Geografia
La geografia (dau grego ancian γεωγραφία – geographia, compausat de « η γη » (hê gê) (la Tèrra) et « γραφειν » (graphein) descriure[1], puei dau latin geographia, literalament revira per « dessenh de la Tèrra »[2]) es una sciéncia qu'a per objècte la descripcion de la Tèrra e en particular l'estudi dei fenomèns fisics, biologics e umans que se produson sus lo glòbe terrèstre. Un scientific especialisat en geografia es un geograf.
Apareguda a la fin de la Preïstòria ò durant l'Antiquitat Auta, la geografia respondiá ai besonhs de descripcion dau mond dei societats umanas. Son aparicion aguèt donc luòc d'un biais independent dins plusors regions diferentas. Fins a la fin de l'Edat Mejana, demorèt centrada sus la cartografia e sus l'estudi de racòntes de viatges relativament rars escrichs per de marchands ò per d'explorators. Pasmens, durant lo periòde dei Grandei Descubèrtas, lei geografs deguèron faciar l'aumentacion dei distàncias conegudas e la multiplicacion dei rapòrts d'exploracion. La disciplina s'institucionalizèt alora pauc a pauc per venir una sciéncia vertadiera durant lo sègle XIX. Uei, la geografia se devesís en tres branca principalas que son la geografia matematica (descripcion dei dimensions de la Tèrra), la geografia fisica (descripcion deis interaccions entre l'òme e lo mitan naturau) e la geografia umana (descripcion deis activitats umanas). Existís de brancas segondàrias coma la geografia militara.
Istòria[modificar | modificar la font]
Lei geografias primitivas[modificar | modificar la font]
Lei descubèrtas arqueologicas mòstran l'existéncia d'un interès ancian en lei societats umanas per l'organizacion de son espaci. Aquela pensada èra sovent integrada a un racònte mitic deis originas (cosmogonia). Lo petroglif de Bedolina es ansin una dei cartas topograficas pus vièlhas identificadas a l'ora d'ara. Representa un plan topografic e de figuras animalas e umanas[3]. Certanei figuras semblan datar dau Temps dau Bronze (2200-750 avC)[4].
Tre l'Antiquitat Auta, leis Estats organizats desvolopèron una geografia primitiva destinada a representar e mestrejar son territòri. Aquela tradicion emergiguèt d'un biais independent dins plusors regions diferentas coma o mòstran l'existéncia de sabers cartografics ancians en Mesopotamia, en Egipte, en China e en America. Ben sovent, la descripcion de l'espaci foguèt separat d'aquela dau temps, çò qu'es a l'origina de la separacion actuala entre l'istòria e la geografia. Ansin, fòrça tractats foguèron redigits per descriure de territòris per d'autors diferents coma lo Shu Jing chinés[5] e lo Periple de la Mar Eritrèa roman[6]. Lo tèrme « geografia » eu meteis foguèt inventat per lo Grèc Eratostenes au sègle III avC[7].
Se fau nòtar que lei geografias primitivas èran pas unicament terrèstras. D'efiech, dins l'Ocean Pacific, de pòbles micronesians imaginèron de sistèmas permetent de depintar lei corrents marins amb de bastons e de cauquilhatges. Aquò explica lei migracions maritimas d'aquelei populacions dins leis illas dau Pacific.
Carta dau mond europèa de l'Edat Mejana (sègle VIII)
Carta micronesiana dei corrents marins
.jpg)
L'aparicion de la geografia sabenta[modificar | modificar la font]
Lei Grandei Descubèrtas[modificar | modificar la font]
Lei Grandei Descubèrtas marquèron una etapa decisiva dins la formacion de la geografia sabenta. Pasmens, aquela formacion foguèt pas un procès sobde. Au contrari, foguèt lo resultat d'una lenta evolucion que connectèt lei besonhs eissits de la descubèrta dau mond per leis Europèus e l'eiretatge antic e medievau de viatjaires e de geografs coma Erodòt (484-425 avC), Al-Khwarizmi (v. 780-850), Marco Polo (1254-1324) ò Ibn Battuta (1304-1368/1377). D'efiech, la tradicion dau racònte de viatge, sovent orientat vèrs la descripcion deis activitats economicas car escrich per de marchands, dispareguèt jamai. Pasmens, a partir de la fin dau sègle XV, lo fenomèn cambièt de natura en causa de la multiplicacion deis exploracions. De mai, en causa de l'aumentacion dei distàncias, deguèt tanben integrar d'elements novèus coma la geografia astronomica ò l'usatge de la bossòla.
Aquò entraïnèt una aumentacion de la recèrca en cartografia e dins la produccion de cartas, especialament de cartas marinas. D'efiech, lo nombre de portolans, una carta marina apareguda a la fin dau sègle XIII en Mediterranèa, venguèt pus important[8]. Representèron tant Euròpa que lei regions exploradas per lei navegaires. N'existiá dos tipes. Lo premier, generalament grossier, èra utilizat dirèctament per lei marins. Lo segond, fòrça ornat e dessenhat sus de materiaus de qualitat, èra una òbra d'art destinada ai corts reiaus e ais elèits. Objècte de prestigi, mòstra la volontat creissenta dei poders estataus dau periòde de mestrejar lor territòri d'una maniera pus eficaça. Aqueu trabalh foguèt sostenguda per la redescubèrta de la Geografia de Ptolemèu que permetèt de melhorar la teoria de la cartografia gràcias a l'utilizacion de metòdes estructurats per calcular la posicion dei ponchs[9]. De mai, aquò participèt a la difusion de planisfèris au sen de la societat, çò que permetèt de fixar de convencions importantas coma lo posicionament dau nòrd en aut de la carta.
La Carta Pisana de 1290, lo portulan pus vièlh conegut a l'ora d'ara
L'Atlàs Catalan, un portulan realizat vèrs 1375
Portulan de Jorge Aguiar (1492)
Portulan de Lazaro Luis (1563)
Portulan de Domingos Teixeira (1570)
La fondacion de la geografia modèrna[modificar | modificar la font]
La fondacion de la geografia modèrna aguèt principalament luòc durant lo rèine de Loís XIV (1643-1715). Se debanèt en parallèl dau perfeccionament dei tecnicas de cartografia. D'efiech, l'absolutisme reiau francés menèt au desvolopament dau concèpte d'Estat-Nacion. Es a dire que lo poder reiau decidèt de fortificar l'espaci territòriau francés. Puei, s'interessèt a optimizar la gestion d'aqueu territòri e a assegurar lo contraròtle dau locau per lo nacionau. Per aquò, lei rèis de França ordonèron de realizar una carta precisa dau Reiaume (Depaus de la Guèrra[10], trabalhs dei Cassini, etc.) e de melhorar lei relevats d'informacion sus la societat e l'economia. De projèctes similars apareguèron pauc a pauc dins leis autreis Estats europèus.
Plan relèu d'Estrasborg comandat per Loís XIV
Lei geografias « nacionalas »[modificar | modificar la font]
L'institucionalizacion de la geografia[modificar | modificar la font]
Dins lo corrent dau sègle XVIII, la geografia europèa seguiguèt l'evolucion deis autrei sciéncias dau periòde en s'institucionalizant sota la direccion. Per exemple, en França, foguèt imaginada tre 1785 la creacion d'una societat sabenta de geografs. Après lei trèbols liats ai guèrras revolucionàrias e napoleonencas, foguèt finalament fondada en 1821 sota lo nom de Société de Géographie[11]. En Anglatèrra, de clubs privats coma lo Raleigh Club se multipliquèron durant lo meteis periòde. Menèron a la creacion de la Royal Geographical Society en 1830[12]. Aqueu periòde foguèt donc caracterizat per la volontat de racionalizar lei sabers sus lo mond. Es tanben l'epòca dei viatjes sistematics destinats a explorar lei Terrae Incognitae dau planisfèri. Lo movement filosofic dei Lutz acompanhèt fòrça aquela evolucion amb de personalitats coma l'explorator enciclopedista Alexander von Humboldt (1769-1859) qu'es benlèu lo prototipe dei premiers geografs « universitaris »[13].
Aquela transicion vèrs lo professionalisme de la disciplina permetèt a la geografia de venir una disciplina escolara e universitària. L'estrambòrd per la descubèrta dau mond en Euròpa sostenguèt fòrça aquela transformacion. Aquò menèt a la « scientifizacion » progressiva de la geografia. De personalitats coma Paul Vidal de La Blache (1845-1918) en França[14] e Friedrich Ratzel (1844-1904) en Alemanha[15] aguèron un ròtle major dins aqueu procès. Una particularitat de l'aspècte nacionau d'aqueleis evolucions foguèt l'emergéncia d'escòlas nacionalas que gardèron una identitat distinta fins a la segonda mitat dau sègle XX. Per exemple, lo movement de Ratzel se destrièt per son concèpte de Lebensraum[16]. En revènge, l'escòla francesa se concentrèt sus la nocion de region e conoguèt un gròs prestigi internacionau[17].
Carta mostrant lo continent austrau coma una terra incognita (sègle XVII)
Intrada de la Société de Géographie
.JPG)
.jpg)
La geografia « classica »[modificar | modificar la font]
La geografia faiçonada per lei mutacions scientificas dau sègle XIX dominèt fins ais ans 1950. Es desenant dicha geografia « classica ». D'efiech, en despiech de sei variacions nacionalas, es caracterizada per un ensemble de ponchs comuns. Premier, s'interessava principalament a d'espacis identificats coma coerents, es a dire un parçan, una region, un país ò un Estat. Privilegia tanben fòrça lei descripcions naturalas e umanas. Aquela geografia èra en acòrdi amb « l'Euròpa dei nacions » eissida dau sègle XIX. Pasmens, venguèt pauc a pauc obsolèta en causa de la dubertura progressiva deis espacis economics, de la decolonizacion e de la mondializacion. De mai, leis estudis classics avián tendància a se concentrar sus lei zònas ruralas en plaça dei vilas e dei centres industriaus.
La geografia contemporanèa[modificar | modificar la font]
Après la Segonda Guèrra Mondiala, la geografia classica foguèt criticada per dos corrents opausats de geografs. Aquò entraïnèt d'evolucions que son a l'origina de la geografia actuala.
Lo desvolopament deis estudis espaciaus[modificar | modificar la font]
Dins lo corrent de la segonda mitat dau sègle XX, una premiera evolucion menèt un corrent de geografs a s'interessar ais estudis urbans, ai logicas de rets e, pus generalament, ais elements regulars e frequents[18]. Dicha « Geografia Novèla », aquela tendància a donc per objectiu d'identificar de « lèis » universalas regardant l'organizacion espaciala dau mond[19]. La nocion « d'espaci » geografic i es fondamentala car permet d'utilizar d'otís estatistics e de modèls generaus adaptats a aquela cèrca. De personalitats coma Walter Christaller (1893-1969)[20], Peter Gould (1932-2000), Peter Haggett (nascut en 1933)[21], Brian Berry (nascut en 1934) e David Harvey (nascut en 1935) aguèron un ròtle centrau dins la difusion d'aquela vision de la geografia au sen de la comunautat geografica anglosaxona. La geografia francesa, totjorn somesa a l'influéncia de la geografia classica, resistiguèt mai mai la Geografia Novèla s'i implantèt finalament durant leis ans 1970 amb lei trabalhs de Roger Brunet (nascut en 1931)[22] e de Paul Claval (nascut en 1932)[23].
L'interès creissent per lei particularitats territòrialas[modificar | modificar la font]
Dins leis ans 1970, la vision « racionalista » de la Geografia Novèla entraïnèt de criticas de part de geografs desirós de s'interessar ai particularismes dei luòcs terrèstres. Segon elei, aqueleis especificats èran escafadas per l'apròchi generalista dei geografs estatisticians, çò qu'empachava de comprendre corrèctament l'identitat pròpria d'un territòri donat. Aquela concepcion entraïnèt l'aparicion de plusors soscorrents regardant per l'espaci viscut (Armand Frémont[24]), per leis eiretatges istorics e sociaus, per lei mòdes de vida (Yi-Fu Tuan), per lo sèxe (Doreen Massey[25]), per lei posicions socialas e lor representacion, etc. L'ensemble d'aquelei corrents es sovent dich geografia « sociala » ò « umana ». La nocion centrala d'aquela vision es aquela de « territòri » car permet una observacion pus fina dei particularismes.
Lo desvolopament de complementaritats entre lei diferentei brancas de la geografia[modificar | modificar la font]
En despiech de sei visions opausadas, lei dos corrents de la geografia de la fin dau sègle XX desvolopèron de liames entre elei. D'efiech, per de rasons istoricas, rompèron pas totalament amb leis escòlas dei periòdes precedents. En particular, leis otís de l'analisi demorèron similars. Aquela proximitat foguèt renforçada per leis evolucions tecnologicas coma la multiplicacion dei sistèmas d'informacion geografica, dei sistèmas de teledeteccion e deis otís cartografics modèrnes (GPS, satellits d'observacion, etc.). La descentralizacion progressiva deis Estats favoriza tanben lo besonh d'otís decisionaus adaptats a de regions situadas entre lo territòri e l'espaci. Lei questions environamentalas an tanben transformat la geografia fisica, tradicionalament descriptiva, per li demandar d'elements regardant l'evolucion probabla deis ecosistèmas e dei ressorsas disponiblas. Ansin, la geografia de la premiera partida dau sègle XXI se situa generalament entre la Geografia Novèla e la geografia sociala. Es ben sovent encargada d'estudiar l'evolucion d'un territòri a la demanda d'una collectivitat locala. Aquò li demanda donc d'èsser capabla de descriure un territòri donat e de preveire son evolucion e son abitabilitat.
Metòdes principaus[modificar | modificar la font]
Lei basas istoricas[modificar | modificar la font]
La geografia demanda d'èsser capable de situar lei diferentei partidas de la Tèrra d'un biais precís. Per aquò, la geografia anciana desvolopèt un ensemble de questions que permetiá de respòndre a aqueu besonh. Ara, constituïsson una basa per l'ensenhament de la disciplina :
- Cu ? - leis individüs/lei societats ocupan l'espaci amb lors valors, lors mòdes de vida, etc.
- Qué ? - l'impacte d'aquesteis òmes, que siá economic, sociau, ò environamentau, produch de lors institucions, de la recèrca, dei tecnicas, deis escambis ò encara de l'esplecha de lei ressorsas naturalas.
- Onte ? - la question fondamentala en geografia, lo luòc d'aqueleis activitats umanas, generalament la rason dei localizacions.
- Quand ? - lo periòde istoric onte lei individüs ò lei societats produson deis espacis que s'ajustan ò concurrencian lei precedents.
La cartografia[modificar | modificar la font]
La cartografia estúdia la representacion de la superficia de la Tèrra e deis activitats umanas. Per aquò, l'utilizacion de cartas per presentar una analisi es sovent indispensabla. Pasmens, la realizacion de cartas es tanben una sosdisciplina especifica que seguís un ensemble complèx de règlas e de tecnicas. D'un biais generau, leis autors de cartas dèvon aver de nocions en psicologia cognitiva e en ergonomia per incitar a la lectura de sei cartas e facilitar sa comprenença per lo public (colors, simbòls, formas, etc.). Dèvon tanben mestrejar la geodesia e lei matematicas liadas a aquela disciplina per comprendre lei sistèmas de projeccion cartografica.
Carta nautica modèrna
Carta aeronautica modèrna
La projeccion de Bonne, un exemple de projeccion cartografica
La projeccion de Lambert, un autre exemple de projeccion
Lei sistèmas d'informacion geografica[modificar | modificar la font]
Un sistèma d'informacion geografica (SIG) es un sistèma d'informacion capable d'organizar e de presentar de donadas alfanumericas espacialament referenciadas e de produrre de plans e de cartas. Son principalament utilizats per d'activitats geomaticas de tractament e de difusion de l'informacion geografica. La representacion es sovent en doas dimensions mai lei sistèmas pus modèrnes intègran desenant de mejans de visualizacion en tres dimensions e la possibilitat de veire l'evolucion istorica d'un territòri. Son usatge pus frequent es la representacion mai ò mens realista de l'environament espaciau en se basant sus d'elements geometricas (ponchs, vectors, poligòns, etc.) associats amb d'informacions permetent de definir la natura dau terren (seuva, rota, etc.).
Modelizacion 3D d'un relèu per un SIG
Autre exemple de modelizacion 3D per un SIG
Representacion de la temperatura mondiala per un SIG
Carta miniera producha per un SIG
La teledeteccion[modificar | modificar la font]
La teledeteccion es l'ensemble dei tecnicas utilizadas per determinar a distància lei proprietats d'objèctes naturaus ò artificiaus a partir dei raionaments qu'emetan ò que rebatan. Aquelei tecnicas intègran l'ensemble dau procès, es a dire la captura e l'enregistrament de l'energia d'un raionament emés ò rebatut per leis objèctes observats, lo tractament dei donadas captadas e, fin finala, l'analisi dei donadas finalas. Generalament, aqueu procès necessita la mesa en òbra d'un captor (aparelh fotografic, laser, sonar, sismograf, etc.) qu'es embarcat dins un veïcul mobil (avion, satellit, naviri, etc.). La màger part de l'espèctre electromagnetic pòu èsser utilizada car lei diferentei partidas de l'espèctre son susceptibles de provesir d'informacions (forma, temperatura, composicion quimica, distància, etc.).
Observacion d'una zòna rurala per teledeteccion
Observacion de seuvas per teledeteccion
Carta topografica realizada per teledeteccion
Deteccion d'una tempèsta per teledeteccion
Lei metòdes quantitatius[modificar | modificar la font]
Coma son nom l'indica, lei metòdes quantitatius son destinats a quantificar una grandor. Utilizan fòrça leis estatisticas car requièron sovent lo mestritge d'un importanta quantitat de donadas. Istoricament, foguèron premier utilizats per la prospeccion miniera. Pasmens, uei, aquelei tecnicas pòdon s'utilizar de tractar d'informacions variadas (geostatistica). L'objectiu es de transformar una taula de donadas per n'extraire sei factors principaus. Per exemple, es possible de remplaçar un ensemble de variablas de recensament (revenguts, loguiers, etc.) en un factor unic que permet de descriure leis inegalitats entre classas aisadas e popularas.
Disciplinas principalas[modificar | modificar la font]
La geografia matematica[modificar | modificar la font]
La geografia matematica es la branca pus anciana. Se concentra sus l'estudi de la superficia terrèstra e sa representacion matematica. Compren principalament l'estudi dei formas e dei dimensions de la Tèrra (geodesia), la realizacion de cartas (cartografia), la descripcion dei movements de la Tèrra a respècte deis objèctes celestiaus visibles (geografia astronomica), la mesura dei relèus e sa representacion sus una carta (topografia) e l'estudi deis estructuras espacialas (analisi espaciala). Recentament, es apareguda la geomatica qu'es una branca caracterizada per l'usatge massís dei tecnologias de l'informacion per analizar un territòri.
La geografia umana[modificar | modificar la font]
La geografia umana es l'estudi espaciala deis activitats umanas a la superficia dau glòbe. Fa donc partida dei sciéncias socialas e cèrca de comprendre lei preferéncias que guidan leis òmes dins la chausida de son luòc de vida. Per aquò, l'utilizacion de densitats, l'analisi deis interaccions entre leis òmes e la natura e lo passat istoric tènon una gròssa importància. La sociologia, l'economia, lo drech e la politica son tanben fòrça utilizats per aquela disciplina en vista d'explicar lei fenomèns observats sus lo terren.
La geografia fisica[modificar | modificar la font]
La geografia fisica es la branca de la geografia qu'a per objectiu la descripcion, la comparason e l'explicacion dei païsatges[26]. Es devesida en especialitats coma la geomorfologia, la climatologia, l'idrologia, la biogeografia ò la paleogeografia. Permèton l'analisi dei geosistèmas, es a dire un territòri dotat d'una estructura e d'un foncionament pròpris que s'inscriu dins l'espaci e dins lo temps. Cada geosistèma tèn de compausantas abioticas (litosfèra, atmosfèra e idrosfèra), bioticas (fauna e flòra) e antropics (activitats umanas) que son en relacion. A l'origina, la geografia fisica s'interessava a la descripcion d'aqueleis interaccions. Pasmens, uei, estúdia mai son evolucion futura.
La geografia militara[modificar | modificar la font]
La geografia militara es una branca particulara de la geografia. Apareguda après la desfacha francesa de 1871, es un corrent de pensada que cèrca d'utilizar leis otís e lei concèptes geografics per un usatge militar. Istoricament, la cartografia n'èra la disciplina centrala car la manca de cartas dins leis Estats-Majors francés foguèt un factor determinant de la victòria alemanda[27]. Pasmens, uei, totei leis aspèctes de la geografia universitària i son integrats (climatologia, idrologia, urbanizacion, geografia sociala, geografia culturala, etc.), especialament dins leis operacions destinadas a restaurar ò mantenir la patz dins un territòri donat.
Annèxas[modificar | modificar la font]
Liames intèrnes[modificar | modificar la font]
Bibliografia[modificar | modificar la font]
- (fr) Centre canadien de télédétection, Notions fondamentales de télédétection, 1998.
- (fr) Collectif CNES ONERA, Imagerie spatiale : des principes d'acquisition au traitement des images optiques pour l'observation de la Terre, Cépaduès, 2008.
- (fr) Jean-Paul Amat, Lucien Dorize, Charles Le Cœur e Emmanuelle Gautier, Éléments de géographie physique, Bréal, coll. Grand Amphi, 2002.
- (fr) Germaine Aujac, La Géographie dans le monde antique, Presses Universitaires de France, 1975.
- (fr) Philippe Boulanger, Géographie militaire, Carrefours Les Dossiers, 2006.
- (fr) Jean-Marc Besse, Les grandeurs de la Terre : aspects du savoir géographique à la Renaissance, ENS Éditions, 2004.
- (fr) Alain Corbin, Terra incognita : Une histoire de l'ignorance XVIIIe-XIXe siècle, Albin Michel, 2020.
- (fr) Franck Debié, Géographie économique et humaine, Presses Universitaires de France, 1995.
- (de) Daniela Dueck, Geographie in der antiken Welt, Zabern, 2013.
- (it) Franco Farinelli, Geografia. Un'introduzione ai modelli del mondo, Einaudi, 2003.
- (de) Georg Gerland, Immanuel Kant, seine geographischen und anthropologischen Arbeiten, 1906.
- (en) Ron Johnston, Geography and Geographers: Anglo-American Human Geography since 1945, Hodder & Stoughton Educational, 1979.
- (fr) Philippe Pinchemel, La géographie à travers un siècle de congrès internationaux, IGU, 1972.
- (fr) Paul-David Régnier, Dictionnaire de géographie militaire, CNRS Éditions, 2008.
- (fr) Jean-François Staszak (dir.), Géographies anglo-saxonnes. Tendances contemporaines, Belin, 2001.
Nòtas e referéncias[modificar | modificar la font]
- ↑ « GÉOGRAPHIE : Etymologie de GÉOGRAPHIE », www.cnrtl.fr (consultat lo 10 març 2017)
- ↑ P.Merlin, F. Choay, Dictionnaire de l'urbanisme et de l'aménagement, PUF, 2010
- ↑ (fr) Christian Jacob, L'empire des cartes. Approche théorique de la cartographie à travers l'histoire, Albin Michel, 1992, pp. 41-48.
- ↑ (es) M. Beltrán Llorís, Los grabados rupestres de Bedolina (Valcamonica), BCSP, vol. VIII, 1972, pp. 121-158.
- ↑ (en) Liao Mingchun, A Preliminary Study on the Newly-unearthed Bamboo Inscriptions of the Chu Kingdom: An Investigation of the Materials from and about the Shangshu in the Guodian Chu Slips, Taiwan Guji Publishing Co., 2001.
- ↑ (fr) Christian Robin, « L'Arabie du sud et la date du Périple de la mer Érythrée. Nouvelles données », Journal asiatique, n° 279, 1991, pp. 1-30.
- ↑ (fr) Paul Claval, Histoire de la géographie, PUF, coll. « Que sais-je ? », 2011, p. 12.
- ↑ (fr) Monique de la Roncière e Michel Mollat du Jourdin, Les Portulans, cartes marines du XIIIe au XVIIe siècle, Nathan, 1984.
- ↑ En revènge, lo redescubèrta de Ptolemèu entraïnèt egalament lo retorn a de cartas anticas qu'èran ben mens precisas que lei portulans medievaus.
- ↑ (fr) Patrice Bret, « Le Dépôt général de la guerre et la formation scientifique des ingénieurs-géographes militaires en France (1789-1830) », Annals of Science, 48/2, 1991, pp. 113-157.
- ↑ (fr) Alfred Fierro, La Société de géographie (1821-1946), Centre de recherches d'histoire et de philologie de la IVe section de l'École pratique des hautes études », V, Hautes études médiévales et modernes, n° 52, Droz / H. Champion, 1983.
- ↑ (en) H. R. Mill, The record of the Royal Geographical Society, 1830–1930, Royal Geographical Society, 1930.
- ↑ (de) Kurt-Reinhard Biermann, Alexander von Humboldt, 4a edicion, Teubner, 1990.
- ↑ (fr) Vincent Berdoulay, La formation de l'école française de géographie (1870-1914), Comité des travaux historiques et Scientifiques, 1981.
- ↑ (fr) Marie-Claire Robic, « La réception de Friedrich Ratzel en France et ses usages au temps de l’installation de la géographie à l’Université (années 1880-1914) », Revue germanique internationale, n° 20, 1èr de decembre de 2014, pp. 13–39.
- ↑ (en) Mechtild Rössler, « Geography and Area Planning under National-Socialism », dins Margit Szöllösi-Janze (dir.), Science in the Third Reich, Berg Publishers, 2001, p. 59-79.
- ↑ (fr) Paul Claval e André-Louis Sanguin (dir.), La Géographie française à l'époque classique (1918-1968), L'Harmattan, 1996.
- ↑ Durant lo sègle XIX, se fau nòta que Johann Heinrich Von Thünen (1783-1850) aviá desvolopat una vision similara. Pasmens, son apròchi suscitèt pauc d'interès.
- ↑ (fr) Jean François Dortier, Dictionnaire des sciences humaines, Sciences humaines, 2004, pp. 444-455.
- ↑ (fr) Jean-Louis Mathieu, « Christaller, Walter », dins Jacques Lévy e Michel Lussault (dir.), Dictionnaire de la géographie et de l'espace des sociétés, Belin, 2003, pp. 156-158.
- ↑ (en) Robin Flowerdew, « Peter Haggett », dins Phil Hubbard, Rob Kitchin e Gill Valentine (dir.), Key Thinkers on Space and Place, Thousand Oaks / SAGE Publications, 2004, pp. 155–159.
- ↑ (fr) Sylvain Allemand (dir.), « Roger Brunet », dinss Comment je suis devenu géographe, Le Cavalier Bleu, 2007.
- ↑ (fr) Sylvain Allemand (dir.), « Paul Claval », dinss Comment je suis devenu géographe, Le Cavalier Bleu, 2007.
- ↑ (fr) Sylvain Allemand (dir.), « Armand Frémont », dins Comment je suis devenu géographe, Le Cavalier bleu, 2007
- ↑ (en) Felicity Callard, « Doreen Massey », dins Phil Hubbard e Rob Kitchin (dir.), Key Thinkers on Space and Place, Sage, 2011.
- ↑ (fr) François Saur, Géographie physique, Presses universitaires de France, 2012, p. 13.
- ↑ (fr) Philippe Boulanger, La géographie militaire française (1871-1939), Economica, 2002, pp. 35-41.
