Guinèa

	Guinèa
	'
	Bandièra Escut d'armas
	Capitala e ciutat mai granda Conakry; 10° N, 11° O
	Forma de govèrn Dictatura militara
	president de transicion Mamadi Doumbouya
	Superfícia 77en
	• Totala 245 857 km²
	• Aiga , % %
	Populacion 76en
	• Totala (2023) 19 649 198 ab.
	Moneda Franc guinean
	Domeni internet .gn

La Republica de Guinèa, de còps apelada Guinèa de Conakry, es un país del nòrd-oèst d'Africa.

Lo gentilici es guinean -ana.

Istòria

Article detalhat: Istòria de Guinèa.

Originas

En causa de sa posicion excentrada a respèct de la vau de Nigèr, l'istòria anciana de Guinèa es quasi desconeguda avans la formacion dei grandeis empèris d'Africa de l'Oèst. Pasmens, son poblament complèx sembla d'indicar l'existéncia d'importants movements de populacion dins lo corrent dau millenari I ap. JC.

A partir dau sègle X, la franja nòrd-èst dau territòri guinean actuau faguèt partida deis empèris successius (Empèri de Ghana, Empèri de Mali e Empèri Songhai). L'endrech participèt donc au comèrci transsaharian e conoguèt un desvolopament important, especialament durant lo periòde malian. En revènge, lo rèsta de la Guinèa modèrna demorèt en fòra deis empèris e son istòria es mau coneguda fins a l'arribada dei premiers navigaires europèus au sègle XV.

Leis Europèus — premier, de Portugués puei de Francés, d'Anglés e de Olandés — installèron de comptadors lòngs dau litorau. I desvolopèron la tracha negriera mai s'interessèron ais autrei ressorsas preciosas de la region (aur, evòri). Aquò favorizèt la migracion de populacions en direccion dei regions maritimas e lei platèus d'altitud de Fouta Djallon venguèron un centre demografic important ont un estat se formèt pauc a pauc a partir dau sègle XVI. Dins lo corrent dei sègles XVII-XVIII, l'arribada de populacions peulas musulmanas i entraïnèt un conflicte amb lei norriguiers nomadas de la region. S'acabèt au sègle XVIII amb la victòria dei musulmans que formèron un estat teocratic qu'aboliguèt l'esclavatge, restabliguèt la patz dins la region e favorizèt la sedentarizacion. Fouta Djallon, maugrat sa politica isolacionista, venguèt alora un modèl per lei musulmans africans e plusors revòutas dins leis estats vesins installèron d'institucions similaras.

A partir de la fin deis annadas 1860, un marchand e cap de guèrra dich Samori Touré entreprenguèt la creacion d'un reiaume dins lo país mandingue. Gràcias a la creacion d'una armada eficaça (en partida equipadas d'armas europèas modèrnas), conquistèt Kankan en 1881. Aquò li permetèt de venir una poissança comerciala importanta dins la region e d'establir de liames amb Fouta Djallon e la colonia britanica de Sierra Leone.

Lo periòde coloniau

Limitada a de comptadors e de fòrts litoraus, la preséncia europèa venguèt pus importanta dins lo corrent de la segonda mitat dau sègle XIX. Puei, a partir de 1875, França decidèt d'accelerar la colonizacion d'Africa e ne'n comencèt la conquista sistematica. En Guinèa, la resisténcia principala foguèt aquela de l'Estat de Samori Touré que teniá una armada disciplinada d'au mens 35 000 òmes. Pasmens, après sèt ans de guèrra, foguèt definitivament vencut en 1892. Lei pòbles forestiers organizèron de guerilhas e foguèron pas totalament somés avans 1912. En revènge, Fouta Djallon, afeblit per sa politica isolacionista e de divisions intèrnas, e lei tribüs litoralas resistiguèron gaire.

Fins a 1945, l'objectiu principau dei Francés foguèt l'esplecha dei ressorsas dau país. Foguèt fisada a de companhiás comercialas coma la Companhiá Francesa de l'Africa de l'Oèst (CFAO) ò la Societat Comerciala de l'Oèst African (SCOA). Desvolopèron lei plantacions (cafè, bananas, cauchó... etc.). Aqueu desvolopament foguèt principalament realizat au detriment dei populacions indigènas (trabalh fòrçat, corvadas... etc.).

La situacion se melhorèt per lei populacions africanas a partir de la fin de la Segonda Guèrra Mondiala en causa de l'afebliment de França e de la descubèrta de jaciments de baucita. D'efèct, conjugada amb la fin de l'estatut de l'indigenat, son esplecha permetèt la formacion d'un salariat african que s'organizèt rapidament per defendre sei drechs. Un sindicalista dich Sékou Touré, organizator de plusors grèvas victoriosas, ne'n venguèt la figura principala. Prenguèt la tèsta dau Partit Democratic de Guinèa (PDG) e foguèt elegit en 1955 premier cònsol de Conakry. En 1957, ganhèt leis eleccions localas e suprimiguèt leis institucions tribalas.

La Guinèa independenta

L'independéncia

En 1958, França assaièt de renovelar sei relacions amb sei colonias. I formèt d'assembladas elegidas au sufragi universau e de conseus de govèrn. Lo projècte foguèt somés a un referendum dins cada colonia. Guinèa, a l'iniciativa de Sékou Touré votèt còntra la proposicion. En plaça, chausiguèron de venir independents, çò que foguèt acceptat per París. Lei Francés se retirèron alora rapidament dau país que venguèt oficialament independent lo 2 d'octòbre de 1958.

Lo periòde Sékou Touré

Sékou Touré gardèt lo poder fins a sa mòrt en 1984. Deguèt rapidament faciar una desgradacion de la situacion economica e politica en causa de la partença rapida dei foncionaris coloniaus e de la rompedura dei liames economics amb la metropòli. Aquò entraïnèt de tensions amb París e Touré se raprochèt de l'URSS en 1962, especialament per perseguir l'esplecha dei jaciments de baucita. Apliquèt tanben lo modèl sovietic a l'economia guineana. Pasmens, assaièt egalament de demandar una ajuda estatsunidenca per equilibrar la preséncia sovietica dins lo país.

En parallèl, instaurèt un regime autoritari e lo PDG venguèt partit unic. A partir de 1968, utilizèt la terror còntra seis adversaris entraïnant l'exili d'un nombre important de Guineans. Aquò durèt fins a la fin deis annadas 1970 que veguèron un cambiament politic amb un assopliment de la dictatura e una volontat de rompre l'isolament diplomatic dau país (normalizacion dei relacions amb França en 1975).

Lo periòde Lassana Conté

Quauquei jorns après la mòrt de Sékou Touré, un còp d'estat militar dirigit per lo coronèu Lassana Conté placèt l'armada a la tèsta dau país. Lo regime novèu, dich II^a Republica, liberèt lei presoniers politics e autorizèt lo retorn de 200 000 Guineans. Pasmens, Conté concentrèt rapidament tot lo poder entre sei mans e lo regime demorèt autoritari.

En 1990, la fin de la Guèrra Freja entraïnèt una liberalizacion de façada amb l'adopcion d'una Lèi Fondamentala que permetèt de restaurar lo multipartisme. Dins aquò, Lassana Conté demorèt president dau país fins a sa mòrt en 2008 gràcias a d'escrutinhs marcats per de fraudas e de modificacions constitucionalas li permetent de se presentar maugrat lei limits impausats au nombre de mandats presidenciaus successius.

Guinèa dempuei 2008

Dempuei 2008, Guinèa conoís un periòde de trèbols e una democratizacion lenta. D'efèct, coma en 1984, una junta militara prenguèt lo poder tre lo decès de Lassana Conté. Après de promesas inicialas de democratizacion e de retirament rapide de la vida politica, lo cap de la junta, Moussa Dadis Camara, assaièt de gardar lo poder. En setembre de 2009, aquò entraïnèt de manifestacions reprimidas per l'armada (plusors centenaus de tuats). Condamnats per la comunautat internacionala, lei militars se devesiguèron entre elei. En decembre de 2009, Moussa Dadis Camara foguèt alora victima d'una temptativa d'assassinat organizat per lo cap de la garda presidenciala Aboubacar Sidiki Diakité, responsable dei chaples de 2009 que crenhava d'èsser liurat a la justicía internacionala.

En genier de 2010, un acòrd foguèt trobat entre lei partisans de Camara e l'oposicion civila per formar un govèrn de transicion dirigit per lo generau Sékouba Konaté. Gardèt lo poder fins a decembre de 2010 e organizèt d'eleccions liuras que veguèron la victòria d'Alpha Condé. Foguèt tornat elegir en 2015. Pasmens, la situacion de Guinèa demora trebolada amb de problemas economics recurrents, una temptativa de còp d'estat militar en 2011 e lo mantenement de lèis autoritàrias.