Istòria d'Afganistan

L’Istòria d'Afganistan es l'istòria dau territòri actuau de la Republica Islamica d'Afganistan. Situada en Asia Centrala lòng de la Rota de la Seda, aquela region a una istòria anciana e fòrça rica que comença tre l'Antiquitat, ben avans l'aparicion de l'estat afgan modèrne que data de 1747.

La Preïstòria e l'Antiquitat

La Preïstòria d'Afganistan es encara mau coneguda mai l'èsser uman sembla restar dins lo país dempuei au mens 32 000 ans. Lei vestigis antics pus vièlhs coneguts a l'ora d'ara son situats a Mundigak. Son datats dau milleni IV au sègle VI avC. De migracions arianas vengudas de l'oèst de la region foguèron probablament a l'origina de son premier poblament.

Durant l'Antiquitat, Afganistan foguèt conquistat per lei tropas de Cir II e integrat dins l'Empèri Pèrsa. Aqueu periòde durèt dau sègle VI avC au sègle seguent e foguèt caracterizat per l'introduccion dau zoroastrisme dins la region. A la fin de l'Empèri Pèrsa, Afganistan foguèt conquistat per lei Grècs d'Alexandre lo Grand en 329 avC. Après la mòrt d'Alexandre, lo país venguèt l'enjòc de luchas entre lei dinastias ellenicas dei Seleucides e de Bactriana e la dinastia indiana dei Maurya.

Pasmens, a la fin dau sègle II avC, de migracions novèlas de populacions arianas entraïnèron l'emergéncia d'un estat arian dich Empèri Kuchan. Aquel empèri dominèt Afganistan, Paquistan e lo nòrd d'Índia. Son apogèu se debanèt a la fin dau sègle I e au començament dau sègle II. Unei sobeirans d'aqueu reiaume encoratgèron la religion bodista que conoguèt un succès important en Afganistan. Pasmens, au sègle III, lei Kuchans intrèron dins un periòde de declin e, vèrs 240, perdiguèron Bactriana au profiech de l'Empèri Sassanida. Enfin, au sègle V, Afganistan deguèt faciar leis invasions dei Huns Blancs qu'ocupèron una partida dau país e s'installèron finalament dins lo bacin de Tarim.

L'Edat Mejana

Lo començament de l'Edat Mejana foguèt marcat per l'introduccion e lo desvolopament de l'islam ai sègles VII-IX. La disparicion de l'Empèri Sassanida en 651 après sa desfacha còntra leis armadas arabas entraïnèt una division de la region entre de principats organizats segon un sistèma de vassalitat. Au sègle X, la dinastia dei Gaznevidas capitèt de formar un estat poderós a partir dau relarg de la vila de Gazni. Sota la direccion de Mahmud (997-1030), aquela dinastia venguèt la poissança dominanta de la region e formèt un empèri centrat sus l'Afganistan e l'Iran modèrnes. Gazni venguèt ansin un centre culturau major dei sègles X e XI. Pasmens, a partir dau sègle XII, lei Gaznevidas deguèron faciar leis atacas dei Turcs Seldjokids. En 1149, aquelei darriers capitèron de conquistar la capitala de l'empèri e lei rèstas de l'estat gaznevida se repleguèron dins lo nòrd d'Índia onte dispareguèron en 1186.

Aqueu periòde de division s'acabèt rapidament car lo començament dau sègle XIII veguèt l'entraïnament deis invasions mongòlas. Ansin, en 1221-1222, la region foguèt conquistada e pilhada per l'armada de Genghis Khan (1206-1227). Integrat dins l'Empèri Mongòl fins a sa division dins leis annadas 1250, Afganistan faguèt partida de l'Ilkhanat, empèri instable que dispareguèt durant la premiera mitat dau sègle XIV après una tièra de crisis politicas causadas per un còp d'estat.

A partir de 1370, Afganistan foguèt ocupat per lei fòrças de Tamburlan (1370-1405) e faguèt partida de l'Empèri Timurida. Pasmens, aqueu periòde foguèt marcat per de destruccions fòrça importantas, especialament au nivèu dau sistèma d'irrigacion, franc de la region d'Herat que venguèt la capitala de Tamburlan. Aquel empèri subrevisquèt gaire a la mòrt de son fondator. Ansin, la mitat orientala d'Afganistan venguèt tornarmai independenta. En 1504, lo rèi de Kabol, lo Turc Babar, ataquèt e conquistèt lo nòrd d'Índia. I fondèt l'Empèri Mogòl en 1526 e installèt sa capitala a Agra. De son caire, la mitat occidentala d'Afganistan foguèt ocupada per lei Safavidas entre 1506 e 1510.

L'Afganistan modèrne

La formacion de l'Afganistan modèrne

La formacion de l'Afganistan modèrne foguèt un procès que se debanèt ai sègles XVIII-XIX a partir de divèrsei dinastias localas, deis enjòcs de la colonizacion dau monde per lei poissanças europèas e de la revirada deis invasions britanicas dau país.

Ansin, au començament dau sègle XVIII, lo declin dei Safavidas e dei Mogòls permetèt ai tribüs afganas de venir independentas. Après una premiera declaracon d'independéncia en 1707 proclamada per la tribú Galzai, un estat independent se formèt sota la direccion de Nader Chah (1736-1747) que conquistèt lei vilas de Qandahar e de Kabol en 1738. Foguèt assassinat en 1747 mai un dei seis oficiers, Ahmad Khan, capitèt de se proclamar rèi de Qandahar e de formar una dinastia, dicha «dinastia Durrani». Son fiu installèt la capitala a Kabol. Sa mòrt entraïnèt un periòde de crisis intèrnas fins a la presa dau poder per Dust Moamed entre 1818 e 1838. Fondèt a Kabol la dinastia Barakzai e prenguèt la decision de se concentrar sus Afganistan e d'arrestar d'intervenir dins leis afaires indians.

Durant aqueu periòde, Afganistan èra situat entre leis Empèris Rus au nòrd e Britanic au sud. Londres assaièt un premier còp de lo conquistar entre 1839 e 1842. Aquela guèrra s'acabèt per la victòria militara deis Afgans. Pasmens, en causa de crisis politicas intèrnas e de la poissança britanica, Dust Moamed deguèt acceptar una forma de protectorat britanic. En 1878-1880, se debanèt una segonda guèrra que confirmèt aquel estatut e fixèt la frontiera entre Afganistan e Índia lòng de la linha Durand en 1893.

A partir de 1901, lei rèis Habibullah Khan (1901-1919) e Nasrullah Khan (1919-1929) s'opausèron a aquela situacion e assaièron de rompre l'isolament diplomatic dau país còntra leis interès anglés. En 1919, se debanèt donc una guèrra novèla còntra l'Empèri Britanic. Militarament victoriós, lei Britanics deguèron acceptar de reconóisser l'independéncia afgana au tractat de Rawalpindi en 1919 puei au tractat de Kabol en 1921. Après aqueu succès, Nasrullah Khan acomencèt una politica de modernizacion dau país e de seis institucions : proclamèt una constitucion en 1922 (modificada en 1928) puei publiquèt un còdi administratiu en 1924.

La casuda de la monarquia

Lei reformas de Nasrullah Khan se turtèron rapidament a una oposicion importanta que va alentir la modernizacion dau país. Neutre durant la Segonda Guèrra Mondiala, Afganistan venguèt rapidament un enjòc de la Guèrra Freja per lei Sovietics au nòrd e leis Estatsunidencs au sud. De mai, l'oposicion ai reformas demorèt fòrça importanta e la temptativa de democratizacion deis annadas 1960 empachèt leis autoritats de faciar una situacion economica malaisada. Aital, en 1973, un còp d'estat republican entraïnèt la casuda de la monarquia afgana.

D'efèct, en 1929, Nasrullah Khan foguèt reversat per un còp d'estat conservator. Après una guèrra civila, son parent Nader Khan capitèt de prendre lo poder e de venir rèi fins a son assassinat en 1933. Son fiu Mohammed Zaher Chah li succediguèt e demorèt neutre pendent la Segonda Guèrra Mondiala. Pasmens, emai se lo país deguèt pas faciar lei consequéncias de combats, la retirada d'Índia dei Britanics entraïnèt una crisi economica grèva. Afganistan deguèt donc acceptar l'ajuda dei Sovietics e deis Estatsunidencs e lo país foguèt devesit entre doas zonas d'influéncias au nòrd e au sud. De mai, la maufisança de la màger part deis elèits a respèct dei reformas causèt lo blocatge economic dau país que poguèt pas aprofichar d'un biais eficaç leis ajudas sovietics e estatunidencs. En 1964, una constitucion democratica creèt un Parlament mai leis eleccions confirmèron rapidament lo blocatge politic.

Lei recòltas marridas deis ans 1970 e 1971 entraïnèron alora la fin de la monarquia. Un còp d'estat foguèt organizat per lo cosin dau rèi, Sardar Mohammad Daud Khan. Obtenguèt lo sostèn dei Sovietics e capitèt de reversar lo poder en julhet de 1973. Assaièt alora de fondar un estat republican s'apielant sus la jovença formada dins de país occidentaus.

La revolucion comunista e l'intervencion sovietica

L'estat republican capitèt pas a resòuvre la crisi dau país. Aquò entraïnèt, gràcias au sostèn sovietic, una unificacion de divèrsei partits politics de senèstra. Fòrça populars entre lei joves educats e de còps formats dins lei país desvolopats, lei sòcis d'aquelei partits sostenguèron lo còp d'estat comunista d'abriu de 1978. Un estat comunista se formèt alora e signèt en decembre un tractat d'amistat amb l'URSS.

Article detalhat: Premiera Guèrra d'Afganistan.

Pasmens, lo regim comunista e sei reformas se turtèron rapidament ai mitans conservators d'Afganistan. Fòrça religiós, aquelei mitans organizèron de movements armats que menacèron rapidament lo govèrn centrau. A la fin de 1979, l'URSS mandèt donc un important còrs expedicionari en Afganistan per sostenir son aliat. Lei rasons dau mandadís d'aquela armada son encara mau conegudas. Regardavan problabament la proteccion dei Sovietics ja presents en Afganistan e la lucha còntra la creacion possibla d'un estat islamista capable de menaçar lo sud de l'URSS. Dich «Premiera Guèrra d'Afganistan», aqueu conflicte opausèt rapidament lei tropas sovieticas e dau govèrn centrau de Kabol a una tièra de guerilhas sostengudas per Paquistan e per leis Estats Units. Afeblits per la crisi economica sovietica de la fin deis ans 1980, lei soudats d'URSS se retirèron en 1988-1989 e, en 1992, lo govèrn comunista de Kabol foguèt finalament reversat.

La presa dau poder per lei Talibans

Après la partença dei Sovietics e la casuda dau regim comunista, lei movements de guerilha assaièron de formar un estat islamista. Pasmens, aquelei movements mau capitèron de partejar lo poder entre elei e una guèrra civila acomencèt entre lei venceires. Entre 1992 e 1993, divèrsei temptativas de negociacions mau capitèron e lei combats entraïnèron una division dau país entre « senhors de guèrra ».

En parallèl, a partir de 1994, lo movement islamista dei Talibans capitèt de renfòrçar sei posicions dins la region de Qandahar que venguèt la basa principala dau movement. Rapidament sostenguts per la populacion dau sud afgan, conquistèron pauc a pauc lo rèsta dau país e prenguèron oficialament lo poder en 1996 après la conquista de Kabol. Gràcias a una aplicacion estricta de la lèi islamica, capitèron de restablir l'òrdre mai seis avançadas entraïnèron una aliança quasi generala deis autrei movements, especialament aquelei deis etnias dau nòrd dau país, còntra elei en març de 1999. Pasmens, maugrat aquela union, lei Talibans contunièron d'avançar e ocupèron la màger part d'Afganistan en setembre de 2000.

La Segonda Guèrra d'Afganistan

A partir deis annadas 1990, lei Talibans deguèron faciar de criticas importantas per lo sostèn donat a certaneis islamistas. Lo pus famós èra Osama Ben Laden qu'èra acusat per leis Estats Units de divèrseis atemptats còntra d'interès estatsunidencs : destruccions deis ambaissadas americanas de Nairobi e Dar es Salaam (1998), ataca còntra lo naviri de guèrra USS Cole en 2000... etc. En represalhas, aguèron ansin luòc quauqueis operacions de bombardaments aerians sus de camps d'entraïnaments sensa consequéncias pus importantas.

Article detalhat: Segonda Guèrra d'Afganistan.

La situacion cambièt après leis atemptats dau 11 de setembre de 2001. D'efiech, lo 14 de setembre, leis Estats Units e lo Reiaume Unit exigiguèron l'extradicion d'Osama bin Laden. Lei Talibans refusèron e preferiguèron prepausar la reünion d'una assemblada de notables religiós per decidir dau sòrt d'Osama Ben Laden. Lo 20, aquela assemblada demandèt a Osama Ben Laden de quitar lo país mai lo govèrn taliban vouguèt de pròvas per consentir a una extradicion.

D'aqueu temps, lei premiers soudats estatsunidencs arribèron dins la region. Lo 22, acomencèron d'operacions de reconoissença en Afganistan e, lo 7 d'octòbre, leis aviacions e flòtas deis Estats Units e dau Reiaume Unit comencèron una campanha de bombardament aerian que va entraïnar l'afondrament militar e politic dei Talibans en novembre e decembre de 2001. Lo 5 de decembre, quatre faccions afganas representant la guerilha, lo rèi Zaher Chah, lo senhor de guèrra Gulbuddin Hekmatyar e d'Afgans exiliats en Iran signèron leis acòrds de Bonn per preparar l'organizacion d'un estat novèu. Ansin, lo 4 de genier de 2004, una constitucion novèla prevesent un regim presidenciau fòrt foguèt adoptada. Leis eleccions presidencialas d'octòbre de 2004 veguèron la victòria d'Hamid Karzaï.

Pasmens, entre 2001 e 2005, lo movement dei Talibans capitèt de se reformar. Aprofichant lo sostèn dei populacions dau sud e la corrupcion fòrça importanta dau govèrn centrau, capitèt de tornar formar una guerilha poderosa capabla de s'opausar ai fòrças de l'OTAN. Per faciar aquela menaça, l'Aliança Atlantica aumentèt lo nombre de sei tropas e son ajuda ais autoritats afganas. Dins aquò, aquela estrategia mau capitèt de vencre la guerilha e leis esfòrçs de desvolopament e d'ajuda economics se turtèron tornarmai a una corrupcion endemica. Ansin, au començament deis ans 2010, leis Estatsunidencs e seis aliats acomencèron de quitar lo país e d'encoratjar un procès de negociacions entre Talibans e govèrn centrau per acabar la guèrra e exclure leis islamistas pus radicaus dau poder.