Afganistan

Afganistan د افغانستان اسلامي دولت Da Afghanistan Islami Dawlat دولت اسلامی افغانستان Dawlat-e Eslami-e Afghanestan
Estat
Bandièra Escut d'armas
Capitala e ciutat mai granda Kabol 33° N, 66° E
Forma de govèrn Republica islamica
President Ashraf Ghani
Superfícia 41en
• Totala 652,864 km²
• Aiga , % %
Populacion 40en
• Totala (2020) 32,890,171 ab.
Moneda (AFN)
ISO 3166 AF
Domeni internet .af

Afganistan (en pashto: افغانستان‎, Afġānistān; en dari: افغانستان,‎ Afġānestān, prononciat [avɣɒnesˈtɒn]), oficialament l'Emirat Islamic d'Afganistan (en pashto: د افغانستان اسلامي امارت; en dari: د افغانستان اسلامي امارت), es un país d'Asia Centrala que confronta Turcmenistan, Ozbequistan e Tatgiquistan au nòrd, Paquistan a l'èst e au sud, e Iran a l'oèst. Sa capitala es Kabol. Presenta un territòri fòrça montanhós generalament desertic ò semi desertic sensa accès a la mar.

Situat lòng de la Rota de la Seda, foguèt lo sèti d'estats desvolopats e sovent rics tre la fin de l'Antiquitat maugrat d'invasions regularas venguts dei regions nomadas d'Asia. En particular, leis invasions timuridas aguèron de consequéncias grèvas en causa de la destruccion d'unei rets d'aigatge que favorizèt la desertificacion de la region. Passat sota l'influéncia pèrsa, la region se revoutèt au començament dau sègle XVIII e formèt en 1747 un estat sobeiran a l'origina de l'Afganistan actuau. Au sègle XIX, capitèt de gardar son independéncia e aguèt lo ròtle d'estat tampon entre leis Empèris Rus e Britanic. Au començament dau sègle XX, de temptativas de modernizacion mau capitèron en causa dau conservatisme de la populacion. Dins leis annadas 1970, doas revolucions entraïnèron la casuda de la monarquia puei la formacion d'un regime comunista. En 1978, comencèt una guèrra civila entre lo govèrn centrau e d'insureccions islamicas. En 1979, l'URSS intervenguèt dirèctament sus lo territòri afgan per esquichar aquelei movements mai deguèt se'n retirar en 1989 sensa succès. En 1992, lo govèrn comunista foguèt reversat e la guèrra civila contunièt entre lei venceires a l'avantatge dau movement religiós dei Taliban. En 2001, sospichats de sostèn ais atempats dau 11 de setembre de 2001, lei Taliban foguèron atacats e reversats per leis Estats Units d'America qu'installèron un govèrn compausat d'advèrsaris dei Taliban. Pasmens, en causa de l'afondrament de l'estat afgan dins lo corrent deis annadas 1990, aqueu govèrn mau capitèt d'assegurar son autoritat qu'es menaçat per de guerilhas, magerament menats per lei Taliban, una corrupcion fòrça importanta e la division dau país entre senhors de guèrra rivaus.

Lo desvolopament economic d'Afganistan es tanben una question malaisada car lo país es un dei pus paures de la planeta. D'efècte, maugrat una creissença de remerca dempuei 2002 e un sostèn important de seis aliats e de l'ONU, son PIB es encara fòrça feble. De mai, una partida importanta de l'economia es totalament en fòra dau contraròtle de l'estat car se desvolopèt sus lo territòri afgan una gròssa industria de produccion e d'exportacion de dròga (òpi e canebe principalament).

Geografia

Article detalhat: Geografia d'Afganistan.

Geografia fisica

Topografia d'Afganistan.

Afganistan es un país montanhós franc de dos plans situats au nòrd e au sud-oèst. Son relèu es dominat per la cadena de Hindu Kush que s'estend dei regions centralas en direccion de Paquistan e China per jónher Imalaia. Lei cimas d'aquela cadena son autas e la montanha afgana pus importanta, Nowshak, aganta 7 485 m d'altitud. Representan un obstacle major que bloca lei comunicacions entre lei regions nòrd e sud durant lei sasons frejas.

Lo fluvi Amodarià es lo corrent d'aiga pus important d'Afganistan. Se situa au nòrd e ne'n marca la frontiera amb Ozbequistan e Tatgiquistan. Lo segond corrent pus important es lo riu Kabol que passa dins la capitala. Es un afluent major d'Indus après son passatge de la frontiera paquistanesa. Forma una vau d'altitud dins lei regions orientalas dau país que tèn divèrsei centres urbans de remarca. Enfin, lo tresen corrent major es lo riu Helmand que marca lo relèu sud e qu'es a l'origina de la formacion d'una zòna agricòla importanta. Leis autrei rius afgans an un debit inferior a 100 m³/s e son d'una importància pus febla. Pasmens, pòdon marcar localament lo relèu e èstre a l'origina d'inondacions.

Clima

Clima d'Afganistan.

Lo clima d'Afganistan despend de son altitud, de sa distància a respèct de l'Ocean Indian e dei precipitacions. L'altitud entraïna una demenicion de la temperatura mejana. Dins lei regions pus autas, entraïna l'installacion d'un clima montanhard. La distància a respèct de l'ocean dona una influéncia continentala importanta sus lo clima afgan ambé d'ivèrns fregs (fòrça fregs dins lei regions montanhósas) e d'estius cauds (fòrça cauds dins lei plans). Lei precipitacions son feblas sus tot lo territòri. Se debanan generalament d'ivèrn sota la forma de tombadas de nèu. Lo nivèu de precipitacions definís finalament la natura dau clima qu'es de tipe desertic dins lo sud e lo centre dau país, semi arid dins lo nòrd e lo nòrd-èst e continentau ò temperat dins lei zònas d'altitud nòrd-orientaus.

Demografia

La demografia d'Afganistan es mau segura en causa de l'afondrament de l'estat e lei dificultats de la guèrra quasi permanenta dempuei l'invasion sovietica. En 2013, èra estimada a 31,1 milions de personas, compres lei 2,7 milions d'Afgans refugiats en Iran ò au Paquistan. Avans lo començament dau conflicte, un recensament parciau de 1979 estimèt la populacion a 15,5 milions d'abitants. Son temps es fòrça joine amb un temps mejan de 17,9 ans e una esperança de vida egala a 50,1 ans en 2013.

Lei condicions de santat son marridas ambé un taus de mortalitat infantila aut (119 mòrts per 1 000 naissenças) e un taus de mortalitat maternatala qu'es tanben important (460 mòrts per 100 000 naissenças). Leis espitaus e sei mejans son pauc nombrós (0,4 plaça per 100 000 abitants) e mau equipats. Enfin, existís de riscs de remarca de malautiás infecciosas coma de diarrèas ò de fèbres tifoïdas.

La màger part deis abitants son installadas dins de regions ruralas e lo taus d'urbanizacion es feble (23,5% en 2011). Dins aquò, es en aumentacion rapida (+4,4% en 2011) en causa de la guèrra. Lei vilas pus importantas son generalament lo centre dei províncias actualas. Franc de Kabol (3 milions d'abitants) e Qandahar (512 000 abitants), passan pas 500 000 abitants. Pasmens, coma crosiera de cambis e luòc de passatge obligatòris lòng dei rotas afganas, de vilas coma Herat (397 000 ab.), Mazar e Charif (397 000 ab.) ò Jalalabad (202 000 ab.) an un ròtle regionau important.

Enfin, la populacion afgana presenta de divisions etnicas importantas favorizadas per la geografia. Lei Pachtós (42% de la populacion) forman lo premier grop magerament situat dins lei regions sud e sud-èst. Lei Tatgics (27%) forman lo segond grop magerament situat dins lo nòrd-èst. Puei, lei Hazaras (9%) e leis Ozbècs (9%) representan doas populacions importantas dins lei regions centralas e dins lo nòrd. Enfin, divèrseis etnias coma leis Aimaks (4%), lei Turcmèns (3%), lei Balochs (2%), lei Pashayis, lei Quirguizs e lei Noristanis representan de minoritats localament importantas.

Lengas

Esquèma simplificat de la distribucion lingüistica d'Afganistan.

Una quarentenau de lengas son parladas per la populacion afgana e la mestraja d'unei lengas per un abitant es comuna. Lei principalas son aquelei dei grops etnics principaus dau país e son lo dari (un dialècte dau persan), lo pashto, divèrsei lengas turcas e lo baloch. En particular, lo dari, parlat per aperaquí 50% de la populacion, es la lenga veïculara dau país e la lenga premiera dei Hazaras e d'unei grops tatgics dei regions nòrd ò centralas. Lo pashto es la segonda lenga dau país (parlada per au mens 35% de la populacion). Es la lenga majoritària dei regions sud. Aquelei doas lengas son lei doas lengas oficialas d'Afganistan. Leis autrei lengas pòdon aver un estatut oficiau dins lei regions onte son parladas per una partida importanta de la populacion locala.

Religions

Carta religiosa d'Afganistan.

En causa de la guèrra quasi continua dempuei 1979 e de l'afondrament de l'estat, leis estimacions sus la reparticion religiosa de la populacion afgana son mau seguras e realizat per d'organismes estrangiers. Pasmens, totei donan una majoritat clara de musulmans sunitas e una minoritat de musulmans chiistas, magerament situada dins lei regions centralas dau país. Segon leis estimacions principalas, la proporcion de sunitas se situa entre 80 e 89% de la populacion, aquela de chiistas entre 10 e 19% e lo rèsta es format de minoritats gaire nombrosas (zoroastrians, crestians...) .

Istòria

Article detalhat: Istòria d'Afganistan.

La Preïstòria e l'Antiquitat

La Preïstòria d'Afganistan es encara mau coneguda mai l'èsser uman sembla restar dins lo país dempuei au mens 32 000 ans. Lei vestigis antics pus vièlhs coneguts a l'ora d'ara son situats a Mundigak. Son datats dau milleni IV au sègle VI avC. De migracions arianas vengudas de l'oèst de la region foguèron probablament a l'origina de son premier poblament.

Durant l'Antiquitat, Afganistan foguèt conquistat per lei tropas de Cir II e integrat dins l'Empèri Pèrsa. Aqueu periòde durèt dos sègles e foguèt caracterizat per l'introduccion dau zoroastrisme. A la fin de l'Empèri Pèrsa, Afganistan foguèt conquistat per lei Grècs d'Alexandre lo Grand en 329 avC. Après la mòrt d'Alexandre, lo país venguèt l'enjòc de luchas entre lei dinastias ellenicas dei Seleucides e de Bactriana e la dinastia indiana dei Maurya. Puei, a la fin dau sègle II avC, de migracions novèlas de populacions arianas entraïnèron l'emergéncia d'un estat arian dich Empèri Kuixan. Aquel empèri dominèt Afganistan, Paquistan e lo nòrd d'Índia. Son apogèu se debanèt a la fin dau sègle I e au començament dau sègle II. Unei sobeirans d'aqueu reiaume encoratgèron la religion bodista que conoguèt un succès important en Afganistan. Pasmens, au sègle III, l'Empèri Kuixan intrèt dins un periòde de declin e, vèrs 240, perdèt Bactriana au profiech de l'Empèri Sassanida. Au sègle V, Afganistan deguèt faciar leis invasions dei Huns Blancs qu'ocupèron una partida dau país e s'installèron finalament dins lo bacin de Tarim.

L'Edat Mejana

Extension de l'Empèri Gaznevida a son apogèu.

Extension de l'Empèri de Tamburlan.

Lo començament de l'Edat Mejana foguèt marcat per l'introduccion e lo desvolopament de l'islam ai sègles VII-IX. La disparicion de l'Empèri Sassanida en 651 après sa desfacha còntra leis armadas arabas entraïnèt una division de la region entre de principats organizats segon un sistèma de vassalitat. Au sègle X, la dinastia dei Gaznevidas capitèt de formar un estat poderós a partir dau relarg de la vila de Gazni. Sota la direccion de Mahmud (997-1030), aquela dinastia venguèt la poissança dominanta de la region e formèt un empèri centrat sus l'Afganistan e l'Iran modèrnes. Gazni venguèt un centre culturau major dei sègles X e XI. Pasmens, a partir dau sègle XII, lei Gaznevidas deguèron faciar leis atacas dei Turcs Seldjokids. En 1149, aquelei darriers capitèron de conquistar la capitala de l'empèri. Lei rèstas de l'estat gaznevida se repleguèron dins lo nòrd d'Índia onte dispareguèron en 1186.

Aqueu periòde de division s'acabèt rapidament car lo començament dau sègle XIII veguèt l'entraïnament deis invasions mongòlas. Ansin, en 1221-1222, la region foguèt conquista e pilhada per l'armada de Genghis Khan. Integrat dins l'Empèri Mongòl fins a sa division dins leis annadas 1250, Afganistan faguèt partida de l'Ilkhanat. Aquel empèri dispareguèt durant la premiera mitat dau sègle XIV après una tièra de crisis politicas causadas per un còp d'estat.

A partir de 1370, Afganistan foguèt ocupat per lei fòrças de Tamburlan e faguèt partida de l'Empèri Timurida. Pasmens, aqueu periòde foguèt marcat per de destruccions fòrça importantas, especialament au nivèu dau sistèma d'irrigacion, franc de la region d'Herat que venguèt la capitala de Tamburlan. Dins aquò, aquel empèri subrevisquèt gaire a la mòrt de son fondator. Ansin, la mitat orientala d'Afganistan venguèt tornarmai independenta. En 1504, lo rèi de Kabol, lo Turc Babar, ataquèt e conquistèt lo nòrd d'Índia. I fondèt l'Empèri Mogòl en 1526 e installèt sa capitala a Agra. De son caire, la mitat occidentala d'Afganistan foguèt ocupada per lei Safavidas entre 1506 e 1510.

La formacion de l'Afganistan modèrne

La formacion de l'Afganistan modèrne foguèt un procès que se debanèt ai sègles XVIII-XIX a partir de divèrsei dinastias localas, deis enjòcs de la colonizacion dau monde per lei poissanças europèas e de la revirada deis invasions britanicas dau país.

Ansin, au començament dau sègle XVIII, lo declin dei Safavidas e dei Mogòls permetèt ai tribús afganas de venir independentas. Après una premiera declaracon d'independéncia en 1707 proclamada per la tribú Galzai, un estat independent se formèt sota la direccion de Nader Chah que conquistèt lei vilas de Qandahar e de Kabol en 1738. Foguèt assassinat en 1747 mai un dei seis oficiers, Ahmad Khan, capitèt de se proclamar rèi de Qandahar e de formar una dinastia, dicha «dinastia de Durrani». Son fiu installèt la capitala a Kabol. Sa mòrt entraïnèt un periòde de crisis intèrnas fins a la presa dau poder per Dust Moamed entre 1818 e 1838. Fondèt a Kabol la dinastia dei Barakzai e prenguèt la decision de se concentrar sus Afganistan e d'arrestar d'intervenir dins leis afaires indians.

Durant aqueu periòde, Afganistan èra situat entre leis Empèris Rus au nòrd e Britanic au sud. Londres assaièt un premier còp de lo conquistar entre 1839 e 1842. Aquela guèrra s'acabèt per la victòria militara deis Afgans. Pasmens, en causa de crisis politicas intèrnas e de la poissança britanica, Dust Moamed deguèt acceptar una forma de protectorat britanic. En 1878-1880, se debanèt una segonda guèrra que confirmèt aquel estatut e fixèt la frontiera entre Afganistan e Índia de lòng de la linha Durand en 1893.

A partir de 1901, lei rèis Habib Allah (1901-1919) e Aman Allah (1919-1929) s'opausèron a aquela situacion e assaièron de rompre l'isolament diplomatic dau país còntra leis interès anglés. En 1919, se debanèt donc una guèrra novèla còntra l'Empèri Britanic. Militarament victoriós, lei Britanics deguèron acceptar de reconóisser l'independéncia afgana au tractat de Rawalpindi en 1919 puei au tractat de Kabol en 1921. Après aqueu succès, Aman Allah acomencèt una politica de modernizacion dau país e de seis institucions : proclamèt una constitucion en 1922, modificada en 1928, puei publiquèt un còde administratiu en 1924.

La casuda de la monarquia

Lei reformas d'Aman Allah se turtèron rapidament a una oposicion importanta que va alentir la modernizacion dau país. Neutre durant la Segonda Guèrra Mondiala, Afganistan venguèt rapidament un enjòc de la Guèrra Freja per lei Sovietics au nòrd e leis Estatsunidencs au sud. De mai, l'oposicion ai reformas demorèt fòrça importanta e la temptativa de democratizacion deis annadas 1960 empachèt leis autoritats de faciar una situacion economica malaisada. Aital, en 1973, un còp d'estat republican entraïnèt la casuda de la monarquia afgana.

D'efèct, en 1929 Aman Allah foguèt rebutat per un còp d'estat conservator. Après una guèrra civila, son parent Nader Khan capitèt de prendre lo poder e de venir rèi fins a son assassinat en 1933. Son fiu Mohammed Zaher Chah li succediguèt e demorèt neutre pendent la Segonda Guèrra Mondiala. Pasmens, emai se lo país deguèt pas faciar lei consequéncias de combats, la retirada d'Índia dei Britanics entraïnèt una crisi economica grèva. Afganistan deguèt donc acceptar l'ajuda dei Sovietics e deis Estatsunidencs e lo país foguèt devesit entre doas zonas d'influéncias au nòrd e au sud. De mai, la maufisança de la màger part deis elèits a respèct dei reformas causèt lo blocatge economic dau país que poguèt pas aprofichar d'un biais eficaç leis ajudas sovietics e estatunidencs. En 1964, una Constitucion democratica creèt un Parlament mai leis eleccions confirmèron rapidament lo blocatge politic.

Lei recòltas marridas deis annadas 1970 e 1971 entraïnèron alora la fin de la monarquia. Un còp d'estat foguèt organizat per lo cosin dau rèi Sardar Mohammad Daud Khan. Obtenguèt lo sostèn dei Sovietics e capitèt de reversar lo poder en julhet de 1973. Assaièt alora de fondar un estat republican s'apielant sus la jovença formada dins de país occidentaus.

La revolucion comunista e l'intervencion sovietica

Esquèma generau de la Premiera Guèrra d'Afganistan.

L'estat republican capitèt pas a resòuvre la crisi dau país. Aquò entraïnèt, gràcias au sostèn sovietic, una unificacion de divèrsei partits de senèstra. Fòrça populars entre lei joves educats e de còps formats dins lei país desvolopats, aquelei partits sostenguèron lo còp d'estat comunista d'abriu de 1978. Un estat comunista se formèt alora e signèt en decembre un tractat d'amistat amb l'URSS.

Article detalhat: Premiera Guèrra d'Afganistan.

Pasmens, lo regim comunista e sei reformas se turtèron rapidament ai mitans conservators d'Afganistan. Fòrça religiós, aquelei mitans organizèron de movements armats que menacèron lo govèrn centrau. A la fin de 1979, l'URSS mandèt donc un còrs expedicionari important en Afganistan per sostenir son aliat. Lei rasons dau mandadís d'aquela armada son encara mau conegudas. Regardavan problabament la proteccion dei Sovietics ja presents en Afganistan e la lucha còntra la creacion possibla d'un estat islamista capable de menaçar lo sud de l'URSS. Dich «Premiera Guèrra d'Afganistan», aqueu conflicte opausèt rapidament lei tropas de l'URSS e dau govèrn centrau de Kabol a una tièra de guerilhas sostengudas per Paquistan e leis Estats Units. En 1988-1989, lei Sovietics se retirèron e, en 1992, lo govèrn comunista de Kabol foguèt finalament reversat.

La presa dau poder per lei Talibans

Esquèma generau de la Guèrra d'Afganistan (1992-2001).

Après la partença dei Sovietics e la casuda dau regim comunista, lei movements de guerilha assaièron de formar un estat islamista. Pasmens, aquelei movements mau capitèron de partejar lo poder entre elei e una guèrra civila acomencèt entre lei venceires. Entre 1992 e 1993, divèrsei temptativas de negociacions mau capitèron e lei combats entraïnèron una division dau país entre « senhors de guèrra ».

A partir de 1994, lo movement islamista dei Talibans capitèt de renfòrçar sei posicions dins la region de Qandahar que venguèt la basa principala dau movement. Rapidament sostenguts per la populacion dau sud afgan, conquistèron pauc a pauc lo rèsta dau país e prenguèron oficialament lo poder en 1996 après la conquista de Kabol. Gràcias a una aplicacion estricta de la lèi islamica, capitèron de restablir l'òrdre mai seis avançadas entraïnèron una aliança quasi generala deis autrei movements, especialament aquelei deis etnias dau nòrd dau país, còntra elei en març de 1999. Pasmens, maugrat aquela union, lei Talibans contunièron d'avançar e ocupèron la màger part d'Afganistan en setembre de 2000.

La Segonda Guèrra d'Afganistan

Situacion generala en Afganistan e Paquistan en 2008.

Division territòriala d'Afganistan entre 2005 e 2009.

A partir deis annadas 1990, lei Talibans deguèron faciar de criticas importantas per lo sostèn donat a certaneis islamistas coma Osama Ben Laden acusat per leis Estats Units de divèrseis atemptats còntra d'interès estatsunidencs : destruccions deis ambaissadas americanas de Nairobi e Dar es Salaam (1998), ataca còntra lo naviri de guèrra USS Cole en 2000... etc. Se debanèron quauqueis operacions de bombardaments aerians sus de camps d'entraïnaments sensa consequéncias pus importantas.

Article detalhat: Segonda Guèrra d'Afganistan.

La situacion cambièt après leis atemptats dau 11 de setembre de 2001. Lo 14 de setembre, leis Estats Units e lo Reiaume Unit exigiguèron l'extradicion d'Osama bin Laden. Lei Talibans refusèron e preferiguèron de prepausar la reünion d'una assemblada de notables religiós per decidir dau sòrt d'Osama Ben Laden. Lo 20, aquela assemblada demandèt a Osama Ben Laden de quitar lo país mai lo govèrn taleb vouguèt de pròvas per consentir a una extradicion.

D'aqueu temps, lei premiers soudats americans arribèron dins la region. Lo 22, acomencèron d'operacions de reconoissença en Afganistan e lo 7 d'octòbre leis aviacions e flòtas deis Estats Units e dau Reiaume Unit comencèron una campanha de bombardament aerian que va entraïnar l'afondrament militar e politic dei Talibans en novembre e decembre de 2001. Lo 5 de decembre, quatre faccions afganas representant la guerilha, lo rèi Zaher Chah, senhor de guèrra Gulbuddin Hekmatyar e leis Afgans exiliats en Iran signèron leis acòrds de Bonn per preparar l'organizacion d'un estat novèu. Ansin, lo 4 de genier de 2004, una constitucion novèla prevesent un regim presidenciau fòrt foguèt adoptada. Leis eleccions presidencialas d'octòbre de 2004 veguèron la victòria d'Hamid Karzaï.

Pasmens, entre 2001 e 2005, lo movement dei Talibans capitèt de se reformar. Aprofichant lo sostèn dei populacions dau sud e la corrupcion fòrça importanta dau govèrn centrau, capitèt de formar una guerilha poderosa capabla de s'opausar ai fòrças de l'OTAN. Per faciar aquela menaça, l'Aliança Atlantica aumentèt lo nombre de sei tropas e son ajuda ais autoritats afganas. Dins aquò, aquela estrategia mau capitèt de vencre la guerilha e leis esfòrçs de desvolopament e d'ajuda economics se turtèron a la corrupcion locala. Ansin, au començament deis annadas 2010, leis Estatsunidencs e seis aliats acomencèron de quitar lo país e d'encoratjar un procès de negociacions entre Talibans e govèrn centrau per acabar la guèrra e exclure leis islamistas pus radicaus dau poder. Pasmens, aquelei discussions permetèron pas de trobar un acòrdi. En 2021, après la retirada dei tropas estatsunidencas, una ofensiva talibana de tres mes entraïnèt l'afondrament totau dau regim marcat per la presa sensa combat important de la màger part dei vilas pus importantas.

Organizacions politica e territòriala

Organizacion generala

Afganistan es una republica islamica presidenciala que seis institucions son definidas per una constitucion adoptada en 2004. Aplica lo principi de la separacion dei poders e sa legislacion s'inspira magerament dei principis de l'islam. Pasmens, abòrd de factors limitan son foncionament vertadier.

Lo premier es la contuniacion de la guèrra còntra lei Taliban e seis aliats. Aquò sapa l'autoritat dau govèrn, especialament dins lei províncias meridionalas onte lei Taliban contraròtlan certanei regions e i an installat d'institucions parallèlas. L'ajuda de la Coalicion internacionala menada per leis Estats Units permet de tenir lei zònas pus importantas coma lei vilas ò leis axes de comunicacion mai lei zònas ruralas ò mens pobladas son pus malaisadas d'ocupar d'un biais permanent. Lei combats dirècts son rars ò limitats mai l'insureccion es capabla d'agarrir seis advèrsaris especialament lòng dei rotas gràcias a l'utilizacion de minas.

Lo segond factor major que limita l'influéncia dau govèrn es l'existéncia d'un nombre important de senhors de guèrrra. Son de còps a la tèsta d'estats parallèls qu'an d'impòsts e de fòrças militaras pròprias. Una partida importanta ocupa tanben de pòstes oficiau au sen de l'administracion coma governador ò au sen dau govèrn coma ministre. Aquò permet au govèrn de s'assegurar son sostèn mai legitima lo poder locau dau senhor de guèrra. Enfin, aquelei senhors an sovent una basa etnica e mai d'un foncionari ò un soudat de la mema etnia li es fidèu, ço que demenís encara l'autoritat dau govèrn.

Lo tresen factor es la manca ò l'absència de mejans d'accion per lo govèrn. D'efècte, maugrat de mejans importants, lo govèrn a totjorn pas de servicis estatics desvolopats. A donc quasiment ges de mejans d'intervencion dirècte franc dei capacitats fornidas localament per d'ONG, de senhors de guèrra aliats ò lei fòrças de la Coalicion internacionala.

Enfin, la corrupcion fòrça importanta de tota l'economia e l'administracion dau país limita mai l'influéncia e la legitimitat dau govèrn centrau. Encoratjada per leis efèctes dau conflicte, de l'importància dei senhors de guèrra e dei feblessas de l'estat, aquela corrupcion renfòrça aquelei problemas en limitant enciara lei possibilitats d'intervencion dau govèrn. Per exemple, mai d'una ONG chausiguèt d'organizar esperela seis invèstiments per pas pèrdre de somas tròp importantas entre divèrseis intermediaris. Pasmens, dins aqueu cas, lo resultat de l'invèstiment demora sota lo contraròtle de l'ONG e lo govèrn pòu pas l'aprofichar per estendre sei capacitats. Ansin, maugrat dètz annadas de guèrra e d'invèstiments fòrça importants de la comunautat internacionala, l'influéncia dirècta dau govèrn s'estendiá en 2012 solament sus Kabol e son relarg.

Poder executiu

Lo poder executiu es tengut per lo president de la republica qu'es tanben lo cap suprèm dei fòrças armadas. Es elegit, ambé dos vicepresidents, au sufragi universau dirècte per un mandat de cinc annadas. Noma ambé l'aprobacion dau Parlament lei ministres e lei governadors dei províncias. Lo Parlament a pas lo poder per reversar lo govèrn. Coma cap dau govèrn, lo president a de capacitats importantas d'iniciativas legislativas que pòu adoptar de decisions solament ambé un vòte d'aprobacion dau Parlament.

Poder legislatiu

Lo poder legislatiu es tengut per un Parlament compausat de doas chambras :

• la Chambra dau Pòble es formada de 249 deputats elegits au sufragi universau dirècte per un mandat de cinc annadas. Cada província es representada per un deputat minimom mai un nombre suplementari dependent de sa populacion. 64 sètis son reservats ai fremas. Es cargada de discutir e de votar lei lèis e de ratificar lei decisions presidencialas.
• la Chambra deis Ancians es formada de 102 membres (22 sètis reservats ai fremas). Un tèrç es nomat per lo president, un tèrç es elegit per lei conseus provínciaus e un tèrç es teoricament elegit per lei conseus de districtes. Es cargar de conselhar lo president e a pauc de ròtle sus lo procès legislatiu. Pasmens, a un drech de vetò sus certanei decisions.

Per lei decisions pus importantas coma certanei revisions de la constitucion ò la ratificacion dei tractats internacionaus majors, lo president pòu tanben reünir la loya jirga qu'es una assemblada larga dei caps tradicionaus dau país.

Poder judiciari

Lo poder judiciari es tengut per una Cort Suprèma que sei membres son nomats per lo president e confirmats per lo Parlament. Lo sistèma inferior es devesit entre de brancas especialazadas. Lei principalei s'ocupan deis afaires criminaus, civius, religiós, administratius e dei drechs dau trabalh ò de la familha.

Simbòls nacionaus

En causa de son istòria agitada, Afganistan aguèt abòrd de drapèus dins lo corrent dei sègles XX e XXI. Lo drapèu actuau foguèt adoptat en 2004 a partir dau drapèu utilizat per lo govèrn provisòri en 2002. Mescla divèrsei lei colors e lei simbòls d'unei drapèus pus ancians. Lo negre representa l'independéncia dau país dins lo corrent dau sègle XIX. Lo roge representa la lucha per l'independéncia dins lo corrent dau sègle XX e lo vèrd sa capitada. L'emblèm es un simbòl tradicionau d'Afganistan compausat d'una mosqueta. Enfin, la frasa es la chahada musulmana. Aqueu simbòl e la chahada forman tanben lo blason afgan.

L'imne nacionau foguèt adoptat en 2006. Es dich Milli Tharana es foguèt escrich per Abdul Bari Jahani. Enfin, la devisa nacionala afgana es « Allah es grand. I a pas d'autre dieu qu'Allah e Maomet es son profèta ».

• 
  Drapèu adoptat per la Republica Islamica d'Afganistan en 2002.
• 
  Drapèu de l'Emirat Islamic d'Afganistan (1996-2001).
• 
  Drapèu de l'Estat Islamic d'Afganistan (1992-1996).
• 
  Drapèu de la Republica Democratica d'Afganistan de 1980 a 1987.
• 
  Drapèu dau Reiaume d'Afganistan de 1930 a 1973.
• 
  Drapèu dau Reiaume d'Afganistan de 1926 a 1928.
• 
  Drapèu dau Reiaume d'Afganistan de 1919 a 1926.

Organizacion territòriala

Províncias e districtes d'Afganistan.

Afganistan es devesit en províncias que son compausadas de districtes. En 2013, i aviá 34 províncias e 398 districtes. Son dirigidas per un governador nomat per lo president e an de conseus locaus elegits dotats de certanei poders, en particular l'eleccion dei membres de la Chambra deis Ancians.

Carte des provinces de l’Afghanistan en 2021.

1. Badakhchan
2. Badghis
3. Baghlan
4. Balkh
5. Bamiyan
6. Deykandi
7. Djozdjan
8. Farah
9. Faryab
10. Ghazni
11. Ghor
12. Helmand
13. Herat
14. Kabol
15. Kandahar
16. Kapissa
17. Khost
18. Konar
19. Kondoz
20. Laghman
21. Logar
22. Nangarhar
23. Nimroz
24. Noristan
25. Orozgan
26. Paktika
27. Paktiya
28. Panjshir
29. Parwan
30. Samangan
31. Sar-é Pol
32. Takhar
33. Wardak
34. Zâbol

Afaires estrangiers e defensa

Afaires estrangiers

Lo govèrn centrau afgan fa partida dei principaleis organizacions internacionalas e a fa una demanda per integrar l'OMC. En causa de la guèrra còntra lei Taliban, es fòrça pròche deis Estats Units que sei fòrças forman la màger part deis efectius de la Coalicion internacionala cargada de lo sostenir. Lo país assaia tanben de desvolopar de relacions corrèctas ambé leis aliats principaus de Washington coma lo Reiaume Unit, França ò Alemanha.

A respèct de sei vesins, a de relacions malaisadas ambé Paquistan, sospichat de sostenir lei Taliban ò d'assotar sei basas dins lei montanhas lòng de la frontiera comuna. Pasmens, Islamabad demora lo premier partenari comerciau de Kabol. Lei relacions ambé leis autrei país vesins son mai bònas, especialament amb Iran, desirós de protegir la minoritat chiista d'Afganistan e de luchar còntra lo trafèc d'òpi, e ambé China e Índia, desirosas de participar a l'esplecha economica dei ressorsas naturalas dau país.

Fòrças armadas

En 2012, lei fòrças armadas afganas alinhavan 200 000 òmes amb un budget de 11,6 miliards de dolars magerament pagat per seis aliats estrangiers. Son objectiu es d'agantar 240 000 òmes en 2013. Fondada après la casuda dau regime dei Taliban, aquela armada es totjorn en formacion e seis armaments en cors d'aquisicion. Aqueleis equipaments son de premiera ò de segonda generacions e eissidas de país occidentaus e ex-sovietics. Foguèt cargada de luchar còntra l'insureccion, inicialament dins lei zònas suavas mai dèu pauc a pauc assumir la totalitat deis operacions fins au retirament dei tropas estrangieras (previst a l'ora d'ara en 2014).

Economia

De veire: Economia d'Afganistan

L'economia d'Afganistan es caracterizada dempuei lo començament dau sègle XXI per un creissença e un dinamisme importants maugrat la guèrra quasi permanenta començada en 1978-1979, una corrupcion fòrça estenduda e de conflictes lòng de la frontiera ambé Paquistan còntra de guerilhas ò de traficants de tota mena (en particular d'òpi). Lo fondament principau d'aquela expansion es l'ajuda deis institucions internacionalas e deis Estats Units ambé l'injeccion de 26,8 miliards de dolars dins l'economia afgana entre 2001 e 2007.

Pasmens, en despiech d'aqueu sostèn d'importància, Afganistan demora un país fòrça paure e pauc desvolopat que dèu faciar de questions importantas. De'n premier, son PIB es bas (19,9 miliards en 2012) siá 640 $/ab. Existís tanben de dificultats suplementàrias coma una importanta economia esconduda liada au trafec de dròga, especialament d'òpi e de produchs derivats de canebe qu'Afganistan es lo premier productor mondiau. De mai, lo nivèu de corrupcion au sen dei divèrseis administracions es tant important qu'una part non negligibla de l'ajuda internacionala es en realitat tremarchada au profiech dei caps locaus, dei guerilhas ò dei senhors de guèrra. Enfin, mai d'un invèstiment es realizat dirèctament per de companhiás estrangieras sensa supervision que l'estat que sei mejans son tròp limitats per contraròtlar l'activitat economica. Ansin, aquel invèstiment se fa localament e permet pas lo desvolopament dei servicis de l'estat que son quasi inexistent sus la màger part dau territòri.

Fòra lo sector de dròga, lei partenaris economics principaus dau país son Paquistan, Índia, Tatgiquistan, leis Estats Units d'America, Russia, China e Alemanha. Afganistan exporta de produchs agricòlas e de produchs eissits de l'industria leugiera (subretot tèxtila) e importa de manjar, de produchs petroliers, de tèxtils e de produchs eissits de l'industria pesuca (maquina otís... etc.).

Sector primari

Esquèma generau de l'agricultura d'Afganistan.

Ressorsas naturalas principalas d'Afganistan.

En 2012, l'agricultura afgana èra lo centre de l'economia dau país. Fòra lo sector de la produccion de pavòt, representava 78,6% de la man d'òbra e 20% dau PIB. A la fin deis annadas 1990 e au començament deis annadas 2000, un periòde de secaressa entraïnèt de destruccions importantas dei recòltas, especialament dins lei zònas non aigadas, e una demenicion de la produccion. Entraïnèt tanben una reorientacion de la produccion que priviligièt d'ara endavant lei culturas de subsistància (blat, fruch, moton...) maugrat lo mantenement de culturas destinadas a l'industria tèxtila (coton...). D'autra part, ambé lo començament de la Segonda Guèrra d'Afganistan en 2001, se desvolopèt tornarmai la produccion de pavòt per l'industria de produccion d'òpi. Aquela cultura permet ai païsans d'aumentar sei revenguts e es tolerada ò encoratjada per lei Taliban, la Coalicion e lei senhors de guèrra.

En fòra de l'agricultura, Afganistan tèn tanben de ressorsas naturalas fòrça importantas. Son esplecha es encara limitada per lo conflicte e la manca de seguritat. Pasmens, lo país a de resèrvas d'idrocarburs (petròli, gas e carbon) ò de metaus importants (fèrre, coire, liti...) que representan un potenciau de desvolopament.

Sector segondari

En 2012, lo sector segondari representava 25,6% dau PIB e 5,7% de la populacion activa. En causa d'annadas de guèrra, es limitat a la produccion leugiera e a l'industria d'òpi. Pasmens, ambé la creissença possibla de l'esplecha miniera dei ressorsas naturalas afganas, a un potenciau de desvolopament important. A l'ora d'ara, la premiera industria oficiala dau país es l'industria tèxtila, especialament la teissedura de tapís qu'es lo premier produch d'exportacion dau país.

Dins aquò, segon d'estimacions de l'ONU e deis Estats Units, l'industria de la dròga a una importància fòrça superiora e seriá la premiera fònt vertadiera d'exportacion de l'economia afgana. D'efècte, maugrat lei dificultats d'estimar la valor d'aquela mena d'economia esconduda, Afganistan es lo premier país productor de pavòt e de canebe. En 2005, s'estimèt qu'aquela industria representava un tèrç dau PIB afgan e implicava doas milions de personas (païsans, traficants, oficiaus corromputs...).

Sector terciari

En 2012, lo sector terciari afgan representava 54,4% dau PIB e 15,7% de la man d'òbra. Es magerament basat sus lo comèrci e leis activitats informalas. Conois un desvolopament important maugrat de dificultats liadas a la corrupcion e a l'afondrament dei mejans de l'estat per assegurar l'òrdre e la lèi. En particular, dèu faciar l'instauracion regulara de taxas interioras decididas per lei senhors de guèrra per intrar sus son territòri.

Cultura

Article detalhat: Cultura d'Afganistan.

Afganistan a una tradicion culturala lònga e rica en causa de sa posicion de crosiera lòng deis ancians axes comerciaus asiatics, de la preséncia d'un nombre gròs de pòbles diferents sus son territòri e de son apartenéncia d'uneis estats importants. Aquò a per consequéncia l'existéncia d'un patrimòni arquitectura de remarca que sei vestigis pus vièlhs datan de l'Antiquitat. Maugrat de destruccions importantas causadas per lei conflictes, lo govèrn assaia de restaurar una partida d'aqueleis obratges per desvolopar lo torisme. En fòra de l'arquitectura, existís tanben una literatura, en partida orala e influénciada per Pèrsia, que sa forma principala es la poesia.