Castèunòu dau Martegue
|
Vila d'Occitània | 
|
|
Castèunòu dau Martegue
Châteauneuf-les-Martigues | ||
|---|---|---|
 | ||
| La comuna de Castèunòu dau Martegue. | ||
| ||
| ||
| Geografia fisica | ||
| ||
| Coordenadas | 43° 23′ 02″ N, 5° 09′ 54″ E | |
| Superfícia | 31,65 km² | |
| Altituds · Maximala · Mejana · Minimala |
203 m 40 m 0 m | |
| Geografia politica | ||
| País | Provença  | |
| Estat |  França | |
| Region 93 |
Provença Aups e Còsta d'Azur  | |
| Departament 13 |
Bocas de Ròse  | |
| Arrondiment 134 |
Istre | |
| Canton 1348 |
Castelnòu-Còsta Blu | |
| Intercom 241300391 |
Marseille Provence Métropole | |
| Cònsol | Vincent Burroni (2008-2014) | |
| Geografia umana | ||
| Populacion Populacion totala (2018) |
17 425 ab.  17 484 ab. | |
| Densitat | 435,77 ab./km² | |
| Autras informacions | ||
| Gentilici | Châteaunevaise, Châteaunevais (en francés) | |
| Còde postal | 13220 | |
| Còde INSEE | 13026 | |
.svg)
Castèunòu dau Martegue (Châteauneuf-les-Martigues en francés) es una comuna provençala situada dins lo departament dei Bocas de Ròse e la region de Provença-Aups-Còsta d'Azur. Situada a l'èst dau Martegue e au nòrd-oèst de Marselha, es una vila industriala e periurbana.
Geografia[modificar | modificar la font]
Geografia fisica[modificar | modificar la font]
Castèunòu dau Martegue se situa sus un plan palunós entre leis Estanh de Bèrra e de Bolmont (au nòrd) e la Cadena de l'Estaca (au sud). Fòrça umida, la partida septentrionala dau territòri comunau es d'accès malaisat. Lei còlas meridionalas, se son pas d'accès impossible, forman un endrech eissuch, cubèrt d'una seuva mediterranèa, que mena en direccion dau litorau rocassós e pauc amainatjable de la Còsta Blava. Ansin, lo territòri de la comuna es principalament orientat segon un aisse èst-oèst amb Lo Martegue a l'oèst, Marselha au sud-èst, l'aglomeracion Marinhana-Vitròla dau Martegue a l'èst e Ais au nòrd-èst. Uei, aquel aisse es tanben marcat per lo traçat de l'Autorota A55, de la Rota Departementala RD568 e, dins una mendra mesura, de la Rota Departementala RD9.
Au nivèu geologic, lo territòri comunau pòu se devesir en doas regions. Au nòrd, lo plan palunós es constituït dei depaus de sediments que comolan lentament l'Estanh de Bèrra. Au sud, lei còlas cauquieras son un ensemble que data principalament dau Cretacèu. Assosta una gròssa peiriera de cauquier gris.
Organizacion generala de la vila[modificar | modificar la font]
En causa de sa geografia malaisada, Castèunòu dau Martegue es organizat a l'entorn de doas unitats urbanas. La pus importanta es la vila de Castèunòu dau Martegue ela meteissa qu'a una forma de triangle situat entre l'Autorota A55 e la Rota Departementala RD568. La segonda es lo vilatge de La Meda qu'èra, a l'origina, lo pòrt de la vila. Uei, es vengut lo centre de la zòna industriala centrada sus l'èx-Rafinariá de Provença.
Clima[modificar | modificar la font]
Castèunòu dau Martegue a un clima mediterranèu caracterizat per d'ivèrns doç e d'estius cauds e eissuchs, localament influenciat per lo magistrau qu'es un vent freg e eissuch que bofa dempuei lo nòrd. Lei temperaturas i son donc doças amb de valors mejanas compresas entre 6,3°C e 23,9°C e un ensolelhament fòrça important. Lei precipitacions son relativament feblas amb una valor mejana annuala de 606 mm. An generalament un caractèr chavanós.
Dins lei regions secas dau territòri, la vegetacion dominanta es la garriga e la pineda. Es caracteristica dei paluns mediterranèus dins lei regions umidas, principalament lòng deis estanhs.
Demografia[modificar | modificar la font]
Durant l'Edat Mejana, Castèunòu dau Martegue èra tradicionalament un vilatge pichon amb solament 571 abitants recensats en 1793. Après un exòdi rurau rurau, la populacion aumentèt lentament per agantar 2 536 abitants en 1946. Après la Segonda Guèrra Mondiala, la vila foguèt chausida per lotjar una partida deis obriers de la rafinariá. La populacion aumentèt alora d'un biais progressiu fins a agantar 12 266 estatjants en 2012. Puei, dins leis ans 2010, la transformacion de la vila en comuna periferica de Marselha entraïnèt una creissença rapida dau nombre d'abitants que passèt a 17 606 en 2019 (+43 % en 7 ans). Aquela aumentacion se debanèt gràcias a l'arribada de trabalhaires qualificats e de quadres.
En causa d'aqueu poblament particular, Castèunòu dau Martegue a una populacion dominada per leis obriers, leis emplegats e lei retirats de l'industria. Ansin, en 2021, lei revenguts mejans deis abitants èran superiors a la mejana departementala e lo taus de pauretat èra pus feble.
Istòria[modificar | modificar la font]
De l'Antiquitat a la Segonda Guèrra Mondiala[modificar | modificar la font]
Segon lei conoissenças, lo territòri de Castèunòu dau Martegue es poblat dempuei lo Mesolitic per de populacions que s'installèron dins lei sostas naturalas situadas au pè dei bauç[1]. En particular, ocupèron lo site de la Fònt ai Colombs qu'es lo site caracteristic dau Castelnovian, una cultura mesolitica caracterizada per sa fabricacion de microlits geometrics[2]. Puei, d'abitats fortificats a la cima de plusors còlas son estats identificats (fortin dau Saut, oppidum dei Forcas)[3][4]. Puei, durant l'Antiquitat, la region foguèt poblada per lei Celtoligurs, benlèu leis Avatics. A partir dau sègle II avC, passèron sota dominacion romana. La preséncia romana laissèt de vestigis coma de sarcofags, de pèças de moneda ò de joièus. Pasmens, se l'existéncia de villae es sospichada, la preséncia d'un abitat roman permanent es pas encara demostrada.
Durant lo periòde medievau, un castèu foguèt construch sus lo territòri de la comuna. Mencionat tre lo sègle XI, èra dich Castrum Novum e es a l'origina de la vila actuala. Aquel edifici èra situat a l'extremitat sud dau baloard dau Castellas. Sei vestigis foguèron destruchs en 1972 per permetre la construccion de l'autorota. Èra despendent dau senhor dau Martegue e, durant plusors guèrras civilas, foguèt l'enjòc de combats multiples car son contraròtle permetiá de menaçar ò de protegir aquela vila[5]. Pasmens, perdiguèt la màger part de son interès après l'union de França e de Provença en 1481. Tre la Renaissença, lo castèu medievau foguèt donc abandonat au profiech d'un castèu pus modèrne que sei vestigis foguèron visibles fins au sègle XIX. Enfin, un darrier castèu foguèt bastit au sègle XVII per la familha Seytres-Caumont.
La Revolucion marquèt l'abolicion de la senhoriá e la creacion de la comuna de Castèunòu dau Martegue. A l'origina, son territòri s'estendiá fins a la mar e cubrissiá lei comunas actualas de Sausset, de Carri lo Roet, d'En Suá la Redona (partejada amb lo Rove). Dins aquò, la populacion d'aquelei vilatges aumentèt e obtenguèron pauc a pauc lo drech de venir de comunas autonòmas. Fins a l'industrializacion, l'activitat de Castèunòu dau Martegue es principalament liada a l'agricultura e a la pesca.
Lo periòde industriau[modificar | modificar la font]
Coma d'autrei comunas de l'Estanh de Bèrra, Castèunòu dau Martegue conoguèt un procès d'industrializacion a partir de la premiera mitat dau sègle XX. En particular, un important projècte s'interessèt a la possibilitat d'installar un pòrt maritim au nòrd de la vila lòng dau canau anant de Marselha a Ròse[6]. L'etapa decisiva dins l'industrializacion de la vila foguèt la fondacion de la Rafinariá de Provença en 1935 per la Companhiá Francesa de Rafinatge.
Aquò marquèt prefondament l'economia locala car la populacion obriera necessària au foncionament deis installacions foguèt largament lojtada dins la vila. Ansin, la populacion passèt de 2 500 abitants après la guèrra a mai de 10 000 en 1982. Lei premiers cònsols Armand Audibert (1939-1940 e 1944-1970) e Henri d'Attilio (1970-2003) foguèron lei dos artesans principaus de la construccion de la vila modèrna e de seis infrastructuras. Entre 1972 e 1989, la construccion de l'Autorota A55 permetèt de redurre la circulacion lòng de la Rota Departementala RD568 (èx-Rota Nacionala N568) e de facilitar lei desplaçaments vèrs Marselha e Ais.
Pasmens, se la rafinariá foguèt una fònt importanta d'emplecs, foguèt tanben a l'origina de pollucions importantas. En particular, lei sediments de l'Estanh de Bolmont presentan totjorn de concentracions importantas de metaus e d'idrocarburs. De mai, en 1992, una explosion causèt la mòrt de 6 obriers de la rafinariá e de degalhs estimats a un miliard de francs[7].
Castèunòu dempuei leis ans 2010[modificar | modificar la font]
Dempuei leis ans 2010, Castèunòu dau Martegue conoís tornarmai de transformacions importantas. La premiera es la fin dau rafinatge en 2016. La màger part deis installacions son en cors de desmontatge e lo rèsta dèu venir un depaus petrolier, una centrala solara e un centre de fabricacion de biocarburants. Lo nombre d'emplecs dirèctes e indirèctes engendrats per aqueleis activitats demeniguèt rapidament. En parallèl, dins lo quadre de la Metropòli d'Ais Marselha Provença, la vila venguèt una zòna periurbana. Plusors quartiers novèus foguèron creats en quauqueis ans e la vila passèt de 12 000 a 17 000 abitants durant lo decenni. Lei consequéncias d'aqueleis evolucions son encara desconegudas. Pasmens, au nivèu politic, se fau nòtar la pèrda de la comuna per lo Partit Socialista en 2014.
Cultura[modificar | modificar la font]
Patrimòni arquitecturau[modificar | modificar la font]
En causa de sa creissença recenta e de la destruccion d'una partida importanta dau patrimòni istoric de la vila durant la construccion de seis amainatjaments modèrnes, lo patrimòni arquitecturau de Castèunòu dau Martegue es relativament limitat per una vila d'aquela talha. Dins aquò, lo territòri comunau assosta plusors sites arqueologics coma la Fònt dei Colombs qu'es lo site de referéncia dau Castelnovian, una cultura majora dau nòrd-oèst de la Mar Mediterranèa de 6600 a 5600 avC[8]. Au nivèu arquitecturau, l'edifici pus important es probable la Capèla Santa Cecila que data dau sègle VIII. Ocupariá l'emplaçament d'un temple pagan antic mai aquò es mau segur. Se fau tanben nòtar la Glèisa Santa Cecila, una glèisa d'estile neogotic inaugurada en 1853 e lo darrier castèu dei senhors de la vila qu'es desenant un musèu.
Lo vòl dau premier idravion[modificar | modificar la font]
Castèunòu dau Martegue es coneguda dins l'istòria de l'aviacion per la capitada dau premier vòl d'idravion lo 28 de març de 1910[9]. Concebut per l'engenhaire Henri Fabre (1882-1984), l'aparelh realizèt un vòl de 800 m entre lo Martegue e la Meda. D'assais ulteriors li permetèron de percórrer de distàncias pus importantas. Un monument commemòra la valentiá.
Annèxas[modificar | modificar la font]
Liames intèrnes[modificar | modificar la font]
Personalitats liadas amb la comuna[modificar | modificar la font]
Bibliografia[modificar | modificar la font]
- (fr) Max Escalon de Fonton, Préhistoire de la Basse-Provence - état d'avancement des recherches en 1951, Presses universitaires de France, coll. « Préhistoire », 1956.
Nòtas e referéncias[modificar | modificar la font]
- ↑ (en) Didier Binder, Janet Battentier, Claire Delhon e Ingrid Sénépart, « In pursuit of a missing transition: the Mesolithic and Neolithic radiocarbon chronology at La Font-aux-Pigeons rockshelter », Antiquity, vol. 91, n° 357, 2017, pp. 605-620.
- ↑ (fr) Didier Binder, « Aspects de la néolithisation dans les aires padane, provençale et ligure », dins Olivier Aurenche & Jacques Cauvin (éds), Néolithisations. Proche et Moyen Orient, Méditerranée orientale, Nord de l'Afrique, Europe méridionale, Chine, Amérique du Sud, Archaeopress, coll. « BAR International Series » 1989, pp. 199-225.
- ↑ (fr) Alain Beyneix, « Les sépultures cardiales et épicardiales de France méridionale », Bulletin de la Société préhistorique française, vol. 94, n° 2, 1997, pp. 191-197.
- ↑ (fr) Robin Furestier, Jessie Cauliez, Nathalie Lazard, Olivier Lemercier, Muriel Pellissier e Jean Courtin, « 1974-2004 : le site du Fortin-du-Saut (Châteauneuf-les-Martigues, Bouches-du-Rhône) et le Campaniforme 30 ans après », dins J. Evin (dir.), Un siècle de construction du discours scientifique en Préhistoire (Compte-rendu du Congrès du centenaire), 2007, pp. 21-25.
- ↑ En particular, Castèunòu dau Martegue foguèt lo centre de combats importants durant la Guèrra de l'Union d'Ais (1382-1387).
- ↑ Lo projècte foguèt abandonat car èra possible de blocar lo pòrt sensa dificultat en blocant lo canau de Caront ò lo tunèu dau Rove. Pasmens, lei vestigis dei premiers trabalhs son encara ben visibles au sud-èst de l'Estanh de Bolmont.
- ↑ (fr) Basa de donadas Aria, Explosion de gaz dans les unités craquage catalytique et gas plant d’une raffinerie. Le 9 novembre 1992. La Mède [Bouches du Rhône]. France, [1].
- ↑ (en) Didier Binder, « Mesolithic and Neolithic interaction in southern France and northern Italy : new data and current hypotheses », dins T. D. Price (éd.), Europe's First Farmers, Cambridge University Press, 2000, pp. 117-143.
- ↑ (fr) Henri Fabre, J'ai vu naître l'aviation, Imprimerie Guirimand, 1980.
.svg){kind=small}