Avortament
Un avortament (var. afolament, avòrtament, devariason, desvariason, ortada[1]) es una interrupcion prematura de la grossessa. Aqueu fenomèn s'obsèrva en totei leis espècias viviparas. Quand arriba d'un biais espontanèu, es generalament la causa d'una mauformacion de l'embrion, d'un problema ormonau en la maire, d'una malautiá ò d'un traumatisme. Pasmens, en l'òme, l'avortament pòu egalament provocat per interrompre volontàriament una grossessa.
L'interrupcion volontària de grossessa (IVG) es un fenomèn ancian qu'es atestat dempuei l'Antiquitat. Probablament anterior a l'aparicion de l'escritura, es present dins totei lei societats umanas. Pasmens, foguèt pas totjorn autorizat. En particular, a la fin de l'Antiquitat, foguèt enebit per lo cristianisme, çò qu'entraïnèt pauc a pauc son enebiment dins la màger part dei país. A partir de la Renaissença, aquela defensa prenguèt sovent la forma d'una inscripcion dins lo drech penau. La situacion cambièt lentament a partir deis ans 1920. Pauc a pauc, lo drech a l'avortament foguèt considerat coma un drech fondamentau de la femna. Ansin, a partir deis ans 1970, plusors Estats legalizèron sa practica.
En 2020, la màger part dei país de l'emisfèri nòrd autorizan l'avortament sus una demanda simpla. Dins lo rèsta dau mond, la quasi totalitat deis Estats accèptan leis avortaments provocats en vista de protegir la vida ò la santat de la maire. Pasmens, quauquei govèrns enebisson encara estrictament l'avortament. De mai, dins leis Estats onte l'avortament sus demanda es legau, es un drech que demòra fòrça contestat per lei movements conservators.
Istòria
[modificar | modificar lo còdi]Lo periòde antic
[modificar | modificar lo còdi]Antiquitat Auta
[modificar | modificar lo còdi]Segon divèrsei documents escrichs, l'avortament es un fenomèn pron ancian e frequent per èsser mencionat dins plusors tèxtes antics. Per exemple, divèrsei cas d'avortament son descrichs dins lo Còdi Hammurabi, edictat en Mesopotamia vèrs 1750 avC[2]. D'un biais generau, la practica i es enebida amb de penas variablas segon l'estatut sociau de la femna. Totjorn en Mesopotamia, una còpia redigida vèrs 1075 avC dei lèis assirianas reprimissiá, dins certanei situacions, l'avortament volontari per la pena de mòrt[3]. Pasmens, una tala severitat es relativament rar a aquela epòca. Dins la màger part dei cas, lei lèis mesopotamianas preferiguèron condamnar l'avortament per d'emendas.
Dins la Peninsula Indiana e en Egipte, la situacion judiridica de l'avortament es mens clara. Pasmens, de tèxtes importants depintan la practica coma lo papirús Ebers que data mai ò mens de 1550 avC[4]. En Índia, una femna ò un prèire responsable d'un avortament volontari èran menaçats d'excomunicacion[5]. Pasmens, la descripcion d'un avortament figura dins l'epopèia Ramayana, un important tèxte sacrat de l'indoïsme. D'autrei documents en sanscrit, coma un tèxte dau sègle VIII, donan tanben de mejans per arrestar una grossessa[6].
Dins lo rèsta d'Asia, l'avortament sembla egalament pas una causa rara, especialament en Asia dau Sud-Èst e en Japon. La multiplicacion dei faminas favorizèt lo fenomèn e d'estatuas dedicadas ai fètus mòrts foguèron bastidas dins un temple de Yokohama vèrs 1710[7]. Divèrsei metòdes d'avortament èran tanben coneguts en Oceania au sen dei pòbles maòris. Dins aquò, lor mesa en òbra es mau-segura[8].
Lo periòde grècoroman
[modificar | modificar lo còdi]
Durant lo periòde grècoroman, l'avortament èra una practica reprovada mai pas dirèctament enebida per la lèi avans lo sègle III apC[9]. Pasmens, avans aquela decision deis emperaires Septimi Sever (193-211) e Caracalla (211-217), lei femnas qu'avortavan sensa l'acòrdi de son marit èran passiblas d'enseguidas car lo paire aviá lo drech de dispausar de sa progenitura segon sa volontat[10].
L'avortament èra donc un gèst medicau pas rar qu'èra principalament realizat per lei levairitz. Divèrseis autors depintan plusors metòdes. La màger part son basadas sus l'ingestion d'èrbas aguent de proprietats abortivas. La pus famosa es lo silphium, una planta originària de Cirenaïca. Dispareguda dins lo corrent dau sègle V en causa d'una esplecha tròp intensiva, foguèt en partida a l'origina de la richessa de la region[11]. D'autrei recèptas abortivas son mencionadas dins de tractats de medecina, coma lo Materia medica de Pedanius Dioscorides (sègle I apC), dins de trabalhs enciclopedics (Plini lo Vièlh...) mai egalament dins de comèdias (Aristofanes...).
De tecnicas cirurgicalas èran tanben mestrejats per certanei mètges. En particular, lo teologian crestian Tertullian depintèt un metòde fòrça similar a la tecnica actuala de dilatacion e curetatge. L'enciclopedista roman Aulus Cornelius Celsus (v. 25 avC - 50 apC) donèt egalament una descripcion precisa dau procès utilizat per extraire un fètus mòrt.
Vèrs la criminalizacion de l'avortament
[modificar | modificar lo còdi]La condamnacion per lo cristianisme
[modificar | modificar lo còdi]La condamnacion de l'avortament per lo cristianisme foguèt un eveniment important dins l'istòria de l'avortament car, en causa de l'influéncia e de la difusion d'aquela religion durant lei sègles seguents, aquò menèt a una condamnacion progressiva de la practica dins mai d'una region dau mond. D'efiech, se l'Ancian Testament sembla pas acordar d'arma au fètus[12] – lo judaïsme considèra totjorn la vida de la maire coma prioritària – aquò es pas lo cas dau Nòu Testament.
D'efiech, tre lo sègle I apC, lo Didakè, un tractat teologic escrich per una glèisa crestiana primitiva, considerèt l'avortament coma un murtre[13]. En despiech de quauquei posicions pus moderadas coma aquela de Tertullian (vèrs 150-220) qu'acceptava l'avortament per protegir la vida de la maire, aquela posicion s'impausèt rapidament. Au sègle V, Agustin d'Ipòna (354-430) declarèt ansin que l'avortament d'un fètus aguent una forma umana èra un murtre. Pasmens, estudièt lei tecnicas d'avortament per sortir un fètus ja mòrt. Aquelei concepcions varièron pauc durant l'Edat Mejana[14] mai, a la fin dau periòde, leis autors d'avortament foguèron de còps enseguits per mascariá.
La criminalizacion progressiva
[modificar | modificar lo còdi]
Se la condamnacion de l'avortament dins l'espaci crestian èra ja fòrta durant l'Edat Mejana, son enebiment foguèt pauc a pauc integrat a la legislacion a partir de la Renaissença. En 1532, dins la Lex Carolina, Carles Quint (1519-1555) fixèt au mitan de la grossessa l'instant de l'animacion dau fètus. Aquela lèi demorèt en vigor durant 300 ans dins lo mond germanic. La decision dau papa Sixte V (1585-1590), presa durant lei conflictes entre catolics e protestants, foguèt encara pus radicala amb una condamnacion de l'avortament quinei que siegan lei condicions[15].
Dins aquò, aquela formalizacion de la criminalizacion empediguèt pas la perseguida deis avortaments. Per exemple, la naturalista Anna Maria Sibylla Merian (1647-1717) observèt l'usatge frequent de la planta Caesalpinia pulcherrima per leis esclaus americans[16]. En Euròpa, l'avortament venguèt tanben pus frequent durant lo sègle XVIII per limitar la talha dei familhas[17]. Aqueu besonh entraïnèt l'aparicion dei « tricotairas », un ensemble de femnas, sovent sensa qualificacion medicala, que realizèron d'avortaments segon lo metòde de la dilatacion e curetatge[18]. L'utilizacion de bròcas durant aqueleis operacions es a l'origina dau tèrme.
La clandestinitat foguèt la nòrma durant aqueu periòde maugrat lei problemas d'igièna que podián engendrar de complicacions grèvas. D'efiech, la mesa en plaça de còdis juridics modèrnes durant lo sègle XIX entraïnèt una definicion pus precisa de l'enebiment de l'avortament. Per exemple, en França, l'article 317 dau Còdi Penau de 1810 prevesiá una pena d'un a cinc ans de preson per un avortament[14]. Au Reiaume Unit, una lèi de 1861 criminalizèt l'avortament[19]. Aqueu tèxte demorèt la basa de l'enebiment de l'avortament en Irlanda dau Nòrd fins a 2019.
La liberalizacion de l'avortament
[modificar | modificar lo còdi]La persisténcia de l'avortament
[modificar | modificar lo còdi]
Durant lei sègles XIX e XX, la criminalizacion de l'avortament empachèt pas la persisténcia dau fenomèn. D'efiech, la legislacion foguèt jamai capabla d'enebir la venda de substàncias abortivas. En particular, dins fòrça país, foguèron venduts de « regulators de règlas » qu'èran destinats a restablir un cicle normau après l'observacion d'un retard anormau[20]. D'autrei medicaments foguèron l'objècte de mesas en garda còntra un risc important... d'avortament espontanèu[21].
D'un biais susprenent, aqueleis activitats foguèron pas enebidas. Ais Estats Units e en Euròpa Occidentala, foguèron l'objècte de campanhas de publicitat regularas. La polícia e la justícia foguèron gaire en mesura de limitar lo desvolopament dau sector. Dins la màger part dei cas, deguèron se contentar de reprimir leis abüs pus importants coma aqueu de Madame Restell (1812-1878), una especialista de la « regulacion dei règlas » que trabalhava a Nòva York. Pasmens, maugrat divèrsei problemas judiciaris, amolonèt una fortuna estimada entre 500 000 e 600 000 dolars[22]
Au sègle XIX, lo nombre d'avortaments es estimat entre 20 e 25% dau nombre totau de grossessas ais Estats Units. Sembla pus feble en Euròpa, especialament en Euròpa Centrala e en Euròpa de l'Èst. Lei causas de recors a aqueu procès èran variadas. Lei filhas non maridadas representavan 40% de la demanda estatsunidenca. Pasmens, la volontat de limitar la talha dei familhas existentas demorèt una motivacion importanta e lei femnas maridadas contunièron de constituir la majoritat de la demanda[23].
Lo combat feminista per lo drech a l'avortament
[modificar | modificar lo còdi]Durant la màger part dau sègle XIX, lei feministas foguèron ostilas a la legalizacion de l'avortament. Crenhavan una aumentacion de la dominacion sexuala deis òmes. Per la meteissa rason, èran tanben opausadas au desvolopament de la contracepcion[24]. Un premier cambiament aguèt luòc a la fin dau sègle amb lei feministas socialistas qu'èran pus favorablas a la practica[25]. Ansin, a sa creacion, l'Union Sovietica legalizèt l'avortament e l'espitau public s'encarguèt de la realizacion deis operacions[26].
Leis autrei movements feministas s'engatjèron pauc a pauc en favor de l'avortament a partir deis ans 1920 amb de personalitats coma la Britanica Stella Browne (1880-1955). Aquò permetèt quauqueis evolucions legislativas coma una lèi adoptada en 1929 per legalizar leis avortaments realizadas en vista de sauvar la vida de la maire. Totjorn au Reiaume Unit, l'afaire Bourne confiermèt lo drech dei mètges de procedir a un avortament après un viòl[27]. Pasmens, d'un biais generau, l'avortament demorèt oficialament enebit dins la màger part dei país e la clandestinitat la nòrma[28].
Dins leis ans 1960-1970, la situacion cambièt gràcias a plusors factors. Lo premier es d'òrdre tecnic amb l'invencion dau metòde de Karman per dos mètges chinés en 1958. Relativament segur e rapid, aqueu metòde permet de facilitar leis avortaments e de redurre lo nombre d'accidents[29]. Lo segond es d'òrdre politic amb l'influéncia de la segonda onda dau feminisme dins lei país occidentaus. D'efiech, lo drech a l'avortament foguèt pauc a pauc integrat dins lo drech de dispausar liurament de son còrs. En reconoissença d'aquela libertat fondamentala, fòrça Estats acceptèron pauc a pauc de legalizar l'avortament. Entre lei pus importants, lo Reiaume Unit votèt una lèi anant dins aqueu sens en 1968, Índia en 1971, França en 1975, la Republica Federala Alemanda en 1976, Itàlia en 1978 e lei País Bas en 1980. Ais Estats Units, una decision de la Cort Suprèma, presa en 1973, considerèt coma inconstitucionala tota lèi enebissent l'avortament durant lei tres premiers mes de la grossessa.
Un drech fragil e contestat
[modificar | modificar lo còdi]
Dempuei leis ans 1980, lo drech a l'avortament es estat estendut a un nombre creissent d'Estats de l'emisfèri nòrd en despiech dei protestacions emeses per leis antiavortaments. Uei, lo terren principau d'afrontament entre partisans e adversaris de l'avortament es l'America dau Sud amb plusors vòtes per autorizar son accès ò, au contrari, per inscriure dins la constitucion son enebiment. Dins lo rèsta de l'emisfèri sud e dins l'espaci musulman, l'avortament demòra enebit ò fòrça limitat. Ansin, au començament deis ans 2020, lo drech a l'avortament es pas encara un drech universau.
De mai, dins fòrça Estats occidentaus, es l'objècte d'atacas divèrsas. Au nivèu politic, leis adversaris de l'avortament assaian d'obtenir de lèis de restriccion ò d'enebiment. En Euròpa, un exemple famós es Polonha qu'a votat dempuei la fin dau periòde comunistas plusors lèis per restrénher lei cas autorizant un avortament legau. Ais Estats Units, un movement similar assaia d'obtenir la revision de la decision adoptada per la Cort Suprèma en 1973.
Una segond aisse d'ataca regarda lo finançament dei centres medicaus que realizan d'avortaments. L'objectiu es d'empachar son foncionament. Ansin, ais Estats Units, una lèi autoriza leis Estats a refusar de finançar aquelei centres. Dins certaneis endrechs fòrça conservators, aquò entraïna de facto una impossibilitat d'avortar dins un espitau. Una varianta d'aquela politica es de limitar lo nombre de mètges acceptant de realizar d'avortaments. Per exemple, en França, una clausa de consciéncia permet ai personaus medicaus de refusar de participar a un avortament, çò que pòu causar de retard e d'annulacions d'operacions. Enfin, leis organizacions antiavortament, sovent sostengudas per d'organizacions religiosas poderosas, organizan regularament de campanhas de propaganda per descoratjar lei femnas interessadas per un avortament.
Avortament espontanèu
[modificar | modificar lo còdi]Frequéncia e causas
[modificar | modificar lo còdi]
L'avortament espontanèu es la pèrda non provocada dau fètus avans la fin de la grossessa. Gràcias ai progrès de la medecina, dins lo cas de l'espècia umana, correspònd a una pèrda avans lo 180en jorn de gestacion. Leis avortaments espontanèus representan de 10% a 20% dau nombre totau d'avortaments[30]. Se debanan generalament avans la 10a setmana de la grossessa.
Lei causas son variablas e devesidas en dos ensembles. Lo premier regropa lei causas mairalas coma lei causas genitalas (malformacions uterinas, tumors dins l'utèr, salpingiti...), lei causas ormonalas (manca d'estrogèns ò de progesteròna, insufiséncia ormonala generala, excès d'androgèns, ipotiroïdia...) e lei causas generalas (alimentacion insufisenta, intoxicacion, malautiá, diabèta, sifilis...). Lo segond ensemble de causas regropa lei causas ovularas. Representant 70% deis avortaments espontanèus, son la consequéncia d'anomalias fetalas. Dins la màger part dei cas, aquelei causas entraïnan l'expulsion dau fètus avans la fin dau premier trimèstre. Pasmens, existís tanben de complicacions ovularas durant lo segond trimèstre (grossessa multipla, excès de liquid amniotic...). Lo temps de la maire es tanben un factor importat car, d'un biais generau, aumenta la probabilitat d'avortament espontanèu[31].
Simptòmas e tractament
[modificar | modificar lo còdi]Au començament de la grossessa, lei signes d'una menaça d'avortament espontanèu son principalament de metrorragias indolòras (pèrdas pichonas de sang roge). De còps, de colicas pòdon èsser associadas a aqueu fenomèn. Lo repaus absolut e un tractament ormonau e antispasmodic son la solucion principala per empachar un avortament espontanèu. Una ecografia es tanben sovent necessària per verificar lo luòc d'implantacion de l'embrion. Pasmens, se lei pèrdas sanguinas e lei dolors aumentan, se lo còl de l'utèr es dubèrt, l'avortament es inevitable.
L'avortament es considerat coma complèt car la totalitat dau contengut de l'utèr es expulsat. Dins aqueu cas, ges de tractament es requist. En revènge, s'una partida dau contengut es demorat en plaça, i a un risc d'emorragia e d'infeccion. Un examen medicau es alora necessari. Una aspiracion ò un curetatge pòu alora èsser realizat per s'assegurar de la vacuïtat de la cavitat uterina. Una prescripcion d'antibiotics a egalament luòc per prevenir una infeccion eventuala. Enfin, una recèrca dei causas es de còps realizada per metre en plaça un tractament adaptat.
Avortament provocat
[modificar | modificar lo còdi]L'avortament provocat es generalament dich « interrupcion volontària de grossessa ». Tradicionalament, n'existís dos tipes que son definits per sei causas : l'avortament per motiu terapeutic e l'avortament per situacion de destressa.
Avortament per motiu terapeutic
[modificar | modificar lo còdi]L'avortament per motiu terapeutic es un avortament que pòu aver luòc durant tota la grossessa se la vida de la maire es menaçada ò se l'enfant a nàisser risca d'èsser tocat per una patologia grèva e incurabla. D'examens complementaris permèton de verificar lei presompcions. Lei riscs considerats e lei modalitats per obtenir l'acòrdi medicau varian segon lei país. Pasmens, dins la màger part deis Estats, tota interrupcion medicala de grossessa necessita una validacion pluridisciplinària.
En 2022, la quasi totalitat deis Estats dau mond autorizan aqueu tipe d'avortament.
Avortament per situacion de destressa
[modificar | modificar lo còdi]En 2022, l'avortament per situacion de destressa es pas legau dins totei lei país. De mai, sei modalitats varian fòrça segon leis Estats que l'autorizan. Dins la màger part dei cas, es possible avans un limit qu'es generalament exprimida en setmanas de retard de règlas. L'avortament es possible après una demanda. Una discussion amb una còla especializada e un relambi de reflexion son sovent prevists per la legislacion.
Tecnicas
[modificar | modificar lo còdi]Lei tecnicas utilizadas per un avortament provocat despendon principalament de l'avançament de la grossessa, dau temps de la femna e d'autrei factors de riscs coma la consumacion d'alcòl ò de tabat. Avans 49 jorns d'amenorrèa, l'utilizacion de medicaments abortius es privilegiada. Per exemple, en França, s'utiliza sovent d'associacions entre la pilula abortiva RU 486 e de prostaglandinas[32][33]. Pasmens, aquela tecnica es pas totjorn possibla. Per exemple, aqueu tractament es perilhós per de fumairas de mai de 37 ans. Dins aquelei situacions, lo metòde de Karman (aspiracion endo-uterina) demòra eficaç.
Après 49 jorns d'amenorrèa, l'aspiracion endo-uterina, sota anestesia locala ò generala, es lo metòde pus utilizat. Premier, aquò demanda de dilatar lo còl de l'utèr per un procès mecanic ò medicamentós (laminars, RU 486...). Puei, un catetèr es introduch dins la cavitat uterina. Es alora liat a una pompa que permet d'aspirar lo contengut de l'utèr. S'es necessari, un curetatge pòu èsser realizar per s'assegurar la vacuïtat complèta de la cavitat. L'intervencion es generalament rapida, de 3 e 5 minutas, e indolòra.
Religions e avortament
[modificar | modificar lo còdi]D'un biais generau, la màger part dei religions actualas s'opausan au drech a l'avortament. Constituisson ansin una basa fondamentala dei movements antiavortament modèrnes. Pasmens, aquela posicion pòu pauc a pauc èsser nuançada per l'evolucion dei dògmas e de la societat. Dins lei religions abraamicas, l'avortament es generalament enebit car es considerat coma un murtre. Pasmens, dins lo Talmud, lo fètus es pas considerat coma format avans lo 41en jorn de la grossessa. Un avortament avans aquela data es donc una fauta mens grèva qu'un omicid. De mai, la Mishna, la lèi judieva orala, accèpta leis avortaments destinats a sauvar la vida de la maire e quauquei rabins estendon aquela tolerància ai situacions que presentan un risc per la santat fisica ò mentala de la maire[34].
Dins lo cristianisme, la situacion varia segon lei Glèisas. Per lo catolicisme, l'avortament dirècte es un pecat mortau qu'entraïna l'excomunicacion automatica de seis autors[35]. En revènge, l'avortament indirècte, es a dire un avortament consecutiu a un tractament medicau destinat a sonhar una autra patologia, es pas condamnat. La posicion de la Glèisa Ortodoxa es similara mai seis evesques pòdon autorizar un avortament per protegir la santat fisica ò mentala de la maire. Enfin, lei brancas diferentas dau protestantisme an de posicions variadas. Dins aquò, lei movements evangelistas, fòrça influents, son ostils a l'avortament. De son caire, l'islam enebís egalament l'avortament mai per la màger part dei corrents sunitas, aquel enebiment s'aplica subretot a partir dau quatren mes de grossessa. Lo chiisme es pus estricte e s'opausa a l'avortament tre la fecondacion. Pasmens, accèpta leis avortaments per sauvar la vida de la maire e, dins quauquei cas, per eliminar un fètus mauformat.
Dins lo rèsta dau mond, lo bodisme considèra lo fètus coma vivent a partir dau desvolopament dau sistèma nerviós. Pasmens, conselhar ò participar a un avortament es enebit per totei lei monges. Dins lo bodisme tibetan, lo dalai lama a definit d'excepcions permetent d'acceptar una interrupcion medicala de grossessa (mauformacions dau fètus, problemas grèus per lei parents...).
Annèxas
[modificar | modificar lo còdi]Liames intèrnes
[modificar | modificar lo còdi]Bibliografia
[modificar | modificar lo còdi]- (fr) Catherine Bachelard-Jobard, L'eugénisme, la science et le droit, Presses Universitaires de France, coll. « Partage du savoir », 2001.
- (fr) Sébastien Dupont, « La dimension psychologique dans la prise en charge des interruptions volontaires de grossesse », Journal de gynécologie obstétrique et biologie de la reproduction, 2004, n° 33, pp. 125-130.
- (en) Ronald Dworkin, Life's Dominion : An Argument about Abortion, Euthanasia and Individual Freedom, Knopf, 1993.
- (fr) Yris Ertugral, Le désir de maternité et la mort : Depuis la législation de la contraception et de l'avortement, Éditions L'Harmattan, 2012.
Nòtas e referéncias
[modificar | modificar lo còdi]- ↑ Lo Congrès Permanent de la Lenga Occitana, Dicod'Òc, cèrca « avortement », consultat lo 4 de junh de 2022, [1].
- ↑ (fr) Marie-Joseph Seux, Lois de l'Ancien Orient, Le Cerf, coll. « Cahiers Évangile », 1986.
- ↑ (en) M. Roth, Law Collections from Mesopotamia and Asia Minor, 1997, pp. 153-194.
- ↑ (en) Malcolm Potts, Martha Campbell, « History of Contraception », Gynecology and Obstetrics, vol. 6, 2002.
- ↑ (en) Damian Constantin-Iulian, « Abortion from the Perspective of Eastern Religions: Hinduism and Buddhism », Romanian Journal of Bioethics, vol. 8, n° 1, 2010.
- ↑ (en) Kathleen London, « The History of Birth Control » dins The Changing American Family: Historical and Comparative Perspectives, Yale University, 1982.
- ↑ (en) Anne Page Brookes, « Mizuko kuyō and Japanese Buddhism », Japanese Journal of Religious Studies, vol. 8, 1981, pp. 119-147.
- ↑ (en) L. K. Gluckman, « Abortion in the nineteenth century Maori: a historical and ethnopsychiatric review », The New Zealand Medical Journal, vol. 93, n° 685, 1981, pp. 384–386.
- ↑ (en) Johannes M. Röskamp, Christian Perspectives On Abortion-Legislation In Past, GRIN Verlag, 2010, p. 3.
- ↑ (en) Johannes M. Röskamp, Christian Perspectives On Abortion-Legislation In Past And Present, GRIN Verlag, 2005.
- ↑ (fr) L. André, « Le silphium », Connaissance hellénique, n° 84, julhet de 2000, pp. 51-53.
- ↑ Dos passatges son regularament citats per sostenir aquela posicion (Exòde 21 : 22-24 e Nombres 5 : 11-31).
- ↑ (en) Cyril Charles Richardson, « Didache », Early Christian Fathers, Westminster Press, 1953.
- ↑ 14,0 et 14,1 (fr) Xavier Labbée, Condition juridique du corps humain avant la naissance et après la mort, Presses Univ. Septentrion, 2012, p. 139.
- ↑ (fr) Jean Dalsace e Anne Marie Dourlen-Rollier, L'Avortement, Castermann, 1970, p. 63.
- ↑ (en) Londa Schiebinger, Plants and empire: colonial bioprospecting in the Atlantic world, Harvard University Press, 2007.
- ↑ (fr) Chantal Blayo, Morbidité, mortalité : problèmes de mesure, facteurs d'évolution, essai de prospective, INED, 1998, p. 324.
- ↑ (en) Maureen Paul, A clinician's guide to medical and surgical abortion, Churchill Livingstone, 1999, p. 3
- ↑ (fr) John Keown, Abortion, Doctors and the Law, Cambridge University Press, 2002, p. 33.
- ↑ (en) C. R. King, « Abortion in nineteenth century America: a conflict between women and their physicians », Women's Health Issues, vol. 2, n° 1, 1992, pp. 32-39.
- ↑ (en) Ann Hibner Koblitz, Sex and Herbs and Birth Control: Women and Fertility Regulation Through the Ages, Kovalevskaia Fund, 2014.
- ↑ En dolars de 2017, aquò representa entre 12,5 e 15 milions de dolars.
- ↑ (en) James C. Mohr, Abortion in America: The Origins and Evolution of National Policy, Oxford University Press, 1978, pp. 100–101.
- ↑ (en) Sarah Barringer Gordon, « Law and Everyday Death: Infanticide and the Backlash against Woman's Rights after the Civil War », dins Austin Sarat, Lawrence Douglas e Martha Umphrey (dir.) Lives of the Law, University of Michigan Press, 2006, p. 67.
- ↑ (en) Ann Taylor Allen, Feminism and Motherhood in Western Europe, 1890-1970, Palgrave Macmillan, 2005, pp. 98, 173 e 218.
- ↑ (en) Alexandre Avdeev, Alain Blum e Irina Troitskaya, « The History of Abortion Statistics in Russia and the USSR from 1900 to 1991 », Population, vol. 7, n° 42, 1995.
- ↑ (en) « REX v. BOURNE », The Lancet, vol. 232, n° 5995, 1938, pp. 201–202.
- ↑ Se fau nòtar que quauqueis Estats comunistas suprimiguèron lo drech a l'avortament per renfòrçar sa natalitat. Per exemple, foguèt lo cas de l'URSS d'Estalin.
- ↑ (en) Henry Morgentaler, « Report on 5641 outpatient abortions by vacuum suction curettage », CMAJ, vol. 109, n° 12, 1973, pp. 1202–5.
- ↑ L'incertitud sus lei chifras es causada per la dificultat d'identificar un avortament espontanèu durant lei premierei setmanas de la grossessa. Ansin, fòrça femnas nòtan pas ò consultan pas un mètge per identificar l'eveniment.
- ↑ (en) The Johns Hopkins Manual of Gynecology and Obstetrics, Lippincott Williams & Wilkins, 2012, pp. 438–439.
- ↑ (fr) Revue Prescrire, n° 280, febrier de 2007, pp. 134-136.
- ↑ (en) « Mifepristone », Drug Information Portal, U.S. National Library of Medicine.
- ↑ (fr) Georges Hansel, Explorations talmudiques, Éditions Odile Jacob, 1996.
- ↑ (fr) Catéchisme de l'Église catholique, n° 1855 a 1861, n° 2270 e seguents.