995. En 1996, lei militars, dirigits per lo coronèu Ibrahim Baré Mainassara, reprenguèron la direccion dau país après un còp d'Estat. Una constitucion novèla foguèt redigida que permetèt a Mainassara de venir president a l'eissida d'eleccions trucadas. Dins aquò, foguèt assassinat en 1999 per sa garda personala.
Après sa mòrt, una comission de reconcialicion nacionala adoptèt una novèla constitucion d'inspiracion democratica. Tandja Mamadou (MNSD) foguèt elegit president. Fins a 2004, enregistrèt mai d'un succès (annulacion d'una partida dau deute dau país, represa economica...) e foguèt reelegit president. Pasmens, en 2005, una crisi alimentària destabilizèt tornarmai lo país. Sei consequéncias foguèron una multiplicacion dei manifestacions dins lo sud e una represa de la rebellion toareg dins lo nòrd (en 2007). La crisi economica de 2008 e lei modificacions de la constitucion per permetre un tresen mandat de Tandja Mamadou en 2009 agravèron la situacion.
Aquela instabilitat favorizèt un novèu còp d'Estat que se debanèt en febrier de 2010. Pasmens, aqueu còp, lei militars comandats per Salou Djibo gardèron pas lo poder. D'efèct, au començament de l'annada seguenta, après l'adopcion d'una novèla constitucion, organizèron una eleccion presidenciala ganhada per Mahamadou Issoufou, cap d'un partit d'oposicion. En mai d'aquò, Brigi Rafini, un Toareg, foguèt nomat Premier Ministre per assaiar d'amaisar lei relacions ambé lei comunautats dau nòrd. Enfin, lo govèrn a adoptat un important programa destinat a defugir lei crisis alimentàrias recurrentas (construccion de la restanca de Kandadji, mesuras per alentir la degradacion dei tèrras agricòlas, fons de proteccion dei païsans). Dins aquò, en parallèl, Nigèr dèu luchar còntra lei movements jihadistas de Sahèl (AQMI) e de Nigèria (Boko Haram) que menan d'incursions e d'atemptats regulars còntra son territòri. Ansin, en 2015, lo país fasiá totjorn partida deis estats pus paures de la planeta e lei perspectivas de progrès rapides èran relativament limitadas. En 2020, lo poder foguèt democraticament transmés a Mohamed Bazoum, mai l'armada prenguèt tornarmai lo poder en 2023 a l'eissida d'un putsch menat per lo generau Tchiani.
Organizacion politica e territòriala
[modificar | Modificar lo còdi]Organizacion e simbòls politics
[modificar | Modificar lo còdi]Dempuei lo còp d'Estat d'aost de 2023, la constitucion es suspenduda e lo poder es tengut per una junta militara. Pasmens, d'una maniera generala, l'instabilitat es una caracteristica deis institucions nigerinas dempuei l'independéncia amb l'adopcion de sèt constitucions. De mai, plusors govèrns militars an dirigit lo país sensa se preocupar d'organizar constitucionalament son aparelh estatau. Leis elements constants dei constitucions intrats en vigor èran una influéncia francesa fòrta, un poder presidenciau dominant e un parlament monocamerau.
En revènge, lo drapèu nigerin es pus estable. Adoptat lo 23 de novembre de 1959, es compausat d'una benda arange que representa lo desèrt, d'una benda verda que representa la region agricòla dau sud e d'un redon arange que representa lo Soleu. Sei dimensions son pas precisadas dins la lèi, çò qu'explica l'usatge de formats variables.
-
Format 6:7 -
Format 2:3 -
Format 3:5 -
Format 1:2
.svg)
.svg)
.svg)
Organizacion territòriala
[modificar | Modificar lo còdi]L'organizacion territòriala de Nigèr es pereu inspirat per lo modèl francesa amb una volontat creissenta de descentralizar lo país. En 2002, lo territòri èra ansin organizat en 7 regions, 63 departaments e 263 comunas. Lo nombre reduch de comunas es una consequéncia dau nombre reduch de circonscripcions colonialas establidas per lei Francés. De transferiments de competéncias e de budget èran previstas a l'adopcion de la reforma, mai foguèron largament trebolats per l'instabilitat politica.
Cultura
[modificar | Modificar lo còdi]Nigèr tèn un patrimòni paleontologic e arqueologic riche, en Aïr e en Tenere. Per la cultura modèrna, cada pòble a sei tradicions pròprias. Pasmens, li a una leugiera predominança de la cultura zarma de la region de Niamey qu'es un eiretatge de la preséncia frances. D'efiech, per estabilizar son poder, leis autoritats colonialas privilegièron aqueu pòble.
Annèxas
[modificar | Modificar lo còdi]Articles connèxes
[modificar | Modificar lo còdi]Bibliografia
[modificar | Modificar lo còdi]Nòtas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ «Africa: Niger – The World Factbook – Central Intelligence Agency», 27 d 2'abriu de 2021. www.cia.gov.
- ↑ Institut national de la statistique. «Recensement général de la population et de l'habitat 2012». Archiu de l'original del 13 de julhet de 2018.
- ↑ «Niger» (en francés). Institut national de la statistique. [Consulta: 30 d'octobre de 2024]
- ↑ PNUE, Afrique, Atlas d'un environnement en mutation, 2008, p. 263.
- ↑ Lo taus de feconditat èra de 7,6 en 2018.
- ↑ Pasmens, en 1899, la colonizacion de la region foguèt marcada per l'episòdi saunós de l'expedicion Voulet-Chanoine. D'efèct, aquela colona foguèt l'autritz d'atrocitats que turtèron leis autoritats militaras francesas. Una segonda expedicion foguèt donc mandada per arrestar lei dos oficiers que refusèron de se sometre. Au contrari, tuèron lo coronèu Klobb, cap de la garnison de Timboctó, e assaièron de fondar un empèri african personau. Pasmens, foguèron rapidament tuats per una mutinariá de sei tiralhaires.
