Angòla

Angòla República de Angola
Descobridor o inventaire
Data de descobèrta
Contrari
Color
Simbòl de quantitat
Simbòl d'unitat
Proprietat de
Fondador
Compren
Data de debuta
Data de fin
Precedit per
Seguit per
Coordenadas
(Detalhs) (Detalhs)
Devisa nacionala : Virtus Unita Fortior
Imne nacional : {{{imne}}}
Capitala populacion (an)	Luanda 4,5 milions d'abitants (2004)
Superfícia	1 246 700 km²
Populacion Densitat	25 789 024 (2014) 21 ab/km²
Independéncia - Jorn	(de Portugal) 11 de novembre de 1975
President	João Manuel Lourenço
Moneda	Kwanza
Fus orari	UTC+1
Còde telefonic	+244

Angòla, oficialament la Republica d'Angòla, es un país d'Africa que confronta a nòrd la Republica Democratica de Còngo, a l'èst Zambia e al sud Namibia. A l'oèst es bordat per l'Ocean Atlantic. Sa capitala es Luanda.

L'exclava de Cabinda (7283 km²) confronta la Republica de Còngo al nòrd e la Republica Democratica de Còngo a l'èst e al sud. A l'oèst es bordada per l'Atlantic.

Lo gentilici es angolés -esa.

Istòria

Lo periòde precoloniau

De la Preïstòria a l'Edat Mejana

L'istòria d'Angòla es mau coneguda avans l'arribada dei Portugués en 1482 en causa de la manca de documents escrichs. Segon lei descubèrtas realizadas per lei paleontològs, la Preïstòria i veguèt l'aparicion de culturas liticas que foguèron a l'origina dei pòbles khoisan installats dins la region durant l'Antiquitat. Dins lo corrent dau millenari I ap. JC, de Bantos comencèron de migrar dins la region. Sa penetracion foguèt fòrça progressiva e prenguèt l'aspèct de migracions successivas : d'un biais regular, leis abitants d'un vilatge lo quitavan per ne bastir un novèu pus luench. Mai organizats e tecnologicament pus avançats, lei Bantos dominèron lentament la region e assimilèron la màger part dei pòbles khoisan dins de circonstàncias desconegudas.

L'installacion dei Portugués

A la fin dau sègle XV, lo rèi portugués Joan II lo Perfèct (1481-1495) mandèt una expedicion per establir de relacions ambé lo Reiaume de Ndongo e per i trobar de minas — inexistentas — d'argent. Situat au sud de Kongò, onte lei Portugués èran ja ben presents, aquel estat èra dirigit per un sobeiran dich ngola que son títol foguèt a l'origina dau mòt « Angòla ». Après aver ocupat l'illa de Loanda, lei Portugués s'installèron en 1575 sus lo continent onte fondèron un fòrt a l'origina de la vila de Luanda. Puei, conquistèron la region entre lei rius Bengo e Cuanza.

Lo comèrci negrier venguèt pauc a pauc l'activitat principala dei comptadors portugués. Per aquò, obtenguèron l'ajuda d'aventuriers europèus ò mestís (lei pombeiros) que menèron d'incursions còntra Ndongo. Dins lo corrent deis annadas 1620, la rèina Nzinga (1626-1663) concluguèt una aliança ambé leis Olandés per expulsar lei Portugués dau continent. En 1641, ajudèt leis Olandés de conquistar Luanda e infligiguèt una desfacha ai Portugués tres ans pus tard a Ngoleme. Pasmens, mau capitèt d'empachar lo retorn dei Portugués e dei negriers. En revènge, son accion permetèt ai reiaumes locaus de mantenir son independéncia.

Lo desvolopament de la tracha negriera

Bacin de Congò e nòrd d'Angòla a la fin dau sègle XVIII.

Se lei reiaumes de Ndongo e de Matamba dirigits per Nzinga blocavan la progression portuguesa vèrs l'èst, leis estats situats lòng de Cuanza resistiguèron mens. Après la fondacion de Benguela (1617), lei Portugués poguèron ansin formar un pichon territòri centrat sus lei tres vilas de Luanda, de Benguela e de Massangano. Ansin, a partir de la fin dau sègle XVII, la tracha negriera conoguèt un desvolopament important dins la region.

Afeblit per de conflictes intèrnes, Ndongo poguèt plus s'opausar ai trafegs d'esclaus. Despoplat per leis atacas deis esclavagistas, perdiguèt son independéncia en 1671. Puei, leis expedicions negrieras s'estendèron a tot lo país. Agantèron rapidament l'Empèri Lunda que venguèt la premiera poissança de la mitat nòrd de l'Angòla actuau gràcias a la tracha e a seis exportacions d'evòri, de coire e de sau.

Lei mutacions dau sègle XIX

Dins lo corrent dau sègle XIX, Angòla conoguèt de mutacions economicas importantas que destabilizèron l'equilibri de la region. D'efèct, après l'aplant dau comèrci negrier, l'evòri venguèt lo còr dau comèrci regionau avans d'èsser remplaçat per lo cauchó durant leis annadas 1870. En causa de sa manca de mejans militars, Portugau deguèt laissar d'aventuriers crear de rets comerciaus privats per esplechar lei regions interioras. Se preocupant pas de la subrevida dei societats africanas, aqueleis aventuriers foguèron a l'origina d'un descadenament de violéncias liat a la caça deis elefants e la creacion de plantacions privadas. En particular, entraïnèron una resurgéncia de la tracha d'esclaus per provesir la man d'òbra necessàrias ai plantacions.

Aqueleis evolucions entraïnèron l'afondrament deis estats negriers ancians (Kasange, Matamba...). En revènge, renforcèron lo ròtle deis estats interiors que participavan au comèrci d'evòri e au transpòrt dei marchandisas. Lei beneficiaris principaus dau periòde foguèron leis Ovimbundu, pòble marchand de la region de Benguela, e lei Chokwe, pòble caçaire d'elefants dau nòrd-èst. Lei premiers capitèron de formar d'importants rets comerciaus (fins a la vau de Zambèzi) e demorèron un actor major de la vida economica de l'Africa Australa fins ais annadas 1890. Lei segonds venguèron d'especialistas de la caça d'elefants e capitèron d'obtenir un nombre important d'armas de fuòc modèrnas. Ansin, dins lo corrent deis annadas 1860, impausèron son primat ai Lunda.

Lei rets marchands angolés deguèron pasmens faciar una concurréncia viva a partir deis annadas 1870 quand de marchands swahilis comencèron de s'installar dins la region. Originaris de l'èst d'Africa (e generalament liats au Sultanat de Zanzibar), desvolopèron de rets comerciaus importants au sen dei pòbles pauc organizats. Aquò agravèt lo declin economic dei reiaumes organizats de la region coma Kazembe que foguèt durament desfach per lei tropas de Msiri, rèi marchand de Katanga, en 1869.

Lo periòde coloniau

La conquista dei regions interioras

A partir deis annadas 1850, leis autoritats portuguesas comencèron la somission dei regions interioras d'Angòla ambé l'objectiu de realizar la joncion entre Angòla e Moçambic. Pasmens, en causa de la manca de mejans, lo projècte avancèt gaire fins ais annadas 1870 e l'acceleracion dau partiment coloniau dau continent african. Leis operacions de pacificacion foguèron donc lòngas e durèron fins ais annadas 1920. Lei principalas regardèron la somission deis Ovimbundu (1890-1904) e dei Lunda (1894-1926). En mai d'aquò, Kongò se revoutèt en 1913-1915. Consequéncia d'aquela progression malaisada, la joncion ambé Moçambic poguèt pas èsser realizada e lei Portugués deguèron reconóisser la preséncia britanica en Rodèsia en 1890.

L'imigracion portuguesa e l'esplecha de la colonia

En despiech dei progrès militars, Angòla interessava pauc la populacion portuguesa e lo nombre de Blancs i èra fòrça limitada au començament dau sègle XX (9 000 personas en 1900). L'arribada au poder de Salazar transformèt la situacion : Angòla venguèt una colonia de poblament que son esplecha deviá provesir d'importantei ressorsas naturalas (diamants, cafè...) a sa metropòli. Leis Africans foguèron somes a un estatut d'indigenat inspirat dau servatge medievau e venguèron una resèrva de man d'òbra fòrçada. Aquela politica assegurèt lo desvolopament economic de la colonia e lo nombre de colons agantava 172 000 en 1960.

La Guèrra d'Independéncia

Article detalhat: Guèrra d'Independéncia d'Angòla.

Dins lo corrent deis annadas 1950, la violéncia de l'esplecha coloniala entraïnèt la formacion de movements independentistas. Mario de Andrade e Agostinho Neto fondèron lo Movement Populara de Liberacion d'Angòla (MPLA) en 1956. D'inspiracion marxista, èra sostengut per lei populacions urbanas dau litorau, lei Mbundu de la region de Luanda e lei mestís (que provesiguèron la màger part de sei quadres). Un an pus tard, Robert Holberto fondèt lo Frònt Nacionau de Liberacion d'Angòla (FNLA) que trobèt sei sostèns au sen dei Kongò. Enfin, en 1966, Jonas Savimbi fondèt l'Union Nacionala per l'Independéncia Totala d'Angòla (UNITA) après una scission dau FNLA. Son movement foguèt rapidament sostengut per leis Ovimbundu e lei pòbles dei regions interioras.

La Guèrra d'Independéncia d'Angòla comencèt en febrier de 1961. Pasmens, lei tres movements menacèron gaire l'armada portuguesa car mau capitèron de formar un frònt unit. Ansin, au començament deis annadas 1970, la temptativa dau MPLA se secutar lei soudats portugués gràcias a d'unitats mobilas equipadas de mortiers foguèt aisament arrestada e [[Agostinho Neto[Neto]] deguèt s'enfugir en Congò. Dins aquò, après la Revolucion dei Garòfles que reversèt la dictatura portuguesa en 1974, Lisbona negocièt la fin de la guèrra. En genier de 1975, un acòrd foguèt ansin conclut que fixava l'independéncia angolesa au mes de novembre de 1975. Aqueu tractat entraïnèt la partença de la màger part dei colons.

L'Angòla independent

La presa dau poder per lo MPLA e lo començament de la guèrra civila

En julhet de 1975, lo MPLA, sostengut per Portugau, expulsèt lo FNLA e l'UNITA de Luanda e proclamèt la formacion de la Republica Populara d'Angòla. Agostinho Neto ne venguèt president e una lònga guèrra civila comencèt. Opausèt lo MPLA sostengut per un còrs expedicionari cuban e per lo blòt sovietic a l'UNITA e a divèrsei guerilhas anticomunistas sostengudas per leis Estats Units e per l'Africa dau Sud. En mai d'aquò, lo país deguèt faciar una situacion economica e administrativa malaisada car la partença dei colons lo privèt de la quasi totalitat de sei quadres.

Après l'eliminacion dau FNLA en 1978, la guèrra opausèt principalament lo govèrn dau MPLA e l'UNITA. Après la mòrt de Neto en 1979, remplaçat per José Eduardo dos Santos, lo conflicte se generalizèt dins l'encastre dei guèrras multiplas que menavan lo regime sud-african d'apartheid per eliminar seis adversaris en Africa Australa. Ansin, Angòla sostenguèt la Organizacion dei Pòbles dau Sud-Oèst African (SWAPO) que luchava per son independéncia còntra Pretoria. De son caire, l'Africa dau Sud engatjèt sei tropas dins lo sud d'Angòla. Aquò permetèt a l'UNITA de dispausar d'una basa solida dins lei regions sud e de prendre lo contraròtle dei minas de diamants dau nòrd-èst qu'alimentèron son esfòrç de guèrra.

En 1987-1988, de combats fòrça violents opausèron lei dos camps dins lo sud-èst dau país, especialament a l'entorn de Cuito Cuanavale. Indecís, entraïnèron de negociacions que preveguèron l'independéncia de Namibia e lo retirament dei tropas estrangieras d'Angòla. Puei, en 1991, un segond acòrd permetèt de conclure una alta-au-fuòc entre lo MPLA e l'UNITA.

La represa e la fin de la guèrra civila

Leis acòrds de 1991 instaurèron lo multipartisme e l'UNITA acceptèt d'intrar dins lo jòc politic angolés. Pasmens, durant l'eleccion presidenciala de setembre de 1992, l'UNITA accusèt lo MPLA de fraudas. Après una crisi politica de dos mes, Dos Santos ordonèt d'atacar lei militants de l'UNITA de Luanda, çò qu'entraïnèt una represa de la guèrra civila.

Gràcias au sostèn de Zaire, l'UNITA aguèt inicialament l'avantatge e ocupèt 70% dau país en 1993. Pasmens, lo govèrn de Luanda, sostengut per la comunautat internacionala, capitèt de tornar conquistar divèrsei territòris a partir de 1994. En 1995, lei Nacions Unidas assaièron d'impausar de negociacions entre lei dos camps e mandèron una fòrça internacionala (la MONUA) per arrestar lei combats. Dins aquò, de 1996 a 1997, totei lei temptativas de formar un govèrn d'union nacionala mau capitèron e Savimbi reprenguèt la guèrra en 1999. Dins aquò, aviá perdut la màger part de sei sostèns e foguèt finalament tuat en febrier de 2002. L'UNITA arrestèt alora lei combats e se transformèt en partit politic classic.

De 1975 a 2002, aperaquí 500 000 combatents èran estats tuats. Lei pèrdas civilas son desconegudas mai estimadas a plusors centenaus de miliers de personas au minimom. Enfin, la guèrra aviá causat lo desplaçament de 4,3 milions d'abitants (dins un país de 14 milions d'abitants en 2002).

Angòla dempuei 2003

Dempuei 2003, Angòla es totjorn dirigit per José Eduardo dos Santos e per lo MPLA que ganhèron leis eleccions de 2008 e de 2012. L'UNITA, maugrat la denonciacion de fraudas, acceptèt cada còp de participar au jòc politic e reprenguèt pas la guèrra. Ansin, franc dau territòri de Cabinda ont una guerilha contunia de combatre per l'independéncia, la patz demòra en Angòla. Aquò a permes de començar la reconstruccion qu'es menada gràcias a l'esplecha dei ressorsas naturalas angolesas (petròli principalament) e ai ajudas de la comunautat internacionala. Pasmens, l'aumentacion de la corrupcion e deis inegalitats menaçan aqueu procès.

Liames extèrnes

• Republica d'Angòla (portal oficial)
• Parlament d'Angòla