Odontologia
L'odontologia es lo domeni de la medecina qu'es especializat dins l'estudi dei dents, dei maxilars e dei teissuts atenents. S'ocupa generalament de la proxilafia dentària e dau tractament dei malautiás parondontalas coma lei carias. Es exercida per de mètges que son dichs dentistas, cirurgians dentistas ò mètges dentistas segon lei país. De professions annèxas existisson per realizar de pretzfachs coma la fabricacion de protèsis dentàrias.
Istòria[modificar | Modificar lo còdi]
Dei practicas preïstoricas a l'aparicion de l'odontologia[modificar | Modificar lo còdi]
Se divèrseis elements laissan pensar a l'existéncia d'intervencions sus lei dents fa de centenaus de miliers ò de milions d'ans, lei paleontològs s'acòrdan puslèu per fixar l'aparicion de l'odontologia durant lo periòde de transicion entre lei societats de caçaires-cuelheires e lei premierei societats agricòlas. D'efiech, avans aqueu periòde, lei carias semblan d'èsser relativament raras, au mens en lei populacions d'òmes de Neandertal[1][2]. Pasmens, aquò es de nuançar en foncion dau regim alimentari car un estudi a mostrat l'existéncia d'una populacion frequentament tocada per de carias dins la bauma de Taforalt en Marròc fa 13 700 a 15 000 ans. Aquò es benlèu lo resultat d'una consumacion importanta d'aglans, de pistachas e de pinhons[3]. Tanben, existissián de rites de fracturaccion dei dents dins mai d'una region[4].
Segon la teoria actualament en vigor, l'adopcion d'un regim a basa de cerealas favorizèt l'aparicion de carias en causa de la concentracion pus auta de glucids dins aqueleis aliments. En parallèl, lo desvolopament de l'artesanat menèt a la confeccion d'otís mai e mai precís per trabalhar de materiaus fragils (cauquilhatges, turquesa, etc.). A partir de 7 000 avC, leis indicacions de tractaments dentaris vènon mai e mai frequentas sus lei sites arqueologics dins mai d'una region dau mond (Balochistan[5], Danemarc[6][7], Eslovènia[8], etc.).
Lei premierei medecinas dentàrias[modificar | Modificar lo còdi]
Lo periòde antic[modificar | Modificar lo còdi]
Durant l'Antiquitat, l'odontologia es practicada dins mai d'una region diferenta. De papirús egipcians e de tauletas mesopotamianas presentan divèrsei tecnicas de tractament dentari tre la premiera mitat dau milleni II avC[9][10]. D'un biais generau, lei tèxtes antics son basats sus de teorias erronèas dei malautiás, mai pòdon presentar de suenhs eficaç eissits d'observacions sus lei pacients. Per exemple, l'usatge dau dentrifici èra conselhat dins plusors societats e Plini lo Vièlh dona una recèpta fòrça detalhada dins son Istòria Naturala. Pasmens, i aviá tanben de tractaments ineficaç ò perilhós per lo malaut (sagnada per restablir leis umors, utilizacion de la jusquiama, etc.[11]).
Dins aquò, l'element pus important de la medecina dentària antica es la « teoria dau vèrme ». Probablament influenciats per l'aspècte de la dent cariada, lei mètges de plusors regions (Mesopotamia, Egipte, Mediterranèa, Índia, China, Mesoamerica...) imaginèron l'existéncia de vèrmes se desvolopament a l'interior de la dent per explicar aquela patologia. Mencionada per lo premier còp en 1800 avC, aquela teoria demorèt predominanta fins a la fin dau sègle XIX, en despiech de quauquei contestacions coma aquela emesa per Plini lo Vièlh[12]. Aquò menèt a la creacion de tractaments còntra lei vèrmes e, de còps, a d'accusacions de charlatanisme.
Durant aqueu periòde, l'existéncia d'un còrs mai ò mens estructurat de dentistas es atestada dins mai d'un país. Per exemple, en Egipte, de dentistas recebèron de títols prestigiós coma Hesire (v. 2600 avC), lo pus ancian dentistas coneguts de l'istòria, qu'es designat coma lo « Grand dei dents ». Aguèt tanben lo drech de liar son nom au dieu Ra, privilègi normalament reservat a la familha dau faraon[13][14]. Dins la Roma Antica, lei protèsis dentàrias èran frequentas. Lei dentistas èran generalament d'esclaus grècs instruits que podián venir liure e aquistar sa libertat en cas de suenhs eficaç[15].
Lei medecinas dentàrias aràbia e chinesa[modificar | Modificar lo còdi]
Durant l'Edat Mejana, lei progrès principaus en odontologia foguèron l'òbra deis Arabis e dei Chinés. Au nivèu teoric, Rhazès (865-925), Albucassis († 1013) e Avicena (980-1037) contestèron la teoria dau vèrme en prepausant una teoria basada sus l'estat de l'amna. De mètges arabis denoncièron tanben lo charlatanisme dei vendeires de remèdis còntra lei vèrmes[16]. Pasmens, la teoria de l'amna èra egalament erronèa e aguèt donc un succès limitat. Au nivèu tecnic, lei sabers arabis son mai que mai detalhats dins lei tèxtes d'Albucassis. Presenta de metòdes d'estabilizacion de la dent amb de fieus d'aur ò d'argent, perfecionna mai d'un instrument e encoratja la profilaxia e lo suenh regular dei gengivas.
En parallèl, en China, se desvolopèt l'utilizacion de l'amalgama per realizar de plombatges. Lei mencions pus vièlhas datan de 659 e son l'òbra dau mètge Su Kung[17]. Una autra mencion es presenta dins un document de 1107 e un tèxte de 1505 dona la composicion precisa de l'aliatge (« 100 partidas de mercuri, 45 d'argent e 900 de zinc »)[18]. Lei Chinés contunièron tanben de melhorar la brüstia per lei dents e foguèron a l'origina de sa reintroduccion en Euròpa onte son usatge aviá disparegut[19]
Lo periòde medievau en Euròpa[modificar | Modificar lo còdi]
En Euròpa, leis Invasions Barbaras entraïnèron una pèrda de saber medicau dins mai d'una region. Lei conoissenças teoricas evolucionèron gaire, en despiech de l'apòrt tardiu de la medecina aràbia. D'efiech, dins la màger part dei reiaumes medievaus, la cirurgia dentària èra practicada per lei barbiers. Aquò durèt fins au sègle XVII en França e en Anglatèrra e fins a la premiera mitat dau sègle XIX en Danemarc e dins plusors Estats alemands. Òr, coma lei barbiers fasián pas partida dau còrs medicau, èran unicament autorizats a realizar de gèsts curatius simples. Per exemple, en 1450, una lèi anglesa limitèt lor activitat ai sagnada, ai derrabatges de dent e au suenh dei peus. Aquò favorizèt pauc ò pas la profilaxia, mai permetèt de progrès dins leis instruments d'intervencion.
L'estructuracion de l'odontologia[modificar | Modificar lo còdi]
L'adopcion dau metòde scientific[modificar | Modificar lo còdi]
L'adopcion dau metòde scientific dins la medecina dentària comencèt lentament au sègle XVI amb lo tractat De humani corporis fabrica libri septem d'Andreas Vesalius (1514-1564). I contestèt per lo premier còp l'autoritat de Galen (131-201) qu'èra totjorn la referéncia de l'anatomia en Euròpa. Depintèt l'organizacion de la boca, la racina de la dent e la pulpa[20]. Aquela introduccion de l'empirisme s'accelerèt a partir de la segonda mitat dau sègle XVII en Euròpa Occidentala.
Lo premier obratge d'odontologia modèrna foguèt escrich en 1724 per lo Francés Pierre Fauchard (1679-1761) en 1728[21]. Se son tractat es encara largament dominat per la presentacion deis instruments, a tanben de partidas importantas consacradas au saber anatomic e au foncionament de la boca. Fauchard, gràcias a d'observacions realizadas amb un microscòpi, contestèt tanben la teoria dau vèrme, encoratjèt lo netejatge regular dei dents per un dentista e condamnèt l'usatge de l'acid nitric e de l'acid sulfuric per levar lo tartre.
Aquelei trabalhs foguèron difusats e desvolopats per dos autrei pioniers importants de la medecina dentària, Philipp Pfaff (1713-1766) en Alemanha e John Hunter (1728-1793) en Anglatèrra. Aquò permetèt de renforçar l'importància dei recèrcas e de l'experiéncia dins la disciplina. Au sègle XIX, entraïnèt l'aparicion d'una vertadiera recèrca fondamentala en odontologia amb de personalitats coma Jan Evangelista Purkinje (1787-1869), Anders Retzius (1796-1860) e Albert von Kölliker (1817-1905).
Lo desvolopament dei protèsis dentàrias[modificar | Modificar lo còdi]
L'utilizacion de ciera per realizar una obturacion dentària es atestada en 4 500 avC[8]. L'utilizacion d'aur es estat identificat en Orient Mejan vèrs 2700 avC e en China vèrs 1000 avC[22]. Aquela tecnica se difusèt dins d'autrei regions e leis amalgamas dentàrias apareguèron en China au començament de l'Edat Mejana. Dins fòrça país, l'utilizacion de dents vertadieras foguèt tanben utilizada per remplaçar una dent perduda. Aquò menèt a l'aparicion dei vendeires de dent, mestier aguent laissat un sovenir sinistre.
La premiera protèsi modèrne, una dent de porcelana, foguèt imaginada en 1774 per l'apoticari Alexis Duchâteau (1714-1792)[23]. En 1789, Nicolas Dubois de Chémant (1753-1826) demandèt un brevet per l'idèa, mai l'utilizacion d'aquelei dents demorèt malaisada fins ai trabalhs de Charles Goodyear (1800-1860) sus la vulcanizacion en 1839. D'efiech, aquò permetèt de crear de protèsis soplas de cauchó onte plaçar de dents de porcelana[24]. A la fin dau sègle XIX, la porcelana foguèt de còps remplaçada per de ceramicas. A partir de 1928, lo polimetacrilat de metil (PMMA) foguèt sovent utilizat per remplaçar lo cauchó[25]. Pasmens, totei lei materiaus adoptats durant aqueu periòde foguèron pas de succès. Per exemple, lei dents de celluloïd foguèron lèu abandonadas[26].
En parallèl, a partir de 1850, se desvolopèt l'utilizacion de l'amalgama dentària modèrna a basa de mercuri e d'estanh. De quantitats pichonas de coire ò de zinc i foguèron aponduts per ne'n melhorar lei proprietats. En particular, la preséncia de zinc permetiá de protegir l'aliatge còntra l'oxidacion[27]. Pasmens, l'interfàcia entre la dent e aquela amalgama èra de còps victima de fragilitats[28]. Dins leis ans 1960, d'aliatges d'argent, de coire, d'estanh e de mercuri foguèron prepausats per resòuvre aqueu problema. Lo zinc intra egalament totjorn dins la composicion de certaneis amalgamas, generalament quand es necessari de fabricar un aliatge sensa coire[29].
Lo desvolopament de l'anestesia dentària[modificar | Modificar lo còdi]
En 1363, lo cirurgian occitan Gui de Chaulhac (1298-1368) suggeriguèt, dins Chirurgia Magna, d'utilizar l'òpi e la mandragora per solatjar la dolor dei malautiás parodontalas, mai avisava lo legeire còntra leis efiechs segondaris[30]. Leis aplicacions deis anestesics foguèron raras fins a la descubèrta dei proprietats medicalas dau protoxid d'azòt N2O en 1799 per Humphry Davy (1778-1829). La premiera utilizacion d'aqueu gas en medecina dentària sembla de datar de 1844 durant d'assais menats per Horace Wells (1815-1848) e per John Mankey Riggs (1811-1885)[31][32].
Durant leis annadas seguentas, d'autreis anestesics foguèron adoptats per lei dentistas en despiech de l'oposicion de plusors glèisas, opausadas a una disciplina que suprimissiá la dolor prevista per Dieu. D'autra part, i aguèt tanben d'assais de substàncias perilhosas coma la cocaïna[33]. Dins aquò, la procaïna s'impausèt pauc a cha pauc a partir deis ans 1880. Puei, venguèt la lidocaïna a partir deis ans 1940[34]. Aquò permetèt d'anestesia pus precisas per realizar d'intervencions localas. Uei, la gama deis anestesics s'es alargada amb l'introduccion de la mepivacaïna (1957), la prilocaïna (1958), la bupivacaïna (1960) e l'articaïna (1976)[35].
L'estructuracion de la profession[modificar | Modificar lo còdi]
L'estructuracion dei diferentei professions de la medecina dentària foguèt un procès lòng que comencèt en Euròpa Occidentala, mai que mai en França que creèt un examen de cirurgia orala tre 1700. Aquela separacion entre lei mestiers de dentista e de barbiers s'acabèt dins lo corrent dau sègle XIX. En parallèl, de formacions universitàrias e d'associacions professionalas apareguèron[36], çò que permetèt d'estructurar mai lei professions. Pasmens, fins ais ans 1930, lei generalistas revendiquèron lo drech de practicar l'odontologia dins mai d'un país. De mai, lo prestigi sociau limitat deis « arrancaires de dents » demorèt lòngtemps un problema per integrar totalament lei dentistas au sen de la medecina modèrna.
L'odontologia modèrna[modificar | Modificar lo còdi]
Lo desvolopament de l'imatjariá[modificar | Modificar lo còdi]
Descubèrts en genier de 1896 per Wilhelm Röntgen (1843-1925), lei rais X foguèron rapidament utilizats en medecina dentària gràcias ai trabalhs de Charles Edmund Kells (1856-1928)[37]. Lo mètge polonés Antoni Cieszyński (1882-1941) melhorèt lo sistèma en estudiant leis angles de projeccion pus adaptats per obtenir d'imatges pron detalhats[38].
En 1934, lo Japonés Hisatugu Numata inventèt lo premier aparelh capable de realizar de panoramics X dentaris. Element important dei suenhs dentaris modèrnes, aquel aparelh foguèt melhorat mai d'un còp durant lo rèsta dau sègle XX. En particular, apareguèron lei Panoramix dins leis ans 1940 e lei Panorex dins leis ans 1960. Son basats sus un movement de rotacion sincròne a l'entorn de la tèsta dau pacient dei tubes emetors e dei films de seguit. Enfin, dins leis ans 1980, la numerizacion foguèt introducha dins leis aparelhs d'imatjariá dentària[39].
L'igièna bucodentària modèrna[modificar | Modificar lo còdi]
L'igièna bucodentària modèrne es l'eiretiera dei practicas europèas dau sègle XVII basada sus l'utilizacion de la brüstia per lei dents e dau dentifrici. Fau nòtar qu'aquelei sabers èran eissits de contactes amb d'autrei civilizacions, especialament lei Chinés. Pasmens, aquelei tecnicas foguèron fòrça melhoradas a partir dau sègle XIX gràcias ai progrès scientifics dau periòde. Ansin, en 1840, la produccion de brüstias foguèt industrializada, çò que permetèt d'assegurar sa difusion au sen de la societat. Lo fieu dentari la completèt a partir de 1815 e l'aparicion dei polimèrs modèrnes menèt a l'aparicion de la brüstia modèrna a partir deis ans 1930-1940[40]. La premiera brüstia electric data de 1956.
En parallèl, foguèron demostradas leis efiechs dau fluòr sus la profilaxia dentària. Ansin, en 1895, la fabricacion de dentifrici fluorat venguèt pus frequenta. Pasmens, en causa de la toxicitat supausada dei fluorurs, l'usatge d'aquelei produchs s'impausèt pas en Euròpa avans la fin de la Segonda Guèrra Mondiala[41]. En revènge, se difusèron pus aisament ais Estats Units. Puei, durant la segonda mitat dau sègle XX, foguèron pauc a cha pauc utilizadas per lo rèsta dau mond, en despiech de la persistància de preparacions localas dins mai d'una region. Dins aquò, lei crenhenças relativas ai fluorurs aguèron un efiech positiu. Per n'establir l'inexisténcia, plusors agéncias e laboratòris desvolopèron d'otís estatistics per seguir l'estat de santat bucau de la populacion. Lo pus conegut es probablament l'indici DMF[42].
Lei suenhs dentaris modèrnes[modificar | Modificar lo còdi]
Lei suenhs dentaris modèrnes son un camp de la medecina que conoís d'evolucions frequentas dins mai d'un domeni. D'efiech, en causa de sa necessitat e de son aspècte tecnologic, son una branca fòrça rendabla per leis industriaus e lei laboratòris medicaus. Per exemple, son apareguts d'instruments d'intervencion utilizant un lasèr per cavar la dent (1964[43]), d'aliatges sensa metau preciós ò de metòdes de CFAO per fabricar lei protèsis (ans 1970-1980).
Concèptes principaus[modificar | Modificar lo còdi]
Dent[modificar | Modificar lo còdi]
La dent es un organ dur e fòrça mineralizat implantat dins lo palader dei claveladas, dins la gengivas dei làmias ò dins lei maissèlas dei peis, dei reptils e dei mamifèrs. Sa foncion principala es d'arrapar, de retenir, d'estraçar e de trissar leis aliments, mai pòdon tanben èsser utilizada per se defendre còntra un predator ò un rivau. Lei dents son sovent caracterizadas per lo regim alimentari de l'espècia que condiciona sa forma, son nombre, son implantacion e sa perennitat. Per exemple, lei felins an de dents carnassieras fòrça desvolopadas mentre que lei dents dei bovins son adaptadas a un regim erbivòr.
A l'excepcion dei veterinari e de certanei biologistas, la màger part dei dentistas s'ocupan subretot de la denticion umana. Lei dents umanas son adaptadas a un regim omnivòr e son entre 20 e 32 segon l'estadi de desvolopament de la denticion de l'individú. Son formadas de tres partidas distintas. La premiera es la corona visibla en boca qu'es constituïda d'un jaç dur exterior (l'esmaut), d'un jaç dur interior (la dentina) e de la cavitat (la chambra pulpària) que permet s'assegurar l'innervacion e la vascularizacion de la dent. La segonda partida, la racina, correspònd a la partida implantada dins l'òs de la maissèla. Es compausada d'un jaç exterior (lo cement), d'un jaç interior de dentina e d'un canau pulpària que permet l'alimentacion de la chambra pulpària. Enfin, la tresena partida es lo ligament alveolodentari permet de mantenir la liason entre la dent e la maissèla. Contèn pereu de cellulas permetent la regeneracion de certanei teissuts dentaris.
En l'uman, doas denticions se succedisson. La premiera es una denticion provisòria (« dents de lach ») qu'aparéis a partir de sièis mes. Es pauc a cha pauc remplaçada per la denticion definitiva que se met en plaça entre 6 e 35 ans. Es compausada de quatre tipes de dents diferentas : leis incisivas que permèton de copar ò de trencar leis aliments, leis ulhaus son de dents solidas amb una racina prefonda qu'an un ròtle dins la consumacion de carn e lei premolaras e lei molaras son de dents amb plusors racinas que tènon una foncion centrala dins la masticacion.
Igièna bucodentària[modificar | Modificar lo còdi]
L'igièna bucodentària (ò igièna bucala) es un ensemble de practicas permetent d'eliminar la placa dentària que se forma naturalament a la superficia dei dents. Aquela eliminacion permet de limitar lo desvolopament dei malautiás parodontalas e lei carias. D'efiech, lei bacterias presentas sus la gengiva pòdon entraïnar una irritacion dicha gengivita. Lei gengivitas vènon alora rojas, gonfladas e ulceradas, çò que pòu entraïnar de sagnaments importants en cas de sollicitacion mecanica. Se la malautiá s'agrava, pòu causar una parodontita, una mobilitat e una pèrda dei dents.
En parallèl, lo sucre norrís lei bacterias presentas dins la placa dentària. Transforman tanben lei sucres en acid lactic, çò que mena a una demineralizacion de la dent en causa de l'accion d'aquel acid sus l'esmaut. A tèrme lòng, aquò entraïna la formacion d'un trauc qu'es dich caria. L'accion tampon de la saliva permet de limitar aqueu fenomèn en neutralizant lo pH de la boca. Pasmens, la boca d'un individú que manja sovent pòu demorar regularament acida, çò que redutz lo ròtle protector de la saliva. En cas de sagnaments, lo fèrre contengut dins lei globuls roges favoriza la creissença bacteriana[44].
Per eliminar la placa dentària en formacion, es necessari d'exercir una accion mecanica sus lei dents. Lo pus eficaç es d'utilizar una brüstia per lei dents e de dentrifici amb de fluòr e de bicarbonat de sòdi. Lo fluòr permet la formacion d'esmaut pus resistent e mens soluble. Lo bicarbonat de sòdi favoriza la neutralizacion dau pH e sei bofigas pòdon melhorar l'accion mecanica dau brustiatge[45][46].
Instruments e protèsis dentaris[modificar | Modificar lo còdi]
Leis instruments dentaris son l'ensemble deis otís utilizats per lei dentistas per dispensar de suenhs dentaris. Dedicats a aquelei pretzfachs, permèton d'examinar, de manipular, de restaurar ò de retirar de dents e leis estructuras oralas situadas a proximitat. Entre lei pus coneguts, se tròban lei miraus, lei sondas e lei fresas. Lei protèsis dentàrias son de dispositius que permèton de remplaçar una ò plusors dents absentas[47]. Aquò permet generalament de reconstituïr una dent tròp gastada. Sa fabricacion es l'òbra d'un especialista dich protesista dentari.
Anestesia dentària[modificar | Modificar lo còdi]
L'anestesia dentària es generalament una anestesia locala que permet d'insensibilizar una dent. N'existís quatre tipes principaus que permèton d'endormir de partidas mai ò mens importantas coma la basa de la racina, lo ligament parodontau ò una partida de la maissèla. Lei substàncias pus utilizadas son l'articaïna e la mepivicaïna, çò que permet de suprimir la dolor durant de duradas anant de 30 mn a 3 h. Per d'operacions pus importantas, una anestesia generala es possibla, mai aquò es pus riscat per lo pacient.
Profession e especialitats[modificar | Modificar lo còdi]
Uei, dins lei país desvolopats, l'exercici de la profession de dentistas ò d'un mestier associat ai suenhs dentaris necessita la possession de certanei qualificacions. Lei dentistas son ansin de mètges que dèvon aver capitat d'estudis medicaus. D'associaccions ò d'institucions suplementàrias pòdon enquadrar mai aquelei professions coma l'Òrdre dei Cirurgians-Dentistas en França. D'efiech, l'odontologia modèrna es un domeni relativament complèx amb un nombre important d'especialitats coma l'odontologia conservatritz s'ocupa dei suenhs sus la partida exteriora coma lo tractament dei carias, l'endodoncia s'ocupa dei suenhs sus la partida intèrna coma la devitalizacion d'una dent, l'ortodoncia que s'ocupa de l'alinhament dei dents ò la fabricacion de protèsis adaptadas.
Annèxas[modificar | Modificar lo còdi]
Liames intèrnes[modificar | Modificar lo còdi]
Bibliografia[modificar | Modificar lo còdi]
- (fr) Augustin Cabanès, Dents et dentistes à travers l'histoire, París, Laboratoires Bottu, 1928.
- (de) Walter Hoffmann-Axthelm, Die Geschichte der Zahnheilkunde, Quintessenz, 1985.
- (fr) Françoise Tilotta, Gérard Lévy e Alain Lautrou, Anatomie dentaire, Elsevier Health Sciences, 2018.
Nòtas e referéncias[modificar | Modificar lo còdi]
- ↑ (en) F. David, V. d'Iatchenko, J. G. Enloe, M. Girard, M. Hardy, V. Lhomme, A. Roblin-Jouve, A. M. Tillier e C. Tolmie, « New Neandertal remains from the Grotte du Bison at Arcy-sur-Cure, France », Journal of human evolution, vol. 57, n° 6, decembre de 2009, pp. 805-809.
- ↑ En aquelei populacions, la causa principala de caria sembla d'èsser un esmaut damatjat per una norridura tròp dura.
- ↑ (en) Louise T. Humphrey, Isabelle De Groote, Jacob Morales, Nick Barton, Simon Collcutt, Christopher Bronk Ramsey e Abdeljalil Bouzouggar, « Earliest evidence for caries and exploitation of starchy plant foods in Pleistocene hunter-gatherers from Morocco », Proceedings of the National Academy of Sciences, vol. 111, 2014, pp. 954–959.
- ↑ (en) John Robb, The Early Mediterranean Village. Agency, Material Culture, and Social Change in Neolithic Italy, Cambridge, Cambridge University Press, 2007, p. 38.
- ↑ (en) A. Coppa e L. Bondioli et al., « Palaeontology: early Neolithic tradition of dentistry », Nature, vol. 440, n° 7085, abriu de 2006, pp. 755–756.
- ↑ (en) Pia Bennike e Lise Fredebo, « Dental treatment in the Stone Age », Bulletin of the History of Dentistry, vol. 34/35, 1986, pp. 81-87.
- ↑ (en) Pia Bennike, « Ancient Trepanation and Differential Diagnosis: A Re-Evaluation of Skeletal Remains from Denmark », dins Robert Arnott, Stanley Finger e Chris Smith, Trepanation. History, Discovery, Theory, Lisse, Swets & Zeitlinger, 2005, pp. 95–115.
- ↑ 8,0 et 8,1 (en) Federico Bernardini, Claudio Tuniz et al., « Beeswax as Dental Filling on a Neolithic Human Tooth », PloS one, vol. 7, n° 9, 2012, e44904.
- ↑ (de) Astrid Hubmann, Der Zahnwurm. Die Geschichte eines volksheilkundlichen Glaubens : Dissertation, 2008, p. 14.
- ↑ (fr) Thierry Bardinet, Les papyrus médicaux de l'Égypte pharaonique. Traduction intégrale et commentaire, París, Fayard, 1995, pp. 190-193.
- ↑ En Occitània, l'utilizacion de la jusquiama perdurèt fins au sègle XIX dins certanei regions per tractar lei carias.
- ↑ Per exemple, l'anatomista Michael Pius Erdl (1815-1848) ne'n prepausèt una adaptacion, dicha « teoria parasitica », en 1843. Uei, es encara viva dins de territòris pauc desvolopats onte lo saber medicau modèrne es limitat.
- ↑ (en) John F. Nunn, Ancient Egyptian Medicine, Norman, Oklahoma Press, 2002, p. 124.
- ↑ (en) Dilwyn Jones, An Index of ancient Egyptian titles, epithets and phrases of the Old Kingdom, vol. 1 BAR international Series, Oxford, Archaeopress, 2000, p. 381.
- ↑ (de) Werner E. Gerabek e Werner Gerabek, Enzyklopädie Medizingeschichte, Walter de Gruyter, 2005, p. 1519.
- ↑ (de) Astrid Hubmann, Der Zahnwurm. Die Geschichte eines volksheilkundlichen Glaubens : Dissertation, 2008, p. 26.
- ↑ (en) Marshall J. Becker e Jean MacIntosh Turfa, The Etruscans and the History of Dentistry : The Golden Smile through the AgesRoutledge Monographs in Classical Studies, Taylor & Francis, 2017.
- ↑ (no) G. Bjørklund, Tidsskrift for den Norske lægeforening : tidsskrift for praktisk medicin, ny række, vol. 109, n° 34–36, decembre de 1989, pp. 3582–3585.
- ↑ (fr) Joseph Rechtman, « La Brosse à dents et son histoire (1780-1980) », Histoire des sciences médicales, vol. 14, n° 2, 1980, p. 222.
- ↑ (de) Jürgen Kinzel, Der Zahnersatz in Jacob Callman Linderers Schrift « Lehre von den gesamten Zahnoperationen » (1834) : Dissertation, 2003.
- ↑ (fr) P. Fauchard, Le Chirurgien Dentiste, ou Traité des dents, P.-J. Mariette, 1746.
- ↑ (de) Walter Kamann, Werkstoffkundliche und klinische Untersuchungen der Füllungstherapie der Zähne mit plastischem Gold : Habilitationsschrift, Universität Witten/Herdecke, 2000.
- ↑ (fr) Guy Devaux, « Le dentier de l'archevêque, ou l'apothicaire Alexis Duchâteau et les premières prothèses dentaires en porcelaine », Revue d'Histoire de la Pharmacie, 2007, vol. 353, pp. 109-111.
- ↑ (en) H. D. Kimball, « Modern denture base materials, and what to expect of them », J. Am. Dent. Assoc., vol. 25, 1938, pp. 243–252.
- ↑ (de) A. Schmidt, « Die Geschichte der Methacrylate in der Stomatologie », Zahntechnik, vol. 19, 1978, p. 436.
- ↑ (en) Saundra Goodman, Got Teeth? a Survivor's Guide : How to Keep Your Teeth Or Live Without Them!, Dog Ear Publishing, 2007, p. 52.
- ↑ (en) J. F. McCabe e A. W. G. Walls, Applied Dental Materials, Blackwell Publishing Ltd, 2008.
- ↑ (en) R. L. Sakaguchi e J. M. Powers, Craig's Restorative Dental Materials, Mosby, 2018.
- ↑ (en) Jack L. Ferracane, Materials in Dentistry: Principles and Applications, Lippincott Williams & Wilkins, 2001, p. 3.
- ↑ (la) Guigonis de Caulhiaco, Inventarium sive Chirurgia magna, Leiden, BRILL, 1997.
- ↑ (en) Horace Wells, A History of the Discovery of the Application of Nitrous Oxide Gas, Ether and Other Vapors to Surgical Operations, J. Gaylord Wells, 1847.
- ↑ (de) Thomas E. Keys, Die Geschichte der chirurgischen Anaesthesie, Berlin Heidelberg, Springer, 2013, pp. 43-44.
- ↑ (de) G. Kluxen, « Sigmund Freud: Über Coca – Versäumte Entdeckung », Deutsches Ärzteblatt, vol. 88, n° 45, 1991, A-3870.
- ↑ (en) Jahr Sinatra, The Essence of Analgesia and Analgesics, Cambridge University Press, 2010.
- ↑ (de) H. C. Niesel, H. Wulf e H. K. Van Aken, Lokalanästhesie, Regionalanästhesie, Regionale Schmerztherapie : 117 Tabellen, Georg Thieme, 3a edicion, 2010, p. 5.
- ↑ Per exemple, l’American Dental Association en 1867 ais Estats Units ò la Federacion Dentària Internacionala en 1900.
- ↑ (en) P. H. Jacobsohn, M. L. Kantor e B. L. Pihlstrom, « The X-ray in dentistry, and the legacy of C. Edmund Kells : A commentary on Kells CE. (The X-ray in dental practice. J Natl Dent Assoc 1920;7(3):241–272) In: Journal of the American Dental Association (1939). », Journal of the American Dental Association, vol. 144, octòbre de 2013, pp. 15S–19S.
- ↑ (fr) Barbara Bruziewicz-Miklaszewska, « Le Professeur Antoine Cieszynski, fondateur de la stomatologie polonaise (1882-1941) », Actes. Société française d'histoire de l'art dentaire, 2006, vol. 11, pp. 50-53.
- ↑ (en) Richard Carlton e Arlene Adler, Principles of Radiographic Imaging : An Art and a Science, Cengage Learning, 5a edicion, 2012, p. 323.
- ↑ (en) Alan G. Robinson e Sam Stern, Corporate Creativity, Berrett-Koehler Publishers, 1998, p. 187.
- ↑ (de) W. Jankowiak, Die Vorgeschichte der Kariesprophylaxe mit Fluoriden : Dissertation, Universität Berlin, 1974, p. 28.
- ↑ (en) P. Meiers, « Fluoride and dental caries: second thoughts in view of recent evidence from Germany », Fluoride, vol. 44, genier-març de 2011, pp. 1–6.
- ↑ (en) C. K. Patel, « Interpretation of CO2 Optical Maser Experiments », Physical Review Letters, vol. 12, n° 21, 1964, pp. 588–590.
- ↑ (en) Michael Eisenstein, « Homing in on an oral link to inflammatory disease », Nature, 27 d'octòbre de 2021.
- ↑ (en) Sebastian G. Ciancio, « Baking soda dentifrices and oral health », The Journal of the American Dental Association, vol. 148, n° 11, 1èr de novembre de 2017, S1-S3.
- ↑ (en) Srinivas R. Myneni, « Effect of baking soda in dentifrices on plaque removal », The Journal of the American Dental Association, vol. 148, n° 11, 1èr de novembre de 2017, S4–S9.
- ↑ (fr) Nòrma internacionala ISO 1942:2009(fr) Médecine bucco-dentaire — Vocabulaire.