Banana
Manat de bananas
| Règne | Plantae |
|---|---|
| Règne | Plantae |
| Division | Magnoliophyta |
| Classa | Liliopsida |
| Sosclassa | Dilleniidae |
| Òrdre | Zingiberales |
| Familha | Musaceae |
| Genre | Musa |
La banana es lo fruch dau bananier, una planta erbacèa dau genre Musa. Domesticada en Nòva Guinèa durant la premiera mitat dau milleni I avC, s'es difusada dins l'ensemble dei regions tropicalas gràcias ai cambis comerciaus e a la colonizacion. Uei, es ansin venguda lo quatren produch agricòla pus produch après lo ris, lo blat e lo gròs blat e es un aliment de basa dins lei país tropicaus gràcias a sei qualitats nutricionalas (valor energetica auta, fònts de vitaminas...). Ocupa tanben una plaça importanta dins leis exportacions de fruchs.
Istòria[modificar | modificar la font]
Leis originas de la banana modèrna[modificar | modificar la font]
_original_range.png)
Lei doas espècias fèras a l'origina dei bananas actualas, Musa acuminata e Musa balbisiana, son encara ben presentas au nivèu deis esclargieras e deis aurieras dei seuvas dins una zòna anant d'Índia a Papoa-Nòva Guinèa[1]. Uei, existís doas ipotèsis principalas sus l'origina dei bananas actualas. La pus frequenta supausa una domesticacion fa 6 440 a 6 950 ans dins lei regions autas de la Nòva Guinèa actuala[2]. Lo fruch conoguèt alora una difusion relativament rapida lòng deis aisses comerciaus en direccion de China, d'Orient Mejan, de Polinesia e de l'Illa de Pascas. Segon la segonda ipotèsi, pus recenta, la domesticacion de la banana es pus anciana car auriá agut luòc vèrs 8 000 avC. Lei tèrras autas de la Nòva Guinèa actuala ne'n son totjorn lo centre primari e la premiera espècia domesticada seriá Musa acuminata[3]. Pasmens, dins aqueu cas, la difusion vèrs lo rèsta d'Asia e vèrs leis illas dau Pacific Sud seriá estada pus lenta.
Que que siegue l'ipotèsi de gardar, lei bananas en provenància de Nòva Guinèa an conegut d'autrei procès d'ibridacion durant sa difusion dins lo mond. La cronologia de la difusion dau fruch es pas simpla car es principalament fondada sus de traças arqueologicas e sus de testimoniatges. Aquò permet de dreiçar un tablèu generau mai laissa quauqueis incoeréncias indicant una difusion en Oganda vèrs 4 500 avC, en Malàisia vèrs 3 000 avC, dins la vau d'Indus vèrs 2 500 avC, dins l'Illa de Pascas vèrs 1200 avC, en Índia vèrs 600 avC, en Laos vèrs 500 avC e en Orient Mejan vèrs 300 apC.
L'internacionalizacion de la banana[modificar | modificar la font]
La banana èra presada dins lo mond musulman e leis Arabis creèron de plantacions dins lo bacin mediterranèu (Egipte, Magrèb, Al Andalós)[4]. Lo fruch foguèt ansin descubèrt per lei Crosats e de plantacions son mencionadas dins lo reiaume crestian de Chipre[5]. Pasmens, sa difusion dins l'Euròpa crestiana èra probablament limitada car Antonio Pigafetta, lo cronicaire de l'expedicion de Magellan, sabiá pas lo mot « banana » en 1521. Depintèt donc la banana coma una figa lònga[6]. Mai, aquela ignorància durèt gaire e, avans la fin dau sègle XVI, lei Portugués introduguèron lo fruch en America dau Sud.
La colonizacion foguèt un periòde important per la difusion de la banana e lo desvolopament de sa produccion. D'efiech, lo fruch foguèt adaptat dins mai d'una region, mai que mai a l'iniciativa de Portugau. Pasmens, fins au sègle XIX, la consumacion demorèt subretot locala. Aquò cambièt a partir deis ans 1870. Lei progrès en matèria de transpòrts maritims e ferroviaris, la creacion de plantacions en Jamaica e la concepcion de varietats capablas de resistir au viatge entraïnèron un interès important per la banana. Sa cultura conoguèt alora una creissença importanta dins la region cariba. Dominada per de companhiás estatsunidencas, coma l'United Fruit Company, lo comèrci de la banana foguèt a l'origina de l'expression « republica bananiera » que designèt lei regims oligarquics e militars sostenguts per lei productors internacionaus amb l'ajuda de l'armada estatsunidenca[7][8]. Dins leis ans 1950, lo comèrci de la banana conoguèt una extension suplementària amb la generalizacion dei naviris frigorifics e, pus tard, dau conteneire refrigerat.
En 1974, lei « guèrras de la banana » foguèron una temptativa dei país productors de bananas, units au sen de l'Union dei País Exportators de Bananas, de prendre lo contraròtle dau comèrci bananier. Pasmens, lo movement mau capitèt e lei companhiás internacionalas gardèron sei posicions[9]. En 2010, aquela situacion èra demorada establa e cinc entrepresas avián lo contraròtle de 83% deis exportacions mondialas de bananas : Chiquita Brands International (èx-United Fruit Company), Dole Fruit Company, Del Monte Foods, Fyffes e Grupo Noboa.
Lei tipes de banana[modificar | modificar la font]
Lei bananas dessèrt[modificar | modificar la font]
Lei bananas dessèrt son lei bananas pus produchas e pus exportadas. Es la banana « tradicionala » en Occitània. Sa pèu es jauna ò rosada. La popa es compausada d'amidon idrolizats e de sucres non cristallizables. N'existís plusors centenaus de varietats mai mens de dètz son actualament utilizadas per assegurar la produccion destinada au comèrci mondiau. Aquelei varietats son generalament eissidas de Musa acuminata ssp malaccensis ò de Musa acuminata ssp zebrina.
Banana Cavendish, varietat principala de la banana dessèrt dau sègle XXI
Banana Gros Michel, varietat dominanta fins ais ans 1940
Banana Señorita, una varietat pichona mai fòrça sucrada
Banana Lakatan
.jpg)
Lei bananas de coire[modificar | modificar la font]
Lei bananas de coire son principalament representadas per lei bananas plantins. Son generalament pus gròssas que lei bananas dessèrt e an una popa pus fèrma que contèn d'amidon mens idrolizat e mens de sucres. S'es possible de lei consumar coma lei bananas dessèrt, son normalament manjadas après cuecha[10]. Pauc exportadas, an una color verd-jaune ò mauve. Tènon un ròtle de feculent. Plusors centenaus de varietats existisson, generalament eissidas de Musa acuminata ssp banskii, errans ò microcarpa. Son l'objècte de produccions localas.
Bananas plantins jaunas
Bananas plantins sus un mercat
Bananas plantins sus un mercat
Bananas plantins
Lei bananas de bièrra[modificar | modificar la font]
Lei bananas de bièrra se caracterizan per la preséncia importanta de gotetas sornas emesas per la popa. An pereu un gost amar que limita lor consumacion dirècta. Son fermentadas per produrre un « vin de banana » qu'es popular dins la region dei Grands Lacs d'Africa. Aquelei bananas, eissidas de Musa acuminata ssp zebrina e banskii, son cultivadas en Africa de l'Èst e son pas exportadas.
La cultura e la recòlta[modificar | modificar la font]
Lo bananier es cultivat dins de plantacions installadas sus de sòus ben drenats, prefonds e leugierament acids. De concentracions autas de saus mineraus son tanben necessàrias. La pluviometria annuala dèu èsser superiora a 1 200 mm e la temperatura superiora a 15 °C. Per aquelei rasons, lo bananier es donc una planta adaptada ai climas tropicaus. Pasmens, quauquei varietats pòdon èsser cultivadas dins de regions temperadas aguent d'ivèrns fòrça doç[11].
Lo bananier es una planta erbacèa que pòu agantar 7 a 15 m d'autor. Lei fuelhas son grandas amb una longor mejana de 3 m per una largor de 60 cm. Après l'aparicion de 25 a 30 fuelhas, son centre desvolopa una inflorescéncia qu'es a l'origina de la gaspa. Aquela darriera es generalament protegida per un sac plastic e copa avans la fin de sa madurason complèta. La creissença de la camba que pòrta lei fuelhas dura generalament sèt mes e la madurason dei fruchs quatre mes mai i a de variacions segon lei varietats. Per exemple, sus de bananiers destinats a produrre de bananas d'exportacion, lo cicle pòu èsser reduch a nòu mes.
Après la recòlta de la gaspa, la camba es copada car lo bananier es una planta que mòr après la maduracion de sei fruchs. Pasmens, durant aqueu periòde, produtz de breus lateraus que son regularament eliminats per pas geinar la creissença dau bananier en cors de desvolopament. Dins aquò, totei lei tres mes, un breu es laissat per permetre lo remplaçament dau premier bananier après sa mòrt. Aqueu sistèma permet d'assegurar una recòlta tota l'annada. Pasmens, es necessari de protegirla plantacion còntra lei parasits.
Consumacion e produccion[modificar | modificar la font]
Generalitats[modificar | modificar la font]
La banana es un fruch fòrça energetic amb un apòrt mejan de 90 kcal per 100 g. Dins leis ans 2010, èra un aliment de basa per mai de 400 milions d'abitants e son volum de produccion annuala ne'n fasiá lo quatren produch alimentari mondiau après lo ris, lo blat e lo gròs blat. D'efiech, en mai de sa valor energetica auta, es una fònt de vitaminas (A, C e B6) disponibla tota l'annada.
90 % de la produccion es consumada localament dins lei regions de produccion. Pasmens, la part de bananas exportadas representa una gròssa quantitat car la banana èra, totjorn dins leis ans 2010, lo tresen fruch pus exportat après l'arange e lo rasim. Un quart de la produccion èra compausat de bananas de coire e lei bananas de bièrra ocupan una plaça marginala. Aperaquí 50 % dei bananiers èran productors de la varietat Cavendish, çò que pòu èsser un problema en cas d'aparicion d'un parasit ò d'una malautiá s'atacant a aqueu tipe de banana[12].
Segon lei donadas publicadas en 2019 per la FAO, Índia èra lo premier productor mondiau de bananas amb 26 % de la produccion mondiala. Èra seguida per China (10 %), Indonesia (6 %), Brasil (6 %) e Eqüator (6 %). Dins aquò, la produccion de bananas destinadas au comèrci internacionau a encara la particularitat d'èsser dominada per de companhiás internacionalas oligopolisticas coma Chiquita Brands International (l'èx-United Fruit Company). D'efiech, aqueu mercat, estimat a 13 miliards de dolars, èra una importanta fònt de revenguts.
Valor nutricionala[modificar | modificar la font]
| Valor nutricionala dins 100 g de pulpa de banana[13] | |
|---|---|
| Aiga | 69,9% |
| Idrats de carbòni | 20,2% |
| Cellulòsa | 8,1% |
| Proteïnas | 1,3% |
| Lipids | 0,4% |
| Acid malic | 500 mg |
| Acid citric | 150 mg |
| Acid oxalic | 6 mg |
| Potassi | 400 mg |
| Fosfòr | 28 mg |
| Sòdi | 2 mg |
| Fèrre | 0,6 mg |
| Vitamina B1 | 0,1 mg |
| Vitamina B2 | 0,6 mg |
| Vitamina B3 | 0.665 mg |
| Vitamina B5 | 0.334 mg |
| Vitamina B6 | 0.367 mg |
| Vitamina B9 | 20 μg |
| Vitamina C | 8 mg |
| Calci | 5 mg |
| Magnèsi | 27 mg |
| Zinc | 0.15 mg |
Annèxas[modificar | modificar la font]
Liames intèrnes[modificar | modificar la font]
Bibliografia[modificar | modificar la font]
- (fr) Alistair Smith, La Saga de la banane, Éditions Charles Léopold Mayer, 2010.
- (fr) Jean-Claude Maillard, Le marché international de la banane, étude géographique d'un "système commercial", Presses universitaires de Bordeaux, 1991.
- (nl) D. Pijpers, J. G. Constat e K. Jansen, Fruit uit alle windstreken, Het Spectrum, 1985.
Nòtas e referéncias[modificar | modificar la font]
- ↑ (fr) André Lassoudière, L'histoire du bananier, Éditions Quae, 2010, pp. 101-102.
- ↑ (fr) Alistair Smith, La Saga de la banane, Éditions Charles Léopold Mayer, 2010, p. 25.
- ↑ (fr) Ch. Jenny, F. Carreel, K. Tomekpé, X. Perrier, C. Dubois et al, « Les Bananiers », Diversité génétique des plantes tropicales cultivées, CIRAD, 1999, pp. 113-139.
- ↑ (en) Andrew Watson, Agricultural innovation in the early Islamic world, Cambridge University Press, 1983, p. 54.
- ↑ (en) Ronald Jennings, Christians and Muslims in Ottoman Cyprus and the Mediterranean World, 1571–1640 NYU Press, 1992, p. 189.
- ↑ (en) Noel Amano, Greg Bankoff, David Max Findley, Grace Barretto-Tesoro e Patrick Roberts, « Archaeological and historical insights into the ecological impacts of pre-colonial and colonial introductions into the Philippine Archipelago », The Holocene, vol. 31, n° 2, febrier de 2021, pp. 313-330.
- ↑ (fr) Marie Bordet, « La nouvelle guerre de la banane », Le Point, n° 2188, 21 d'aost de 2014, p. 51.
- ↑ (fr) Marc Dufumier, « Amérique centrale et Caraïbes : les Républiques bananières de l'arrière-cour », dins Agricultures et paysanneries des Tiers mondes, Karthala, 2004, pp. 429-466.
- ↑ (en) Bonni Nicole Grant, The Banana War, Harvard University, 1992.
- ↑ (fr) Hugues Tezenas du Montcel, Le bananier plantain, Agence de coopération culturelle et technique, 1985, p. 47.
- ↑ D'un biais anecdotic, existís una produccion de bananas en Islàndia onte lei plantas son protegidas per la calor eissida d'installacions geotermicas. Dins leis ans 1940-1950, aquela produccion èra destinada au mercat locau. Dempuei una demenicion dei taxas sus l'importacion de bananas, aquela activitat s'es reducha car lo procès de madurason dau fruch dura dos ans en causa de la manca de raionaments solars. Uei, existís encara una sèrra conservada coma musèu.
- ↑ La varietat Gros Michel, predominanta fins ais ans 1940, foguèt abandonada per aquela rason.
- ↑ (en) USDA National Nutrient Database for Standard Reference (en anglés)