Istòria d'Occitània

Istòria d'Occitània

Preïstòria

Paleolitic

Se tròban en Occitània de sits arqueologics nombroses tre lo periòde Paleolitic. Lo poblament dins aquela zona foguèt fòrça aboriu e prospèr. A la fin del Paleolitic, comprenguèt d'òmes de Neandertal e pus tard, tanben, d'òmes modèrnes (Homo sapeins sapiens). Los ocupants dels luòcs i beneficiavan d'un microclima favorable comparat a la rèsta d'Euròpa. La màger part de las grandas civilizacions preïstoricas d'Euròpa penetrèron Occitània. Lo poblament original d'òmes modèrnes al Paleolitic se modifiquèt amb l'arribada de pòbles ulteriors al Neolitic. Se parla d'un grand airal de civilizacion aquitanocantabrica. Roergue es la region occitana ont i a lo mai de megalits.

Mosterian (-38 000 - 28 000 abC): la civilizacion mosteriana que li es especifica e diferenta de la França del nòrd ont se desvolopa la civilizacion acheuleana.
Chastèlperronian (-36 000 -28 000 abC): lo Chastèlperronian es conegut dins l'Oèst, lo Massís Central, lo Bascoat e al nòrd d'Espanha.

Mapa d'extension del Chastèlperronian

Aurinhacian (-36 000 -27 000 abC): l'origina de la cultura aurignaciana sembla asiatica. A laissat de traças artisticas importantas, coma la Bauma de Chauvet (Vivarés)

mapa d'extension de l'Aurignacian

Gravetian (-27 000 -20 000 abC): a laissat de traças artisticas remirablas coma l'estatueta de la Vènus dera Espuga (Gasconha), la Vènus de la Bana (Peiregòrd). La pichona dauna de Brassempoi, estatueta trobada en Gasconha, se consèrva al musèu de Saint-Germain-en-Laye.

Mapa d'extension del Gravetian

Solutrean (-20 000 -15 000 abC):

Aqueste periòde se limita a la Peninsula Iberica e a l'Occitània fins a Léger. Endacòm mai en Euròpa, lo clima es polar. Los Solutreans an inventat l'agulha amb uèlh e lo propulsor.
Art: Lo forn del diable (Dordonha) La cauna de Cougnac (Lot) carte d'extension del Solutréen

Badegolian (-17 000 -15 000 abC): lo badegolian a pauc marcat lo Sud-Oèst, Lengadòc e lo Nòrd Occitan. S'es trobat pas que fòrça pauc de produccions artisticas d'aquela civilizacion.
Magdalenian (-15 000 -8 000 abC): los magdalenians caçan la cabra salvatja, mentre qu'al nòrd de França es encara lo rèn. En art, es un periòde prospèr que permet d'explorar l'expression religiosa e artistica: Bauma de Las Caus, Las Igas (Peiregòrd), lo Tuc d'Audobèrt (Arièja).

Mapa d'extension del Magdalenian

Neolitic

Vèrs -7000 abC. se tròban los primièrs signes de l'agricultura.
De –5 000 a -2 000 abC, Occitània e la França del Nòrd èran separadas per una zona forestièra impenetrabla. Aquò representava una vertadièra paret entre las populacions, perque, en mai d'aquò, aqueles massisses forestièrs èran per la màger part palunoses e impròpris a l'agricultura.

Antiquitat

Lo mond mediterranèu a faiçonat en granda part Occitània.

Los mercadièrs mediterranèus

En -4500 abC, de fenicians (còstas de Liban) abordèron las còstas mediterranèas occitanas.
En –xxx abC, d'etrusques (Itàlia) venguèron far comèrci sus las còstas de Provenca e de Lengadòc.
Vèrs -4000 abC se produguèt la colonizacion grèga. Los grècs fondèron las vilas de Marselha, d'Antíbol, d'Agde e de Niça. Al començament foguèron pas que d'establiments comercials. Los primièrs elements de cultura antica s'introduguèron pus tard: monuments, temples e esculturas.
Vèrs -2000 abC apareguèron las primièras fabricacions autoctònas de coire.
Vèrs -1800 abC, Medoc devenguèt una zona industriala de fabricacion de bronze. Aquela region recebèt l'estam d'Armorica e lo coire iberic.
Puèi venguèt lo temps de las grandas migracions.

Los Ibèrs

Los Ibèrs / los Iberoaquitans

Los Ibèrs, aperats atau per los Grècs, èran los pòbles purmièrs de la Peninsula Iberica e benlèu d'Euròpa. Forman benlèu un grop de pòbles preceltics e non pas una familha de pòbles; de heit, es dificil d'establir la lor parentat. Dens los pòbles ibèrs i a los Cinesians, los Turdetans, los Mastinis, los Vascons, los Aquitans, los Ibero-Ligurs; mei tard, après las migracions deths pòbles cèltas, se trobarà tanben los Celtibèrs.

La lengua deths pòbles ibèrs èra hòrt diferenta de las lenguas deths gallés com ac atesta Cesar dens lo son libre "De Bello Gallico". Demoran fòrça pròvas toponimicas d'aquesta preséncia dens los nomis de luòcs en Gasconha.

Quauques pòbles Aquitans (d'après "De Bello Gallico" Julius Caius Caesar)

Ausques: pòble aquitan que viuava dens lo departament actual de Gers. La sua ciutat principala èra Elimberrum (Aush).

Bigerions: pòble aquitan establit en Bigorra. La sua ciutat principala èra Turba (actuala Tarba, dens lo departament deths Hauts Pirenèus).

Bituriges Vibisques : pòble aquitan celtibèr establit sus la riba esquèrra de Garona près de la ciutat de Burdigala (Bordèu).

Cocosates: pòble aquitan establit sus lo golf de Gasconha entre las Lanas e la Gironda.

Elusates: pòble aquitan dont lo territòri correspondava a l’entorn d'Eusa a l'oest deth departament de Gers.

Garunnes: pòble aquitan installat au sud deth departament actual de Nauta Garona.

Gates: pòble aquitan installat au confluent de Gers e de Garona.

Nitiobriges: pòble aquitan deths bòrds de Garona. La sua ciutat principala èra Agennum (Agen dens lo departament d'Òlt e Garona).

Ptianiens: pòble aquitan, entre Pau e Ortès dens lo departament actual deths Pirenèus Atlantics.

Sibuzates: pòble aquitan dont lo territòri ocupava ua partida deth país basc francés actual.

Sotiats: pòble aquitan que viuva sus lo territòri de Sòs Òlt e Garona.

Tarbèls: pòble aquitan de la còsta atlantica. La sua ciutat principala èra l’actuala Dacs, dens lo departament de las Lanas.

Tarusates: pòble aquitan. La sua ciutat principala èra Atura (Aira, dens lo departament actual de las Lanas).

Los Cèltas

Los Cèltas seràn relativament pauc nombroses en Occitània, mas la van influenciar pregondament. Li an menat las tecnicas del fèrre e de la daurariá. Es a eles tanben que se deu un estil de vida que se prolonga encara (ex : art de la siesta de miègjorn en çò los Nitiobriges, tradicions actualas de la caça e de la pesca, o encara l'usatge dins la musica de las cabretas e de las bohas.) Malgrat lor inferioritat numerica, l'implantacion de la cultura cèlta es estada pus durabla en Occitània que dins d'autras regions d'Euròpa (en comparason : de-celtizacion dins lo nòrd de la França per las populacions germanicas). Se tròba dos tipes de pòblament cèltas : los protocèltas e los Galleses.

de -700 a - 600 ab. JC (benlèu abans dins lo nòrd d'Occitània) los protocèltas de la civilizacion Allstaciana introduson l'utilizacion del fèrre. Es a eles qu'òm deu los noms en -os (Seignosse, Hossegor, ...). Lors practicas de l'incineracion dels mòrts son incorporadas a la cultura locala.
- 400 ab. J.-C. : los Cèltas son davant Marselha.
- 300 ab. J.-C.: los Galleses de la civilizacion de La Tène II conquistan Occitània. Los Galleses trionfan a Clusium (- 299 av. J.-C.), mas son batuts a Sentinum (- 295 av. J.-C.). De pòbles novèls s'installan : los Pictonnes (Peitieus), los Cadurcs (Carcin), los Petrocors (Peiregòrd), los Nitiobriges (Agen), ... Los Bituriges (creators de Bordèu) fan partida dels rares Galleses en èstre en majoritat dins un luòc, pagan pas de tribut a las populacions localas. Exceptat dins lo nòrd (Peitau, Santonge, Lemosin, Auvèrnha), los Galleses son minoritaris quitament pertot en Occitània. Lor pòblament es feble en Lengadòc ont se fondràn demest los Ibèrs. Es quasi inexistent en Gasconha çò los protoaquitans, al sud de Garona. S'installan pas tanpauc en Provença e dins lo Sud-èst : de populacions liguras se son ja implantadas dins las tèrras, mentre que de grècs son sus la còsta.

Pus tard, de cèltas passaràn sul territòri occitan e s'implantaràn dins la Peninsula Iberica. Mesclats amb los Ibèrs, donaràn naissença al pòble celtibèr. Se supausa que d'incursions celtibèras aguèron luòc en Occitània.

Los Romans

Los Romans, per se defendre, entre autres, dels Cèltas, van metre en plaça una organizacion sociala e politica desconeguda. Son los creators del concepte d'Estat. Per paur dels envasidors, van espandir lor autoritat suls autres pòbles. Conquistèron Occitània en doas etapas.

-125 a - 118 ab. J.-C. : Los Massaliòtas apèlan Roma a l'ajuda, s'inquietan dels movements dels Salians. Los Romans penetran en Cisalpina. Los Allobròges son batuts en -122. Bituitos, rei dels Arvèrnes subís una desfacha en -121. Vencedors, los Romans crèan la « Provincia » romana en – 120 ab. J.-C. (Occitània del Sud : Provença e Lengadòc fins als Pirenèus).
I^èr sègle abC. : dos caps militars romans travèrsan lo territòri aquitan. Seràn vençuts e umiliats. Per assegurar la seguritat de las comunicacions a travèrs los Pirenèus centrals, Pompèu transfòrma Sant Bertrand de Comenge en basa militara.
- 58 a -51 ab. J.-C. Los Elvèts projèctan de venir s'installar vèrs las ribas de Garona e la Santonge, prèp d'Aquitània e de la rica « Provincia » (futura Narbonesa). Es una ocasion d'intervenir en Aquitània per Cesar. Comença sa campanha en automne -56 ab. J.-C. Se mesfisant dels Aquitans reputats bon guerrièrs, fa apèl a de veterans d'eleit de Tolosa e de Narbona. Rebutan los Elvèts e conquistan Aquitània. Puèi, quand Vercingetorix prepara son solèvament general foguèt lo torn de l'Occitània del Nòrd. Los Arvèrnes e los Rutèns foguèron vençuts (Auvèrnha e Carcin en 52 abans J.-C.) Los Aquitans (e mai los Cèltas de Bordèu) e los Galleses s'entreajudèron pas fàcia a lor enemic comun. Cesar nòta que « los Galleses son separats dels Aquitans per Garona ».

Los Romans menèron als Occitans lors saber-far e lors concèptes. En particular l'administracion, l'organizacion sociala fins dins los detalhs dels uses e costumas de la familha. Aportèron tanben las leis escrichas. La civilizacion de drech escrich diferenciarà pendent longtemps los Occitans dels Franceses. E puèi, plan segur los Romans aportaràn lo latin qu'es a l'origina de la creacion de la lenga occitana.
Mai tard, los Romans organizan l'esplecha intensiva de las ressorsas agricòlas e mineralas. Lo vin es estat aduch per eles a Bordèu. Traçan una ret de rotas que fa créisser l'activitat economica e l'urbanizacion. La romanitat sedutz la classa aisida mas es puslèu mal acceptada al començament pel pòble. De revòltas contunhèron pendent qualques temps puèi las regions finiguèron per èstre pacificadas. Fins al sègle V, Occitània coneis gaireben pas de guèrras.

Nauta Edat Mejana

L'epòca de las invasions barbaras pòt èsser considerada coma una continuacion de l'Antiquitat romana dins las regions occitanas. Los atacs dels Escandinaus e dels Francs austrasians an destruch la màger part de las traças de cultura antica. Es atal que los occitans an daissat de se nomenar eles-meteisses de "Romans" fàcia als barbars.

Los primièrs barbars

Los Vandals, los Alans e los Suèvis

Los Gòts

Visigòts

Ostrogòts

Los Burgondis

Edat Mejana classica e bassa

Occitània a pas jamai conegut d'unitat territoriala, ça que la mai d'una familha renhanta se son afrontadas o sostengudas dins la tòca d'una unificacion. Pr'aquò, de reialmes vesins se son desvolopats rapidament al detriment dels primièrs embrions d'estat occitan.

Datas de restacament definitiu de las províncias occitanoromanicas als païses actuals (en prenent en compte las regions desoccitanizadas e las províncias pas entièrament occitanoromanicas):

1213 Auvèrnha - França
1223 Aunis - França
1223 Peitau - França
1224 Santonge - França
1229 Bas Lengadòc - França
1271 Naut Lengadòc - França
1271 Carcin e Peirigòrd meridional - França
1306 Sola - França
1308 Engolmés - França
1308 Vivarés- França
1308/1527 Marcha - França
1322 Bigòrra - França
1325 Agenés e Vasadés - França
1349 Daufinat de Vianés - França
1371 Lemosin oriental - França
1453 Gasconha (Bordèu, Shalòssa e Labord) - França
1469 Aragon - Espanha
1469 Catalonha - Espanha
1469 Gasconha (Val d'Aran) - Espanha
1469 Valéncia - Espanha
1481 Provença - França
1607 Comtat de Fois - França
1607 Peirigòrd - França
1607 Lemosin occidental - França
1607 Comtat de Rodés - França
1620 Bearn (Bassa Navarra) - França
1659 Catalonha (Rosselhon e Cerdanha septentrionala) - França
1713 Principat d'Aurenja - França
1783 Balearas - Espanha
1791 Comtat Venaicin e Avinhon - França
1802 Menòrca - Espanha
1860 Comtat de Niça - França
1860 Piemont - Itàlia

Andòrra e Mónegue son independents d'autres païses.

Vejatz tanben: Lista de las províncias istoricas occitanas

Occitània del sègle XIV al sègle XVII

Fòra del reialme de França, mas tèrra d'empèri, lo comtat de Provença passèt en 1246 jos la sobeiranetat del darrièr filh de Loís VIII de França, Carles Ièr de Sicília. El quitament e sos descendents, coma reis de Nàpols, permetèron a Provença de conservar son autonomia de cap a sos vesins. Sens cap de mainatge, la Reina Joana adoptèt en 1380 lo segond filh del rei Joan II de França, Loís Ièr d'Anjau, e se moriguèt assassinada en 1382. Sa succession entrainèt en Provença la Guèrra de l'Union d'Ais entre los partisans de Loís e los de Carles de Duras. Aquela guèrra s'acabèt en 1388, lo filh de Loís d'Anjau, Loís II d'Anjau venguèt comte de Provença mas Niça se donèt a Savòia. A partir d'aquela data, Provença perdèt de poténcia e dintrèt pauc a cha pauc dins la zòna d'influéncia de la monarquia francesa.
Al sègle, lo long regne del Rei Rainier (1434-1480) foguèt pasmens remarcable. Cultivat, volontari e eficaç, relancèt l'economia d'Anjau dont èra Duc. Dins lo comtat de Provença, reduguèt lo ròtle de la noblesa e sostenguèt las òbras d'irrigacion del Leberon. Interessat per las sciéncias e las arts, es demorat dins las memòrias dels Provençals coma lo Bòn Rei Rainier. A sa mòrt, son nebot Carles III de Provença reculhiguèt sos títols que conservèt pas que dètz e sèt meses abans de se morir a son torn.
Lo rei Loís XI de França foguèt donataire del comtat en 1481 que demorèt temporàriament separat del reialme. L'union perpetuala del reialme e del comtat foguèt prononciada oficialament per letras patentas als Estats de Provença en 1487 e entrainèt la sortida de Provença de l'empèri. Un parlament foguèt metut en plaça a Ais en 1501 acabant de far de Provença una província del reialme de França coma las autres malgrat que comtat e reialme demorèsson distints de jure fins a la Revolucion Francesa de 1789.

Prèp de 300 ans, de 1347 a 1620, lo vescomtat de Bearn a constituït un pro important estat sobeiran occitan de facto, mas per lors possessions al nòrd dels Pirenèus coma lo comtat de Fois, sos senhors son demorats infeudats als reis de França. La montada del rei de Navarra Enric de Borbon sul tròne de França en 1589 a barrada la pòrta a la constitucion d'un estat occitan modèrn e mai espandit, governat dempuèi lo castèl de Pau.

Occitània pendent la Revolucion Francesa e l'Empèri

Istòria contemporanèa

Veire tanben