Republica de Còngo
| République du Congo (fr) Repubilika ya Kongo (kg) Republíki ya Kongó (ln)  | |
| Imne | La Congolaise |
|---|---|
| | |
| Nom oficial | Repubilika ya Kongo ((kg)) |
| Administracion | |
| Capitala | Brazzaville |
| Lenga oficiala | francés |
| Politica | |
| Fòrma de govèrn | Republica parlamentària |
| • President | Denis Sassou-Nguesso |
| • Primièr ministre | Clement Mouamba |
| Geografia | |
.svg)  | |
| Coordenadas | 0° 45′ 00″ S, 15° 23′ 00″ E |
| Superfícia | 342 000 km² |
| Punt mai bas | Ocean Atlantic (0 m) |
| Punt culminant | Mont Nabemba (1 020 m) |
| Fus orari | UTC+01:00 |
| Demografia | |
| • Totala | 6 142 180[1] ab. (2023 ) |
| • Densitat | 17,96 ab./km² |
| Economia | |
| Moneda | Franc CFA d'Africa Centrala |
| Autras informacions | |
| Indicatiu telefonic | +242 |
| Domeni Internet | .cg |
| Sit web | gouvernement.cg |
La Republica de Còngo, comunament Còngo-Brazzaville, es un estat sobeiran d'Africa Centrala. Confronta a l'oèst Gabon, al nòrd Cameron e la Republica Centreafricana, a l'èst e al sud la Republica Democratica de Còngo e al sud-oèst l'enclavament angolés de Cabinda e lo golf de Guinèa. La capitala n'es Brazzaville, seguida en importància pel pòrt maritim de Pointe-Noire.
Una granda part del país es formada pel bacin del riu Còngo e son afluent Obangui, que fan la frontièra amb la Republica Democratica de Còngo.
Geografia
[modificar | Modificar lo còdi]Istòria
[modificar | Modificar lo còdi]Lo periòde precoloniau
[modificar | Modificar lo còdi]
L'istòria dei reiaumes situats au nòrd dau fluvi Còngo avans lo sègle XV e l'arribada dei Portugués es mau coneguda en causa de l'abséncia de documents escrichs. Après la descubèrta de la region per leis Europèus, tres reaiumes i tenguèron un ròtle important :
- lo Reiaume de Còngo, situat au sud dau fluvi, èra la principala poissança regionala a l'arribada dei Portugués. Aguent rapidament adoptat lo catolicisme, s'alièt ambé Portugau au començament dau sègle XVI. A son apogèu, son influéncia s'estendiá sus la partida occidentala dau Bacin de Còngo. Pasmens, sei sobeirans assaièron de s'opausar au comèrci negrier dins lo corrent deis annadas 1520. Aquò entraïnèt una viva reaccion portuguesa que destabilizèt lo reiaume. En 1571, Còngo podiá plus s'opausar ai Portugués après una tiera d'invasions estrangieras. Puei, en 1665, de colons portugués ocupèron sei regions minieras, çò que lo privèt de sei ressorsas.
- au nòrd dau Pool Malebo, lo Reiaume Teke dominava lei rets esclavagistas lòng dau fluvi. Aquò li donèt una gròssa importància comerciala e Portugau l'utilizèron mai d'un còp per afeblir lo Reiaume de Còngo. Au sègle XIX, la venda d'evòri remplacèt pauc a pauc aquela deis esclaus.
- lòng dau litorau, lo Reiaume de Loango participèt activament au comèrci negrier. Aquò li permetèt d'obtenir pauc a pauc lei ressorsas per desvolopar lei regions interioras e conquistar de regions productritz de produchs d'exportacion (evòri, coire... etc.). Pasmens, aquò favorizèt l'emergéncia de clans marchands poderós e reduguèt l'autoritat dau poder centrau.
Lo periòde coloniau
[modificar | Modificar lo còdi]La conquista francesa
[modificar | Modificar lo còdi]
A partir deis annadas 1870, leis Europèus, especialament lei Francés e lei Bèlgas, s'interessèron a la region dei bòcas de Còngo. Dos explorators dominèron aqueu periòde : Henry Morton Stanley que trabalhava per lo rèi Leopold II (1865-1909) e Pierre Savorgnan de Brazza, oficier de l'armada francesa. Entre 1875 e 1880, lei dos òmes menèron d'expedicions dins la vau bassa dau fluvi e i signèron d'acòrds ambé lei caps tradicionaus.
En 1882, Brazza obtenguèt un succès important ambé la signatura d'un tractat ambé lo Reiaume Teke. Aquò suscitèt de tensions ambé Belgica mai permetèt d'establir un partiment de facto car lei Bèlgas laissèron la riba drecha de Còngo ai Francés e concentrèron seis esfòrç sus la riba senèstra. Brazza, vengut comissari de la republica, poguèt alora aisament renfòrçar la preséncia francesa entre l'ocean e lo fluvi (fondacion de Brazzaville, cession dau litorau per Loango) entre 1883 e 1885.
Après 1886, lei Francés contunièron d'estendre sa dominacion vèrs lo nòrd lòng de la riba drecha de Còngo. Fondèron Bangui en 1889. En 1894, dos tractats permetèron de fixar lei limits entre lei territòris francés, bèlgas e alemands. Puei, entre 1896 e 1900, lei darrierei resisténcias militaras foguèron eliminadas.
L'esplecha coloniala dau territòri
[modificar | Modificar lo còdi]Reconegut colonia en 1886, lo Còngo Francés patiguèt una colonizacion dura basada sus l'esplechada dei ressorsas localas. D'efèct, en despiech de l'oposicion de Pierre Savorgnan de Brazza, mai d'una companhiá obtenguèt de concessions importantas per desvolopar la produccion de cauchó e utilizar lei populacions indigènas coma man d'òbra. Fòrça limitada, l'administracion coloniala se preocupèt gaire de contraròtlar leis activitats d'aquelei companhiás e leis abús se multipliquèron (trabalh fòrçat, pilhatges... etc.). En 1905, Brazza obtenguèt d'enquistar sus la situacion mai aquò cambièt ren e de revòutas aguèron luòc dins lo corrent deis annadas 1910.
En 1910, la creacion de l'Africa Eqüatoriala Francesa (AEF) permetèt d'annular (ò de tornar negociar) lei concessions a l'origina deis insureccions indigènas mai París contunièt de negligir la region. De mai, lei quauquei projèctes de desvolopament portats per l'administracion utilizèron tanben largament lo trabalh fòrçat. En particular, foguèt lo cas durant la construccion dau camin de fèrre entre Brazzaville e Pointe-Noire (20 000 mòrts entre 1921 e 1934). Lo maucontentament de la populacion locala s'agravèt donc. André Matswa, fondator d'una religion sincretista dicha « matswanisme », ne foguèt la personalitat principala. Arrestat en 1930 e condamnat a mòrt en 1941, foguèt a l'origina de grèvas e de manifestacions violentas de 1926 a 1942.
Durant la Segonda Guèrra Mondiala, l'AEF jonhèt rapidament lo camp dau generau de Gaulle. Pasmens, aquò melhorèt pas la situacion de la populacion indigèna que son esplecha contunièt per sostenir l'esfòrç de guèrra còntra l'Alemanha Nazia.
Lo procès d'independéncia
[modificar | Modificar lo còdi]Après 1945, lo Còngo Francés conoguèt una evolucion similara au rèsta dei colonias francesas d'Africa. Divèrsei lèis successivas li donèron mai d'autonòmia e lo país venguèt una republica autonòma au sen de l'Union Francesa en 1958. Una vida politica locala se formèt a l'entorn de Jean-Félix Tchicaya, sostengut per lei Vili, de Jacques Opangault, sostengut per lei populacions dau nòrd e de l'abat Fulbert Youlou, popular dins lei regions centralas.
Vengut premier cònsol de Brazzaville, Youlou venguèt cap dau govèrn provisòri en 1958 dins un contèxte de tensions. En genier de 1959, de combats opausèron sei partisans a aquelei de Jacques Opangault. L'armada francesa intervenguèt dins la capitala per empachar una guèrra civila mai abandonèt rapidament lo país dins l'encastre dau procès de fragmentacion de l'empèri coloniau francés. Ansin, la Republica de Còngo venguèt independenta lo 15 d'aost de 1960.
La Republica de Còngo independenta
[modificar | Modificar lo còdi]La Republica Populara
[modificar | Modificar lo còdi]En 1959-1960, de negociacions entre Fulbert Youlou e Jacques Opangault permetèron ai dos òmes de trobar un acòrd d'aliança. Lo premier foguèt elegit a la presidéncia e lo segond intrèt au govèrn. Youlou adoptèt una politica liberala que maucontentèt rapidament la populacion. L'ostilitat populara foguèt agravada per la corrupcion dau govèrn. En 1963, lo projècte d'instaurar un regime de partit unic se turtèt a l'ostilitat de la populacion e de manifestacions e de grèvas duras entraïnèron la demission de Fulbert Youlou.
Un Kòngo, Alphonse Massamba-Débat, lo remplacèt coma president. Ambé son Premier Ministre Pascal Lissouba, donèt una orientacion marxista au país mai son regime foguèt rapidament afeblit per de tensions etnics (ostilitat deis abitants dau Pool) e politics (oposicion entre socialistas « moderats » e socialistas « scientifics »). De mai, la violéncia de sei partisans aguèt d'efècts fòrça negatius sus sa popularitat. Ansin, en despiech d'una politica economica relativament eficaças (desvolopament de l'industria, corrupcion febla...), foguèt reversat en 1968 per lo capitani Marien Ngouabi reversèt lo regime en 1968.
Lei caps novèus dau país renforcèron l'orientacion socialista dau país e Còngo venguèt una republica populara en 1970. Pasmens, Ngouabi, assassinat en 1977, mau capitèt d'amaisar lei tensions etnicas per construrre una societat socialista. Au contrari, son regime, dominat per de militars originaris dei regions septentrionalas, organizèt pauc a pauc de milícias popularas per se protegir còntra seis adversaris. Après la disparicion de Ngouabi, lo coronèu Denis Sassou Nguesso prenguèt lo poder[2].
Gràcias a una aumentacion dei prètz de petròli e a la descubèrta de jaciments novèus, la premiera mitat deis annadas 1980 foguèt marcada per una prosperitat economica certana. Pasmens, la demenicion dei cors a partir de 1984 entraïnèt de problemas financiers grèus e d'esmogudas se debanèron dins la capitala en 1985. Sassou Nguesso cambièt l'orientacion dau regime e comencèt de liberalizar l'economia.
La crisi deis annadas 1990
[modificar | Modificar lo còdi]Après la fin de la Guèrra Freja, Denis Sassou Nguesso deguèt acceptar lo restabliment dau multipartisme e l'adopcion d'una constitucion novèla en 1991. Un an pus tard, perdiguèt leis eleccions còntra Pascal Lissouba. Pasmens, lei tensions e alianças etnicas e politicas bloquèron rapidament lo foncionament normau deis institucions. Tres camps se formèron a cha pauc :
- dins lo nòrd, lei Mbochi e sei milícias « Còbras » sostenguèron Sassou Nguesso.
- entre lo Pool e l'ocean, lo « Nibolek » que gropava lei partisans de Pascal Lissouba.
- dins la region de Brazzaville, lei « Ninjas » de Bernard Kolebas qu'èra arribat segond a l'eleccion presidenciala.
En 1993, lei resultats deis eleccions foguèron contestats e de combats opausèron lo lo « Nibolek » a de partisans de Bernard Kolebas. Aquò marquèt lo començament d'una guèrra civila saunosa e complèxa que durèt fins a 1999. La premiera fasa durèt de junh de 1993 a genier de 1994 e se debanèt principalament a Brazzaville. S'acabèt per un arbitratge internacionau que donèt la victòria electorala au president Lissouba. Pasmens, lei dos autrei camps gardèron sei posicions e seis armas.
En 1997, la fin dau mandat de Pascal Lissouba entraïnèt una represa dei combats per sa succession. Lei « Còbras », sostenguts per una partida de l'armada regulara, s'opausèron au « Nibolek » e ai « Ninjas ». Gràcias au sostèn de fòrças angolesas e chadianas, Denis Sassou Nguesso capitèt de prendre lo contraròtle de la capitala. Pasmens, en 1998, seis adversaris capitèron de menaçar Brazzaville e l'intervencion d'Angòla foguèt tornarmai necessària per mantenir lei « Còbras » en Brazzaville. Puei, lei combats contunièron dins lo sud dau país fins a la signatura d'una alta-au-fuòc generala en 1999.
La Republica de Còngo dempuei 1999
[modificar | Modificar lo còdi]Venceire de la guèrra civila, Denis Sassou Nguesso dirigís totjorn lo país e foguèt tornat elegir president a l'eissida d'escrutinh fraudulós en 2002, en 2009 e en 2016. Doas constitucions novèlas, adoptadas en 2002 e en 2015, li donan de poders fòrça importants. Pasmens, gràcias au mantenement de cors petroliers relativament important e au sostèn dei balhaires de fons internacionaus, la Republica de Còngo conoís dempuei la fin de la guèrra civila un redreiçament de son economia e una estabilizacion de sa situacion interiora. Ansin, Sassou Nguesso mena una politica destinada a contentar leis institucions internacionalas que finançan una partida non negligibla de la reconstruccion dau país. Per exemple, en 2005, amnistièt Pascal Lissouba e autorizèt lo retorn de Bernard Kolebas (que moriguèt en 2009). Puei, entre 2006 e 2008, capitèt de neutralizar lei darriers movements rebèls importants (desarmament, integracion dins l'armada, transformacion dei guerilhas en partits politics...).
