Aquitans
Los Aquitans, o Iberoaquitans, designan une confederation de tribús de l'Antiquitat compresa entre los Pirenèus occidentals, la riba esquèrra de Garona e l'ocean Atlantic (gaireben l'espaci format per Gasconha), e qu'èra pas qu'en partida celtica.
L'origina de çò que sembla èsser de noms de divinitats o de personas sus des monuments funeraris romanoaquitans sembla lo basc actual. Aquò faguèt conclure a de filològs e lingüistas que l'aquitan èra ligat a une forma mai anciana de la lenga basca[1], mès aquel punt foguèt tanben discutit, mai que mai perqué aquels documents concernisson essencialament Comenge. Aquela region èra coneguda jòl nom de Vasconia a l'Edat Mejana (sègle VII), un toponím que donèt Gasconha.
Presentacion
[modificar | Modificar lo còdi]Los Aquitans vivián de l'elevatge de fedas, de vacas e de cavals. Aqueles que vivián dins las vals pirenèas practicavan l'estiva per tota la peninsula iberica, aqueles de l'interior de Gasconha vivián d'agricultura del blat. Sabián fabricar de fèrre e trabalhavan l'aur et e l'argent (los Tarbèls de Shalòssa).
Formavan pas una unitat politica abans l'arribada dels Romans, mas avián un sentiment fòrt d'apartenéncia identitària que se manifestava quand èran en dangièr. Juli Cesar[2] remarcava que semblavan mai los Ibèrs que non pas los galleses. Segon Gerhard Rohlfs, lor lenga, l'aquitan, aparentada a aquela de l'Aragonés pirenèu, èran intermediari entre la lenga dels Vascons (tribú basca) e aquela dels Gallés[3]. Pr'aquò, es probablament imprudent de parlar d'aquitan coma se foguèsse una sola lenga. Se la preséncia d'una lenga protobasca sul territòri aquitan es segura, i a pas de pròvas que siá unica e mai i a d'indicis concordants que d'autras lengas èran parladas tanben [4]. Lo testimoniatge de las donadas negativas es preciós. Miquèu Grosclaude, puslèu portat a supausar l'identitat del basque e de l'aquitan, escriguèt una toponimia de Bearn que li permetèt d'utilizar d'etimologias bascas, encara que d'autres toponimes demòran escurs [5], eventualament posterioras a l'Antiquitat, mès dins son libre consacrat als Hauts Pirenèus, las explicacions pel basque son plan raras al nòrd dels Pirenèus, o una quantitat extraordinària de noms non tròban cap explicacion, indici que lor origina es dins una lenga inconeguda e donc pas en protobasque. Los toponimes explicables pel basque son mai nombroses dins la montanha [6]. I aviá donc mai d'una lenga en Novempopulània e de pòbles d'origina divèrsa.
Segon Venceslas Kruta, los pòbles aquitans serián venguts Cèltas tardièrament, a partir del Sègle III AbC[7] I a en tot cas de toponimes celtics dins la periferia garonesa de la Novempopulània e se'n pòt trobar quitament dins de regions pus centralas o pus particularistas, coma Besaudun a Arengòssa. La tèsi de Joan Carles Vidal presenta l'aquitan coma mai que mai una lenga celtica, fòra de qualquas partidas del territòri de la futura Gasconha; mès lo cèlta qu'i èra parlat podiá èsser diferent del gallés e influenciat foneticament per una lenga eusquerica [8].
Pòbles principals
[modificar | Modificar lo còdi]- Auscs (Auscii en latin) mai nombroses e mai coneguts. Ocupèron Lanas, Gèrs, Nauts Pirenèus e gaireben tota la Vasconia, amb coma centre Illiberis (Aush).
- Bigerrions (Bigerriones en latin) en Bigòrra.
- Boís (Boii en latin) en Bug.
- Campanii
- Cocosats amb Cocosa per centre (entre Dacs e Bordèu).
- Convenes (Convenae en latin), amb per centre Lugdunum Convenarum (Sant Bertran de Comenge)
- Elusats en Armanhac, dominavan Condomés.
- Garumns (Garumni en latin) dins la Val d'Aran e dins la nauta val de la Garona, amb per centre Salardunum (Salardú).
- Lactorates (Lactoratenses en latin?) en Lomanha, lor capitala èra Lactora (Leitora).
- Sotiats al nòrd del Condomés e le canton de Nerac amb per centre Sotium (Sòs).
- Suburats (Sibuzates en latin ?) dins la Sola
- Tarbèls (Tarbelli en latin) en Shalòssa, amb per centre Aquae tarbelliae (Dacs).
- Tarusats dins l'actual Tursan (Lanas) amb vila principala Atura (Aira).
- Onesii amb per centre Onobriva (Banhèras de Luishon).
- Oscidates
- Vasats del sud-èst Vasadés
- Vernani dins los Prepirinèus.
Nòtas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ (en)Larry Trask The History of Basque Routledge: 1997 ISBN 0-415-13116-2
- ↑ "Cesar" Juli Cesar, La guèrra de las Gàllias, libre primièr.
- ↑ "Gerhard Rohlfs" (fr) Gerhard Rohlfs, Le Gascon (1935)
- ↑ Jean-Claude Dinguirard, Notes Aquitaines, Virgile de Toulouse et l'état linguistique de l'Aquitaine au VIe siècle, Via Domitia n° 27, 1982, Service des Publications de l'Université de Toulouse-Le Mirail, 56 rue du Taur, Toulouse, p. 58-62 https://ethnolinguiste.org/bibliographie/#id_353
- ↑ Michel Grosclaude, Dictionnaire toponymique des communes du Béarn, Escòla Gaston Febus, 1991
- ↑ Michel Grosclaude et Jean-François Le Nail, Dictionnaire toponymique des communes des Hautes-Pyrénées intégrant les travaux de Jacques Boisgontier, Conseil Général des Hautes-Pyrénées, 2000 http://www.archivesenligne65.fr/article.php?larub=37
- ↑ (fr)Venceslas Kruta, Les Celtes, Histoire et Dictionnaire, Éditions Robert Laffont, coll. « Bouquins », Paris, 2000, ISBN: 2-7028-6261-6.
- ↑ Joan Carles Vidal. El aquitano como lengua céltica (o vascones en Aquitania). Nouvelle Revue d’Onomastique, Société Française d’Onomastique, 2012, 54 (1), pp.129 - 175. <10.3406/onoma.2012.1753>. <artxibo-01832364>https://www.researchgate.net/publication/326458977_El_aquitano_como_lengua_celtica_o_vascones_en_Aquitania
